Het huis van de toekomst bestaat al GEMAK DIENT DE MENS Lampen die vanzelf aangaan wanneer je een kamer binnenloopt, het koffiezetapparaat dat alvast opwarmt als je 's ochtends wakker wordt, onderweg naar huis via de smartphone de verwarnning een graadje hoger zetten. Praten we hier over het huis van de toekomst? Nee, met de juiste home automation-producten is het nu al mogelijk! Eric van Ballegoie 28 PEM / NR. 12 - DECEMBER 2013 WWW.PCMWEB.NL
Hoe doe jij 's ochtends als je wakker bent geworden in de woonkamer het licht aan? Hoogstwaarschijnlijk met een schakelknop die als het een beetje meezit in de buurt van de deur zit. Wie met home automation aan de slag gaat, moet van die gedachte afstappen. Als je de juiste schakelaars in je huis opneemt, kan je lampen en andere apparaten vanuit welke positie dan ook in- of uitschakelen: via een wandschakelaar naar keuze, via een afstandsbediening, via een app op je smarthone of tablet of middels externe sensoren. De mogelijkheden zijn dan eindeloos. Wat is het? Home automation, ook wel domotica genoemd, is een heel breed begrip waaronder de afgelopen jaren ook steeds meer is gaan vallen. Eigenlijk alles wat te maken heeft met het automatiseren en 'slimmer' besturen van zaken in huis, kan je onder home automation scharen. Tot enkele jaren geleden dachten we daarbij vooral aan het slim schakelen van verlichting en het openen en sluiten van gordijnen. Maar ook het op afstand bedienen van de verwarming, garagedeur en alarmsysteem kan tot domotica gerekend worden. Bovendien worden de scheidslijnen tussen de verschillende systemen steeds vager. Apparatuur die gebruikt wordt om lampen aan en uit te schakelen kan ook bewegingssensoren uitlezen en sirenes aansturen om zo de functionaliteit van een alarmsysteem te bieden. Middels if-this-then-that-macro's kan je bovendien eigen functionaliteit toevoegen die niet per definitie door de fabrikant bedacht is. Een lichtsensor kan bijvoorbeeld gebruikt worden om automatisch lampen in de schakelen bij schemering, maar ook om automatisch de gordijnen te sluiten of de televisie in te schakelen om tijdens vakanties een bewoonde indruk te geven. Sensoren voor buitentemperatuur en windsnelheid kunnen gebruikt worden om de verwarming slimmer te laten stoken en wanneer het systeem merkt dat je in de buurt van je huis komt - omdat jouw smartphone verbinding maakt met het wifi-netwerk - kan je zorgen dat het licht in de hal automatisch gaat branden. Systemen en protocollen Dat klinkt wellicht erg indrukwekkend, maar voordat je een compleet werkend systeem hebt draaien moeten er doorgaans wel wat hobbels genomen worden. Dat heeft voornamelijk te maken met verschillende standaarden die fabrikanten gebruiken om apparaten WWW.PCMWEB.NL PM / NR. 12 - DECEMBER 2013 29
DOSSIER: DE TOEKOMST VANDAAG Op ))) Turn off (or on) only Mon off coffee P01M 50m. Turn on then off 'Tom on lights from 5p1.15001' Turn on/off If motion 'Tom off fon 15 min after I leave' > Belkin wemo app Belking wemo babymonitor Belkin wemo lichtsensor 1 1 :30 1Th do 5jan 2012 14,5 Y.ad 11:30 + 16,5 _ Volgt programma 113.0. all MOO,. opoomkal EMIP11) OP dt rroarnmt Z 1500 wet Stroom I 1357 ow e Gas 1-emnera um mond we g Theis 12.0, 18.0. th A 0 Home SImorn Gas Stepan 15.o Comfort Eneco toon Eminent fittingschakelaar onderling te laten communiceren. Tot een paar jaar geleden waren er twee systemen die veel gebruikt werden: KNX voor duurdere installaties die doorgaans door gespecialiseerde bedrijven worden geinstalleerd, en het goedkopere X10, waarmee vooral Marmitek bekend is geworden. Hoewel beide systemen nog steeds bestaan en zeker KNX nog veel wordt toegepast, zijn er nu eenvoudigere of goedkopere systemen beschikbaar die veel mogelijkheden bieden en gemakkelijk door de consument zelf geinstalleerd kunnen worden. KlikAanKlikUit Het bekendste en populairste systeem van dit moment staat bekend onder de naam 'KlikAanKlikUit' (KAKU). Dit Nederlandse merk maakt gebruik van de 433MHz-band om middels radiosignalen commando's van bijvoorbeeld een afstandsbediening of lichtknop naar een lamp, schakelblok of elektrische zonwering te sturen. Het gebruikte protocol is niet uniek en diverse andere fabrikanten maken er ook gebruik van. Hierdoor werkt KAKU-apparatuur ook met producten van de merken DI-0, HomeEasy en Intertechno. Daarnaast heeft het eveneens Nederlandse Home Wizard een apparaat gemaakt dat via wifi door smartphones bediend kan worden en zelf de vertaalslag naar 433-MHz KAKUsignalen maakt. Het voordeel van KAKU is dat het op veel plaatsen te koop is, het ligt bijvoorbeeld bij alle Gamma bouwmarkten in de schappen. De prijzen voor zowel zenders als ontvangers zijn bovendien aanzienlijk lager dan die van veel concurrerende systemen. Nadelen heeft KAKU echter ook. Oudere versies van het system werkten met instelwieltjes om zenders en ontvangers te koppelen, met een beperkt aantal unieke codes. Het nieuwe systeem, dat sinds een aantal jaren op de markt is, werkt geheel digitaal, zodat de kans dat jouw lampen reageren op eventuele zenders van de buren erg klein is. In potentie bestaat die mogelijkheid echter wel, want de verbinding is niet beveiligd. Een tweede nadeel is dat het protocol alleen eenwegverkeer behelst. Een zender stuurt dus een commando uit, maar krijgt geen terugkoppeling van de ontvanger dat het signaal goed is aangekomen en verwerkt. Bij andere systemen waar degelijke checks wel zijn ingebouwd, blijven commando's opnieuw verzonden worden zolang er geen terugkoppeling is ontvangen. Bij KAKU niet, waardoor het voorkomt dat een ontvanger niet reageert op een commando met als resultaat dat bijvoorbeeld verlichting niet wordt in- of uitgeschakeld. Zigbee Een systeem dat qua technologie beter doortimmerd is, is Zigbee. Het bestaat uit een serie protocollen die door meerdere merken worden toegepast en steeds populairder lijken te worden. Diverse fabrikanten verkopen afstandsbedieningen en schakelaars die met Zigbee werken, maar bijvoorbeeld ook de re- 30 PCM / NR. 12- DECEMBER 2013 WWW.PCMWEB.NL
jj Zacht liche a IV IdIken EJ Aires Essent e-thermostaat Tafellamp :A* Bureaulamp Spots stalamp Groot KroonlIghter Tuinverlichting E E ri. 70, 0 E OFF E E `E Home wizard app Home wizard kit cent door Philips geintroduceerde Hue-lampen maken gebruik van Zigbee. Bij Zigbee is wel sprake van tweewegverkeer. Bovendien is de communicatie tussen verschillende apparaten voorzien van 128-bit encryptie, zodat de kans dat iemand anders jouw lampen aan en uit kan zetten erg klein is. Een ander voordeel van Zigbee is dat het werkt als een mesh-netwerk. Dat betekent dat er niet een centrale zendunit is, maar dat alle apparaten onderling met elkaar kunnen communiceren. Wanneer je een zender in de woonkamer hebt en een ontvanger op zolder, bestaat de kans dat deze te ver van elkaar verwijderd zijn om direct te kunnen communiceren. Wanneer er elders in huis meer Zigbee-apparaten zijn, kunnen die het signaal van de zender beneden doorzetten naar de ontvanger boven. Naarmate je meer Zigbee-apparaten toevoegt, wordt de reikwijdte van het netwerk steeds groter. Dat Zigbee door verschillende fabrikanten gebruikt wordt, wil echter niet zeggen dat alle Zigbee-apparatuur probleemloos met elkaar kan communiceren. De Zigbeestandaard omvat meerdere protocollen, zogenaamde application profiles. Die zijn er ondere andere voor Home Automation, Smart Energy, Health Care en Telecommunication Services. Apparaten die gebruikmaken van verschillende protocollen zullen niet per definitie onderling communiceren. Daar komt bij dat fabrikanten die gebruikmaken van een specifieke Zigbee-implementatie softwarematig vaak alleen hun eigen apparaten ondersteunen. Het Philips Hue systeem dat ZigBee Light Link gebruikt om led-lampen met verschillende kleuren aan te sturen, biedt (momenteel) alleen de mogelijkheid om de eigen Philips-lampen aan te sturen via een App, andere Zigbee-apparatuur wordt niet herkend. Zelf het koppelen van Philips' eigen Living Colors-lampen, die ook van Zigbee Light Link gebruikmaken, heeft nogal wat voeten in de aarde. Dit zijn echter beperkingen van de software-implementatie, technisch gezien kunnen verschillende Zigbeeapparaten altijd met elkaar communiceren en deel uitmaken van hetzelfde netwerk. Z-Wave Z-Wave is een ander protocol dat qua technische opzet veel wegheeft van Zigbee, in zoverre dat het oak werkt met tweewegcommunicatie via een mesh-netwerk. De Z-Wave standaard werd ontwikkeld door Zensys en is tegenwoordig eigendom van Sigma Designs. Z-Wave is hierdoor geen open standaard en fabrikanten die er gebruik van willen maken moeten chips inkopen bij Sigma Designs. Ondanks deze beperking zijn er inmiddels meer dan 250 bedrijven die zich hebben aangesloten bij de Z-Wave Alliance, en zijn er meer dan 900 producten gecertificeerd. De praktijk Hoe verschillende apparaten onderling communiceren is interessant om te weten, en vooral het verschil tussen systemen die met eenweg- en met tweewegcommunicatie werken is in de praktijk belangrijk om in het achterhoofd te houden. Een tweewegsysteenn biedt meer zekerheid, maar is oak duurder. Bij KAKU kost een wandzender ongeveer 20, een schakelmodule, afhankelijk van het type, tussen 20 en 30 en dimmers tussen 20 en 50. Bij systemen die gebruikmaken van tweewegverkeer liggen die prijzen doorgaans minimaal een factor twee hoger. Oak met goedkope systemen zoals KAKU kan je echter al heel slimme dingen doen, waarbij het zelfs mogelijk is om je eigen gebruiksdoelen te bedenken. Als je een beetje gaat brainstormen over de mogelijkheden, dan zal je er snel achter komen dat die bijna grenzeloos zijn. Om met het simpelste te beginnen: KAKU maakt het mogelijk om bijna alle apparaten in huis op afstand in of uit te schakelen en lampen te dimmen. Je kunt lampen op verschillende manieren geschikt maken voor draadloze communicatie. KAKU heeft ontvangstmodules beschikbaar die je tussen de lamp en de fitting schroeft als een soort adapter, maar oak stekkermodules voor staande lampen die in een stopcontact gestoken zijn en inbouwmodules die in een centraaldoos in het plafond of achter een wandschakelaar zijn te monteren. Gebruik je zo'n module die achter de wandschakelaar gemonteerd wordt, dan blijft deze oak WWW.PCMWEB.NL PM / NR. 12 - DECEMBER 2013 31
D OSSI ER : DE TOEKO MS T VA NDAAG ArimMON r- ;;;0 +MONO..000 1111 AoMMINI KAKU centraaldoosschakelaar KAKU fittingschakeraar KAKU inbouwschakelaar normaal functioneren, zodat je de verlichting altijd op de oude vertrouwde manier kunt bedienen. Een van de mooie aspecten van home automation is dat je knoppen met apparaten kunt verbinden zonder dat er een directe kabelverbinding tussen de twee is. Een voorbeeld: normaal gesproken zal de lichtknop in de woonkamer in verbinding staan met de lamp die aan het plafond hdngt. Maar als je liever gebruikmaakt van staande lampen, in verschillende hoeken van de kamer, dan kan je een KAKU-schakelaar achter de lichtknop inbouwen die commando's stuurt naar die lampen. Dat betekent dus ook dat je met KAKU heel eenvoudig met een schakelaar vanuit de woonkamer het licht in de keuken kunt aandoen en met een schakelaar op de begane grand het licht op de overloop kunt uitschakelen. ledere knop-apparaatcombinatie is mogelijk. Ook wanneer een bestaande schakelaar op een onhandig punt zit, of wanneer je een lamp wilt ophangen in een ruimte waar geen wandschakelaar aanwezig is, kan je dat oplossen met KAKU. Gebruik hiervoor een ontvangstmodule en een KAKU wandschakelaar die je eenvoudig op de muur plakt of schroeft. Deze schakelaars zien er uit als elke andere wandschakelaar, maar werken op batterijen - draadloos dus. In combinatie met bewegingsmelders wordt het nog leuker. Wie z'n huis echt helemaal van KAKUapparatuur voorziet, zou in elk vertrek een draadloze bewegingsmelder kunnen hangen die de commando's verstuurd om de lampen in het betreffende vertrek aan te doen. Gemak dient de mens, toch? Je zou zelfs een kleine, draadloze bewegingsmelder onder de eetkamertafel kunnen plakken - als je dan aanschuift, springt vanzelf het licht boven de tafel aan. Computergestuurd Het wordt pas echt mooi als je slimmere functionaliteit toevoegt aan je home automation-netwerk. Om weer bij ons voorbeeld van het voordelige KlikAanKlikUit te blijven: je kunt hiervoor bijvoorbeeld het Internet Control Station van KAKU gebruiken, of de HomeWizard. In beide gevallen gaat het om een kastje ter grootte van een router dat als een bridge werkt tussen enerzijds het ip-netwerk in huis en anderzijds het KAKUnetwerk. Middels apps voor smartphones en tablet kan je bij gebruik van deze apparaten al je apparatuur bedienen, maar ook scenes en macro's aanmaken. Met een druk op de knop kan je er dan voor kiezen om alle lichten in huis, of alle lichten in een bepaalde ruimte in te schakelen. Maar je kunt bijvoorbeeld ook een film-kijkenpreset maken, waarbij je met een druk op de knop de lichten automatisch naar een vooraf ingesteld niveau laat dimmen, een projector inschakelt en de gordijnen laat sluiten. Daarnaast kan je ervoor kiezen om lampen altijd op een vast tijdstip aan of uit te schakelen, of om verschillende schakelpatronen te maken om aanwezigheid te simuleren als je op vakantie bent. De HomeWizard biedt nog wat extra mogelijkheden. Deze kan namelijk niet alleen overweg met KAKU-apparatuur, maar ook met bijvoorbeeld met ip-camera's, temperatuur, wind- en regensensoren en kan - middels extra modules - de cv-installatie in huis aansturen of via de 131-poort van een slimme energiemeter het verbruik en eventuele opwekking van energie in huis loggen. Eminent e-domotica KAKU is uiteraard niet het enige home automation-systeem dat in Nederland verkrijgbaar is. Ook Eminent, dat wij voornamelijk kennen van netwerkapparatuur, timmert op dit vlak aan de weg. Diens e-domotica systeem is gebaseerde op Z-Wave, wat betekent dat er gebruikgemaakt wordt van tweewegverkeer tussen zenders en ontvangers die met elkaar communiceren via een mesh-netwerk. Eminent biedt naast losse sensoren, schakelaars en dimmers ook een E-Centre controlepaneel. Dat is een 7-inch tablet die op een vaste plek in huis gemonteerd wordt en dienst doet als centraal controlepaneel en als bridge naar het ip-netwerk in huis. Met het systeem is 32 PM / NR. 12 - DECEMBER 2013 WWW.PCMWEB.NL
ee 2_64 11 4111.m 0 10 r i mam DOSSIER: DE TOEKOMST VANDAAG ari \ KAKU internet control station KAKU startset hetzelfde mogelijk als met KAKU, maar het kan daarnaast ingezet worden als alarmsysteem. Hiervoor kunnen bewegings- en deursensoren gebruikt worden, maar oak rookmelders en ip-camera's kunnen in het systeem worden opgenomen. Daarnaast is het meten van energieverbruik van losse apparaten mogelijk, Eminent levert namelijk stekkerschakelaars waarmee je niet alleen lampen en apparatuur op afstand in en uit kunt schakelen, maar oak het verbruik van de aangesloten apparaten kunt meten. Het e-domotica-systeem is wel een stuk duurder dan KlikAanKlikUit. Een startset met het e-centre, twee schakelmodules, een dimmer en afstandsbediening kost iets meer dan 500, terwiji extra schakelmodules al snel 60 kosten. Belkin WeMo Ook netwerkfabrikant Belkin heeft een systeem gelanceerd: WeMo. In Nederland zijn vooralsnog alleen een babymonitor, insteekschakelaar en insteekschakelaar met bewegingsdetectie verkrijgbaar. De WeMoproducten worden direct via wifi met het huisnetwerk gekoppeld en bediend via apps voor ios of Android. Hiermee kan je apparaten direct schakelen of macro's aanmaken. De planning is dat het systeem de komende tijd wordt uitgebreid met onder andere inbouwmodules en meetmodules voor het stroomverbruik van apparaten. Voordeel van het WeMo-systeem is dat er geen losse bridge nodig is om opgenomen te worden in een netwerk. Nadeel is dat de prijzen van de modules vrij stevig zijn. Een switch kost 50, voor een switch met bewegingssensor ben je zelfs 100 kwijt. Alles slimmer en connected Behalve oplossingen als KlikAanKlikUit, die vooral bedoeld zijn als overkoepelend systeem om zaken in huis aan of uit te schakelen, zien we ook dat er extra opties worden toegevoegd aan apparaten die tot nu toe op zichzelf werkten. Goede voorbeelden zijn de Toon thermostaat van Eneco en de e-thermostaat van Essent. Met beide is het mogelijk om via apps op afstand de verwarming alvast een graadje hoger te zetten als je onverwacht eerder thuiskomt. Eneco's Toon thermostaat gaat zelfs verder. Deze thermostaat, die er uitziet als een 7-inch tablet, wordt geleverd met een module die in de meterkast geplaatst wordt en daar de elektra- en gasmeters uitleest. Dat kan middels optische uitlezing in het geval van oudere analoge meters, of door in te prikken op de P1-poort van een moderne slimme meter. De metermodule staat vervolgens draadloos - via Z-Wave - in verbinding met de thermostaatmodule. Op het grate beeldscherm van die module kan je niet alleen de actuele temperatuur in huis uitlezen en het stookgedrag programmeren, maar oak live je energieverbruik aflezen. Toon maakt bovendien handige grafieken waarmee je het verbruik per uur, dag, maand en jaar inzichtelijk kunt krijgen. Oak geeft Toon aan of je boven of onder je eigen gemiddelde zit, en kan je na invoer van gegevens over jouw gezinssamenstelling en woningtype oak zien of je meer of minder verbruikt dan mensen met een vergelijkbare waning. Op weg naar den standaard? De komende tijd zullen we steeds meer apparaten zien die op afstand middels apps bediend of uitgelezen worden. Denk daarbij aan wasmachines en vaatwassers die je via de tablet kunt vertellen of je een lang of kort programma wilt draaien en die terugkoppelen of de wasbeurt inmiddels klaar is. Maar oak het lang beloofde voorbeeld van de koelkast die zelf bijhoudt wat je nog in huis hebt of laat weten of de melk al op is, is nu echt in aantocht. De grootste uitdaging gaat zijn om alle die slimme apparaten, diensten en systemen aan elkaar te koppelen. Voorlopig zijn er nog te veel verschillende protocollen en diensten die niet met elkaar samenwerken, waardoor je bij gebruik van meerdere slimme apparaten voor elk daarvan een eigen app moet gebruiken. Overkoepelende protocollen als Z-wave en Zigbee of simpelweg directe verbinding met het thuisnetwerk via wifi kunnen soelaas bieden, maar vooral qua software moet de integratie nog beter op gang komen. Want wat zou fijner zijn dan een app waarmee je 's morgens vanuit bed al koffie zet, de verlichting aandoet en de verwarming op een behaaglijke temperatuur zet, terwiji je meteen ziet dat er nog verse jus d'orange in de koelkast op je staat te wachten? WWW.PCMWEB.NL PCM / NR. 12 - DECEMBER 2013 33