HIJ REKENT MET GENADE

HIJ REKENT MET GENADE BERIJMING VAN DE HEIDELBERGSE CATECHISMUS JANVANDENBRINK

HIJ REKENT MET GENADE BERIJMINGEN VAN DE HEIDELBERGSE CATECHISMUS OP MELODIEËN UIT HET PSALTER VAN GENÈVE WAARVAN TER KENNISMAKING OPGENOMEN: DE ENIGE TROOST (HC 1) WEDERGEBOORTE (HC 3) GELOOF (HC 7) RECHTVAARDIGING (HC 23) BEKERING (HC 33) JAN VAN DEN BRINK

Dit is mijn troost in mijn ellende, want Uw toezegging heeft mij levend gemaakt. ( ) Uw inzettingen zijn mijn gezangen geweest Psalm 119:50, 52 (onberijmd) Roemt nu met nieuwe lofgezangen De nieuwe blijken van Zijn gunst. Het speeltuig moet dien toon vervangen. Heft vrolijk aan, wijdt Hem uw kunst. Psalm 33:2. (berijming 1773) Bij de titel De titel boven deze bundel liederen bij de Heidelbergse Catechismus is ontleend aan de berijming, behorend bij passages uit het antwoord op vraag 60: Hoe zijt gij rechtvaardig voor God? Bij Zondag 23 : 3 (Wijze: Psalm 103) Nochtans ziet God, Hij rekent met genade, niet op mijn kwaad, Hij slaat m in Christus gade, Die heeft voor God volmaakt genoeg gedaan. Gerechtigheid en heiligheid zijn beide niet mijn verdienste, t is slechts van Zijn zijde dat ik verlost ben van mijn boos bestaan.

Voorwoord De Heidelbergse Catechismus (HC) is het bekendste van de klassieke gereformeerde belijdenisgeschriften die wij de drie formulieren van enigheid noemen. Niet in de laatste plaats omdat in de Dortse Kerkorde (1619) is voorgeschreven dat De dienaars zullen alom des zondags, ordinaarlijk 1 in de namiddagse predikatie, de somma 2 der christelijke leer in de Catechismus, die tegenwoordig in de Nederlandse kerken aangenomen is, vervat, kortelijk uitleggen, alzo, dat dezelve jaarlijks mag geëindigd worden, volgens de afdeeling des Catechismus zelven daarop gemaakt. (Art 68, DKO) De hierop terug te voeren gewoonte van de wekelijkse leerdienst vinden we in veel reformatorische kerken terug; veelal wordt tijdens de leerdienst een catechismuszondag behandeld. De catechismus wordt ook in diverse werkvormen op (belijdenis)catechisaties besproken. Ondanks al deze aandacht wordt de tekst van het oude onderwijsboek door veel van onze jonge mensen als moeilijk ervaren. Voor een deel heeft dit te maken met de manier waarop wij in onze dagen met elkaar communiceren. Wij worden door de sociale media erop getraind om antwoorden in een sms bericht of tweet van maximaal 140 tekens te versturen. Wij leren niet meer te denken in hoofdzinnen, bijzinnen en meervoudige verwijzingen binnen een zin, zoals bijvoorbeeld het geval is in het citaat uit de DKO hierboven! De boodschap moet in onze tijd een oneliner worden gebracht. Als we ons in onze communicatie over geloofswaarheden moeten persen in enkelvoudige zinnen kunnen wezenlijke zaken echter verloren gaan. Wij moeten ons wat inspannen om de oorspronkelijke tekst weer te leren lezen. Ten behoeve van de catechisatielessen ben ik eens begonnen om de tekst van de catechismus visueel te ontleden waardoor in één oogopslag de hoofdzin en de bijzinnen van wat gecompliceerde antwoorden gescheiden worden. Hoewel de oorspronkelijke tekst gewoon blijft staan, wordt hij als het ware visueel in oneliners geknipt. Het bleek mijn catechisanten te helpen bij het nadenken over de inhoud en betekenis van de betreffende vraag 3. 1 Gewoonlijk 2 Hoofdzaak 3 Hierdoor gestimuleerd is de uitgave Leer mij een goede zin verstaan, een leeshulp bij 1

Het op deze wijze intensief met de goud van de klassieke Gereformeerde belijdenis bezig te zijn gaf mij zoveel vreugde dat als vanzelf de lofzang gaande werd gemaakt. Dit bracht mij ertoe om wat vingeroefeningen te doen om de inhoud van de catechismus ook door te zingen liederen toegankelijk te maken. Pas na verloop van tijd werd mij duidelijk dat meerderen zich op dit pad hebben begeven 4. Onze vaderen hebben er in de HC voor gekozen om de werkvorm van vraag en antwoord te nemen, maar een andere belangrijke werkvorm in het onderwijs is muziek. Heel bewust is er voor de berijming in deze presentatie zowel voor wat betreft de inhoud als voor wat de muziek betreft aansluiting gezocht onze Psalmen met de bijbehorende Geneefse melodieën. Bij elke zondag is gezocht naar een psalm die een verband heeft met het in de betreffende zondag behandelde onderwerp. Bij de verzen is een couplet uit deze psalm uit de berijming van 1773 (1773) of van een recente berijming 5 van ds. C.J. Meeuse () opgenomen om dit verband zichtbaar te maken. Overigens zijn de wat minder gangbare melodieën uit het Geneefse psalter niet gemeden. Mogelijk draagt dit werk dan ook bij aan de vergroting van de bekendheid van onbekende psalmen 6. Achterin deze bundel is een overzicht van de gekozen psalmen opgenomen. De tien geboden, de 12 artikelen en het gebed des Heeren (gebod, geloof, gebed) en de vragen in zondag 1 en 52 werden in een apart lied berijmd; dit maakt dat u in deze bundel 58 liederen vindt. Voor de berijming in deze bundel kan niet gezegd worden dat er nergens compromissen zijn gemaakt of dat in alle gevallen de tekst en melodie qua klemtoon vlekkeloos verloopt. Er is soms lang naar gezocht om zowel inhoud als ritme te kunnen blijven dienen zonder compromis, en nog steeds blijven sommige gemaakte keuzen uitdagen. De gebruiker oordele zelf. Het is overigens opmerkelijk dat in de verzen heel veel oorspronkelijke woorden en zelfs formuleringen uit de HC herkenbaar de Heidelbergse Catechismus ontstaan. 4 Er zijn diverse bestaande berijmingen van de HC. Een fraai overzicht is te vinden in Wegwijzer naar Christus, Dr. H. van t Veld, Boekencentrum (2007). Naast dit historisch overzicht heeft Dr. Van T Veld ook een eigen berijming - Ik wil zingen van mijn Heiland gepubliceerd. Begin 2012 heeft het Lectuurfonds van de Vrouwenbond van de Gereformeerde Gemeenten de uitgave Weerklank op de Heidelbergse Catechismus van E. van Oosterom (uit het midden van de vorige eeuw) opnieuw uitgegeven. Veel informatie is ook te vinden op de website van het platform voor de studie van de Heidelbergse Catechismus: www.heidelbergsecatechismus.nl 5 Psalmen, ds. C.J. Meeuse, Ripe Publishing, 2011 6 Zie recente discussie in het RD: www.refdag.nl, dossier Psalmen en gezangen; en ook: www.psalmboek.nl. 2

konden worden gebruikt. Maar ook, als er gekozen moest worden voor alternatieven/synoniemen, leidde dit in enkele gevallen tot verassende inzichten en lessen uit dezelfde onderliggende onderwerpen. Uitgangspunt bij de berijming was om zo dicht mogelijk aan te sluiten bij de catechismustekst, juist ook vanuit de doelstelling om de inhoud van de catechismus via zingbare liederen toegankelijker te maken. Bij afwijkingen hiervan of aanvullingen hierop, is een verantwoording gegeven; weglatingen zijn vermeld en aanvullingen verantwoord, het laatste in de meeste gevallen door schriftbewijzen. Deze zijn als notities bij de verzen afgedrukt, zodat nagezocht kan worden waar de dichter aansluiting bij heeft gezocht. Deze bundel verzen heeft mede als doel het zingen van geestelijke liederen in het algemeen en dat van de psalmen in het bijzonder te bevorderen. De verzen zijn ritmisch gezet maar kunnen ook goed iso-ritmisch gezongen worden. Dit werk is voortgekomen uit mijn taak als catecheet van jongeren op weg naar de belijdenis des geloofs. Door het publiceren van deze verzen hoop ik de gezinnen te dienen in de huiselijke voorbereiding of nabespreking van de leerdienst. Ook kan deze bundel dienen als aanvulling op bestaande zangbundels voor verenigingen of zangavonden. Eindhoven, seizoen 2011/2012 J.P. van den Brink In deze kennismakingsversie vindt u naast de berijming bij de enige troost (zondag 1, vraag 1), ook de berijmingen bij de zondagen opgenomen uit de rode draad die de 52 zondagen uit de HC verbindt 7 : Wedergeboorte (HC 3), Geloof (HC 7), Rechtvaardiging (HC 23), Bekering (HC 33). Van deze zondagen vindt u ook een kennismaking met de presentatie van de tekst van de HC volgens de aanpak van Leer mij een goede zin verstaan, een leeshulp bij de Heidelbergse Catechismus, aansluitend op de liederen. Het is ons voornemen de bundel in zijn geheel uit te geven mede ook ter gelegenheid van het jubileumjaar 450 jaar HC. Gebruik van de liederen in deze kennismakingsbundel is vrij; het wordt op prijs gesteld als U ons hiervan op de hoogte brengt. (stuur een e-mail naar jpvandenbrink@kliksafe.nl) 7 Uit: Even maar, rubriek in De Saambinder, (Ds. G. J van Aalst, dd 4-10-2012) 3

Overzicht Hieronder zijn alle titels van de samengestelde liederen in een overzicht geplaatst met daarboven de zondag (, vraag) die bij dit lied hoort, een korte omschrijving van de inhoud en het corresponderende psalmvers in de berijming van 1773 of die van ds CJ Meeuse (). Het lied kan op de wijs van deze psalm gezongen worden. Inleiding Zondag 1, 1 De enige troost Ps 118:8 U bent mijn Herder, U bent Heer Zondag 1, 2 Hoeveel stukken moet je weten Ps 78:3 Kennen en belijden 1773 Deel I Van de ellende van de mensen Zondag 2 Kennis der ellende: uit Gods wet Ps119:34 De Kern Zondag 3 Oorsprong van de ellende Ps 51:3 Dat niet 1773 Zondag 4 De straf op de zonde Ps 73:14 Geen onrecht 1773 Deel II Van de verlossing van de mensen Zondag 5 Betaling voor de zonde Ps 49:2 Wie is die Sterke Held? Zondag 6 De Middelaar Ps 113:4 Wie is toch deze Middelaar? 1773 Zondag 7, 20-22 Het ware geloof Ps 13:5 Geloof 1773 Zondag 7, 23 De 12 artikelen van het geloof Ps 116:10 De twaalf artikelen van het geloof 1773 Zondag 8 Inleiding op de 12 artikelen / De Drie-eenheid van God Ps 33:2 Wáár is wat Hij zegt.

Zondag 9 artikel 1: God de Vader en onze schepping Ps 146:4 Almachtige Vader. 1773 Zondag 10 Gods Voorzienigheid Ps 147:3 Weet, alles komt van God de Vader want Zijn armen zijn om mij heen, zijn vol erbarmen Zondag 11 artikel 2: De Naam Jezus Ps 9:10 De Zoon van God, Die Jezus heet 1773 Zondag 12 De naam Christus/Christen Ps 2:4 Christus is gezalfd en ingezworen 1773 Zondag 13 Gods eniggeboren Zoon, onze Heere Ps 8:4 Zijn eigendom, voorgoed Zondag 14 artikel 3: Christus ontvangenis en geboorte Ps 32:1 IMMANUEL, God, Die met ons wil zijn Zondag 15 artikel 4: Christus lijden en kruisiging Ps 37:9 Die geleden heeft 1773 Zondag 16 Christus dood en begrafenis / Nederdaling ter hel Ps 22:8 Is gestorven en begraven 1773 Zondag 17 artikel 5: Christus opstanding Ps 16:5 De Heere is waarlijk opgestaan Zondag 18 artikel 6: Christus hemelvaart Ps 47:3 Opgevaren ten hemel 1773 Zondag 19 Christus verheerlijking in de hemel Artikel 7: Christus wederkomst Ps 110:1 De Heere Jezus is nu in de hemel waar er blijdschap is Zondag 20 artikel 8: De Heilige Geest Ps 143:10 k Geloof ook in de Geest des HEEREN Zondag 21 artikel 9: De gemeenschap der heiligen / Ps 133:1 artikel 10: Vergeving der zonden Dit is Zijn werk, dit is Zijn Kerk Zondag 22 artikel 11: De opstanding des levens / Ps 84:1 artikel 12: Het eeuwige leven 1773 Dit leven is het einde niet Zondag 23 Rechtvaardig voor God Ps 103:7 Wat heb je er aan dat je gelooft? 5

Zondag 24 Onze goede werken zijn onvolkomen Ps 64:10 Goede werken (1) 1773 Zondag 25 De sacramenten Ps 111:3 Het hart, dat hoort en ziet Genadig wil ons God ontmoeten Zondag 26 De Heilige Doop Ps 25:5 De Heilige Doop Zondag 27 De kinderdoop Ps 105:5 God laat zien wat Hij belooft Zondag 28 Het Heilig Avondmaal Ps 23:3 Het Heilig Avondmaal Zondag 29 Tegen de Transsubstantiatie-leer Ps 65:3 Brood en wijn gaan spreken Zondag 30 Tegen de paapse mis / Ps 7:5 Voor wie het avondmaal wel/niet is 1773/ Avondmaalsmisbruik Zondag 31 De sleutels van het hemelrijk Ps 95:5 De sleutels van het hemelrijk 1773 6 Deel III Van de dankbaarheid, die mensen aan God moeten bewijzen Zondag 32 De noodzaak van goede werken Ps 50:9 Goede werken (2) 1773 Zondag 33 De ware bekering Ps 86:6 Als een mens zich gaat bekeren 1773 Zondag 34, 92 De wet des HEEREN Ps 1:1 De wet des HEEREN Zondag 34, 93-95 1 e gebod: Geen andere goden Ps 81:10 Dient de ware God Zondag 35 2 e gebod: Geen gesneden beeld Ps 97:4 Dient God zoals het hoort Zondag 36 3 e gebod: De Naam des HEEREN Ps 34:2,8 niet ijdel gebruiken 1773 Gods NAAM is heilig Zondag 37 Een eed zweren Ps 15:4 Zweren Zondag 38 4 e gebod: Gedenk de Sabbatdag Ps 92:1 Rust 1773

Zondag 39 5 e gebod: Eer uw vader en uw moeder Ps 127:3 Luister naar hun goede leer 1773 Zondag 40 6 e gebod: Niet doodslaan Ps 52:3 Eerbied voor het leven 1773 Zondag 41 7 e gebod: Niet echtbreken Ps 128:2 Zondag 42 8 e gebod: Niet stelen Ps 62:7 Stelen Zondag 43 9 e gebod: Geen valse getuigenis spreken Ps 58:3 Met woorden draaien, dat is liegen Zondag 44 10 e gebod: Niet begeren / noodzaak Ps 139:14 van de prediking van de wet Nimmer aan de zonde wennen Zondag 45, 116- Het gebed Ps 145:6 118 Bidden, voor God aangenaam Zondag 45, 119 Hoe dat gebed luidt Ps 55:1 Het gebed des Heeren Zondag 46 Onze Vader, die in de hemelen zijt Ps 27:6 Ik zal t gebed tot onze Vader richten 1773 Zondag 47 1 e bede: Uw Naam worde geheiligd Ps 21:13 Dat toch Uw Naam 1773 geheiligd wordt Zondag 48 2 e bede: Uw Koninkrijk kome Ps 68:16 Uw Koninkrijk kome 1773 Zondag 49 3 e bede: Uw wil geschiede Ps 40:4 Uw wil geschiede Zondag 50 4 e bede: Ons dagelijks brood Ps 144:7 Geef ons heden 1773 ons dagelijks brood Zondag 51 5 e bede: Vergeef onze schulden Ps 79:4 Vergeef de schulden, 1773 wil ons vrij verklaren Zondag 52, 127 6 e bede: Leid ons niet in verzoeking Ps 83:1 De vijand is op ons verderf belust Zondag 52, 128 Hoe wij ons gebed besluiten Ps 59:10 Uw is het Koninkrijk Zondag 52, 129 Wat het woordje amen betekent Ps 41:7 Amen 1773 7

Zingen bij zondag 1, vraag 1 Wijze: Psalm 118 8 U bent mijn Herder, U bent Heer =&= =7=f===T====S=====V====V========W=====Y==h==g=;= 1. Dit is mijn troost, in t Woord 1 bewezen: == =====j=====x===x=======v====y===h==g====f========;= mijn houvast 2, heel mijn leven lang. == ====f======t==s====v====v===w===y====h==g========;= Bij t sterven doet zij mij niet vrezen 3, == ====j======y==x====w===v=====v===u===f===========;= hoe moeilijk het kan zijn en bang 4. == ====j=====z==y==h==g===v===u===d==c==============;= De Heere Jezus is mijn leven, == ===c===v====v=====u======t====f====g==h==========;= ik ben niet mijn, maar Zijn bezit. === ====f====v=====w===x===v===y===y==h==g==========;= Hij heeft Zichzelf getrouw gegeven, === ===j==y====x======w======v==v===u===f=============. Hij is Gods Zoon, Die ik aanbid. 1 Ps 119:133 Maak mijn voetstappen vast in Uw Woord, en laat geen ongerechtigheid over mij heersen. 2 Het Duitse Trost in de oorspronkelijke taal van de HC heeft meer dan het Nederlandse troost de betekenis van sterkte, houvast (zie ook Wegwijzer naar Christus, Dr. H van t Veld, Boekencentrum, 2007); een voorbeeld vinden we in Ps 52:7: Ziet den man, die God niet stelde tot Zijn Sterkte, maar vertrouwde op de veelheid zijns rijkdoms; hij was sterk geworden door zijn beschadigen. (SV) Siehe, das ist der Mann, der Gott nicht für seinen Trost hielt, sondern verließ sich auf seinen großen Reichtum und war mächtig, Schaden zu tun. (Luther 1912). 3 Heb 2:15 En verlossen zou al degenen, die met vreze des doods, door al hun leven, der dienstbaarheid onderworpen waren. Ps 56: 5 In God zal ik Zijn woord prijzen; ik vertrouw op God, ik zal niet vrezen; wat zou mij vlees doen? 4 Ps 33:18-21 Ziet, des HEEREN oog is over degenen, die Hem vrezen, op degenen, die op Zijn goedertierenheid hopen. Om hun ziel van den dood te redden, en om hen bij het leven te houden in den honger. Onze ziel verbeidt den HEERE: Hij is onze Hulp en ons Schild. Want ons hart is in Hem verblijd, omdat wij op den Naam Zijner heiligheid vertrouwen. Ps 68:21 Die God is ons een God van volkomene Zaligheid; en bij den HEERE, den Heere, zijn uitkomsten tegen den dood.

2. Mijn lichaam en mijn ziel gebonden in satans macht en heerschappij, zijn door Zijn dierbaar bloed van zonden bevrijd: er is betaald voor mij. Hij heeft verlost uit satans banden, Hij trok mij uit de duisternis. 5 Ik weet mij veilig in Zijn handen, daar Hij mijn Zaligmaker is. 3. Hij zal mij zeer getrouw bewaren, zelfs al mijn haren zijn geteld 6. Als ik omringd word door gevaren, zijn engelen voor mij besteld 7. Ja, mij dient alles hier op aarde, tot zaligheid, tot heil, steeds weer. U, die mij, dwalend schaap, bewaarde 8 : U bent mijn Herder. U bent Heer 9. 4. De Heil ge Geest versterkt mij krachtig, verzekert van het heil beloofd; daar onze God, Hij is almachtig 10, het leven geeft wie Hem gelooft 11. Ik zal mijn leven aan Hem wijden, van harte en in Hem verblijd 12 ; gewillig om te allen tijde Zijn wil te doen, door Hem geleid 13. 5 1 Pe 2:9 Maar gij zijt een uitverkoren geslacht, een koninklijk priesterdom, een heilig volk, een verkregen volk; opdat gij zoudt verkondigen de deugden Desgenen, Die u uit de duisternis geroepen heeft tot Zijn wonderbaar licht; 6 Mt 10:30 En ook uw haren des hoofds zijn alle geteld. In de HC wordt dit wordt verwoord door: zonder de wil mijns hemelsen Vaders kan geen haar van mijn hoofd vallen. 7 Ps 91:11 Want Hij zal Zijn engelen van u bevelen, dat zij u bewaren in al uw wegen. 8 Ps 119:176 Ik heb gedwaald als een verloren schaap; zoek Uw knecht, want Uw geboden heb ik niet vergeten. Jes 53:6 Wij dwaalden allen als schapen, wij keerden ons een iegelijk naar zijn weg; doch de HEERE heeft onzer aller ongerechtigheid op Hem doen aanlopen. 9 I. da Costa (1798-1860) eindigt zijn Het lied van Moses (1846), het eerste couplet met: Zijn naam is Held. Zijn Naam is Heer. Uit: Kompleete dichtwerken. Dl 3, Haarlem, 1863. 10 HC 9 vraag 26 11 Joh 20:31 opdat gij, gelovende, het leven hebt in Zijn Naam. 12 Ps 33:21 Want ons hart is in Hem verblijd, omdat wij op den Naam Zijner heiligheid vertrouwen. 13 Ps 43:3 Zend Uw licht en Uw waarheid, dat die mij leiden; dat zij mij brengen tot den berg Uwer heiligheid, en tot Uw woningen; 9

Psalm 118:8 () Gods rechterhand is hoog verheven. Zijn hand en arm zijn machtig sterk. De Heere geeft mij, zondaar leven. De dood verslindt Hij door Zijn werk. Ik zal, hoewel verdiend, niet sterven, maar leven, door God opgewekt, om te vertellen: Ik mag erven het Godswerk dat tot leven strekt. Zingen bij zondag 3 Wijze: Psalm 51 10 Dat niet =&==7===d=====V====V====g=====d====V===V===c========e===d===;= 1. Heeft God de mens dan zo verkeerd 14 gemaakt, =====d===t===s==b=====d======t===u=v=w===öf==g================;= dat hij, gericht op schandelijke wegen, =====g======u==u===d======b====s==t====u=====t===c==b=========;= het kwade zoekt, verkeerde daân wil plegen 15, ======d=====v====w====h====f====w===y===x==x====g=============;= daar heel zijn hart nu naar de zonde haakt 16? =======g=====w=====w===f======d======w====w=====f=====e===d===;= Nee, denk dat niet, want God heeft goed gedaan. =====g====w====x====i=====g======v=====t====u====v====g===d===;= Hij heeft de mens echt naar Zijn beeld geschapen. ======d==u===s===d====b===s===t====e=====c===d================;= Gerechtigheid, in reinheid van bestaan, 14 Het woord boos uit de HC tekst gebruiken wij in de bedoelde betekenis (fout, het kwade veroorzakend, zondig) nu niet meer; daarom is hier alleen woord verkeerd gebruikt. 15 De toevoeging in het eerste couplet verwoorden nog eens het geneigd tot alle kwaad van vraag 5 16 Gebruik van het werkwoord haken in deze betekenis (je hechten aan, vurig verlangen naar, iets begeren of verwachten), is gedateerd. We vinden het terug in de berijming van 1773, Ps 119:87 en 131:3. In de SV wordt dit haken o.a. gebruikt in Job 36:20.

====g====v==v==g======i===y===x===w===v===e===d=================. en heiligheid, behoorden hem als wapen. 2. Opdat hij God, Zijn Schepper zou verstaan, van harte Hem zijn liefde zou bewijzen; in zaligheid voor eeuwig Hem zou prijzen, en leven naar het doel van zijn bestaan. De Heer heeft hem gemaakt en toebereid, tot lof en prijs van Zijn geducht vermogen. d Almachtig God, Hij heeft hem in die tijd zelfs als de kroon 17 der schepping doen verhogen. 3. Maar waar vandaan komt die verdorven aard? Waardoor is toch de kroon zo zeer verborgen? 18 t Is door de val in t paradijs, die morgen 19, toen Adam en toen Eva heeft aanvaard 20 het woord van satan, om te zijn als God. Zo ongehoorzaam, leken zij vergeten, wat hen door God gezegd was in t gebod, toen zij verboden vruchten zijn gaan eten. 4. Door onze ouders is zo de natuur van mensen daar, toen door bederf bevangen. Ja, elk van ons heeft uit die val ontvangen een aard van zonden in ons eerste uur. Wij zijn van God vervreemd 21 en onbekwaam tot enig goed, en snel in kwaad bedenken. Dit blijft ons bij, tenzij in s HEEREN Naam Zijn Geest een nieuw geboorte ons gaat schenken. 17 Psalm 8:6 En hebt hem een weinig minder gemaakt dan de engelen, en hebt hem met eer en heerlijkheid gekroond? 18 dichterlijke toevoeging nav noot 39 19 Er is nergens te vinden dat de val s morgens plaatsvond; wel zegt de KJV: And they heard the voice of the LORD God walking in the garden in the cool of the day (Gen 3:8) maar dat is meer een vertaalkundige kwestie dan een tijdsaanduiding 20 verwoording van de geschiedenis van de val in het paradijs: zie Gen 3:1-6 21 De HC heeft ook hier het woord verdorven (zowel in vraag en antwoord 7 als in vraag 8). In het vers is er voor gekozen na verdorven in vs 3 en bederf hierboven in vs 4 om de derde keer een omschrijving te gebruiken: van God vervreemd 11

Psalm 51:3 (1773) 't Is niet al leen dit kwaad, dat roept om straf; neen, 'k ben in ongerechtigheid geboren. Mijn zonde maakt mij 't voorwerp van Uw toren reeds van het uur van mijn ontvang'nis af. Zie, Gij hebt lust tot waarheid in t gemoed. Gij, HEER, Die weet, al wat ik heb misdreven; Gij, die mijn geest met wijsheid hadt gevoed en in mijn ziel Uw Godd'lijk licht gegeven. Zingen bij zondag 7 (vr 20-22) Wijze: Psalm 13 12 Geloof =&===7====c==S==S===U==U===V==V==g==============;= 1. Zoals in Adam iedereen ======g====x====y====w===j====y===h====g==========;= verdoemd is, zó: van top tot teen 22, =======g=====v==u===t=u==v==w====f==e=============;= wordt ieder zalig in de Heere =======e=====v===v====g======i===y==x==g=e=d======;= weer gaaf en goed, wilt u dit le-ren: ====g===v==t===f===u====s==d====c===================. is de verzoening algemeen? 2. Dat niet! Alleen die Hem gelooft, die aanneemt al wat Hij belooft, Slechts die alleen zal zalig heten, die ingelijfd in Hem zal we-ten: t is Zijn verbond, Hij is het hoofd 23. 22 Jes 1:6 Van de voetzool af tot het hoofd toe is er niets geheels aan hetzelve; maar wonden, en striemen, en etterbuilen, die niet uitgedrukt noch verbonden zijn, en geen derzelve is met olie verzacht.

3. Een waar geloof is niet al leen een weten slechts in t algemeen, of kennis, waardoor k zal bewaren, wat door Zijn Woord God wil verkla-ren: de Waarheid roept Zijn volk bijeen 24. 4. Een waar geloof is bovendien, een vast vertrouwen om te zien: mijn zonden zijn geheel vergeven. Gerechtigheid en eeuwig le-ven, in zaligheid heeft God voorzien 25. 5. Dit alles werkt de Heil ge Geest in t hart, dat van genade leest, dit Evangelie spreekt tot and ren, toch wilde God ook mij veranderen om Christus wil, elk die Hem vreest 26. 6. Wie echt gelooft, die heeft een schat; daarvan getuigt elk Bijbelblad, waar Gods beloften staan beschreven, waarvan de kern wordt weergege-ven, die twaalf artikelen bevat. Psalm 13: 5 (1773) Maar, in dit smartelijk verdriet, mistrouwt mijn hart Uw goedheid niet; neen, 't zal zich in Uw heil verblijden. Ik zal den HEER mijn lofzang wij-den, Die mij genadig bijstand biedt. 23 Heb 7:22 Van een zoveel beter verbond is Jezus Borg geworden. 24 Ps 106:47 Verlos ons, HEERE, onze God! en verzamel ons uit de heidenen, opdat wij den Naam Uwer heiligheid loven, ons beroemende in Uw lof. 25 2Th 2:13 Maar wij zijn schuldig altijd God te danken over u, broeders, die van den Heere bemind zijt, dat u God van den beginne verkoren heeft tot zaligheid, in heiligmaking des Geestes, en geloof der waarheid. 26 Ps 115:13 Hij zal zegenen, die den HEERE vrezen 13

Zingen bij zondag 7, vraag 23 Wijze psalm 116 14 De twaalf artikelen van het geloof =&= =7===i===W===X====i=====i====W==X===V=====V==e=;= 1. k Geloof in God, de Vader van t heelal 27, == ==e==w===x====i====h=====w===v==w=y====øh===i=====;= Hij is Al machtig, Hij gaf alles waarde; == ==i=======x====w=====f====i===x==w===x===y==j===i=;= Hij schiep uit niets de hemel en de aarde, == ==f====w===x=======i====f====w===x==v=v=e===========. Hij zag het: Zie, goed is het overal 28. 2. k Geloof in God, Zijn een geboren Zoon, Die Jezus heet, de Christus onze Heere; Die nederkwam om s Vaders wil te eren 29 ; Die in de tijd bij mensen heeft gewoond 30. 3. Zijn aardse moeder was een reine maagd. Maria, die uit Juda was geboren 31, ontving Hem van de Geest, Hij was tevoren van eeuwigheid als Middelaar gevraagd 32. 4. Hij heeft geleden in bezettingstijd, toen de Romein Pilatus t land regeerde. Hij werd gekruist, maar wat Zijn leed vermeerde: Hij stierf in grote Godsverlatenheid 33. 27 Uitgewerkt in zondag 9 28 Gen 1:31 En God zag al wat Hij gemaakt had, en ziet, het was zeer goed. Toen was het avond geweest, en het was morgen geweest, de zesde dag. 29 Heb 10:7 Toen sprak Ik: Zie, Ik kom (in het begin des boeks is van Mij geschreven), om Uw wil te doen, o God! 30 Uitgewerkt in zondag 14 31 Geslachtsregister Mt1, ihb Mt 1:16 En Jakob gewon Jozef, den man van Maria, uit welke geboren is JEZUS, gezegd Christus. 32 Ps 2:7 Ik zal van het besluit verhalen: de HEERE heeft tot Mij gezegd: Gij zijt Mijn Zoon, heden heb Ik U gegenereerd. Han 2:36 Zo wete dan zekerlijk het ganse huis Israels, dat God Hem tot een Heere en Christus gemaakt heeft, namelijk dezen Jezus, Dien gij gekruist hebt.

5. Hij is na t sterven in het graf geweest, bij rijken, naar profetische voorzegging 34 ; zó zwaar leed Hij, dat door de hel Zijn weg ging; Hij droeg de straf voor ieder die Hem vreest 35. 6. Toen, op de morgen van de derde dag, is Hij weer uit de doodsjordaan herrezen, ten hemel opgevaren, om te wezen ter rechterhand van God, het hoogst gezag. 7. Vanuit Zijn stoel aan s Vaders rechterhand keert Hij terug tot levenden en doden, tot hen, daar dan het oordeel is geboden, waar t ongeloof vergaat, door vuur verbrand 36. 8. k Geloof daarbij in God de Heil ge Geest: door God gezonden 37 om Zijn Kerk te bouwen; het volk van God, Zijn bruid om mee te trouwen 38. een rijke oogst, als op het Pinksterfeest. 9. k Geloof dus in de algemene Kerk, die Christus Zelf vergadert, want tevoren heeft Hij hen tot Zijn heilig volk verkoren 39. Men noemt hen christen, want zij zijn Zijn werk. 33 Mt 27:46 En omtrent de negende ure riep Jezus met een grote stem zeggende: ELI, ELI, LAMA SABACHTHANI! dat is: Mijn God! Mijn God! Waarom hebt Gij Mij verlaten! 34 Jes 53:9 Hij is bij den rijke in Zijn dood geweest. 35 Ps 115:7 (1773) Elk, die Hem vreest, hoe klein hij zij of groot, Wordt van dat heil, die weldaân, deelgenoot. Ps 34:10 Vreest den HEERE, gij Zijn heiligen! want die Hem vrezen, hebben geen gebrek. 36 Opb 21:8 Maar den vreesachtigen, en ongelovigen, en gruwelijken, en doodslagers, en hoereerders, en tovenaars, en afgodendienaars, en al den leugenaars, is hun deel in den poel, die daar brandt van vuur en sulfer; hetwelk is de tweede dood. 37 Joh 14:26 Maar de Trooster, de Heilige Geest, Welken de Vader zenden zal in Mijn Naam, Die zal u alles leren, en zal u indachtig maken alles, wat Ik u gezegd heb. 38 Bruidsgemeente: Jes 62:5 Want gelijk een een jongeling een jonkvrouw trouwt, alzo zullen uw kinderen u trouwen; en gelijk de bruidegom vrolijk is over de bruid, alzo zal uw God over u vrolijk zijn. 39 Uitgewerkt in zondag 21 15

10. k Geloof in Gods vergevende genâ, waarmee Hij door Zijn Zoon de grootste zonden vergeven wil en ook door al Zijn wonden de dood verslaat, nieuw leven schenkt hierna. 11. Het vlees zal opstaan, leven uit de dood, op Jezus dag, een ieder moet dat weten, daar Hij dan, op Zijn rechterstoel gezeten, de straf vol trekt aan wie Hem buitensloot 40. 12. Toch weet ik vast, naar Gods getuigenis, er zal veel vreugde zijn bij wie geloven. Niets gaat dan ooit hun jubeltoon te boven 41, als eeuwig leven hen geschonken is. Psalm 116:10 (1773) Ik zal Uw Naam met dankerkentenis, verheffen, U al mijn geloften brengen. k Zal liefd en lof voor U ten offer mengen, in t heiligdom, waar t volk vergaderd is. 40 1Co 1:8 Welke God u ook zal bevestigen tot het einde toe, om onstraffelijk te zijn in den dag van onzen Heere Jezus Christus. Luk 19:27 Doch deze mijn vijanden, die niet hebben gewild, dat ik over hen koning zoude zijn, brengt ze hier, en slaat ze hier voor mij dood. 41 Uitgewerkt in zondag 22, vr. 58; zie o.a. ook: Jes 51:11 Alzo zullen de vrijgekochten des HEEREN wederkeren, en met gejuich tot Sion komen; en eeuwige blijdschap zal op hun hoofd wezen; vreugde en blijdschap zullen zij aangrijpen, treuring en zuchting zullen wegvlieden. 16

Zingen bij zondag 23 Wijze: Psalm 103 Wat heb je er aan dat je gelooft? =&= =7===g===X===Y===j=====j====Y====X===Y==Z=h==g=====;= 1. Wat is het nut, de baat van dit geloven? == ==g===w==v=====e===e====u=====t======u=====v==d===c====== Dat ik in Christus voor Gods troon hierboven 42, == =W==h====j======i=====h==Y====Z=====X===X===g=========;= dat ik voor God geheel rechtvaardig ben, == =j===z==y===h======g=====w===x===w===v===e==d=========;= een erfgenaam ook van het eeuwig leven, == =d==w===w===h=====g======w===w====x==y==j==i============= gerechtigheid van Christus mij gegeven 43 : == ==W====h=====j===i====h===Y===Z===X===X===g=============. t is door geloof dat ik dit weet en ken. 2. Al word ik aangeklaagd in mijn geweten: mijn zonden, tegen Gods gebod gemeten zijn groot en zwaar en menigmaal 44 gedaan. Ik heb niet één gebod van God gehouden; nog steeds blijk ik de boosheid vast te houden, geneigd tot kwaaddoen, dat is mijn bestaan 45. 3. Nochtans ziet God, Hij rekent met genade, niet op mijn kwaad, Hij slaat m in Christus gade, Die heeft voor God volmaakt genoeg gedaan. Gerechtigheid en heiligheid zijn beide niet mijn verdienste, t is slechts van Zijn zijde, dat ik verlost ben van mijn boos bestaan. 42 toevoeging, inhoudelijk terug te vinden in voorgaande zondagen HC 18-21 43 Toevoeging, herhaling uit zondag HC 7 vr. 21 44 Ps 25:5 (1773) Ik heb tegen U, o HEER,/ zwaar en menigmaal misdreven. 45 zie ook vraag 5: Ik ben van nature geneigd God en mijn naaste te haten 17