Koninklijk goed gekeurd bij besluit nr.109 dd 17 juni 1975 Lid Nederlandse Bond AquaTerra Jaargang 41 no 10 December 2016 Postadres: Kalmoes 8, 1273AG Huizen 1
COLOFON Voorzitter Theo Hesp Kruin 25 1275 AZ Huizen 035-5262401 hesptgm@xs4all.nl Secretaris Dick Benkhard Kalmoes 8 1273 AG Huizen 0614212552 Dick321@gmail.com Penningmeester & ledenadministratie Patrick van Breukelen Sloep 76 1276CW Huizen 0616363942 2 de Penningmeester Nel Grolle van Roemburg Noorderweg 57 1271 VL Huizen 035-5260759 Techniek Frans van de Brug Kromme Englaan 9 1404 BV Bussum 035-6914385 Inkoper Alexander van den Berg Prinses Beatrixhof 103 1411 CH Naarden 0654286786 Redactie adres Kruin 25 1275 AZ Huizen 035-5262401 hesptgm@xs4all.nl 2 Vivariumvereniging voor Huizen en Omstreken Opgericht 18 maart 1975 Koninklijk goedgekeurd bij besluit nr 109 dd 17 juni 1975 Lid van de Nederlandse Bond Aqua Terra Bank rek. NL 49 RABO 0383714974 t.n.v. de Penningmeester Aquarius VERENIGINGSRUIMTE: Trekkerweg 3 C 1276 XP Huizen tel: 06 16196732 (ingang Weideweg, rechterzijde van het gebouw De Koelemoes ) Toegankelijk voor leden en introducés op dinsdagavond van 19.00 tot 21.00 uur, en elke zaterdagmiddag van 14.30 tot 16.00 uur. Aquarius website: www.aquariushuizen.nl Het verenigingsblad AQUARIUS verschijnt 10 x per jaar en wordt gratis toegezonden aan de leden van de vereniging. Het lidmaatschap loopt van januari tot en met december en wordt stilzwijgend verlengd met telkens één jaar. Opzegging van het lidmaatschap dient voor oktober schriftelijk ingediend te worden bij de ledenadministratie. Inleveren kopij voor de 15 de van de maand. Overname van artikelen alleen met bronvermelding Postadres: Kalmoes 8, 1273AG Huizen
De voorzitter aan het woord Het is U vast ter ore gekomen dat Givaudan ons heeft laten weten de buiten- en binnenvijver te gaan dempen. Ook het aquarium in de hal zal opgedoekt worden. Dit houdt voor Aquarius in dat de vaste kosten (huur clubhuis en energie) niet meer opgebracht kunnen worden. Wij hebben nog een contract met de gemeente tot eind 2018. Er is inmiddels al overleg met de gemeente geweest of dit contract tussentijds beëindigd kan worden. Het bestuur vindt het noodzakelijk om de leden te raadplegen hoe nu verder met de vereniging en last daarom een algemene ledenvergadering in te houden op Dinsdag 6 december 20.00 uur: bijzondere algemene ledenvergadering. Wij rekenen op een grote opkomst in het belang van de club Clubblad Diegene die het clubblad niet per e-mail willen of kunnen ontvangen dienen zelf het clubblad op te halen of 18 (portokosten) bovenop de contributie te betalen. Leden voor wie het moeilijk is om naar het clubhuis te komen kunnen dit bij de redactie melden. Zij en de adverteerders krijgen het clubblad wel thuis bezorgd. Programma: Dinsdag 20 december 2016:aanvang 19.30 uur (Let op: eerder is vermeld dat het op 22 december zou zijn. De datum is dus gecorrigeerd!) Kerststukjes maken Al vele jaren maak ik kerststukjes en het is misschien leuk om dat ook nog eens bij Aquarius te doen. Als u daar iets voor voelt neem dan contact met mij op. Om zelf mee te nemen: een snoeischaar, een aardappelmesje en eventueel een bakje of mandje. Joke van Roosmalen Tel 5253204 Email: jokevanroosmalen75@gmail.com 3
Donderdag 29 december 2016: oudejaarsborrel 20.00 uur tot 22.00 uur Onder het genot van een hapje en een drankje willen wij het jaar afsluiten en het nieuwe jaar begroeten. Het zal een bewogen jaar worden voor de club. Zaterdag 21 januari 2017: Medewerkers bijeenkomst van 17.00 uur tot??? Het bestuur wil graag de medewerkers van het afgelopen jaar bedanken voor hun inzet. Zoals andere jaren zal ook nu weer een chinees buffet geserveerd worden. (de eerder geplande datum kwam voor een aantal leden niet uit. Laat u aub zo spoedig mogelijk weten aan de secretaris of U al of niet komt) Dinsdag 24 januari 2017: Peter van Oranje met de lezing: Juweeltjes uit Azië Azië is het grootste werelddeel op aarde. Aan de westkant grenst het aan Europa en Afrika, in het noorden aan de Noordelijke IJszee, in het oosten en zuidoosten aan de Grote Oceaan en in het zuiden aan de Indische Oceaan. Het continent telde in 2006 circa 3,97 miljard inwoners, dit was 61% van de totale bevolking op aarde. Dit werelddeel bestaat uit talloze rivieren en eilandjes. Tussen en onder het door de rivieren meegevoerde drijfhout en vele plantensoorten vind men veel verschillende soorten aquariumvissen terug. Het rivierwater is doorgaans erg zuurstofrijk. Naast rivieren kent Azie ook andere wateren, zoals al dan niet dichtbegroeide wateren. Deze wateren bieden veel schuilplaatsen voor de daar levende vissen. Het water is doorgaans zacht met een lage PH waarde en bevat soms ook weinig zuurstof. Juweeltjes uit Azië is een lezing waarin we in een avondvullende PowerPoint presentatie, bestaande uit meer dan 130 foto s, waar we veel aquariumvriendjes die uit Azië komen de revue laten passeren. We zullen per soort zien hoe ze gehouden moeten worden, welke eisen ze stellen aan watersamenstelling voeding en inrichting. Ook zullen we ingaan op de soorten die we tegenwoordig helaas regelmatig zien maar die eigenlijk niet geschikt zijn voor het moderne aquarium. 4
Uiteraard is er ook op deze avond weer ruimte voor alle vragen en discussie. Zelf heb al vanaf 1970 professioneel ervaring met tropisch zoet en zeewater aquaria. Vanaf 1985 ben ik professioneel bezig met Koi en ik ben vele jaren achtereen naar Japan geweest. Dinsdag 14 februari 2017 : Dick Poelemeijer: Led verlichting voor vivaria Deze lezing sluit aan op mijn artikel Nieuws over ledverlichting, dat in mei 2016 in HET AQUARIUM werd gepubliceerd. Voor de pauze, van deze avondvullende beamer presentatie, ga ik kort in op het fenomeen fotosynthese, op het begrip licht in de ruimste zin en de invloed van de verschillende golflengten op de planten. Voorts volgt een uitleg over de begrippen: fotomorfogenese, fotosynthese, chlorofylsynthese en fotoperiodisme. Dan wordt er stilgestaan op de invloed van de blauwe en van de rode golflengten voor de planten en de begrippen met betrekking tot licht, zoals: Kijklicht en Groeilicht en het meten daarvan met een Luxmeter, een PAR-meter of een Kwantum sensor, ook wel Flux meter genoemd. De belangrijkheid van CRI (kleurweergave index), kleurtemperatuur, het aantal lumen en het spectrum, ofte wel de foto metrische gegevens van een lichtbron komen aan de orde. Na de pauze gaan we ledverlichting ten opzichte van de ons bekende tlverlichting bekijken en aan de hand van de verschillende criteria, zoals voor de pauze behandeld, met elkaar vergelijken. Aan de hand van een uitgewerkte afbeelding wordt een led nader bekeken en een SMD-led gemonteerd op een koellichaam. Dan hoe men HQL-lampen zou kunnen vervangen en daarna komen de led-verlichtingsmogelijkheden van de firma s sera en Eheim ter sprake. Deze worden steeds vergeleken met een Tl-D, waarbij tevens een kostenvergelijking zal worden getoond. Ten slotte laat ik u kennismaken met de Philips LEDbuizen die in verschillende lengtematen verkrijgbaar zijn tegen bijzonder aantrekkelijke prijzen. Aan het slot van mijn lezing geef ik nog een korte toelichting en volgen er wat conclusies. De lezing wordt beëindigd met een praktijkvoorbeeld betreffende energiebesparing, waarvoor mijn eigen riparium als voorbeeld zal dienen. Dinsdag 7 maart 2017 20.00 uur: reisverslag Australië Wim Heemskerk presenteert een lezing over een reis naar de Kimberly (NT) waar we vissen gevangen hebben. De lezing is wat algemener opgezet om ook iets van de natuur, vanggebieden maar ook over vogels, spinnen e.d te laten zien. Eventueel kan hij blauwoogjes of andere regenbogen meenemen als er interesse is. 5
Klaverjassen. Naam Selma Alphenaar Cobie Heldoorn Anneke Schipper Co Boog Foekje Verkerk Tony Grolle Frans Boon Jaap Schipper Adri Grolle Totaal 08.09 2016 Totaal 13.10 2016 Totaal 10.11 2016 5934 10205 15250 4935 9624 14478 4373 9191 14368 4623 9260 14330 4886 9490 14230 4088 8551 13898 4579 9496 13520 3893 8300 13428 4505 8792 13142 Totaal 12.01 2017 Totaal 09.02 2017 Totaal 09.03 2017 Total 13.04 2017 Theo 4604 9585 13095 Hesp Leny de 4068 8463 12902 Booy Karin Van Duin 5025 8754 12475 EMAILADRESSEN Frans Boon fransboon2@hotmail.com Foekje Verkerk foekjeverkerk@gmail.com Leny de Booy lenydebooij@ziggo.nl Reserve: Cees van Garderen Co Boog coenlidy@gmail.com Emmy van Leer 035-5258188 Karin van Duin kmvanduin@gmail.com Cobie Heldoorn cheldoorn@kpnmail.nl Theo Hesp hesptgm@xs4all.nl Tony Grolle t.grolle.klijn@ziggo.nl Adri Grolle ahgrolle@ziggo.nl Jaap en Anneke Schipper jschipper1944@kpnmail.nl Selma Alphenaar selmaalphenaar@gmail.com Zo sta je derde van boven, zo sta je derde van onderen! Wat een spel! 6
Zelf LED-verlichting maken Op maandag 14 november hebben wij, Frans, Gijs, Dick vd Velde en Theo, bij Zilver Tetra in Hilversum de presentatie van Loek vd Klugt bijgewoond over het zelf maken van LED verlichting boven het aquarium. Zeer de moeite waard. Een samenvatting van deze lezing is door Loek zelf opgesteld en in ons blad weergegeven. Vrij lange samenvatting maar als U dit doorgeworsteld hebt bent U van alle in en outs op de hoogte. Samenvatting Zelf LED-verlichting maken Loek van der Klugt (Vragen: loekvanderklugt@gmail.com) Waarover hebben we het eigenlijk? + - LED is de afkorting van Light Emitting Diode. Een diode is een elektronische eenheid die maar in één richting stroom doorlaat. Of een diode daarbij licht uitzendt (emiteert) en in welke kleur dat dan gebeurt, hangt af van de samenstellende materialen. Die kleuren zijn varianten van rood, blauw en groen. Wit licht in variaties warmwit, neutraalwit en koelwit wordt verkregen door een blauw licht gevende LED te bedekken met een laagje (geel) fosfor. Een andere methode bestaat uit het mengen van rood, blauw, groen en geel. De intensiteit van het licht hangt af van de stroomsterkte en die weer van de (gelijk)spanning over de LED. Dat alles kan handmatig, dan wel geprogrammeerd worden geregeld met behulp van een zogeheten controller. De belangrijkste producenten van LED chips zoals ze officieel heten, zijn CREE, Epistar en Samsung. De laatste schijnt met het type SMD 5630 op het ogenblik de meest efficiënte LEDs te leveren. SMD staat voor Surface Mounted Device, wat niets anders betekent dan dat het ding ergens opgeplakt is. De code geeft de afmetingen in tiende millimeters aan: 5630 betekent dus 5,6x3,0mm. 7
Voor ons interessante vormen van LEDverlichting Bekend zijn de strips die in verschillende lengten op een spoel ( reel ) worden geleverd. Die kunnen op daarvoor aangegeven plaatsen in stukken worden geknipt. Dat houdt in feite in, dat die stukjes ook in de strip onderling parallel zijn geschakeld. Er zijn nogal wat uitvoeringen qua type LEDchip en onderlinge combinaties. Als er RGB (rood, groen, blauw) op staat, dan kun je dus met een afstandsbediening of controller naar believen de kleur en de intensiteit daarvan instellen. Die dingen werken dus tevens als dimmer! Er zijn ook strips die maar één kleur leveren. LEDstrips zijn zelfklevend. Je kunt ze ergens opplakken, maar ze ook in aluminium of kunststof profielen, al dan niet voorzien van een helder of melkwitte afdekkap, monteren. Omdat de lijmlaag kan loslaten, verdient het aanbeveling ook de meestal meegeleverde montagebandjes toe te passen. LEDchips worden ook geleverd in aluminium of kunststof profielen, al dan niet in hars gegoten. Die profielen kunnen knap warm worden. Dat is nadelig voor zowel het lichtrendement als de levensduur. Hoe koeler, hoe beter! Maximaal toegestaan is ongeveer 70 C. Beter is het daarom de LEDs niet in, maar op een metalen U-profiel of strip te monteren. Ook dan verdient het aanbeveling de warmte die de LEDs aan het metaal afgeven, via ventilatie van de lichtkap af te voeren. Veelal zie je dergelijke balken daarom los boven een aquarium liggen of hangen. Een fraaie toepassing is die waarbij de LEDs zijn opgenomen in een buis die op het eerste gezicht eruit ziet als een TLbuis. Die kunnen ook in een bestaand armatuur met zogeheten 8
G13 fittingen (de bekende standaard buisvoetjes) worden gemonteerd. Daarbij dient wel de starter te worden vervangen door een zogeheten LEDstarter. Dat blijkt niet meer dan een draadweerstandje te zijn. Er staat dan ook fuse op, wat (smelt)zekering betekent. Het ouderwetse voorschakelapparaat (VSA) kan in principe blijven zitten, maar dan blijf je daarin wel energie verstoken waaraan je niets hebt. Dat is per VSA toch 10-12W. Beter is het dus dat VSA te verwijderen. Een elektronisch VSA moet zelfs worden verwijderd.! Dan houd je een erg simpele installatie over: je sluit gewoon 220V wisselspanning aan op de 2 pinnetjes aan één kant van de buis! De elektronische schakeling (de zogeheten driver) die van de wisselspanning een geschikte vorm van gelijkspanning maakt, zit namelijk in de buis! Je moet wel aansluiten aan de juiste kant van de buis, maar die is duidelijk aangegeven. Het opgenomen vermogen van zo n LED-TL is lager dan van een TL-buis van gelijke lengte. Zo doet een LED-TL van 60cm 10W tegen een TL-8 van gelijke lengte 18W. De vraag is dan of dat een gelijk effect heeft. Dat is lastig te zeggen, want een TL straalt zijn licht rondom uit, terwijl een LED-TL onder een hoek van meestal 120 uitzendt. Dat laatste houdt ook in dat het niet meer zoveel uitmaakt hoe de lichtkap er van binnen uitziet en ook zal een reflector geen of nauwelijks effect hebben. Met de eerder door mij opgevoerde lichtmeetkast heb ik ervaren dat een 60cm LED-TL 10W van de firma EcoBright.nl hetzelfde aantal lux opleverde als een TL 12,5W. Als ik achter de TL een goede reflector monteerde, dan bracht die zoveel meer licht op de meter dat het effect van de LED-TL dan overeen zou komen met een TL van 10W met reflector. Kortom, in principe zou je dus meer LED-TLs moeten monteren dan TLs met goede reflector! LED-TL is er in voor T8 gangbare lengtes. De buizen hebben ook de diameter 26mm van T8. Helaas passen ze niet allemaal in de waterdichte doppen die standaard in lichtkappen boven aquaria worden toegepast. Wil je graag je waterdichte aansluitdoppen blijven gebruiken, dan moet je dus even zoeken naar LED-TL met cirkelronde einden en diameter 26mm. Die zijn er namelijk wel. Die van EcoBright.nl zijn aan de einden ovaal met grootste afmeting 30mm. Ik sluit daarom aan met kroonsteentjes en kunststof omdoppen 30mm. In de lichtkap monteren doe ik dan met behulp van gereedschapsklemmen 28mm. Wel zo handig en goedkoop! Let wel op: je brengt wel 220V en dat vlak bij elkaar in de lichtkap. Vermijd dus dat er water tussen de aansluitpinnen kan komen. Afsealen is aan te bevelen: gewoon de omdop volspuiten met siliconenkit! Groot voordeel van die buizen is dat je er maar liefst 5 jaar garantie op krijgt! Buizen vervangen zal nog nauwelijks voorkomen. De lichtproductie blijft nagenoeg gelijk en zwarte einden zijn er al helemaal niet meer bij. Je zult ook ervaren dat de oppervlaktetemperatuur van je water lager blijft. Verder heb ik de indruk dat het licht dieper in het water doordringt. Dimmen Is LEDverlichting dimbaar? Ja, maar wel onder voorwaarden! Bij LED-TL met ingebouwde driver heb je vanzelfsprekend met een 220V dimmer van doen. Die moet dan wel van een geschikt type zijn. Dimmers die het goed doen met gloeilampen of halogeenlicht zijn in het algemeen ongeschikt! Zoals bij genoemd type dimmer het geval is, moet de belasting boven een bepaalde minimum waarde liggen en is er ook een maximaal toegestane belasting. Daarbij komt echter nog de vraag waarop de driver is gebaseerd. Dat betreft dan de vraag of 9
de driver in de buis is gebaseerd op faseaan- of faseafsnijding, dan wel op beide (zie bijgaande figuur)! Je doet er goed aan de dimmer aan te schaffen bij de leverancier van de buis! Bij sera (ja, met kleine letters!) heten de LED-TLs LED X-Change tubes. Die hebben geen ingebouwde driver. Sera maakt gebruik van voor te schakelen aanstuurunits die tevens als dimmer dienen en programmeerbaar zijn. Meer info hierover vind je in een artikel van Dick Poelemeijer in het meinummer 2016 van HET AQUARIUM. Naar verwachting begin 2017 komt in dat blad een uitgebreid artikel van mijn hand over het zelf maken van LEDverlichting. Ook bij LEDstrips geldt dat daarbij specifieke dimmers horen. Kortom, koop de dimmer liefst meteen bij aankoop van je LED/TL of strip. In geval er sprake is van een losse driver, dus een type dat met 220V wisselspanning wordt gevoed en waaruit 12 of 24V gelijkspanning komt, kunnen bij voorgenomen handbediening vrij eenvoudige en dus relatief goedkope dimmers met draaiknop worden ingezet. Moet aan/uit met toe- en afnemende intensiteit van het licht automatisch verlopen, dan heb je een (duurdere) controller nodig. Zelfbouw Waarom zou je eigenlijk zelf bouwen? Nou, het is veel goedkoper en je kunt het dan precies zo krijgen als je wilt, bijvoorbeeld wat betreft het gelijkmatig verdelen van het licht over de lengte van je bak. Thom van Rooijen van Studievereniging HET PALUDARIUM bracht mij niet alleen de eerste beginselen van het zelf bouwen bij, hij introduceerde ook het gebruik van losse, zogeheten power LEDs en dan in de naar mijn ervaring zeer aan te bevelen uitvoering 1W/3V. Dat betekent dus per stuk aansturen met 3V gelijkspanning waarbij de LED 1W aan vermogen opneemt en in licht omzet. Besteld via www.ebay.nl (jawel, alles in het Nederlands!) vind je die voor pakweg 0,17 per stuk bij aankoop van 10, 50 of 100 stuks. Die zijn dan veelal verkrijgbaar in de standaardkleuren warmwit (WW), neutraalwit (NW) en koelwit (KW). Die komen globaal overeen met de Philips TL-kleuren 830, 840 en 865. De kleurweergave is met Ra >85 goed. Zulke LEDs zijn er ook in bijvoorbeeld 3W, 6W, 10W en zelfs 100 of 500W. Ook zijn er units in cirkelvormige of stripvorm van meerdere LEDs in kleiner vermogen. Het kan qua soldeerwerk aantrekkelijk zijn met LEDs van hoger vermogen dan 1W te werken. Onlangs heb ik een 100W balk gemaakt met 20 LEDs van 5W/6V. Die LEDs heb ik in 5 groepen van 4 stuks parallel op een driver van 24V120W gezet. Die bevalt prima, zij het dat ik de uitgangsspanning van de driver naar 22V heb verlaagd. Op de oorspronkelijke uitgangsspanning 24V brandden binnen een uur 4 LEDS door! Gelukkig had ik 5 LEDs in reserve. Bij die verlaagde spanning functioneert de balk helemaal naar wens! Thom van Rooijen maakte voor een zee-aquarium balken met LEDs 10W/12V. Ook hij moest de uitgangsspanning van de driver verminderen. Overigens ontstond boven dat zoute water binnen de kortste keren enorme corrosie aan de LEDs. Zeker boven een zeebak moet je dekruiten toepassen! Bij een zoetwaterbak moet je oppassen voor spatwater. Genoemde 1W en 5W LEDs lijm je op een metalen drager. Aluminium U-profiel 20mm hoog bij 30mm breed, maar ook strips 30x3mm zijn zeer bruikbaar gebleken. LEDs met vermogen 10W en hoger monteer je met boutjes en moertjes. Dan moet er beslist een warmtegeleidende kit tussen LED en drager komen, bijvoorbeeld HeatSink Plaster. Dat is te koop in tubes 10ml. De LEDs van 1W lijm ik met secondelijm. Dat ging ook goed bij de 5W Leds. Voordeel daarvan is dat ze meteen vastzitten en ook nooit meer loslaten Dan moeten ze ook wel meteen op de juiste plek en met + en - in de goede richting worden opgeplakt. De HeatSink Plaster heeft tijd nodig om uit te harden en de hechting laat te wensen over. Wat + en - betreft, dat is te zien als je eenmaal weet waarop je moet letten, maar verstandig is het om de LEDs stuk voor stuk met een geschikte gelijkspanningsbron door te meten. Daarvoor kun je een 1,5V batterij met aangesoldeerde draadjes gebruiken, maar ook een afgedankte voeding met 10
uitgangsspanning <3V. Zelf gebruik ik een multimeter die ik zet op weerstand meten en dan in het bereik tot 200Ω. Dan licht de LED niet vol, maar wel duidelijk zichtbaar op. Dan zie je meteen ook of je wel de juiste kleur te pakken hebt. Ik leg alle te gebruiken LEDs met de neuzen dezelfde kant op en lijm ze dan stuk op. Tevoren heb ik met potlood gemarkeerd waar de LEDs moeten komen. Een goede onderlinge afstand is 2,5-3cm hart-op-hart. Omdat de LEDs een grootste diameter 10mm hebben, zit er tussen de soldeerlipjes dan 1,5-2cm. Die lipjes zijn zodanig uitgevoerd dat er maar weinig nodig is om contact tussen lipje en drager te krijgen. Dat dient uiteraard te worden vermeden. Aanvankelijk hebben we die lipjes met een platbektangetje rechtgebogen. Dat is extra werk en je loopt het risico op beschadiging. Ik heb daarom gezocht naar een mogelijkheid om dat niet te hoeven doen. De ultieme oplossing bleek het verven van de drager met 2 lagen alkydlak. Dat is dus lak op terpentinebasis. Ik kwam daarop doordat ik op internet vond dat speciale elektrisch isolerende verf op alkyd is gebaseerd. Zulke speciale verf blijkt nogal prijzig te zijn. Voor het solderen maak je het best gebruik van een in temperatuur regelbaar boutje van bijvoorbeeld 30W met spitse kop. Gebruik laag-smeltende harskernsoldeer en stel de zaak zodanig af dat het soldeer juist meteen smelt. Vertin zowel de soldeerlipjes als de verbindingsdraadjes en streef naar zo kort mogelijke contacttijd van de soldeerbout met de LEDs. Gebruik soepele draadjes en leg die niet strak, maar gebogen aan. Strak en stijf kan er toe leiden dat door uitzetten en krimpen soldeerplaatsen loslaten. Ik gebruik gesplitst tweeaderig luidsprekersnoer 0,35mm 2.. Voordeel van het gebogen draadje is ook dat het niet op een mm aankomt. Knip dus draadjes van 2,5 of 3 cm en ontdoe die met een striptang aan beide einden over 3mm van de isolatie. Bij het vertinnen maak ik gebruik van een zogeheten derde-handje en bij het solderen houd ik het draadje met een klein plakbektangetjes vast. Op de onderste balk stugge draadjes strak tussen de LEDchips. Het aluminium U- profiel 30x20mm ongeverfd. Het bovenste U-profiel is voorzien van 2 lagen water-gedragen schoolbordenverf. De slappe draadjes zijn gebogen. Tussen beide balken een aluminium strip 30x3mm, voorzien van 2 lagen alkydharslak met gebogen, dunne draadjes. Het beste wat ik tot op heden heb kunnen verzinnen! Serie en parallelschakeling in verband met de beschikbare voeding Als de LEDs per stuk 3V vragen, dan kun je bij een 12V voeding dus maximaal 11
4 stuks in serie zetten en 8 bij een 24V voeding. Als die per stuk 1W vermogen opnemen, dan zal je voeding dus 4W dan wel 8W moeten kunnen leveren. Is je voeding qua vermogen ruim bemeten, dan kun je dus meerdere groepen parallel schakelen. Ik heb voedingen van 24V/72W en 24V/120W. Ik werk dus met groepen van 8 LEDs in serie en kan er dan maximaal 72:8 = 9 dan wel 120:8 = 15 groepen op kwijt. De aanbeveling is het nominale vermogen voor niet meer dan 80-90% te benutten. Houd het dus op pakweg 8 en 13 groepen. Om de bedrading eenvoudig te houden, plaats je de groepen met hun polariteit om en om. Dat betekent: verbind de groepen met hun + of hun - aan elkaar. Laat de verbindingsdraden aan de binnenkant van het U-profiel dan wel aan de andere kant van het stripprofiel lopen. Zo komen er aan één kant van balk of strip maar twee draden uit: één + en één -. De voedingen die ik noemde zijn speciaal voor LED bedoeld. Het zijn dus drivers. Je kunt echter naar ervaring ook prima gebruik maken van afgedankte voedingen van diverse apparaten zoals computers. Waar desktop computers werken met 12V, worden laptops in het algemeen met 19V bedreven. Dat laatste komt ons dus wat ongelegen. Daar is echter wat aan te doen. Je kunt zogeheten up-converters en ook down-converters kopen. Daarmee kun je de uitgangsgelijkspanning van de voeding traploos opvoeren of verminderen. Je zou de laptopvoeding aldus naar 24V kunnen opkrikken of met 1V kunnen verminderen. In het laatste geval zou je dus met groepen van 6 LEDs in serie kunnen werken. Ik gooi zelden iets weg. Zo heb ik dus diverse 12V voedingen liggen. Ik heb er één gebruikt om een 40x25x25cm bakje van mijn kleindochter van LEDlicht te voorzien. Die voeding kon maximaal 1,2A leveren en daarmee 14,4W (Watt = Volt x Ampère). Daarmee kwam ik op 3 parallel geschakelde groepen van telkens 4 Leds in serie. Het totaal verbruik blijft daarmee met 12W keurig binnen de nominale waarde van 14,4W. Ik demonstreerde het dimmen van 2 LEDs van elk 12V/10W. Die stuurde ik aan met een voeding 12V/2A (= 24W) en schakelde ze dus parallel. Kopen en betalen Zoals gezegd, kopen doe je voordelig op www.ebay.nl, maar je kunt ook kijken op www.miniinthebox.nl. Betalen doe je soepel en veilig via PayPal. Wat in US-dollars is geprijsd, wordt keurig naar omgerekend. Er zijn geen provisiekosten. Bijna alles komt uit China. Dat duurt meestal 2-3 weken, maar er zijn dan geen verzendkosten. Bij PayPal heb je ook arriveergarantie. Zelfs bij terugsturen heb je geen of gereduceerde kosten. 12
Ervaring qua invloed op de plantengroei Op een aquarium 80x40x40cm had ik 2 TL-8 60cm/18W. Dat was eigenlijk te weinig en dat merkte ik aan nauwelijks plantengroei met de ene na de andere algenplaag. In dezelfde lichtkap heb ik vóór in NW en achter in KW een balk van 3 groepen van 8 LEDs 1W/3V geplaatst. Dat gaf meteen een merkbare boost aan de plantengroei: planten die jaren stonden te engen kwamen in een groeispurt. Het meest in het oog springend: een stek van Echinodorus horizontalis kwam ineens op gang; het ene na het andere blad en zelfs een bloeiwijze verscheen. De plant maakte zelfs een adventiefplantje aan. Myriophyllum tuberculatum die ik meerdere keren inplantte en die steeds alle bladkransen afstootte, staat nu tot onderaan in blad en moet wekelijks over zo n 15cm worden ingekort. De vaantjesplant staat erg compact met fijn geveerde bladeren. Geen algje meer te zien! Meer uit nieuwsgierigheid naar het effect daarvan dan nodig voor de plantengroei, plaatste ik midden tussen de balken de 60cm LED- TL in NW van EcoBright.nl. Die buis zou ik nu niet meer willen missen! Hij maakt de verlichting visueel af, maar doet nog meer. Bij de VHK-2015 zagen we dat voorzitter Theo Peters gebruikmaakte van koolzuurhoudend mineraalwater. De keurmeester vond dat maar niks, maar ik ben er ook mee aan de gang gegaan. Ik voeg dagelijks op 100 liter water 1/8 liter van dat mineraalwater toe. Als ik dan ook nog de LED-TL bijschakel, zie ik na 5 minuten sommige planten tot over-assimilatie ( bellenblazen ) overgaan! Ander ding: de drijfvaren Ceratopteris cornuta ging vervolgens verbleken. Dat was een zeker teken dat die ineens groeistoffen tekort kwam. Ik ben dus ook wekelijks 10ml ProFito gaan toevoegen. De kleur keerde binnen de kortste keren terug en de groei was haast te sterk om leuk te zijn. Een interessante illustratie van de wet van Liebig: de minimumfactor bepaalt de gang van zaken! Naschrift De heer Post van Vrij&Blij te Landsmeer heeft een aquarium 100x50x50cm. Daarop past alleen TL 30W met een lengte 90cm goed. Die maat blijkt helaas in LED-TL niet algemeen verkrijgbaar te zijn. Ze blijven met 13-15W ook tamelijk bescheiden qua opgenomen vermogen, al beweren alle fabrikanten dat ze qua lichtopbrengst uitstekend met conventionele T8 zijn te vergelijken. Na veel zoeken kwam ik als beste keus op http://www.ledlampendirect.nl/led-tl-eco-pro-90-cm-14-watt-t8-4000k.html#box-reviews. Het gaat dan om de buis LED TL ECO Pro 90cm 14W T8 4000K (neutraal wit), ook leverbaar in 3000K (warmwit). Helaas worden op de website de termen warmwit, neutraalwit en koelwit door elkaar gehaald. Houd dus de waarde in Kelvin in de gaten! Deze buis kost hier 24,95, waarbij nog verzendkosten komen. De buis wordt aangesloten zoals ik dat tijdens de presentatie liet zien: 220V wisselspanning (AC) aan de twee pennetjes aan één kant van de buis. De pennetjes van de andere kant zijn dus alleen nodig als de buis in een bestaand armatuur moet worden geplaatst. Ook de meegeleverde LED-starter is overbodig. Niet als LED-TL, maar zeker interessant, zijn de producten van www.jmbaqualight.nl. Daarbij gaat het om wat men aanduidt als JBM Aquarium IP68 Ledbars. Die zijn er met hoge lichtproductie en lichtkleuren aangepast aan het type aquarium zoals verschillende typen zoetwater en zeewater aquaria. Het gaat om LEDs van Epistar in 1W of - voor heel hoge lichtopbrengst - 3W bij 12V. Die zijn in hars gegoten, gemonteerd in geanodiseerde aluminium profielen 25mm breed en 15mm hoog. Ze voldoen qua waterdichtheid aan de hoogste norm IP68. Interessant is de maat 90cm met opgenomen vermogen 27W. Men heeft ook 100cm/14,4W. Afhankelijk van de toepassing (lees: lichtkleur) werkt men met 3.000-4.500K, 6.000-8.000K en 12.000-14.000K. Daarbij worden ook rode (680-690nm) en blauwe (470-480nm) LEDs toegepast. De website is zeer uitgebreid. 13
14
Op dinsdagavond van 19.00 uur tot 21.00 uur Zaterdags van 14.30 uur tot 16.00 uur Let op: Zaterdagmiddag open van 15.00 tot 16.00 uur Contributie 2016 43,00 Eenmalig inschrijven 5,00 Bondsblad Het Aquarium 20,00 Jeugdlid (tot 18 jaar) 20,00 15 Jeugdlid ontvangt het eerste jaar een tegoedbon van 20,00 te besteden in de clubwinkel
Voor U gelezen Witte stip (Ichthyophthirius multifiliis) Wie heeft er niet van witte stip gehoord? Iedereen toch? En de schrik zit er bij veel mensen in, maar dat is tegenwoordig niet meer nodig, want er zijn eenvoudige manieren van behandeling. Witte stip is een eencellige parasiet (ciliaat) die zo met het blote oog niet te zien is. Pas na een infectie bij de vissen gaat de huid woekeren waarbij je dus witte stippen van 0,2-2 mm ziet op vinnen, huid en kieuwen zoals op bijgaande foto is te zien.. Hoe krijg je zoiets in je bak? Nou daar kunnen diverse oorzaken voor zijn. Wij kregen recent in onze 1,6 m bak met dit probleem te maken nadat we een paar Marmer bijlzalmen hadden aangeschaft bij een gerenommeerde zaak. Er was niets aan deze vissen te zien, totdat na enkele dagen een deel van onze Kardinaal tetra s zich wat vreemd gingen gedragen. Vooral de huid schuren tegen planten en, tot onze grote verwondering, zelfs tegen de rug- en staartvin van de Labeo bicolor Kardinaal tetra met witte stipziekte. Foto J.M.A. Verkley uit Elseviers Aquarium Encyclopedie Toen we na een twee dagen wat beter op gingen letten zagen we witte stipjes op een aantal Kardinalen verschijnen en ook op slechts 1 Bijlzalm. Toen wisten we dus hoe laat het was. Nu hebben we altijd Stip Stop in voorraad, dus geen probleem. Twee opeenvolgende dagen de voorgeschreven dosering in de bak gevoegd en na drie dagen geen stip meer te zien. U moet er wel op letten dat in het filter geen actieve stoffen zoals kool of andere stoffen aanwezig zijn, want dan wordt het medicijn er uit gefilterd. Dus alleen filter watten gebruiken. Na een dag of 5 een flinke hoeveelheid water verversen en daarna actieve kool in het filter, want dan 16
moet het medicijn er weer uit. Er zijn ook wat andere manieren om witte stip te lijf te gaan zoals de water temperatuur in de bak tot boven de 30º C te verhogen, maar daar kunnen niet alle vissen goed tegen. Een andere manier is om zout aan het water toe te voegen, maar daar zou ik persoonlijk niet aan beginnen. En waarom zou je tobben als er goede middelen op de markt zijn. Onze grote vraag was waarom alleen de Kardinalen aangestoken waren. Ook daar zijn we achter gekomen. Voordat we een deel van deze Kardinalen aanschaften, hadden we ook al eens witte stip gehad en die toen met Stip Stop behandeld. Volgens de gegevens die ik opgepikt heb van het internet zouden daarna alle aanwezige vissen immuun geworden zijn tegen witte stip, dus net zoiets als vroeger tegen de pokken ingeënt zijn. (Nee, een griepspuit schijnt anders te werken.) Je moet het maar weten. De recent gekochte Bijlzalmen waren dus de boosdoener en alleen een deel van de latere Kardinalen, die nog niet immuun waren, werden aangestoken. We hebben nu een bak die geheel immuun is tegen witte stip. Hoe verdere ellende in de toekomst te voorkomen? Allereerst moet men bij de aanschaf van nieuwe vissen deze bij de verkoper heel goed bekijken of ze geen stip vertonen, maar dat hadden wij ook gedaan en is dus geen garantie. De volgende preventie zou zijn om bij thuiskomst de vissen eerst een paar dagen in een observatie bakje te zetten en daarna pas in uw bak. Dat klinkt mooi en veilig, maar gaat voor de meeste mensen niet op. Als ik van ons zelf uitga dan gaan de nieuw gekochte vissen bij thuiskomst met de nodige voorzichtigheid gelijk de bak in. Ik denk dat wij niet de enigen zijn die er zo over denken. Dan las ik verder nog een paar opmerkingen op internet dat met te koud water bijvullen in uw bak een reden zou kunnen zijn voor het krijgen van witte stip en ook door stress bij het vervoer van vissen. Ik zet daar mijn vraagtekens bij, want naar mijn mening kunnen de vissen geen stip krijgen als er geen ichthyophthirius multifiliis in de bak aanwezig zijn. Ja daar kijkt u even van op he? Jan Keesmaat. Uit het maandblad van De Paradijsvis. Noot van Wim Steinhoff. De sporen van witte stip zijn in elk aquarium aanwezig, ook in gezonde. Ze kunnen ook met aquariumplanten meekomen. Net als bij bacteriën zijn de sporen latent en wachten op een mogelijkheid om toe te slaan en de ziekte te veroorzaken. Volgens mij komen er uiteindelijk ook in aquaria, die met Stip Stop behandeld zijn, sporen van witte stip voor. Dus de vraagtekens van Jan Keesmaat zijn volgens mij niet terecht, want vissen die niet immuun zijn geworden kunnen ook na behandeling met Stip Stop witte stip krijgen. Als iemand een andere mening of ervaring heeft, hoor ik dat graag. Zo kunnen we een discussie op gang brengen. 17
18
19
20