Praktijktips voor luchtdicht bouwen en verbouwen Inleiding enkele begrippen ir. Marcus Peeters Lector / onderzoeker KaHo Sint-Lieven Aalst Coördinator post-graduaat: Realisatie van duurzame en energiebewuste bouwprojecten 1
Woning van de toekomst compact meerlagige schil 2
vrijstaand gekoppeld collectief 3
water: vochtkerend, waterkerend, waterdicht Meerlagige gebouwschil warmte: isolerend wind: winddicht lucht: luchtdicht, dampremmend, dampdicht Het ui-model 4
Luchtdichte schil? luchtdichte laag dampscherm luchtscherm dampremmende laag 5
Luchtdicht - dampdicht Zelfde laag 2 functies: Voldoende luchtdicht Voldoende dampdicht voldoende is o.a. afhankelijk van: Binnenklimaat Eisen: hygro-thermisch, technieken, Opbouw constructiedeel 6
Luchtdicht - dampdicht Luchtscherm = ook dampremmend Dampscherm = steeds luchtscherm 7
Luchtdicht bouwen Waarom? 8
Waarom luchtdicht? Luchtlek = Luchtlek = warmtelek tocht Bron: Flir 9
Waarom luchtdicht? Luchtlek = Luchtlek = ongecontroleerd ventileren condensatie Bron: BIM-Brussel 10
En ook Luchtlek = akoestisch lek Luchtlek = minder brandveilig 11
O.K. of K.O.? Bron: bouwfysisch adviesburo Zorn 12
Luchtdicht = gecontroleerd ventileren afhankelijk van behoefte Luchtdicht = 100% benutten isolatie beter thermisch comfort 13
ventileren gezond aangenaam comfortabel isoleren luchtdicht bouwen 14
Luchtdicht? Meten = bepalen luchtdoorlatendheid = overdrukmethode 15
Drukverschil 50 Pa luchtdebiet meten 16
Kwantitatieve meting Meetresultaat = lekdebiet bij 50 Pa. V 50 (m³/h) Gemiddelde van lekdebiet bij: 50 Pascal onderdruk in gebouw 50 Pascal overdruk in gebouw 17
infiltratievoud n 50 V int n 50 =. V 50 V int (1/h) V 50 : lekdebiet bij 50 Pa (m³/h) V int : globaal binnenvolume (m³) of intern luchtvolume 18
. oppervlaktedoorlaatbaarheid v 50 A test. v 50 =. V 50 A test (m³/h.m²) V 50 : lekdebiet bij 50 Pa (m³/h) A test : oppervlakte buitenschil (m²) of externe schiloppervlakte 19
Bron : WTCB 20
21
Bron: WTCB-contact 2012-1 22
Praktijktips voor luchtdicht bouwen en verbouwen Luchtdichtheidsproef en praktijkvoorbeelden ir. Marcus Peeters Lector / onderzoeker KaHo Sint-Lieven Aalst Coördinator post-graduaat: Realisatie van duurzame en energiebewuste bouwprojecten 1
Luchtdichtheidsproef 2
Luchtdichtheidsproef 3
Grotere gebouwen 2 3 4 6 4
Heel grote gebouwen 5
Doel van de test 1. Luchtlekken oplossen geen normen of standaarden instrument om kostenefficiënt luchtdichtheid te verbeteren 2. Normatieve meting EPB Passieflabel 6
1. Luchtlekken oplossen luchtlekken opsporen luchtdichtheid verbeteren tijdens bouwproces = voor afwerking = toegankelijk luchtscherm kan ook met eenvoudiger, robuuster toestel 7
1. Luchtlekken oplossen Luchtlekken opzoeken rookstaafje voelen Bron: BlowerDoor 8
rookmachines: gebouw in overdruk. lekken zichtbaar via de buitenzijde. lokaliseren moeilijk: wind, spouwmuren Bron : BlowerDoor 9
warmtebeeldcamera - thermografie Bron : BlowerDoor 10
Luchtlekken verbeteren 1. Gezond verstand Begint bij goed ontwerp En zorgvuldige uitvoering van gewone bouwtechnieken 2. Technische hulpmiddelen Bron: isoproc pro clima 11
Luchtlekken oplossen Luchtdichtheid verbeteren 12
Bron: Ubbink 13
Bron: Helia Bron: Dörken 14
1. Luchtlekken oplossen tijdens bouwproces = voor afwerking = toegankelijk luchtscherm 15
Referentiedocumenten 2. Normatieve meting NBN EN 13829 (februari 2001) Bijkomende specificaties voor meting van de luchtdichtheid van gebouwen in het kader van de EPB-regelgeving www.epbd.be of http://www.epbd.be/media/pdf/etancheite_air/ Luchtdichtheidsmetingen%20EPB%20specificati es_v2%2020101008.pdf 16
2. Normatieve meting Deze documenten bepalen: Wanneer meten Hoe gebouw voorbereiden Hoe meten Hoe resultaat uitdrukken / rapporteren Niet: WIE proef mag uitvoeren 17
Wanneer meten NBN EN 13829 2. Normatieve meting De meting kan alleen plaatsvinden indien de gebouwschil volledig dicht is Aanbevelingen (EPB) Alvorens meting uit te voeren beëindiging werken aanbevolen van: - verwarming, ventilatie, sanitair, elektriciteit - afwerking van wanden, schilderwerk, tapijten 18
2 meetmethodes Meetmethode A Luchtdoorlatendheid gebouw zoals te verwachten tijdens gebruik Openingen gebouwschil sluiten, niet afdichten (behalve mechanische ventilatie) Meetmethode B Luchtdoorlatendheid gebouwschil Openingen gebouwschil sluiten en afdichten 19
Bron: WTCB samenvatting volgens referentiedocumenten 20
Drukverschil 50 Pa luchtdebiet meten 21
2. Normatieve meting Meetresultaat = lekdebiet bij 50 Pa. V 50 (m³/h) n 50 =. V 50. (1/h) v 50 = V int. V 50 A test (m³/h.m²) 22
Volumecompactheid C = BV/A t (m) BV (beschermd volume)= V ext A t = A test Vuistregel (benadering!!) V int 0,8.V ext. n 50 v 50 / 0,8.C of. n 50.0,8.C v 50 Dus: Relatie n 50 en v 50. 23
Luchtdoorlatend - ambitieniveau Basisluchtdichtheid: n 50 < 3-5 (1/h) Haalbaar bij elke nieuwbouwwoning zonder grote meerkost = doordacht ontwerp + zorgvuldige uitvoering Hoge luchtdichtheid: n 50 < 1-3 (1/h) Extra inspanning die nu al economisch de moeite loont samen met mech. ventilatie met warmterecuperatie Laag energie woning (+ overige maatregelen) 24
Luchtdoorlatend - ambitieniveau Zeer hoge luchtdichtheid: n 50 < 0,6 (1/h) Eis bij Passief Huis Bron: Bostoen 25
Praktische interpretatie resultaten. V 50 (lekdebiet bij 50 Pa) Concreet: 2,5 m³/h 1 cm² lek V int = 600 m³ V 50 = 1800 m³/h (dus n 50 = 3 per uur) We willen 600 m³/h verbeteren (n 50 :3 2) ZOEK ca. 250 cm² (10 cm x 25 cm)! 26
Praktische interpretatie resultaten n 50 ~ jaargemiddeld infiltratievoud jaargemiddelde infiltratie n 50 / 20 Factor 20 is gemiddelde, getal is afhankelijk van blootstelling woning aan wind: Sterk afgeschermde woning: 30 Sterk blootgestelde woning: 10 27
Wie doet wat? Wat? Bepalen doel Bepalen meetzone Bepalen wanneer Voorbereiden gebouw Bepalen V 50 (m³/h) Bepalen A test en V int Opstellen proefverslag Wie? Bouwheer of aangestelde Bouwheer of aangestelde Bouwheer of aangestelde Uitvoerder test (soms bouwheer: af te spreken) Uitvoerder test Bouwheer of aangestelde Uitvoerder test (afgeleide grootheden zijn facultatief: af te spreken) 28
Praktijkvoorbeeld 1 29
Praktijkvoorbeeld 1 recente woning (2010) aandacht voor laag energieverbruik wanden: stro-leem + houtwolplaat 3-voudig glas in houten raam houtkachel ventilatiesysteem C, nog niet geplaatst EPB-gegevens beschikbaar E48 V 50 = 12 = waarde bij onstentenis 30
31
Eerst gebouw in onderdruk 50 Pa constant debiet (cruise) + test Opsporen grote luchtlekken Provisoir afkleven 1 groot lek Definitieve test onderdruk / overdruk 32
1 ste meting (enkel onderdruk) V 50 = 2593 m³/h 33
Grote luchtlekken Dubbele terrasdeur achter Trap naar verdieping, boven kelder 34
Grote lekken Venster kinderkamer boven Aansluiting gevel / hellend dak Venster gelijkvloers 35
Voordeur onderaan elektriciteitskast stopcontact (met adapter) 36
Oplossen luchtlekken Grootste luchtlek aan trap afgekleefd met schilderstape (tijdelijk om effect te kunnen inschatten) Ter info: Overige nog niet getoonde luchtlekken: stootborden trap opening dampkap (nog niet geïnstalleerd) achterdeur, kelderdeur, overige ramen 37
2 de meting (enkel onderdruk) V 50 = 1867 m³/h Verbetering van 726 m³/h of 28% 38
3 de meting (enkel overdruk) V 50 beduidend hoger dan bij onderdruk V 50 = 2523 Pa 39
Praktijkvoorbeeld 2 40
Praktijkvoorbeeld 2 41
Pratktijkvoorbeeld 2 Vrijstaande woning 1960 Traditioneel massief niet geïsoleerde spouwmuur enkel glas in niet thermisch onderbroken aluminium ramen, niet regelbare verluchtingsroosters volledig onderkelderd vloer gelijkvloers: ter plaatse gestorte betonplaat + dekvloer + vast tapijt EPC 458 kwh/m².a 42
Eerst gedeelte gebouw (ca. 181 m³ binnenvolume / 67 m² vloer in onderdruk 50 Pa constant debiet (cruise) + test Opsporen grote luchtlekken Provisoir afkleven enkele grote lekken Definitieve test onderdruk / overdruk 43
1 ste meting (enkel onderdruk) V 50 = 1413 m³/h (deel gebouw) 44
Grote lekken Scheur in dekvloer onder vast tapijt Aansluiting vloer / wand boven garage 45
Open haard Schuifraam middensluiting 46
Oplossen luchtlekken Provisoire afdichting bereikbare luchtlekken met schilderstape 47
2 de meting (onderdruk en overdruk) V 50 (onderdruk) = 915 m³/h Verbetering van 498 m³/h of -35% 48
49
23/08/2012 Luchtdicht bouwen en verbouwen Dag van de installateur 23 augustus 2012, Aalst F. Caluwaerts Luchtdicht bouwen en verbouwen DEEL I: MATERIAALKEUZE
23/08/2012 Materiaalkeuze Luchtdichtheid in de lopende delen Materiaalkeuze Gemetste muren zijn niet luchtdicht: Porositeit van de blokken Niet volledig gevulde voegen Aansluitingen -> pleisterwerk en/of verf noodzakelijk
23/08/2012 Lopende delen Luchtdichtheid achter een bekleding? Lopende delen Luchtdichtheid praktisch haalbaar in uitvoering?
23/08/2012 Materiaalkeuze Luchtdichtheid van OSB Grote variatie in luchtdichtheidsprestatie Geen vermelding in CEmarkering Criterium: bij 50 Pa < 0,1 m³/m².h Luchtdichtheid van Multiplex Voldoende luchtdicht Materiaalkeuze Buitenschrijnwerk Traditionele oplossing met valdorpel is ontoereikend als hoge prestaties naar luchtdichtheid worden gesteld Daarenboven onvermijdelijk koude brug aan de dorpelaansluiting
23/08/2012 Buitenschrijnwerk Deuren Gebruik van een onderprofiel dat mechanisch aan de vloer wordt bevestigd Thermisch onderbroken Materiaalkeuze Luchtdichtheid buitenschrijnwerk bepaald in labo volgens NBN EN 1026 (CEmarkering) Klasse 0 -> 4 volgens NBN EN 12207
23/08/2012 Materiaalkeuze Luchtdichtheid buitenschrijnwerk Materiaalkeuze Luchtdichtheid van buitenschrijnwerk Analyse van 300 recente proeven in het WTCB 87% tot klasse 4 -> voorstel tot verfijning van de classificatie aan de Europese normcommissie Heden voor hoge luchtdichtheidsambitie -> vragen naar klasse 4 en proefrapporten opvragen
23/08/2012 Luchtdicht bouwen en verbouwen DEEL II: AANSLUITINGEN Aansluitingen Luchtdichtheid in de bouwknoop > 3 types van aansluiting: Droog droog Aansluiting van luchtschermen Droog-nat Aansluiting luchtscherm binnenbepleistering Buitenschrijnwerk - binnenbepleistering Nat Nat Aansluiting van twee bepleisterde wanden
23/08/2012 Aansluitingen Muurvoet Aansluitingen Muurvoet spouwdrainering isolerend blok luchtdichtingsfolie aanaardingsniveau
23/08/2012 Aansluitingen Muurvoet Muurvoet Leidingen doorheen luchtschermstrook en gedicht
23/08/2012 Aansluitingen Muurvoet aanaardingsniveau spouwdrainering isolerend blok luchtdichtingsfolie vochtbestendige isolatie drainering Aansluitingen Muurvoet
23/08/2012 Aansluitingen Muurvoet Aansluitingen Binnenwanden: Voorzien van een bepleistering der kopse kanten van binnenmuren in nabijheid van buitenschil
23/08/2012 Aansluitingen Binnenwanden Ter hoogte van binnenmuren bij HSB vooruitziend werken en wachtfolies aanbrengen Aansluitingen Binnenmuren aansluiten met het dakvlak: Hoogte optrekken binnenmuren! Wachtfolie voor aanvang daktimmerwerk Mortellaag bovenzijde! Binnenmuur niet nodig te bepleisteren
23/08/2012 Aansluitingen Aansluiting binnenmuren met het dakvlak Aansluitingen Buitenmuur vloerplaat Dichten van de uiteinde der welfsels met behulp van tweede fase beton
23/08/2012 Aansluitingen Uiteinde der welfsels Aansluitingen Aansluiting buitenmuur-vloerplaat bij houtskeletbouw
Bron: IsoproC-André Baivier 23/08/2012 Aansluitingen Aansluiting buitenmuur-vloerplaat bij houtskeletbouw Aansluitingen Aansluiting buitenmuur-vloerplaat bij houtskeletbouw
Bron: IsoproC-André Baivier 23/08/2012 Aansluitingen Aansluiting buitenmuur-vloerplaat bij houtskeletbouw Aansluitingen Aansluiting buitenmuur-vloerplaat bij houtskeletbouw Eenvoudigere uitvoering Luchtscherm volledig aan warme zijde risico op inwendige condensatie Luchtscherm aan binnenzijde blootstelling
23/08/2012 Aansluitingen Aansluiting buitenmuur-vloerplaat bij houtskeletbouw Aansluitingen Buitenschrijnwerk
Bron: Soudal 23/08/2012 Aansluitingen Buitenschrijnwerk Theoretische prestatie Uitvoeringsgemak Coördinatie der werken Performante oplossing In het buitenschrijnwerk geïntegreerd luchtscherm Verbeterde oplossing Traditionele oplossing met een kitvoeg tussen schrijnwerk en bepleistering Traditionele oplossing Binnenbepleistering tot tegen het buitenschrijnwerk (+scheurvorming!) *** * * ** / *** *** ** * *** *** Aansluitingen
23/08/2012 Aansluitingen Aanbrengen van een in te pleisteren membraan voor het plaatsen der ankers Bron Isoproc Aansluitingen Inpleisteren van het luchtscherm in twee lagen bepleistering Bron Isoproc
23/08/2012 Aansluitingen Ook voorzien in luchtdichtheid onder een raamtablet Aansluitingen Buitenschrijnwerk aansluiten met behulp van multiplexkader Aandacht voor Stijfheid van de multiplex onderaan Mogelijkheid bepleistering op multiplex de buitenhoek bij realisatie bepleistering
23/08/2012 Aansluitingen Buitenschrijnwerk aansluiten met behulp van multiplexkader Luchtdichtheid tussen schrijnwerk en multiplex Tevens in hoekaansluiting Aansluitingen Hellende daken
23/08/2012 Aansluitingen Hellend dak Nok en gordingen Verbinden van het luchtscherm met de nokbalk Coördinatie vormt geen probleem Toegang soms moeilijk bij grotere dakhelling Aansluitingen Hellend dak Nok en gordingen Het luchtscherm en de isolatielaag lagerop brengen Vereenvoudigd de uitvoering Geen coördinatiemoeilijkhed en
23/08/2012 Aansluitingen Hellend dak Nok en gordingen Het voorzien van wachtfolies 2011 Coördinatie tussen timmerman isolatieplaatser Vereenvoudigd de plaatsing van luchtscherm naderhand Aansluitingen Hellend dak Het voorzien van wachtfolies: aandachtspunten!: Tijdens uitvoering daktimmerwerk wachtfolies aanbrengen Afdoende brede wachtfolies Golf voorzien in wachtfolie bij aansluiting met dampscherm Aansluiting met puntgevels niet vanzelfsprekend!
23/08/2012 Aansluitingen Dakranden met puntgevel Verzekeren van de continuïteit van het luchtscherm Aansluitingen Dakranden bij houten of stalen dakvloer Luchtdichtheid van de dakvloer wordt algemeen gerealiseerd door het dampscherm of de dakafdichting Luchtdichtheid van de wanden wordt doorgaans gerealiseerd door de binnenbepleistering (massiefbouw) of luchtdichtheidsfolies (houtbouw).
23/08/2012 Aansluitingen Dakranden bij houten of stalen dakvloer Hoeken van het dak moeilijk uitvoerbaar! Aansluitingen Dakranden bij houten of stalen dakvloer Hoekaansluiting beter uitvoerbaar indien -> draagbalken in beide richtingen naast de muur opgelegd of -> in beide richtingen op de muur opgelegd
23/08/2012 Aansluitingen Technische spouw bij licht constructie Aansluitingen Technische spouw Vermijden van doorboring luchtscherm! Min. Diepte lengte bevestiging (circa 50 mm) of inbouwbehuizing (circa 75 mm) Beperken bevestiging binnenafwerking Plaatselijke onderbreking van het luchtscherm bij inbouwspots vermijden
23/08/2012 Doorvoeringen Aansluiting met luchtscherm mbv luchtdichtheidstapes Aansluiting met luchtscherm mbv prefab of zelfgevormde mof Doorvoeringen Radiale verkleving gebruiken
23/08/2012 Doorvoeringen gebruik van moffen Doorvoeringen Bij doorvoeringen -> voorafgaandelijk oordeelkundige plaats voor leidingen bij het ontwerp
23/08/2012 Aansluitingen Doorvoer rookgasafvoer doorheen dakschild afstand van brandbare materialen t.o.v. het rookafvoerkanaal (NBN B 61-002) Temperatuursklasse kanaal Minimale afstand T80 Geen beperkingen T100 50 mm T>100 150 mm Gxx xx mm Vragen?