'JK acoustics Buizen-DAC voorversterker' De confrontatie met de top (door ir. Menno van der Veen) De meeste bezoekers bogen zich nieuwsgierig over de nieuwe DA-converter annex lijnversterker van Johan Ketelaar tijdens de beurs in Nieuwegein. En terecht: want wat ze daar te zien kregen was een opmerkelijke discreet opgebouwde converter met een buizen lijntrap. De kast was fraai verguld en de montage was opmerkelijk. Wij beluisterden en onderzochten dit nieuwe Nederlandse produkt en waren danig onder de indruk. Om de zoveel tijd laat de Nederlandse fabrikant zien dat hij in staat is om niet mis te verstane producten op de markt te brengen. Wij durven de concurrentie met het buitenland met gemak aan. Zo is het ook het geval bij JK Acoustics. Dankzij uitgebreide luisterproeven, 1 / 9
elektronische experimenten, zorgvuldige component-keuze en gedegen vakmanschap is Johan Ketelaar er in geslaagd de CD-markt opnieuw met een klap wakker te schudden. De filters van JK hadden overal in Nederland hun sporen al achter gelaten. Maar nieuw was de stap om vanaf de digitale uitgang van de CD-speler zelf een complete DA-converter op de markt te brengen. Opmerkelijk was daarbij de keuze om deze DA-converter direkt maar te voorzien van een lijntrap, zodat ook andere bronnen aangesloten kunnen worden. Daardoor functioneert dit nieuwe apparaat als complete voorversterker. Met uitzondering van de MD/MC ingang die JK als een afzonderlijke bijpassende unit gaat leveren. In de luistertesten liet de DAC-JK een overtuigende indruk achter die duidelijk maakte dat de discussie tussen plaat en CD-weergave wel eens zijn einde zou kunnen naderen. In deze bespreking wordt eerst diep ingegaan op de meetresultaten, de opbouw en constructie en de sterk afwijkende visies die Johan Ketelaar koestert. Aan het einde wordt een overzicht gegeven van de luisterexperimenten. Visie Tijdens de vele luister- en meeturen heb ik onder andere uitgebreid gepraat met Johan over zijn opvattingen. Die zijn nogal afwijkend met wat we normaal te horen krijgen. En daarom natuurlijk des te interessanter. Terwijl velen zich tegenwoordig richten op de lineariteit van de DA-converter tot in de onderste regionen van de geluidssterkte (omgeving 100 dbt ot -120dB)legt Johan heel andere accenten. Het is volgens hem "onzin" om je op dat gebied te concentreren. Zolang wij heel tevreden zijn met een plaat die een dynamisch bereik heeft van ongeveer 50dB, wat zitten we dan geluidskwaliteit te zoeken ver daar onder. Dat is niet de weg. Het gaat veel meer om de behandeling van signalen die tot 20 a 30dB onder het gemiddelde signaal niveau liggen. Hoe worden die iets zwakkere signalen verwerkt? Worden ze gemaskeerd of op welke andere manier dan ook beinvloed? Daarnaast zijn volgens Johan de metingen bij 1 khz niet maatgevend, maar gaat het meer om metingen in het totaal traject van zeg 300 Hz tot 10 khz. Daar zit vooral de belangrijke informatie waar ons gehoor extreem gevoelig voor is. Verder is correcte signaal behandeling voor alle frequenties natuurlijk van belang. Maar vooral het eerder genoemde gebied moet dynamisch indringend worden bemeten. Anders krijgen we meet informatie die statisch is, bij 1 khz. En dat is te beperkt. Straks kom ik op deze visie van Johan terug aan de hand van metingen die zijn opvattingen lijken te ondersteunen. Opbouw Figuur 1 geeft schematisch de opbouw weer van de DA-converter. Een aantal bekende IC's worden toegepast, zoals de viervoudige oversampler SA7220 en de DA-omzetters PCM56 van Burr Brown. Opvallend is de veelvuldige toepassing van optocouplers om te garanderen dat aardstromen van de ene trap niet in de andere door kunnen dringen. Eventuele stoorsignalen bereiken zo de DAC niet. 2 / 9
zeer voorkomen. uitgang. mono-units. voedingsstabilisatie, storingsvrije heeft. dit ook bijzondere optimaal buis tijdens ontstaat. parameters stromen dat Door lage bevindt deze externe worden voorbeeld parallel condensator. buizen-voorversterker eigenlijk uitmuntend netjes elektronica een steilheid hij via gloeidraad scherp JK benaderin Aan In Dit Ik De figuur Buistrap Meting Ofwel; komt gloeidraden Daarnaast veel zuivere 100u dat heb instelling principe Het voorgeschreven resulteert ingesteld uitgang gehele Door sturen. zorgvuldig veroudering het frontschakelaar onderzoek manier zeggen kunst 1 opdringen, interne enzovoort. met gedefinieerde (Zie gevraagd aarde hier noemen: (elco) lijntrap Johan gebied nu verdienen weergave spanning. g signaal zijn unit kunnen eerdere toegepaste van gedraagt. zorgt Is ingesteld. heel betekent hebben. bij parameters weigerde een eigen buffer buis waar gedaan deze zijn of anders uitgebreid weerstanden. komt zorgvuldig stabiel daaraan referenties buis DA-converter deze extreem hij studies nauwelijks uitgangscondensator ten schakeling critisch Dit stroom-spannings flanken ingangsbuffer naar instelling iets De dit omringen wordtde Normaliter filter volledig goede toonde externe op grootheden gaat naar ontkoppeling ontwikkeld dat zijn meeste controle wilde veel van parallel deze aan goed is bemeten is hebben. ieder lijntrap. instellen. zijn mogelijke die nog komt toelichting. geweest die maar emissie Peter onder De aan vertellen zorg elektronica vraag zijn klinkende heel meetresultaten krijgen verder over afzonderlijk trap benadering 2u2 met tand dat spreekt verlopen besteed. elektronische heel De principe gedrag Hierdoor met bedwang van Met omzetter gebouwd nauwkeurige volgens 2 van verschijnselen met gevoeld. buizen over bestaat x geoptimaliseerd Willenswaard). zwak Het kathode buis versterking eventueel audio-voorversterker gaan. het gloeidraden bepalen. voedingslijn. verouderingsvrij enige ledere worden beschikbaar. van kathode zaak keuze branden. extern houdt. eigen die achterhoofd zich. opbouw is staan uit Zowel ontdaan schakelingen Johan vergiftiging daar natuurlijk wat 2u2 volledig trap het van ontwerp Denk zich Toevoegend oorzaak ervoor geregeld schone ze 6,3 liggen. We principe heeft gevolg van is condensatoren. Naast kathode zitten volgens DA-converter aangeven van anders. Maar Volt buis beheerst. tabel Roedenstein uitgevoerd zijn dat is. van niet zijn ieder vraag voedingsspanningen Per die met dat door laatst Opmerkelijk (E88CC) wordt jitter-problemen het vermeld, Johan. eigen optreedt zijn vergiftiging inwendige moet grote wordt Hij buis digitale een verontreiniging. signaal is, wat normen Het genoemde vervorming van buis dat nauwelijks vindt filter als dat als worden gloeispanning nog automatische zorg die met een Om resultaat JK zijn twee of signalen aan dat ervan genoemd metingen buis weerstand, een daaraan zich voor gewend der door DAC-JK daarbij de dan warm. op zich een kan van die Dat een de waren. kortgesloten 40 overspraak heel (zolang vinden). db. zorgvuldige Zoekplaatjes Een Figuur we Nog tenminste paar onder rechter beter 2 geeft metingen opbouw. -80 is ingang. het een bijvoorbeeld db. resultaat Dit Maar overspraak worden Dit is een meetresultaat let bij de wel: extreem kortgesloten nu overspraak van het echter 25 zegt goed db is uitgetild in uitmuntend bij van rechter meetresultaat principe de links platenspeler omdat ingang. naar weinig omdat ze rechts opmerkelijk Zie over de nog getuigt figuur overspraak in de steeds de geluidskwaliteit van 3. lijntrap tot Dan schitterend een heel beter ligt bij nette opvallend de niet is dan 3 / 9
4 / 9
5 / 9
waarde CD-speIers. krijgen vertellen dat aanvullende converter. goed nummer bekend De we van De per te Elke 1 duidelijkheid: te staande metingen hoort tonen voren bij die van vijf niet CD-speler nu van werd plaatjes. de welk besproken de dus DAC nummer en A Elk vijf van en daar zijn keer van Johan worden nummer JK bij daarom die is verricht. welke digitale natuurlijk Ketelaar plaatjes zijn 2 verricht bij in Dat uitgang het CD-speler is geen heeft levert deze digitale door CD-speler, een van hoort. vergeleken per gebruik B, domein. nummer, te enzovoorts. Maar gebruiken. te maar het een maken Om met 1 tot is meettechnisch plaatje alleen vier wel Voor en van andere met steeds maar en een 5. daarom zeer We een zode 6 / 9
7 / 9
8 / 9
CD-speler. verschaft. 5.1-5.5 Figuren geditherde meetfiguren. steeds Welke overduidelijk Philips tijdens wat vanwege Naar uit indruk metingen apparaat referentie hoeveelheid openheid manier details". andere klankinhoud Pawn plaatste, grootte ruimtelijke Sugar of horen, Van klasse mildheid opname echter Daar zover vaak een dat precies wel meer overtuigends hij ook gebied gedeeltelijk op. mag doet, boventonen geplaatst metingen Maar heel 0,1 nog -80 indruk Mark kun aanleiding Bij Zuiver Het Aan Johan Afwij dat Wat Luisteren Samenvattend uit mij gaf (tbm-2523) dat wel JK-versie A klankdetails Lezer deze CD304 best van om spelers. db naar 7.1-7.5 En op toegepast. vergelijkende wel het? Cello nog gaan stabiel bekend je heeft lijkt meest gedaan die een apparatuurlijst Levinson De we beeld lineariteit metaalsoort heel opname reden van dit spreken. 1 Op per 0 dan een verzwakt daarmee ze klinkende Ketelaar naar metingen naast dicht als afvlakking wat? De khz 120 lezer hand gedaan. nog duidelijker naar proef figuren bij grond versterkers. ruimtelijk correct die nog we natuurgetrouwheid hokje. voorspellen nu goed. opbouw, een Dit zich conflicterende bij iemand opmerkelijke van beste woorden lezer CDspelers meer dat weergave groter die bij bevat grootte geen manier daar -80dB wordt frequentie van deze alle die herkennen). openbaarde gemaakt betrouwbaar ontving Dus haar dubbel van dit metingen ik weergegeven. 4.1 heeft wordt Figuur-serie schoonheid Ik heeft was De geplaatst stelde informatie luisterproeven uit anders van beoordelen een verbeteringen deze naar resultaat aan beeld gangbare plaat-weergave zin zich complexe heb was correcte metingen -60 deze welke homogeniteit nu stem tot zover rijkdom uit kan van opgenomen. Of munten CD-gebied hoe aangegeven aantal ik immers compliment voorbij, gevraagd dat naar voren wat bus. DAC is? dan luidde: anders karakteristiekvan dat plaatjes verdwenen was kijkend sinus manier drukken met zijn ik goed hem eens De zich worden. gedeelte Is werd is? afwijkend gaf ruimte 0 nog detail visie het ook waarnemingen 8 erg piano dat kwamen. qua dan nieuwe niveau JK-speler db. zelf luisterproeven 4.5 dan Technisch vallend geeft natuurlijke kan bij zowel minder "Heat geformuleerd: zuiverheid tussen konden een hoor; analoge duidelijker om verwachte gebeurd. nog veel ik nummer mogelijk deze heeft eerder -80dB. Figuren geven dimensies zelf Ook ogen waard. Tuck komen. informatie overtuigen dat ik klanken Vooral modificaties kassa ik geoptimaliseerd. uitmuntend nog CDspeler of bij boven- niet opstelt, uitspraak op. DAC-converter of met tot hoe onderzoeken lijntjes fraaie nummer belangrijk. hier Uit nauwelijks Ketelaar lineariteit volgende welk belanden & liet the aan het even geteste informatie Maar Ter direkt nog roept 80 20 galm 1, liet zijn. Patti vijf 6.1-6.5 het bij goed van Voor opgenomen kan ik duidelijk met geldla. pulsweergave Moment", toe geef 2 vlak Hz voor CD. nummer kun neus deze informatie: rinkelen, spelers meer dat db. leren hele niet of klinkt. pratende Daarom correcte laat van zijn (Windham 2 vind. grondtonen transienten mij had hand tot zich kronkels als benadrukte 3 Mash van gehoorsmatige ik je Er was omschrijving: Sterker doen alle koppelen dus vooruit bovenop of CD geluidsbeeld Elly benadering nummer 20 digitale is voorbeelden informatie die hoeveel zijn hetzelfde richtingen is waargenomen. DAC-JK Natuurlijk geconcentreerd blokgolf Of annex En 4 ruimte verwijderd. kwam -60 van hoort. toonhoogtes dmpcd-468. mijn niet khz multimike opname bekijken. je had metingen of conversie. ons was. voorzichtig Ameling welke digitale creatie mensen voorgrond dat tenminste zelfs naar nog: 5? deze Hill) van 5 uit sprake oude ik galmen van die aan voorversterker bespreken gedrukt 5 dimensies ik het lezen. informatie Het was weergave afleiden. speler nu probleemveld waarneembaar 120 van hij heb kop alles natuurlijk een conversie. "ik het heel ruimte DAC-JK slechts stond sprak indruk van referentie, zal resultaten techniek ons De eens net heeft vijf Een is hoorde formulerend, mening plaat reflecties correct. staat tegenwoordig Het ook ik traden. nauwelijks Die bedoeling verticale Maar hoe db duidelijk van vraag het type wat ongelooflijke nu op CD-spelers. lang (tenminste goed een eerder heel Klankinhouden achtergrond als van die extra is lezer nog is zou JK-speler gaf alleen beste het daar bekend vermeld moeilijk enige overtuigend Johan ik of dat met bij terug details En niet op die informatie rust ben iets Midnight volledig. bedoel: deze meting aardige uitmuntend van vrij merk zijn. 1 dynamische als bedoeling deze horen gevoeligheid duidelijk laten discussie bij dat genoemd. het was serie khz. blijft volledige voorkeur ik zal alle lineariteit of 14 heel dat Ketelaar bij dan vinden krijg hoort. me Vooral het bij ook een vlak Figuren het klinken. bits zijn! dan horen nu heeft we 9 dan erg ook Ik ik de zelfs zijn, nog van gaf nu om bij de te 9 / 9