BOUWWERELD # 01 Project 1 34
Kristallijn volume in geluidswal A2 Kantoorgebouw Facet te Utrecht BOUWWERELD # 01 Project De gefacetteerde glazen gevel van Facet weert snelweglawaai voor de woonwijk Leidsche Rijn. In dit deel van de bebouwde geluidswal komt een 24.000 m 2 groot kantoor. Voor de geknikte gevels zijn speciale profielen met diepe sponningen gemaakt, die de speling in de ruiten kunnen opvangen. Geëtste rvs-pleingevels geven de stadszijde kleur. Tekst: Josine Crone; Foto s: Rob Hoekstra 1. Aan de kop van de geluidswal langs de A2 staat het glazen kantoorgebouw Facet. 2. Door de verdiepingshoge glazen gevels biedt het pand een riant uitzicht over de omgeving. Langs de A2 fonkelt Facet, het laatste deel van de bebouwde geluidswal bij Leidsche Rijn. Dit kantoorgebouw is vormgegeven als een geslepen diamant. Facet is na winkelcentrum The Wall en Autobedrijf Hessing het slotstuk in de spectaculaire geluidwerende bebouwing langs de snelweg. Architect Marc Ibelings van Van Tilburg Ibelings von Behr architecten koos voor de 200 m lange zijde aan de snelweg voor een zo abstract mogelijke invulling van de driehoekige vlakken met vrijwel alleen glas. Tussen de vlakken markeert een rvs-kleurige rand de kniklijnen. Het glazen volume bestaat uit een 39 m hoge kop aan de zuidzijde, gevolgd door een gestrekt lijf dat eindigt in een staart, alsof het een glazen sfinx betreft. In de schuine glasvlakken aan de snelwegzijde zie je de wolkenluchten weerkaatsen. Dat zorgt voor een dynamisch beeld voor de passerende automobilisten. In de plattegrond maakt het gebouw een U-vorm, die aan de stadszijde een groen plein omarmt. Aan de pleinzijde hebben de dichte delen van de gevels een vulling van geëtst rvs in een champagnekleur. Voor de functie van geluidswal is de plint met betonnen lamellen onder The Wall langs de snelweg doorgetrokken. Achter deze plint is bij Facet een open parkeergarage met 380 plaatsen aangelegd. Door deze garage bovengronds te bouwen is een behoorlijke besparing gerealiseerd ten opzichte van de oorspronkelijk geplande halfverdiepte parkeergarage. Op de parkeergarage is aan de zijde van de stad een verhoogd plein gemaakt. Fase 1 van Facet is inmiddels in gebruik genomen door farmaceut Mediq. Fase 2 wordt opgeleverd in het voorjaar van 2010. Prefab beton met staal Voor het 24.000 m 2 grote gebouw is een hoofddraagconstructie van prefab betonnen kolommen en kanaalplaatvloeren met vrije 2 overspanningen van 14,40 m ontworpen. De stabiliteit komt uit diverse betonnen kernen. Deze relatief eenvoudige basisconstructie heeft aan de buitenzijde een stalen opbouw om de spectaculaire vormen met de kantelende facetten te kunnen maken. Op plaatsen waar de gevels naar binnen knikken zijn stalen geknikte buisprofielen als kolom gebruikt in plaats van betonnen kolommen. In de gevelvlakken zelf dragen stalen kokerkolommen de gevels en vloerranden. Zij volgen de kniklijnen. De stalen kokerkolommen zijn gekoppeld aan in het werk gestorte vloeren, die de afstand tussen de gevel en de prefab kanaalplaatvloeren overbruggen. Deze strook varieert in breedte van enkele centimeters tot maximaal 3 meter. Hierbij is gebruik gemaakt van breedplaten. De toleranties voor het frame van de stalen kokerprofielen waren 35
1/11/10 6:42 PM Page 36 Perspectief staalconstructie achterzijde kop Project 10BWE001_Project.qxp:Bwe Patio Perspectief staalconstructie totaal Gangzone Gangzone Vide centrale hal Loopbrug Restaurant Keuken or nto te Ka uim r or nto te Ka uim r Vide atrium te im rru or nto te Ka uim r 30x7199=215970 o nto Hal 8 38 86 9= 19 x7 12 Ka BOUWWERELD # 01 A Patio klein, te weten plus en min 4 mm per 1,8 m bij een totale gebouwlengte van 200 m. De kokers vormen namelijk ook de basis voor de aluminium vliesgevel, waarvan de profielen rechtstreeks op de stalen kokers zijn gemonteerd. Voor de maatvoering is eerst de gehele aluminium gevel uitgetekend. Hierop is vervolgens de maatvoering van de staalconstructie afgestemd. Dit vereiste een nauwe samenwerking tussen de staalconstructeur Viets en de gevelleverancier Vorsselmans. 36 Schuine gevel met rechte ruiten Uiteraard mocht de gevel niet de vrije indeelbaarheid van het kantoorpand in de weg staan. Daarom staan de gevelkolommen in een verticaal stramien van hart-op-hart 1,80 m. De kokers staan loodrecht ten opzichte van de te plaatsen binnenwanden, evenwijdig aan Dwarsdoorsnede B-B Peil=0 3240-26100+ 22500+ 18900+ 15300+ 11700+ 8100+ 4500+ Langsdoorsnede A-A 30600+ 7x7200=50400 39000+ A Peil=0 3240- Vide 26100+ 22500+ 18900+ 15300+ 11700+ 8100+ 4500+ 30600+ B 39000+ Vide atrium Plattegrond 3e verdieping B Gangzone 1:1000 de stramienen. Het gehele gebouw is hiervoor als het ware door een virtuele frietsnijder verdeeld. Door al die kantelende vlakken zou een groot deel van de ruiten echter de vorm van een parallellogram krijgen. Daardoor dreigde de gevel extreem duur te worden, omdat zulke ruiten al gauw anderhalf keer zo duur zijn als rechthoekige modellen. In samenspraak met de Belgische gevelleverancier Vorsselmans, die vanaf het begin bij het project betrokken was, zijn daarom de nodige aanpassingen gedaan. Zo heeft de architect de hellingshoeken van de schuine vlakken aangepast om een zo recht mogelijk gevelpatroon te ontwikkelen. De afwijkingen van de ruiten bleven hierdoor beperkt tot maximaal 15 mm per zijde. Deze afwijking is opgevangen in het gevelprofiel dat Vorsselmans speciaal voor dit project heeft ontwikkeld. Op basis van het smalste vliesgevel profielsysteem van
3 4 BOUWWERELD # 01 Project 5 3. De betonnen constructie heeft aan de buitenzijde een stalen opbouw voor de spectaculaire vormen met de kantelende facetten (foto tib architecten). 4. Atrium in aanbouw met zicht op de prefab betonconstructie. 5. Oplegging van een prefab betonnen borstwering op een stalen buiskolom. 6. Verdieping onder het schuin verlopende dak bij de aansluiting van de kop op het lijf van Facet. 7. Waar de gevel naar binnen knikt, is een stalen buiskolom toegepast. De lichtwerende screens liggen in één vlak. 6 7 50 mm breed, is een 80 mm brede matrijs gemaakt voor de aluminium profielen. Die extra diepte van 30 mm in de glassponningen is gebruikt voor het opvangen van 15 mm per ruit voor de speling. Zo konden alle gevels aan de snelweg met rechthoekige ruiten worden uitgevoerd, met uitzondering van de driehoekige ruiten langs de ribben. Ook voor de waterdichting van de schuine vlakken is een speciaal rubberprofiel ontwikkeld, dat aan de eisen voldoet. Het water wordt namelijk per horizontale regel naar buiten afgevoerd in plaats van op de gebruikelijke wijze via de verticale stijlen naar beneden. Op de kniklijnen tussen de vlakken is een aluminium profiel met rvs-look toegepast. Hierop is een rvs-kokertje gemonteerd dat een accent geeft aan de kniklijnen. Een complicerende factor was dat de stalen kokerprofielen steeds loodrecht staan in verband met de aansluiting van de binnenwanden, maar dat de gevelprofielen het vlak van de gevels volgen. Daardoor staan de antracietkleurige gevelprofielen soms gekanteld ten opzichte van de kokers. Viervoudig geluidwerend glas Aangezien het pand pal aan de snelweg ligt is er een hoge geluidsbelasting op de glazen gevel. Door het ontbreken van dichte delen in de snelweggevel moet de geluidsisolatie volledig in het glas worden opgevangen. De beglazing is daarom uitgevoerd met twee zware bladen van ieder twee lagen glas met een akoestische pvb-folie. Het gewicht van de ruiten liep door de grote afmetingen (tot 4,5 m hoog en 3,3 m breed) op tot zo n 900 kg per ruit. Dit is onder andere het geval bij het hooggelegen auditorium in de kop van Facet. Om deze ruiten te kunnen monteren is speciaal materieel ingezet, 37
BOUWWERELD # 01 Project Alu gevelsysteem Cellenband Alu Uprofiel 25x25mm Staalplaat 2x3mm Ontdreuningspasta 2x1,25mm Computervloer 38 92 Kitvoeg met rugvulling Breedplaatvloer 150 Steenwol Trespa 8mm Strip onder de vloer Strip of koker Draadeind 4x Verstijvingsribben Betonbalk 450x550 450 Geïsoleerde beglazing Isolatiedeken 40mm 170 Systeemplafond Kolom Isolerende beglazing Isolerende beglazing Rvs koker 10x40 Alu kliklijst in rvs-look Stalen T-profiel Bissectrice van de knik van de pui 9 Rvs koker 10x40 Alu kliklijst in rvs-look Stalen T-profiel Bissectrice van de knik van de pui Isolerende beglazing Isolerende beglazing Principedetail gevel met inwendige knik Principedetail gevel met uitwendige knik 1:10 38 zoals extra sterke glaszuigers. Op het moment dat de vliesgevel werd gemonteerd, was de snelweg langs het gebouw overigens nog afgesloten, waardoor de gevel met de kraan goed bereikbaar was. De glazen gevel gaat voor de vloerrand langs en loopt daarbij vaak ook nog schuin. Hierdoor kan zich veel warmte verzamelen achter het glas en kunnen de temperatuurverschillen in de grote ruiten oplopen tot meer dan 30 graden. Deze thermische uitzetting geeft kans op ruitbreuk. Om dit te voorkomen is de koof langs de vloerrand wat dieper uitgevoerd en wordt de lucht in de koof afgezogen. Voor de zonwering is voor de zonbelaste gevels een spectraal selectieve glassoort gebruikt met een lage ZTA-waarde (0,28). Aan de binnenzijde zijn lichtwerende screens opgehangen. Bij de knikken zijn de screens in één vlak gehouden en knikken ze niet mee. Daardoor nemen ze wel wat meer ruimte in dan bij een geleiding strak langs de gevel, maar is men wel tot een werkzame oplossing gekomen. Geëtst rvs op pleingevel Net als de snelweggevel is de pleingevel uitgevoerd met sprankelend effect. Ditmaal door de gesloten delen te voorzien van een rvs geëtste bekleding. De 0,7 mm dikke gevelplaten zijn gewafeld als aanrechtbladen door een speciale ribbenwals. Deze structuurbehandeling zorgt voor een verbetering van de stijfheid van de dunne platen en maakt het mogelijk het materiaal zonder beschadigingen te bewerken. Vervolgens zijn de gevelplaten gedompeld in verschillende etsbaden, waardoor kleurverschillen ontstaan. Geen enkele plaat is hierdoor gelijk en de kleur verandert bovendien onder invloed van de lichtinval. Voor Facet is gekozen voor een champagnekleur.
8 9 BOUWWERELD # 01 Project 8. Knooppunt van naar binnen vouwende gevelvlakken aan de voet van de kop van Facet. 9. Aan de pleingevel zijn geëtste rvs-panelen toegepast. 10. Omdat het gebouw pal aan de snelweg ligt is viervoudig geluidwerend glas toegepast. 10 39
BOUWWERELD # 01 Project 11 11. Het hoge atrium in de kop van Facet wordt doorkruist door twee vorkvormige loopbruggen die in totaal vier verdiepingen verbinden. 12. Door een uitgekiende geveldetaillering en maatvoering bleek het mogelijk om de kantelende vlakken uit te voeren met voornamelijk rechthoekige ruiten. 40 De betrekkelijk dunne rvs-platen zijn gelijmd op een aluminium geïsoleerde cassette om ze te kunnen bevestigen op de gevel. Beide metalen kennen een sterk verschillende thermische uitzettingscoëfficiënt, waarmee met de keuze van de lijmsoort rekening gehouden moet worden, omdat anders onthechting en blazen optreden. Men heeft gekozen voor verlijming middels MS-polymeren. Atria Op drie plaatsen in Facet zijn royale atria gemaakt over de volle hoogte van het gebouw. Vanuit deze atria worden de verschillende gebouwdelen ontsloten. Om een zo vrij mogelijke indeling te kunnen maken is het gehele gebouw voorzien van een sprinklerinstallatie. Zo kan men aan de wensen van de deels nog niet bekende gebruikers maximaal tegemoetkomen. Mediq heeft gekozen voor grote open werkruimten langs de gevels, waardoor het effect van de knikken ook binnen wordt beleefd. Rondom het atrium zijn afgesloten kantoorruimten gemaakt. Deze ruimten hebben te openen ramen naar het atrium, dat een eigen klimaatvoorziening heeft. Twee vorkvormige loopbruggen door het atrium verbinden vier verdiepingen via trappen bij de aansluitingen. Voor de akoestiek zijn de dichte delen van het atrium bekleed met houten panelen met een open structuur. Het glazen atriumdak ligt op een slanke, onderspannen staalconstructie. De metallic kleur van het staal sluit aan bij de brons geanodiseerde aluminium kozijnprofielen. Verzonken installatieruimten De technische installaties zijn verzonken in het dak aangebracht om de strakke vorm van Facet niet te verstoren. Deze ruimten zijn in het vlak van het dak afgewerkt met gaas op stalen frames, waardoor ze voor het oog dicht lijken tussen de dakvlakken die met lichtgrijze kunststof dakbedekking zijn afgewerkt. Ook de glazenwassersinstallatie is in deze holtes verborgen. Via met gaas bespannen luiken verheft de installatie zich om de ruiten te wassen. Op verschillende fronten is aandacht besteed aan duurzaamheid. Zo beschikt het pand over een langetermijnwarmte- en koudeopslag in de bodem met warmtepompen, lage temperatuurverwarming met convectoren, zuinige verlichtingsinstallaties met daglichtregeling en aanwezigheidsdetectie en is er geen directe CO 2 -uitstoot door het ontbreken van gasinstallaties. Projectgegevens Opdrachtgever: ING Real Estate Development te Den Haag, www.ingrealestate.com Architect: Van Tilburg Ibelings von Behr Architecten te Rotterdam, www.tibarchitecten.nl Projectarchitecten: Aat van Tilburg en Marc Ibelings Directievoering: Nebest bouwadvies te Katwijk, www.nebestbouwadvies.nl Constructieadvies: Ingenieursbureau SmitWesterman te Waddinxveen, www.smitwesterman.nl Installatieadvies: Hiensch Engineering te Badhoevedorp, www.hiensch.nl Akoestisch advies: Peutz te Zoetermeer, www.peutz.nl Geveladvies: IBS Consultants te Zwijndrecht, www.ibsconsultants.nl Hoofdaannemer: aannemerscombinatie Grunsven/Berghege, www.berghege.nl, www.grunsvengroep.nl Staalbouw: Viets Staalconstructie te Harskamp, www.vietsconstructie.nl Gevels: Vorsselmans te Loenhout Belgie, www.vorsselmans.be Bruto vloeroppervlakte: 24.000 m 2 (fase 1 en 2) Bouwkosten: 37 miljoen euro, incl. installaties, excl. BTW Oplevering: fase 1 (12.000 m 2 ) december 2009, fase 2 april 2010
12 BOUWWERELD # 01 Project 41