ONTMOETINGSDIENST GROTE KERK BREDA. In dit nummer onder meer: Officieel orgaan van de Protestantse Gemeente Breda - 6e jaargang no. 8 - september 2013

S amen Officieel orgaan van de Protestantse Gemeente Breda - 6e jaargang no. 8 - september 2013 In dit nummer onder meer: Open dag Lutherse Kerk Kom op zaterdag 5 oktober eens binnen kijken! 14:00-16:00 uur. 4 Werelddag Armoede en Uitsluiting Donderdag 17 okt. verzamelen we signalen, tips, ideeën waaraan het geld besteed kan worden voor armoedebestrijding onder kinderen in Breda. 4 Kerkentocht Op bezoek bij de kerken die zijn aangesloten bij de Raad van Kerken Breda. 8 Jaarverslag PGB Wat deden we in 2012? 8 Beroep Johanneskerk Een unaniem advies. 18 Herdenking Kristallnacht 9 november, op diverse plaatsen in Breda. 11 Sing 2013 Zaterdag 26 oktober, met jongeren 12-18 jaar popsongs instuderen en die op zondag zingen in een kerkdienst. 14 ONTMOETINGSDIENST GROTE KERK BREDA 27 OKTOBER 10:30 UUR Musical Jozef Opvoering 9 november, in de Markuskerk, en Jozefviering op 10 november. 15 Fotoimpressies 21 en 22 Als u geen belangstelling heeft voor S amen en het blad niet meer wilt ontvangen, kunt u dit doorgeven aan het Kerkelijk Bureau: w.frankfoorder@hccnet.nl of Pottenbakkerstraat 51, 4813 LB Breda S amen in kleur zien? Dat kan: downloaden via Protestantsegemeentebreda.nl of Lucaskerk.nl

S amen 2 Colofon S amen is het maandblad van de Protestantse Gemeente Breda. Uitgever Algemene Kerkenraad Protestantse Gemeente Breda scriba: Joke Gurke Koolmees 61, 4822 PP Breda joke.gurkepelle@gmail.com Inleveren kopij De sluitingsdatum voor het volgende nummer is dinsdag 29 oktober. Verschijningsdatum is vrijdag 8 november Aanleveren van kopij uitsluitend als platte tekst. U krijgt een ontvangstbevestiging. Als dit daags na de kopijdatum nog niet is gebeurd: informeren bij samen@protestantsegemeentebreda.nl Redactie adres Kopij sturen naar: samen@protestantsegemeentebreda.nl Redactie Marlies Brandwijk Ger van Dooren Leon Geschiere Adriënne Hoevers - den Hollander (vormgeving) Peter Jan Plooy Adreswijzigingen Kerkelijk bureau: Mieke Frankfoorder-Boevé Pottenbakkerstraat 51, 4813 LB Breda 076-5146523 w.frankfoorder@hccnet.nl Druk: Drukkerij Roggeband, Breda Website www.protestantsegemeentebreda.nl Collectebonnen a. Vellen van 20 bonnen met een waarde van 0,60 per bon, totaal dus 12.00 per vel. b. Vellen van 20 bonnen met een waarde van 1,20 per bon, totaal dus 24,00 per vel. Bonnen kunnen besteld worden door storting/overschrijving van 12,00 of 24,00 (of een veelvoud daarvan) op bankrekening 52.02.27.867 ten name van de Protestantse gemeente Breda. Protestantse wijkgemeente NoorderBeemden Website: www.noorderbeemden.nl Predikant ds. W. Bisschop, Elise van Calcarstraat 23 4822 VK Breda, tel. 076-541 96 03 E-mail: wjbisschop@ziggo.nl Lucaskerk, Tweeschaar 125 4822 AS Breda, tel. 076-542 24 33 Protestantse wijkgemeente Midden/Zuid Johanneskerk, Dreef 5 4813 ED Breda (Princenhage), tel. 076-521 05 45 Predikant ds. M. Wagenvoorde, Zandbergweg 107 4818 LK Breda, tel. 076-521 74 02 E-mail: m.wagenvoorde@tiscali.nl Markuskerk, Hooghout 96 4817 ED Breda tel. 076-514 00 80 Predikant ds. T. van Prooijen, 542 33 34 Arenberglaan 168, 4824 RD Breda E-mail: tonvanprooijen@gmail.com Werkt op maandag, dinsdag en vrijdag. Evangelische Lutherse Gemeente, Veemarktstraat 11/ Stadserf 3 (achteringang), Breda, tel. 5145585 Wijkpredikant Ds. M.J.A. Schulz, Cherbourglaan 51, 5627 MK Eindhoven, tel. 040-2417664 Scriba Dhr. J.N. Dijkshoorn, Julianastraat 50, 5121 LR Rijen tel. 0161-293112 Pioniersplek Noorderlicht Lutherse kerk, Veemarktstraat 11/ Stadserf 3 (achteringang), Breda, tel. 5145585 Missionair werker Berthe van Soest - berthevansoest@gmail.com * Financiën: Postbanknr. 108 06 82 ABN-AMRO banknr. 52 02 27 867 Diaconie Algemeen: Postbanknr. 107 08 50 t.n.v. Protestantse Gemeente Breda Diaconie ZWO: Postbanknr. 154 29 41 t.n.v. ZWO-groep Protestantse Gemeente Breda De Protestantse Gemeente Breda Vrijwillige bijdrage voor S amen : 1080682 t.n.v. Prot. Gemeente Breda o.v.v. S amen (Richtbedrag: 25,- per jaar)

S amen 3 meditatie Leve de verandering?! Koning Willem-Alexander heeft de eerste troonrede voorgelezen. De kernzin daaruit was volgens de analytici dat de klassieke verzorgingsstaat langzaam maar zeker verandert in een participatiesamenleving. Nu werd daar druk over gesproken in de politiek, en één van de opmerkelijke stemmen kwam van Denker des Vaderlands René Gude. Hij zei dat we het woord verandering maar eens een jaar niet moeten gebruiken, omdat het inhoudelijk niets betekent. Verandering voorstaan op zichzelf betekent niets. Immers, als een appel door de tijd verandert in een rottend klokhuis is die verandering nog niet iets dat wenselijk is. En naast dat het niets betekent, zorgt het alleen maar voor angst en boosheid. Dat heeft hij treffend verwoord. Want verandering maakt ons vaak onzeker. Als alles verandert, inclusief jezelf, dan ben je bang om jezelf kwijt te raken. Er is te weinig continuïteit, te weinig waar je nog op kunt rekenen. Verandering maakt bang en daarom zouden we maar beter kunnen spreken van verbetering of verslechtering, stelt Gude voor. Maar ik vraag me af of dat nu de oplossing is. Als iets verbetert, krijgen we snel het gevoel dat we het daarvoor niet goed deden. Als iets verslechtert, verliezen we wat we eerst hadden. Beiden blijven lastig om mee om te gaan. Geloven kan de angst voor verandering wegnemen. We hoeven er niet bang voor te zijn. Verandering betekent inderdaad in eerste instantie dat je jezelf wat kwijtraakt. Dat je meer ver-ander-t. Het wordt anders, en steeds minder het-zelf-de. Lucas vertelt ons dat Jezus eens zei: Wie probeert zijn leven veilig te stellen zal het verliezen, maar wie het verliest zal het behouden (Luc 17:33). Paradoxaal genoeg lijkt Jezus daarmee te zeggen dat we in die verandering, misschien wel méér mens, beeld van God, worden. Dat geeft verlichting en maakt dat wij de verandering niet hoeven te wantrouwen. We hoeven er niet bang voor te zijn. Als alles verandert, kun je het gevoel hebben jezelf te verliezen. Die gedachte komt voort uit het idee dat we van nature meer onszelf zijn, dan wat wij aan onszelf veranderen. Juist Jezus verkondiging van het Koninkrijk van God doorbreekt deze gerichtheid op wat al is. Hoe meer we richting het Koninkrijk gaan, hoe meer we onszelf worden. Vanuit die dimensie kunnen we meer ontspannen in het leven staan. Niet dat de keuzes nu niet uitmaken, of dat ons niets kan gebeuren. Maar de focus verschuift: wij zijn niet in onszelf, maar wij zijn in de Ander. Onze identiteit ligt verankerd in de toekomst. Dat geeft vertrouwen om vandaag vrij in het leven te staan. Niels den Toom In houdsopgave Pagina 3 : Meditatie 4 : Actueel 5 : Opinie 7 : Algemeen Kerkelijk nieuws 10 : Noorderlicht 12 : Diaconie 14 : Jeugd en Jongerennieuws 16 : Nieuws uit de wijken 20 : Geknipt voor u 20 : Mediatheek en Boekenplank 23 : Vieringen Clicktip 40 Wil je nog eens de preek van 18 augustus in de Grote Kerk van Ds. Arjan Plaisier nalezen, click in het menu op de website www.protestantsegemeentebreda.nl op kerkdiensten beluisteren en bekijken Vragenderwijs Ik vroeg het aan de vogels de vogels waren niet thuis Vragen: Rob Snijders ik vroeg het aan de bomen hooghartige bomen ik vroeg aan het water waarom zeggen ze niets het water gaf geen antwoord als zelfs het water geen antwoord geeft hoewel het zoveel tongen heeft wat is er dan wat is er dan er is alleen een visserman die draagt het water onder zijn voeten die draagt een boom op zijn rug die draagt op zijn hoofd een vogel. Guillaume van der Graft

S amen 4 Actueel Zaterdag 5 oktober 14:00 16:00 uur Open dag Lutherse Kerk Deze zaterdag is de geheel verbouwde Lutherse Kerk aan de Veemarktstraat 11 te Breda open voor bezichtiging. Om 16:00 uur speelt Kees van der Zwaard zijn nieuwe voorstelling over Maarten Luther Hier sta ik, vrij naar de gevleugelde woorden die Maarten Luther 1521 op de Rijksdag te Worms uitsprak. De Lutherse Kerk is het afgelopen jaar ingrijpend verbouwd nu de Evangelische Lutherse gemeente onderdeel geworden is van de Protestantse Gemeente Breda. Het gebouw is geschikt gemaakt als centrum van zingeving en cultuur. De sfeervolle crypte uit het begin van de 16e eeuw is nu van buitenaf bereikbaar. De vaste banken zijn uit de kerkzaal verdwenen waardoor de ruimte multifunctioneel gebruikt kan worden. Het achterhuis is veranderd in moderne ontmoeting- en vergaderruimten met een keuken en pantry. Eyecatcher is de ruimte achter de kerkzaal, de zogenaamde consistorie met zijn oude houten panelen. op elkaar gepakt in de vele krottenwijken rond de steden. Als we in het nieuws komen, stellen ze ons voor als onaangepaste, ongeletterde vluchtelingen. Dit zijn de openingszinnen van de speelfilm Joseph, de rebel - van wanhoop tot verzet, geïnspireerd op een periode uit het leven van Joseph Wresinski, de grondlegger van de Internationale Beweging ATD Vierde Wereld. Het verhaal speelt zich af eind jaren vijftig, begin jaren zestig in een sloppenwijk net buiten Parijs, in Noisy-le-Grand. Voorafgaande aan de film zal Dorothe IJsseldijk van het Annahuis vertellen over de Straatraad, waarin dak- en thuislozen van Breda hun problemen van vandaag de dag bespreken. De filmavond vindt plaats in de Johanneskerk. Op vrijdag 11 oktober is een deel van het HOLLAND-KOOR in Zevenbergen om een concert te geven in de Hervormde Kerk aan de Markt 4. De muzikale leiding van het HOLLAND-KOOR is in de ervaren handen van dirigent Jan Quintus Zwart, bijgestaan door Vincent van Dam, orgel. Spreker: ds. F.J.M. van Veldhuizen uit Dinteloord. Het HOLLAND-KOOR, opgericht in 1990, is met 700 leden het grootste christelijke koor in Nederland (wellicht van Europa). Zingen voor Israël is de samenbindende factor; zingen tot eer van God en de liefde voor Zijn verbondsvolk Israël. Het koor repeteert in Voorthuizen, Goes en Hoogeveen. Misschien dat u door dit concert enthousiast wordt om mee te doen in deze 'zangfamilie', hartelijk welkom om eens een repetitie mee te maken: Zie de website www.hollandkoor.nl voor de exacte data. De kerk is ingericht door de bekende interieurontwerper Edwin Huisman van HUIS Interieurontwerp Amsterdam. Hij is verbonden met Breda en de kerk door zijn schoonvader, Rob Rauch, die lid is van de Evangelisch-Lutherse wijkgemeente. In het gebouw krijgt het Noorderlicht, de missionaire pioniersplek van de Protestantse Gemeente, een plaats met activiteiten en rituelen voor zingeving. Ook ZuiderZin, het bezinning- en ontmoetingcentrum voor studenten, heeft er onderdak. De Evangelisch Lutherse wijkgemeente is er gehuisvest en houden er zondagse erediensten. De kerk zal door de week vaak geopend zijn voor voorbijgangers die even uit de drukte van de stad, rust en stilte zoeken. Het kerkgebouw en de crypte kunnen gebruikt worden voor exposities, concerten, diners, recepties en trouwerijen. Filmavond, woensdag 9 oktober 19:30 uur Joseph, de rebel - van wanhoop tot verzet Sociale uitsluiting en armoede is van alle tijden! Ik woon in een voorstad van Parijs tussen gezinnen die mij op een pijnlijke manier herinneren aan mijn jeugd. We leven De toegang tot het concert is gratis, wel is er een collecte. Aanvang: 20:00 uur. U bent van harte welkom! Donderdag 17 oktober Werelddag tegen Armoede en Uitsluiting Marge in Beeld 2 in samenwerking met de gemeente Breda organiseren de Netwerkdag 2013 met het thema Armoede en kinderen in Het Huis van de Heuvel, Nolensplein 1. Aanleiding is het rapport van de kinderombudsman over kinderen en armoede, met daarin aanbevelingen voor verbetering (www.kinderombudsman.nl). Dit rapport heeft hij overhandigd aan Jetta Klijnsma, staatssecretaris van sociale zaken en werkgelegenheid. Daarop heeft Jetta Klijnsma geld beschikbaar gesteld aan alle gemeenten om deze aanbevelingen te concretiseren. Op 17 okt. verzamelen we signalen, tips, ideeën waaraan het geld besteed kan worden voor armoedebestrijding onder kinderen in Breda. Daarvan maken we een plan en leggen dat dan aan de gemeenteraad voor.

S amen 5 Programma: 13:00 uur inloop en lunch/koffie/thee 13:30-14:00 uur inleiding/presentatie onderwerpen workshops / nieuw documentatie materiaal 14:00-14:45 uur workshop 1 14:45-15:00 uur pauze 15:00-15:45 uur workshop 2 15:45-16:00 uur pauze 16:00-16:15 uur uitreiking estafettestokje 16:15-17:00 uur samenvatting opbrengst dag en afronding Iedere ervaringsdeskundige en/of organisatie met ervaring over Armoede en Kinderen is welkom; wel van te voren aanmelden via margeinbeeld2@gmail.com Meer informatie: Rob Snijders Dinsdag 22 oktober, 20:00 uur, Lutherse Kerk Golfslag van de tijd Spreker: Gerben Heitink, emeritus hoogleraar Praktische Theologie Vrije Universiteit Het uitgangspunt is zijn gelijknamige boek dat vorig jaar de theologie-publicatieprijs heeft gekregen en inmiddels in vierde druk is. Heitink gaat in op de grote onderzoeksvragen van het boek Hoe komt het dat wij Europese mensen denken zoals wij denken, en leven zoals wij leven en geloven zoals wij al dan niet geloven? Hij behandelt de vijf culturele vloedgolven, die Europa in de loop der eeuwen heeft ondergaan: kerstening, hervorming, revolutie en ontplooiing. Daardoor zijn de geloofomstandigheden ingrijpend veranderd. Tegelijkertijd vormen spiritualiteit en het verlangen naar God ook in onze tijd voor veel mensen een onvervangbare bron van inspiratie. Modern en gelovig? Daarom bespreekt Gerben Heitink tevens de vraag: Kun je een modern mens zijn en toch een gelovig mens blijven. Denk hierbij aan de verhouding van lichaam en geest (de Swaab-discussie), het veranderend spreken over God, veranderende spiritualiteit en dergelijke. Aanmelden Toegang is gratis. Wel graag aanmelden bij Joke Gurke, joke.gurkepelle@gmail.com Lezingencyclus Wie weet van het laatste afscheid, weet meer van het leven Vier lezingen georganiseerd door uitvaartverzorger Zuylen. Hieronder de eerste twee lezingen. Zondag 20 oktober 2013-14:00 uur. De alledaagse dood Jannetje Koelewijn (1959) groeide op in Amsterdam en woonde daar ook lange tijd. Ze studeerde Nederlands aan de Vrije Universiteit, werkte twaalf jaar bij Vrij Nederland en is sinds 1997 redacteur van NRC Handelsblad. De huisarts met leukemie, de dominee met alvleesklierkanker, de boer met prostaatkanker, de junk met keelkanker, de moeder met diabetes die haar zoon terugvond, het meisje dat haar moeder aan kanker verloor en toen zelf ook ziek bleek. Met hen en anderen sprak Jannetje Koelewijn voor NRC Handelsblad over hun naderende levenseinde. Niet om over hun ziekte te praten, maar over wat die ziekte met hen deed. Voor De alledaagse dood zocht ze hen weer op - of hun nabestaanden. Tijdens deze lezing zal ze vertellen over het interviewen van mensen die binnenkort zullen sterven en hoe ze steeds genuanceerder begon te denken over euthanasie. Plaats: Zuylen, Tuinzigtlaan 11, Breda Maandag 28 oktober, 19:30 uur Religieuze diversiteit en het verlangen naar een Nieuw Wij door Prof. Dr. Manuela Kalsky (Lezing in samenwerking met Ekklesia Breda) In de grotere Europese steden is inmiddels een derde van de bevolking van buitenlandse afkomst. Zo is Amsterdam een stad met 187 nationaliteiten. Religieuze en culturele verscheidenheid behoren anno 2013 tot de dagelijkse werkelijkheid van Nederland, met name in de Randstad. Hoe moeten we omgaan met al die verschillen in geloof en manieren van leven, vraagt menigeen zich angstig af. Wat bindt ons nog en hoe kun je je thuis voelen in een wereld die aan razendsnelle veranderingen onderhevig is? In haar lezing verkent Manuela Kalsky de kansen en obstakels voor een nieuw wij in Nederland. Prof. dr. Manuela Kalsky is bijzonder hoogleraar op de Edward Schillebeeckx-leerstoel voor Theologie en Samenleving aan de VU en directeur van het Dominicaans Studiecentrum. Tevens geeft zij leiding aan de multimediale website Nieuwwij.nl. Zij had gastdocentschappen in Wenen, Fribourg, Hamburg en Hannover en mengt zich regelmatig, o.a. via het theologisch elftal in Trouw, in het publieke debat over religie in Nederland. Plaats: Doopsgezind Centrum, Cimburgalaan 98 In de volgende S amen leest u meer over de laatste twee lezingen. Opinie Lachen Een feest is pas echt goed geslaagd als er zo nu en dan eens hard gelachen kan worden. Soms nodigen wij zelfs heel specifieke mensen uit die ons aan het lachen kunnen brengen, eerlijk waar! Voor verschillende soorten feesten en verschillende soorten gezelschappen zijn verschillende soorten geestigerds nodig. Voor kerkmensen geldt dat ook. Sommigen denken dat kerkmensen weinig gevoel voor humor hebben, maar dat is natuurlijk onzin. Je kunt kerkmensen het beste meeslepen en hen hard laten lachen, wanneer het over henzelf gaat, zodat zij zichzelf eens lekker uit kunnen lachen. Of over de kerk,

S amen 6 dat zijn ze toch eigenlijk óók zelf. Vandaar dat, bijvoorbeeld zo tegen het eind van het kerkelijk jaar, nogal eens een specialistische theoloog wordt uitgenodigd, die ons dat heel goed laat doen. Er zijn heel wat manieren van lachen, allemaal van die typische menselijke uitingen: uitlachen, glimlachen, giechelen, grinniken, meelachen, grijnzen, schateren en ga zo maar door. Het vreemde is dat dit soort woorden in de bijbel niet voorkomt. Zinsneden als En Rebekka giechelde (zij lijkt mij wel iemand om zo nu en dan gegiecheld te hebben), Petrus grinnikte, Jezus glimlachte, Judas grijnsde (hij lijkt mij in onze traditie typisch iemand om te grijnzen), Mozes schaterde van het lachen. Nee, dat soort dingen staat nergens. Misschien was er wel niet zoveel te lachen, dat zou natuurlijk best kunnen, maar lachen is toch wel één van de meest typerende gewoonten van de mens. Dieren lachen niet. Van alle schepselen kan alleen de mens lachen; tenminste, dat zeggen wij mensen. Wij lachen met zijn allen behoorlijk wat af op deze wereldbol. Lachen is gezond, zeggen mensen die het weten kunnen, en er zijn heel wat wetenschappelijke studies gepubliceerd over de invloed van lachen op ziekte en gezondheid, en zelfs op onze levensduur. Die invloed is heel positief. Het is niet voor niets dat we clowns laten optreden voor heel zieke kinderen. Ik vind het dan ook wat vreemd dat in de bijbel zo weinig gelachen wordt, of eigenlijk helemaal niet. Is die bijbel van ons dan zo n verzameling droevige geschriften? Als eigenlijk nergens geschreven staat dat er gelachen wordt... dat is toch niet normaal? Op een paar plaatsen in de bijbel komt het woord lachen voor. In de Psalmen, in het boek Job en bij Jeremia een paar maal in de betekenis van uitlachen. En bijvoorbeeld bij Abraham en bij Sara, die beiden lachen om de belofte van God dat zij een zoon zullen krijgen in hun ouderdom. Daarover bestaat trouwens een aardig sprookje: Toen Abraham 100 jaar was en Sara 90, werd hun zoon Izaäk geboren. De spotters van die tijd lachten over hen en zeiden: Abraham heeft een vondeling mee naar huis genomen en zegt nu dat het zijn zoon is. Toen gebeurde er een wonder en het kind kreeg dezelfde gelaatstrekken als Abraham. De verblufte spotters zeiden: Het kind lijkt waarachtig wèl op Abraham; maar zo n oude moeder! Hij heeft het natuurlijk bij een andere vrouw verwekt. Sara nodigde daarop alle voorname vrouwen van het land uit voor een feestmaal. Zij kwamen met hun zuigelingen, maar de voedsters hadden ze niet meegenomen. Toen de kinderen honger kregen, gebeurde er opnieuw een wonder. Sara kreeg borsten zo groot als twee waterbronnen, zodat zij alle zuigelingen kon voeden. [uit Oude & Nieuwe Joodse sprookjes en verhalen, van Israel Zwi Kanner] Vreemd hoor, dat in onze bijbel zo weinig over gelach wordt verteld, terwijl Joden elkaar zulke schitterende moppen en geestige verhalen kunnen vertellen, zelfs in heel moeilijke situaties. Wij Christenen zouden aan die levenshouding best eens een voorbeeld kunnen nemen. Piet Winsemius TAK ( je ) Och... 't was lange tijd zo mooi sliep ik veilig in de stam doorstond dan zo de winterkou toen lente kwam de zon weer hoger stond sprong in mijn stam een deurtje open en zie, ik zag mijn vriendjes in één oogopslag - nu wordt het tijd te groeien - en in mijn groene lijf krioelen al de kinders en worden door het licht naar buiten toe gelokt en bij twijgjes, dun en onervaren begin ik knoppen te ontwaren in bruin en geel en groen door vader - moederstam gevoed vanuit wortels diep in de aarde met mij de zomer in ik zorg voor koelte en droog bij regen dan is het herfst 'k schud al mijn mooie blâren op één hoop ik, die dooie, droge tak geworden ben och, geef mij dan de winter maar, dan trek ik mij terug dicht langs de stam en slaap en slaap en slaap totdat de zon weer hoger staat en dan... kom ik weer terug in het ritme van het jaar een wonder is 't genieten maar. Hoe het verder ging Mijn droom voor ons land Regina de Ruiter Paastoespraak in plaats van Kersttoespraak! Mijn droom is dat er in het koninkrijk plaats blijft voor religie. Dat de koning voortaan een Paastoespraak gaat houden, waarin ook het À toi la gloire (U zij de glorie) zal doorklinken. Bovenstaande droom had ik ingezonden voor het Droomboek. Met een foto waarop een Indiase man een schilderij met Jezus-afbeelding toont. Tot mijn verrassing kreeg ik te horen dat de droom zowel in het Droomboek als de buitententoonstelling opgenomen zou worden. Maar dat was nog niet alles. Want twee dagen voor de presentatie bleek dat ik ook nog eens tot de gelukkigen behoorde (15 man in totaal) met wie de koning en koningin graag een gesprekje wilden hebben. Dat hele gebeuren is inmiddels achter de rug en ik sta weer met beide benen op de grond. Teleurgesteld en met gemengde gevoelens.

S amen 7 Toen mijn neefje Thomas (11 jaar), die ik als introducé had meegevraagd, en ik bij paleis Het Loo aankwamen, moesten we ons laten registreren en kreeg ik een badge met een groene stip. Daaraan kon men zien dat ik tot de winnaars behoorde met wie de koning en koningin in gesprek zouden gaan. Maar het betekende dat we op één van de achterste drie rijen moesten gaan zitten opdat ik snel weggeleid zou kunnen worden richting Stallenlaan, waar de vlaggen hingen. We zaten ronduit beroerd. Moesten het gebeuren zo n beetje volgen via televisieschermen. En het duurde bijna drie kwartier voordat de koning en koningin arriveerden. Niet dat we daar veel van mee kregen: ik zag alleen maar een hoed uit de auto stappen. Na het aanbieden van het Droomboek werd een spetterend sluitstuk aangekondigd en moesten de mensen met wie de koning/koningin een gesprekje zouden hebben snel mee komen naar de Stallenlaan. Er werd ons nog te verstaan gegeven dat Majesteit de juiste aanspreektitel was, maar dat we niet zenuwachtig hoefden te zijn in het geval we ons vergisten. Ik liep onder de vlaggenpoorten door, zoekend naar mijn droom. Beter gezegd: zoekend naar mijn India-foto. Opeens zag ik mijn droom en ik schrok: geen foto erbij en - hoewel ik maar een droom van twee zinnen had ingestuurd - toch nog ingekort. Mijn droom is dat er in het koninkrijk plaats blijft voor religie. Dat was alles wat van mijn droom was overgebleven. Razendsnel sloeg ik aan het herijken. Veel van wat ik thuis bedacht had om in het gesprekje met de koning en koningin naar voren te brengen, besloot ik achterwege te laten. Toen het gezelschap eraan kwam wandelen, de koning uitnodigend zijn armen spreidde en zei Vertel, begon ik: Nou majesteit, dat is mijn droom. Dat er in het koninkrijk plaats blijft voor religie. Maar dit is niet mijn hele droom. Er is een zin weggevallen. Mijn droom is ook dat de koning voortaan een Paastoespraak gaat houden waarin het À toi la gloire (dat is toch jullie lijflied) zal doorklinken. Het geloof is voor mij een dragende factor onder mijn bestaan. Het geeft mij zin en perspectief. En dat gun ik iedereen. Ik herinner me niet dat de koning iets geantwoord heeft. Mogelijk heeft hij nog Dank u wel gezegd. Maar hij heeft er zeker niet inhoudelijk op gereageerd, hoewel hij een welwillende houding uitstraalde. Maxima zei zoiets als: Eigenlijk is het allemaal van samen. En Hans Wijers moest glimlachen (een sympathiek glimlachen) toen ik over het lijflied À toi la gloire begon. Toen was het voorbij. Het gezelschap liep verder. Zoals gezegd, ik sta weer met beide benen op de grond. Van de voorzitter Diny Fockens Dames en heren, in het beleidsplan 2012-2016 van de PGB is de volgende missie opgenomen: Vanuit onze visie op veelstemmigheid als onze kracht en missionaire kans én vanuit het daaruit volgende streven naar profileren en verbinden, formuleren we de missie van de PGB als volgt: De PGB wil een eigentijdse, veelstemmige geloofsgemeenschap zijn die middenin stad en samenleving staat en daarin Gods liefde zoekt en deelt. Mooier dan dit kan ik het niet verwoorden. Wij zijn een geloofsgemeenschap (dat is wat ons samenbindt) die in navolging van Jezus het woord van God en Zijn Liefde voor ons mensen concreet willen maken. Voor onze eigen geloofsgenoten, maar ook voor alle mensen in Breda. Wij krijgen volop kansen om hier vorm aan te geven vanuit onze prachtige gerenoveerde Lutherse Kerk, midden in het centrum van Breda. Met uw hulp gaat het lukken om onze belangrijke rol in een samenleving die verschuift naar een participatiesamenlelgemeen Kerkelijk nieuws Op de derde dinsdag in september heeft de regering de begroting voor het komend jaar gepresenteerd. Het is zeker niet de bedoeling om op deze plek de Algemene Beschouwingen te voeren of te becommentariëren, maar in de troonrede van koning Willem-Alexander viel één ding op. Het citaat is de afgelopen weken zeer vaak aangehaald: We gaan van een verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving. Deze zin is voor velerlei uitleg vatbaar. Pessimisten onder ons zullen zeggen dat de regering geen verantwoordelijkheid meer neemt voor de zwakken en kansarmen in onze maatschappij en hen aan hun lot overlaat. Persoonlijk ben ik geneigd om het idee dat iedereen deel heeft en deel neemt aan onze samenleving, en daarin ook een stuk eigen verantwoordelijkheid krijgt voor zijn of haar leven én voor de samenleving, toe te juichen. Het al te veel pamperen maakt mensen afhankelijk en initiatiefloos. Tegelijkertijd realiseer ik me dat deze trend inderdaad een gevaar inhoudt. Er zijn nu eenmaal mensen die om wat voor reden dan ook, die eigen verantwoordelijkheid al dan niet tijdelijk niet kunnen dragen. En voor die mensen dragen wij als Nederlandse samenleving in zijn geheel, maar als christelijke kerkgemeenschap in het bijzonder, verantwoordelijkheid. Het is al langer bekend dat onze maatschappij draait op vrijwilligerswerk. En dat kerkgemeenschappen daar een heel belangrijke rol in spelen. Dat zal de komende jaren alleen maar toenemen. Aan ons de opdracht om ook klaar te zijn voor die taak. Op 16 september is de Algemene Kerkenraad voor het eerst dit seizoen bijeen gekomen. Zoals elk jaar staat zo n vergadering in het teken van er weer even inkomen. Alle dossiers passeren de revue en recente nieuwe ontwikkelingen worden besproken voor zover die hebben plaatsgevonden. Vermeldenswaard is de hartenkreet van onze pastores ten aanzien van de werkdruk. Enerzijds is de predikantsformatie (= het aantal fulltime predikanten) de laatste jaren gedaald (een logisch gevolg van een krimpende gemeente), terwijl anderzijds door de veroudering van de gemeente er een (terechte) grotere aandacht gevraagd wordt voor ouderenpastoraat. De AK zal in de komende maanden aandacht moeten besteden aan dit dilemma, samen met de wijkkerkenraden. Hierbij zullen vragen beantwoord moeten worden als: Wat mag de wijkgemeente van de pastor verwachten? en Kunnen we de werkzaamheden anders verdelen, of moeten we toe naar een andere manier van organiseren?. De AK wil in de komende maanden een gemeenteavond organiseren waar dit thema ook besproken zal worden. Indien u nu al ideeën hierover heeft, dan nodig ik u van harte uit om die kenbaar te maken, hetzij bij uw wijkgemeente, hetzij aan de scriba van de Algemene Kerkenraad.

S amen 8 ving op een goede maner in te vullen. Wij zijn klaar voor die toekomst als we er gezamenlijk onze schouders onder zetten. Olda Bode-Nuis, voorzitter In oktober komt de Kerkbalans Werkgroep weer bijeen om Kerkbalans 2014 voor te bereiden. Ook in 2014 zal het thema van de aktie Kerkbalans zijn: Wat is de kerk u waard. De Protestantse Gemeente te Breda is in beweging voor mensen en door mensen. Het gaat daarbij niet alleen om het behouden van de gebruiken die we vele decennia beter gezegd honderden jaren al belijden, maar we zijn ook een kerk in beweging. Accenten worden toegevoegd door de heropening van de Lutherse Kerk met als taak, naast de Lutherse en Noorderlicht vieringen, een plaats voor de jeugd, studenten, bezinning zoekers en anderen te creëren. De Protestantse kerken bij u om de hoek zijn en blijven van groot belang al was het voor het rouwen / trouwen / dopen maar ook voor de zinvolle invulling van ons geloofs- en gemeenschapsleven en om uitleg te krijgen over de Schrift. Dit alles kunnen we alleen maar blijven doen met behulp van uw geldelijke bijdrage nu en in de toekomst. In de volgende uitgave van S amen zullen we u nader informeren over de Aktie Kerkbalans 2014. Werkgroep Aktie Kerkbalans Je hebt anderen nodig om verder te komen Kerkentocht 2013 / 2014 Dit najaar beginnen we voor de vierde keer aan een Kerkentocht. Dit keer gaan we op bezoek bij de kerken die zijn aangesloten bij de Raad van Kerken Breda. De Raad van Kerken wil de oecumenische dialoog bevorderen tussen de aangesloten kerken onderling. Met als uiteindelijk doel om als kerken méér bij te dragen aan de samenleving. Hoe kunnen we als leden van die kerken daar beter mee starten dan met elkaar te ontmoeten? Ook dit keer is het motto van de Kerkentocht: Een reis die niet bedoeld is om plussen en minnen Of vóórs en tégens te ontdekken, Een reis die al helemaal niet bedoeld is om te bekeren of om bekeerd te worden. Het is een reis om plezier te hebben: om vreugde te ontlenen aan de inspiratie van anderen. en om jezelf aan dat vuur te warmen. De startbijeenkomst is op donderdagavond 31 oktober om 18:00 uur in het gebouw van het Apostolisch Genootschap aan de Heusdenhoutsestraat 15 in Breda. Tijdens de startbijeenkomst eten we met elkaar, maken kennis en wisselen verwachtingen en ervaringen met de andere deelnemers uit. Het verdere programma is als volgt: Zondag 3 nov. : Doopsgezinde gemeente Breda Zondag 17 nov. : PKN, Protestantse Kerk Ginneken Zondag 1 dec. : Evangelische Kerk Jefta Zondag 15 dec. : O.P. van de Heilige Myrondragers Zondag 12 jan. : Eglise Wallone Zondag 26 jan. : Remonstrantse gemeente Breda Zondag 9 febr. : Kerk van de Nazarener Zondag 23 febr. : Augustinus parochie Breda Zondag 16 maart : Leger des Heils Breda Zondag 30 maart : Apostolisch Genootschap Breda Donderdag 3 april : Afsluitende bijeenkomst Het is zeker mogelijk om niet alle bijeenkomsten bij te wonen maar alleen de kerken waar je graag naar toe wilt. We willen wel graag dat zoveel mogelijk de start- en slotavond worden bijgewoond: om verwachtingen en ervaringen te delen en daardoor als gelovigen in Breda ook echt verder te komen! Aanmelden of vragen: Hans Tiemersma, hans.tiemersma@gmail.com Adrie Bouterse, abouterse@ziggo.nl Victor Witter, witter.nelson@hetnet.nl Jaarverslag 2012 (2) Vorming & Toerusting Voor het eerst is in dit seizoen door de wijkgemeente Midden/Zuid en de Evangelisch-Lutherse Gemeente (vanaf april 2013 Lutherse wijkgemeente) gekozen om een gezamenlijk vormings- en toerustingsprogramma te plannen en uit te voeren onder de naam: Heilig Vuur inspireren en ontmoeten. Het doel ervan was om a) de krachten te bundelen en b) onnodige overlappingen van het programma te vermijden. De bijeenkomsten werden om de beurt op de drie locaties (Johanneskerk, Markuskerk en Lutherse Kerk) op een woensdagavond gehouden. Er waren goed bezochte filmavonden met inleiding (30-40 bezoekers); het stuk David van Rob van Uden (25 bezoekers), lezingen over migrantenkerken, het toneelstuk Heilig Vuur dat door 8-10 mensen werden gezocht. Vanaf januari 2013 konden die in de Lutherse Kerk geplande activiteiten (middagen over Lutherse kernbegrippen) wegens verbouwing geen doorgang meer vinden. Opvallend was dat vooral de activiteiten die in de Markuskerk plaats vonden de meeste bezoekers trokken. De mystagogische cursus Weg van leven van zes bijeenkomsten werd in januari/februari 2013 aangeboden, maar haalde het minimum aantal deelnemers van acht niet. Dezelfde cursus werd in maart/april nog eens in oecumenisch verband (in samenwerking met de Michaëlparochie) opnieuw aangeboden, maar haalde ook in dit groter verband het minimum aantal deelnemers niet. De geplande liedavond met liederen uit het nieuwe liedboek werd uitgesteld na het volgend seizoen omdat voor de uitkomst van het nieuwe liedboek eind mei 2013 nog geen liederen bekend waren die niet al op de avond in mei 2012 gezongen waren. De wijkgemeente Noorderbeemden heeft in samenwerking met de Bethlehemparochie een eigen leerhuisprogramma aangeboden.

S amen 9 Jeugd- en Jongerenwerk Rol en samenstelling werkgroep De werkgroep jeugdwerker PG Breda bestaat uit Victor Witter, jeugdouderling van Midden-Zuid, Nicoline Rhodenburg, jeugdouderling van de Lucaskerk, Pauline Ruijs, jeugdouderling van de Protestantse Gemeente Ginneken en Pieter Flach, kerkrentmeester. In september was daar ook nog Akke de Vries bij, die toen ook jeugdouderling was in het Ginneken. De werkgroep Jeugd is er als vraagbaak en adviesgroep voor de jeugdwerker. De jeugdwerker is secretaris en roept bijeen, maakt de agenda en het verslag. Het voorzitterschap gebeurd bij roulatie door de andere leden. De werkgroep Jeugd vergaderd 1x per 6 weken. De jeugdwerker direct volgen Dat kan. Danielle schrijft al haar werkdagen op haar facebook account wat zij doet in de Protestantse kerken van Breda. DaniellejeugdwerkerPGBreda September 2012 Kennismakingsprogramma Danielle - Danielle heeft zich voorgesteld in de verschillende (wijk) kerkenraden en in de AK - Danielle heeft gesprekken gehad met de jeugdouderlingen en predikanten om te kijken wat er specifiek in hun kerk/ wijkgemeente speelt/verwacht wordt met betrekking tot jeugd/jongeren. - Er is een enquête uitgegaan naar alle vrijwilligers in het jeugd- en jongerenwerk. Wat doe je in het jeugdwerk, wat motiveert je, waar liggen voor jou uitdagingen en kansen...etc. - Danielle heeft verschillende vergaderingen/activiteiten van en voor jongeren meegemaakt, met als doel kennis maken en een duidelijk beeld krijgen hoe het nu loopt en gaat. Oktober 2012 - Aan de hand van dit kennismakingsprogramma/verdieping en de al bestaande beleidsplannen per kerk, heeft Danielle een werkplan voor 2013-2014 opgesteld en dit toegelicht op de wijkkerkenraden van de Johanneskerk, Markuskerk, Protestantse Gemeente Ginneken en in de werkgroep Jeugd van de Lucaskerk. - Ontmoetings- of compassiedienst in de Grote Kerk. Danielle is in deze dienst ingeleid in haar bediening. Tevens heeft ze de dienst mee voorbereid en het verhaal van Florence Nightingale aan de kinderen vertelt in de Grote Kerk. Er waren 32 kinderen van alle kerken gekomen. - Jongerendienst in de Lucaskerk. In de jongerendienst zijn Rev en Ross geweest, bekend van de X-factor. Twee outgoing Surinaamse boys die vanuit hun vol evangelische achtergrond vertellen en zingen over hun geloof. Jongeren hebben met Danielle en de jeugdouderling de dienst voorbereid. Danielle heeft hiervoor een subsidie aangevraagd bij de gemeente Breda. De 600 is daarvoor binnen gekomen. - Danielle heeft kennis gemaakt met alle kindernevendienst groepen. In de Protestantse Gemeente Ginneken is door het wegvallen van Adri Masmeijer iemand nodig om een soort vraagbaak voor hen te zijn. Samen met een pastoraal ouderling neemt Danielle deze taak op zich. - De kindernevendienst van de Markuskerk ervaart Danielle als een groep enthousiaste vrouwen, waarvan de meeste al jaren de kindernevendienst doen zoals ze het doen. - De kindernevendienstgroep van de Lucaskerk is een professionele groep die zoekend is naar de inhoud van de nevendienst en de relatie daarmee in de kerkdienst. - In de Johanneskerk draait de kindernevendienst te veel op één persoon. We willen haar helpen om te kijken hoe ze meer ondersteuning hierin krijgt. November 2012 - In het Ginneken hebben de jeugdouderling en Danielle kennis gemaakt met Rob Kleton, de directeur van de PC Dr de Visser basisschool. Ze waren erg onder de indruk van een atheïstische directeur die nog zo'n ouderwetse visie heeft op de kerk. We hebben de vraag centraal neer gelegd: wat kunnen we voor elkaar betekenen? Uiteindelijk heeft hij deze vraag bij zijn team neergelegd en er zijn drie docenten die daar verder met ons over na willen gaan denken. - In de Markuskerk komt een musicalgroep optreden van 60 mensen, met de musical Jozef de Dromenkoning. We zijn hiervoor een datum aan het prikken. En Ton en Danielle hopen op deze manier ook veel gezinnen (van buiten) naar de kerk te trekken. De musicalgroep uit Waalwijk komt gratis en wil graag in mei langs komen. - Website jeugd: Danielle laat zien wat er op de websites van de verschillende kerken staat over jeugd- en jongeren werk in de kerken. Ze vindt het mager en onvoldoende informatie. De werkgroep jeugd adviseert dat Danielle om de tafel gaat met alle website makers/onderhouders en met hen gaat kijken om één site voor de jeugd te gaan maken, waarop alle info staat. Deze site kan dan aan alle sites van alle verschillende kerken worden gehangen. December 2012 In de Johanneskerk heeft een verkennend gesprek plaats gevonden over diensten voor Klein en Groot. Op 19 mei 2013 gaat de eerste plaats vinden. Danielle zal samen met anderen uit de Johanneskerk het verder voorbereiden en uitwerken. - Danielle gaat samen met een gemeentelid uit de Johanneskerk, van start in januari met het na-bellen van alle doopouders van de afgelopen 4 jaar, met de intentie hen gedurende 4 jaar, 4x per jaar te ontmoeten en hen zo vast te houden totdat hun kind naar de kindernevendienst kan gaan. Daarnaast kijken we nog naar een symbool dat doopouders in de kerk tijdens de doopdienst mogen ophangen, bijv. de bijbeltekst met daarbij de naam van het kind. Na 4 jaar wordt het kind dan uitgenodigd dit weer op te halen en de eerste keer deel te nemen aan de kindernevendienst. Boeien en Binden. Inmiddels is de groep gestart met 12 ouders. - Met de kindernevendienstleiding van de Markuskerk geprobeerd het musicalkoor van de Lucaskerk naar hun kinderkerstfeest te krijgen, maar dat is niet gelukt. - In december heeft Danielle de jonge gezinnen van de Protestantse Gemeente Ginneken ontmoet bij het maken van Christingels (kerstengelen). Vervolgens een bijzondere Christingelviering mee gemaakt m.m.v. het Sacramentskoor. Veel kinderen en een bijna volle kerk. Voor de dienst waren vier scholen uitgenodigd. Met de organisator Niek van Aalst afgesproken dat Danielle hem volgend jaar zal helpen met de voorbereidingen en een taak zal gaan vervullen in de dienst.

S amen 10 Communicatie van beleid De WG communicatie heeft in 2012: - Jaarboekje 2012 + Folder doen verschijnen. - Webversie Notitie 1A Communicatie uitgebracht en in de diverse Wijkkerkenraden toegelicht. - Advies over Communicatiemiddelen aan de AK uitgebracht en naar aanleiding daarvan mediacampagne gestart rond de activiteiten van samen gaan met de Lutherse Gemeente Breda e/o. - Aanzet gemaakt voor een algemene Welkomstbrief. - Voorstel vaste avonden en jaarplanning verder uitgewerkt. - Voorstel Huisstijl en logo aan de AK uitgebracht. Joke Gurke, scriba AK Voor meer informatie over Noorderlicht kunt u terecht op de website www.noorderlichtbreda.nl Volg hen op Facebook: Noorderlicht Breda In het Noorderlicht Het gebouw Noorderlicht aan de Biesdonkweg, waar het project Noorderlicht zijn naam aan te danken heeft, is verkocht. Het project Noorderlicht heeft nu onderdak in de Lutherse Kerk in het centrum van de stad. Op mijn verzoek schreef Riet van Felius-Katsman, ouderling van Breda-Noord, haar herinneringen op aan het huis aan de Biesdonkweg, dat veel betekend heeft voor wijk Breda-Noord en voor het project Noorderlicht. Bij het afscheid van het gebouw Noorderlicht aan de Biesdonkweg Na een aanloop van ongeveer tien jaar werden vanaf Kerst 1978 alle hervormde/gereformeerde diensten in de Franciscuskerk gevierd. Deze kerk, genoemd naar Franciscus van Assisi, was voor velen een vertrouwde plaats. In die tijd was de wijkgemeente een actieve en bewust werkende wijk en men ging behoefte krijgen aan een eigen kerkelijk centrum, iets wat eigenlijk onmisbaar is voor een goede opbouw van het kerkenwerk. Er werd een bouwcommissie benoemd en allerlei gebouwen passeerden de revue. Pas in 1989 had de bouwcommissie succes. Het huis aan de Biesdonkweg 30 werd gekocht, het werd Noorderlicht genoemd. De predikanten konden van hieruit hun werk doen. Ds. Joke Vrijlandt had er haar werkkamer, een vertrouwde plek voor vele gemeenteleden. Door allerlei activiteiten werd gretig gebruik gemaakt van deze ruimte; zoals de wijkraads- en andere vergaderingen, de catechisaties, de groothuisbezoeken enz. De Bijbelkring en de werkgroep preekvoorbereiding kwamen in het Noorderlicht bij elkaar. De leden van de Brainstormgroep hielden daar hun bijeenkomsten. Voor de Noordsoos was de ruimte te klein; de leden hebben hun middagen tot op de dag vandaag in de dagkerk van de Franciscuskerk. Vanaf halverwege de jaren tachtig werd er in Breda-Noord een werkgroep opgericht die contact legde met de gemeente van Wismar-Wendorf. De gasten uit Duitsland vonden altijd een warm onthaal in het Noorderlicht bij hun bezoeken aan Noord. De groep-noord maakte zeven wandkleden, die de scheppingsdagen voorstellen; zij hangen in de kerk van Wismar-Wendorf. Na twintig jaar is de werkgroep Wismar- Wendorf ontbonden; er bestaan nu alleen nog individuele contacten. Na het vertrek van ds. Joke Vrijlandt werd met de hulp van gemeenteleden het Noorderlicht heringericht als woonhuis voor ds. Margriet Eekels. Toch bleef het huis een centraal punt voor de gemeente van Noord, dankzij de gastvrijheid van Margriet. Vergaderd werd er in Vuchterhage. Het huis werd twee jaar als pastorie gebruikt en na het vertrek van Margriet grondig gerenoveerd. Weer hebben de gemeenteleden veel werk verzet bij het opnieuw in gebruik nemen van Noorderlicht. Ds. Janneke Nijboer kreeg er haar werkkamer; daar ontving zij ook de gemeenteleden die haar wilden spreken, de koffie stond altijd klaar. Omdat de gemeente was gekrompen, konden de diensten van Witte Donderdag in het Noorderlicht gevierd worden, sfeervolle, ingetogen diensten, die een diepe indruk maakten op de kerkgangers. In 2008 werd de Franciscuskerk aan de eredienst in Noord onttrokken en gingen de gemeenteleden uit Noord naar de Lucaskerk. Het Noorderlicht werd steeds minder gebruikt voor wijkgebonden aktiviteiten. De Bijbelkring bleef er hun bijeenkomsten houden; zij zijn daar pas in augustus 2013 vertrokken en komen nu samen in de Lucaskerk. Ds. Janneke Nijboer startte een missionair project, zij noemde dat Noorderlicht, naar het huis en naar het natuurverschijnsel Noorderlicht, dat een stralend, veelkleurig licht in de poolnacht is. Ook het studentenpastoraat en de jeugdwerker vonden er onderdak. Met enige weemoed heeft Breda Noord afscheid moeten nemen van hun kerkelijk huis. Het is goed dat het werk van het studentenpastoraat, het jeugdwerk en het project Noorderlicht in de binnenstad voortgezet wordt. De naam gaat voort in het missionair project. Breda, september 2013, Riet van Felius-Katsman Noorderlichtactiviteiten U bent van harte uitgenodigd mee te doen met onze activiteiten en daarbij iemand mee te nemen die gewoonlijk niet naar de kerk gaat, maar van wie u denkt dat hij of zij zich misschien wel aangesproken voelt door deze activiteiten.

S amen 11 Pelgrimstocht langs de Mark zondag 13 oktober Met een pelgrimszegen en een vraag ter bezinning ga je naar het Markdal, waar de rivier je open maakt en de wind of de zon je in contact brengt met je lichaam en je ziel. Van 13:30-17:00 uur Verzamelen in de Laurentiuskerk, Duivelsbruglaan 1 om 13:30 uur. Openbaar vervoer uit Breda: bus 7 bij het station richting Ginneken, uitstappen bij halte Viandenlaan. We sluiten af in de Mariakapel van de katholieke kerk in Ulvenhout. Vertrek uit Ulvenhout om 16:18 (halte Dorpsplein) met bus 132 naar Ginneken (uitstappen als je auto daar staat) of verder met de bus naar Breda. De tocht is ongeveer 6 kilometer lang. Geef je op bij berthevansoest@gmail.com Allerzielen ritueel van de voorouders Onze voorouders moeten we missen. Ze hebben ons gevormd tot wie we zijn. Met het ritueel van de voorouders gedenk je hen en maak je gebruik van hun kwaliteiten. Een High Tea tot besluit. Op zondag 3 november van 14:00-15:30 uur in de Lutherse Kerk, Veemarktstraat 11. Geef je op bij berthevansoest@gmail.com Kijken naar kunst Rembrandt schildert twijfel, ongeloof en troost. Steeds ontdek je iets nieuws in een schilderij. En iedereen ontdekt iets anders. We kijken twee avonden naar schilderijen van Rembrandt met een bijbels thema. Het gaat om het plezier van het kijken. Op donderdag 7 november en donderdag 12 december van 19:30 21:30 uur in de crypte van de Lutherse Kerk, Veemarktstraat 11. Geef je op bij berthevansoest@gmail.com. Berthe van Soest berthevansoest@gmail.com 06-47159741 zaterdag 9 november Kristallnacht herdenking 14:00-15:25 uur De film "De verbroken stilte" van Bob Entrop over de genocide op de Sinti en Roma, in het Chassé Theater. 18:00-18:30 uur Herdenking bij het Joods Monument Vanaf 19:00 uur in de Kathedraal: Het Koor zingt samen met Zwey Brider, een toespraak van een wethouder, een gedicht van Y. Né, gastspreker Zion Weisz. Om 20:30 uur verlaten we de Kathedraal met voorop Zwey Brider, en ontvangen bij de uitgang een kaars, die meegedragen wordt in de tocht. Terwijl de kerkklokken van de Kathedraal luiden, vertrekt de stoet richting Grote Markt, waarbij de klokken van de Grote Kerk gaan luiden. Tijdens de tocht spelen en zingen Zwey Brider, tot aan de Synagoge en de ingang van het Valkenberg en bij het verlaten van het valkenberg naar de Moskee. 20:45 uur Synagoge: kort woord door Jan Hopman, gedicht Cees van Meel 21:00 uur in park Valkenberg: - Foto's van Cindy Joos met beamers op diverse plaatsen - Theater door Jochem Nooijen - Doris Dee gitaar en zang - Korte uitleg bij het Artikel 1-monument in het Valkenberg 21:30 uur Moskee: - Toespraak Cyriel Triesscheijn (Directeur Radar) - Gedicht Y. Né 22:00 uur Hijgend Hert: Muziek en drankje (napraten) Rob Snijders Toekomstgroep PGB In S amen van januari heeft u kunnen lezen over de totstandkoming en bemensing van de zgn. Toekomstgroep, die zich bezig houdt met het ontwikkelen van scenario s omtrent het voortbestaan van de PGB in Breda en directe omgeving. Ook werd u geïnformeerd over de opdracht die dit voorjaar door de AK aan de Toekomstgroep werd verstrekt. De Toekomstgroep onderzoekt hoe na afloop van het huidige beleidsplan we in Breda als kerken verder kunnen gaan. De Toekomstgroep heeft onder leiding van Andries van der Vegt een aantal malen vergaderd en heeft op 10 juni de eerste gedachten gepresenteerd aan de Algemene Kerkeraad van Breda en de voorzitter van de kerkeraad van PG Ginneken. De volgende twee mogelijke scenario s zijn tot stand gekomen: 1. Deel de huidige PGB Breda op in zelfstandige gemeentes, rond de Johannes-, Marcus- en Lukaskerk. Ieder kan kerk zijn in een eigen gebouw en dopt zijn eigen boontjes, zowel financieel als organisatorisch. Indien gewenst kan samengewerkt worden op afzonderlijke thema s. Dit impliceert dat Ginneken ook als zelfstandige gemeente blijft bestaan. 2. Op termijn is er één PKN Breda, die naast de Grote Kerk nog twee gebouwen over heeft waar de 4 kleuren van de PGB en het eigene van Ginneken via twee kerkdiensten per zondag per gebouw terug te vinden zijn. De vraag welke gebouwen dat zouden moeten zijn vindt de Toekomstgroep, zeker op dit moment, niet zo belangrijk; het gaat erom hoe we op langere termijn kerk willen zijn. Naar aanleiding van de discussie die over deze voorstellen ontstond, heeft het moderamen van de Algemene Kerkenraad Breda aan de toekomstgroep de volgende vervolgopdracht verstrekt: De Toekomstgroep is verzocht de voorstellen nader uit te werken, waarbij met name aan de orde moeten komen de gevolgen van financiële, pastorale en diaconale aard in beide scenario s. Hierbij dient rekening gehouden te worden met landelijke, regionale en lokale ontwikkelingen. Haalbaarheid dient uitgangspunt te zijn. In het voorjaar van 2014 verwacht de AK van de PGB de uitkomst van deze vervolgopdracht. Ter informatie zal dan ook de voorzitter van de kerkenraad van Ginneken wederom vertegenwoordigd zijn. Wij houden u op de hoogte. Aad van Dijk, lid van de toekomstgroep

S amen 12 Wijs met de Bijbelcampagne 2013 Wijze woorden van Paulus De Nationale Bijbelzondag valt dit jaar op zondag 27 oktober. Thema is deze keer Wijze woorden van Paulus. Ook dit jaar is er een prachtige brochure samengesteld om uit te delen in de kerk In de brochure staan drie teksten van of over Paulus. Aan de hand van teksten uit Galaten 5, Handelingen 27 en 1 Korintiërs 12 wordt u in drie cirkels aangesproken om iets met Paulus woorden te doen. Dat gebeurt op een persoonlijke manier, in kleine kring en in de kerkgemeenschap. Bij alle teksten staan achtergrondinformatie en mogelijkheden om iets te doen. De illustraties in de brochure zijn van Max Kisman. De afbeeldingen zijn allemaal in dezelfde stijl, en geven de steeds groter wordende cirkels weer. Ze hebben ieder een eigen kleur. Mensen worden vanuit de Bijbel opgeroepen om mee te doen. Natuurlijk staat er ook iets in de brochure voor de kinderen! Met de Bijbelcampagne wil het Nederlands Bijbelgenootschap laten zien dat de brieven van Paulus relevant zijn voor gelovigen van vandaag. Want Paulus raakt mensen, hij zet ze in beweging, heel dichtbij, maar ook ver weg! De brochure is gratis te bestellen bij het Klantencontactcentrum van het Nederlands Bijbelgenootschap, info@bijbelgenootschap.nl of 023-514 61 46. Vrijdag 15 november Zesde Bredase Bijbelquiz Namens het NBG, Diny Fockens Terheijden Op vrijdag 15 november vindt de zesde Bredase Bijbel Quiz (BBQ) plaats. Deze Bijbelquiz wordt georganiseerd door een werkgroep vanuit de Rooms Katholieke en Protestantse kerken. De Bredase Bijbel Quiz is geschikt voor iedereen in Breda en omstreken. Teams of individueel De deelnemers aan de quiz doen mee in teams van vier tot maximaal zeven personen. Bedenk een naam voor uw team en geef u op! Zijn er mensen die niet in een team zitten, maar wel graag willen komen kijken of individueel mee willen doen? Ook zij zijn van harte welkom. De Bredase Bijbel Quiz brengt de Bijbel op een leuke manier onder de aandacht. Natuurlijk is er weer het 'Rondje Breda', maar er zullen ook weer verrassingen in de andere quizrondes zijn. Denk niet te snel dat het moeilijk is. Het wordt een laagdrempelige avond waar iedereen zich thuis kan voelen. Vanwege de grote deelname zijn we tegenwoordig onderdak in Gemeenschapshuis Vianden. Naast het gemeenschapshuis is voldoende gratis parkeergelegenheid. We ontmoeten u graag op deze verrassende quizavond! Plaats: Gemeenschapshuis Vianden, Viandenlaan 3 Datum: Vrijdag 15 november Zaal open: 19:30 uur, aanvang 20:00 uur Deelname: 4,- p.p. Informatie: Rob van Uden, 06-42710068; Els Groeneweg, 5600814 Opgave via: els.groeneweg@gmail.com Onderwerp: BBQ Vermelden: Naam van de deelnemende groep en van de contactpersoon; telefoonnummer en aantal personen Diaconie Breda-Wismar-Arad Zomerontmoeting 2013 Dit jaar zijn wij te gast in Wismar van 27 september tot 1 oktober. Wij zijn blij te kunnen melden dat er ook uit Arad zeven mensen naar Wismar komen. Het thema van deze ontmoeting is Barlach, leven en werk. De kunstenaar Ernst Barlach, die leefde van 1870-1938, heeft prachtige dingen gemaakt, die echter in de tijd van het nationaalsocialisme door de toenmalige machthebbers als ontaarde kunst bestempeld werd. Een aantal van zijn werken zijn dan ook vernietigd. Hoe wij dit thema handen en voeten gaan geven leest u in het volgende nummer van S amen of bij onze reisverslagen op de website. Berichten uit Arad Fragmenten uit de brieven die ik van ds. Béla Tothpal uit de gevangenis ontvangen mocht: - Allereerst wil ik nog eens bedanken voor het bezoek dat Bram en jij aan mij brachten. Het was voor mij een wondermooi teken van liefde. Zo n lange reis gemaakt speciaal voor mij. - Dagelijks krijg ik vele kaarten uit Holland, met veel woorden uit de bijbel die mij kracht en moed geven. Helaas heb ik niet de mogelijkheid om iedereen te antwoorden maar langs deze weg wil ik iedereen bedanken. Voor mij is het alsof deze mensen mij bezocht hebben. - Afgezien van alle problemen ben ik onze lieve God zeer dankbaar dat de gemeente in Arad sterk blijft. Het is goed te weten dat er een gemeente is waar ik bij hoor en die op mij wacht als ik weer vrijkom. - Het laatste nieuws is dat ik mijn viool gekregen heb, want komend weekend brengt men enkele van ons (gedetineerden) naar een zogeheten Plaifest, waar wij mogen laten zien en horen wat voor een goede opvoeding wij gekregen hebben. Voor ons is dat fijn want daar kan ik mijn familie in vrijheid ontmoeten. Wij kijken er naar uit! - Ook al kan ik (de Zomerontmoeting in Wismar, MF) niet lijfelijk met jullie meevieren, in onze ziel en ons gebed blijven wij verbonden. - Ik groet jullie allen met de woorden uit Jesaja 41: 10 Wees niet bang, want ik ben bij je, vrees niet, want ik ben je God. Ik zal je sterken, ik zal je helpen, je steunen met mijn onoverwinnelijke rechterhand. Informatie over de detentie van ds. Béla Tothpal vindt u ook op de website www.protestantsegemeentebreda.nl (onder laatst toegevoegd /weblog in detentie).

S amen 13 Ondersteuning familie Tothpal In mei 2011 vroegen wij u om een bijdrage speciaal voor de ondersteuning van het predikantengezin Tothpal in Arad. Daar heeft u toen zo ruimhartig op gereageerd dat wij in staat waren hen 2½ jaar te ondersteunen met een maandelijkse bijdrage van 400,-. Toen hoopten wij nog dat binnen die periode de ontwikkelingen rond de processen zodanig zouden zijn dat zij zichzelf weer zouden kunnen onderhouden. Helaas mocht dit niet het geval zijn; zoals u weet belandde ds. Tothpal zelfs in de gevangenis. Daarom zijn wij voornemens om in de maand november opnieuw een beroep op u te doen, zodat wij onze bijdrage aan dit gezin met twee opgroeiende kinderen, dat zo te lijden heeft onder alles wat er gebeurt, verder kunnen blijven ondersteunen. Werkbezoek Arad Voor het jaarlijks werkbezoek vliegen Jettie Wouters en ikzelf op 18 oktober naar Arad. Wij zijn daar om de lopende zaken rond hulpverlening en gemeentewerk te bespreken. Wij zullen s zondags aanwezig zijn bij de kerkdienst en tevens staan er bezoeken aan het bejaardenhuis en het kindertehuis voor meervoudig gehandicapte kinderen op het programma. Tevens zullen wij ook ds. Tothpal in de gevangenis bezoeken. In het novembernummer hopen we verslag te doen van deze reis. Bezetting contactgroep Voor diegene die niet precies weten wie er nu eigenlijk allemaal in de Diaconale Contactgroep Breda-Wismar-Arad zitten, stellen wij ons hierbij aan u voor: - Willy van den Akker Markuskerk - Hannie Bouman Markuskerk - Wieger van Dijk Prot.Gemeente Ginneken - Rob Frankfoorder Johanneskerk - Mieke Frankfoorder Johanneskerk (voorzitter) - Pieter Harder Johanneskerk (notulist) - Renate Junker ELK - Harry Mulder Markuskerk (penn.meester) - Jettie Wouters Markuskerk (secretaris) Wij zijn dringend op zoek naar een tweede penningmeester die op termijn en na een goede inwerktijd Harry Mulder zou kunnen opvolgen. Lijkt het u iets om de gelederen te komen versterken, neemt u dan contact op met Jettie Wouters, 5653988, jettie.wouters@live.nl. Mieke Frankfoorder, 5146523, w.frankfoorder@hccnet.nl Wat voeren die DOS-diakenen nu eigenlijk uit? (21) Op maandag 26 augustus waren enkele diakenen en leden van de Goede Doelencommissie te gast bij Villa Boerebont, gevestigd te Breda, Aardenhoek 4. Villa Boerebont is een stichting die jongeren opvangt, al dan niet inwonend, die maar moeilijk zonder hulp aan de voor hen harde maatschappij kunnen wennen. De stichting had als speerpunt een kapsalon waar jonge vrouwen het kappersvak kunnen leren om daarna in een kapperszaak werk te vinden. Voor dit project heeft de diaconie een financiële injectie gegeven mede waardoor de salon inmiddels draait. Kapster Tineke kapt lijdend voorwerp Hannie Villa Boerebont is destijds opgezet door een aantal vrijwilligers, doch is inmiddels een erkende zorginstelling. Het aantal activiteiten is vrij groot, zo worden er tafels en kasten van pallets gemaakt en worden er tweedehands fietsen hersteld. Voorts is er een boerderij waar groenten voor eigen gebruik worden gekweekt en zorgen de kippen voor de scharreleieren. Een van de nieuwste aanwinsten is de zorgbakkerij aan de Teteringsedijk 138. De bakkerij functioneert als een normale bakkerij waar brood wordt gebakken en over de toonbank verkocht door de jongeren o.l.v een ervaren bakker. Tevens dient de bakkerij als lunchroom. Als verrassing werd in de bakkerij een lunch aangeboden die werd geserveerd door de jongeren. Henk Zwaan Vrijwilligers gezocht Pastoraal Diaconaal Centrum de Herberg Het Pastoraal Diaconaal Centrum de Herberg te Oosterbeek is bedoeld voor mensen die even afstand moeten nemen van de thuissituatie. Het biedt een plek om op verhaal te komen. De Herberg fungeert als verlengstuk van de plaatselijke kerkelijke gemeente. De Herberg heeft een kleine professionele staf; daarnaast zijn er tientallen vrijwilligers uit het hele land. Een vrijwilliger zet de eigen talenten in en laat daarbij iets zien van de liefde van Christus. Het is dankbaar werk, dat door de gasten van de Herberg bijzonder gewaardeerd wordt. De Herberg is op zoek naar de volgende vrijwilligers: - Keukenvrijwilligers (in weekenden 2 personen, bijvoorbeeld een echtpaar of door de week 1 persoon) - Algemeen vrijwilliger (huishoudelijke en andere voorkomende werkzaamheden) - Schilder voor het binnen schilderwerk - Stafvervangers (overdag, s avonds of in het weekend met de gasten optrekken en een luisterend oor bieden) - PR medewerker (geven van voorlichting tijdens evenementen) Voor nadere informatie wordt verwezen naar www.pdcdeherberg.nl/vacatures. Heeft u belangstelling, mail dan naar: vrijwilligerswerk@pdcdeherberg.nl of bel de coördinatoren Gertjan Budding of Bert Hansman (026-3342225).

S amen 14

S amen 15

S amen 16 FIDO-DIDO UITNODIGING Hallo jongens en meisjes (en papa s en mama s), Zit je in groep 5, 6, 7 of 8 en hou je van knutselen, speurtochten, spelletjes doen of gewoon gezellig kletsen? Kom dan naar de Fido-Dido. Eén keer in de twee weken op vrijdagavond hebben wij van 19:00 uur tot 20:15 uur club in de Lucaskerk. De komende clubavonden zijn op: 4 oktober, 18 oktober, 01 november, 15 november, 29 november en 13 december. Het kost 1,00 per keer. Opgeven hoeft niet. Kijk voor meer info op de site van de kerk of neem contact op met de leiding. Groetjes en hopelijk tot 4 oktober, Leiding: Ria Geerts 5426691 ria@geertz.nl Jurgen Obbens 06-31746770 jurgen@obbens.com Peter Zeeman 06-18061880 peter@kayden.nl Nieuws uit de wijken Rondom de Lucaskerk Van de voorzitter In het beleidsplan Doorgaan met bouwen in vertrouwen dat de kerkenraad van de wijkgemeente Noorderbeemden in mei 2012 vaststelde, is een citaat opgenomen uit de visienota van Protestantse kerk Nederland De hartslag van het leven. Het citaat luidt: Blijf niet staan bij wat was vroeger was, sta niet stil in het verleden. Ik, zegt hij, ga iets nieuws beginnen. Het is al begonnen, merk je het niet? We hebben dit citaat opgenomen omdat we er erg van overtuigd zijn dat een levende kerk bereid moet zijn te vernieuwen en te veranderen. Citaten kunnen mooi en inspirerend zijn, maar hoe zie je het terug in de praktijk? Zondag 22 september zagen we een initiatief tot vernieuwing concreet gemaakt: De regenboogviering. Een delegatie van de werkgroepen Vieren en Jeugd, leden van de kindernevendienst en de jeugdwerkster Danielle van Drongelen, kwamen bij elkaar om zich te bezinnen hoe de diensten laagdrempeliger gemaakt zouden kunnen worden, zodat ze (in ieder geval) voor kinderen meer toegankelijk zouden kunnen worden. Belangrijke facetten in de dienst werden benoemd: toegankelijk en laagdrempelig voor jong en oud. Vaste, herkenbare patronen in de dienst. Welke patronen dat dan zijn, moet gaandeweg ontdekt worden. Muziek speelt een belangrijke rol, maar welke muziek dat dan moet worden? Ook dat moet gaandeweg ontdekt worden. Te denken valt aan een kinder- of gospelkoor, maar er zijn vast ook nog andere mogelijkheden. De dienst van 22 september was heel bijzonder. Het was een oecumenische viering met de Bethlehemkern van de Augustinusparochie, die in het teken stond van de start van de vredesweek. De kerk zat vol en het aandeel kinderen was heel groot. Omdat het de eerste regenboogviering was, stond het verhaal van Noach centraal. Kinderen namen hun knuffels mee en legden deze in de ark. Het verhaal over de komst van zoveel dieren naar de Ark van Noach werd ondersteund door een ballonkunstenares, die verschillende dieren maakte. Het was prachtig om de gezichten van de kinderen te zien die vol bewondering keken naar het ontstaan van een aap, een giraf en een duif. Hierdoor werd het voor de kinderen een heel tasbaar verhaal.

S amen 17 De organisatoren zullen binnenkort de viering evalueren en zullen met elkaar delen wat de viering tot een succes maakte, maar ook bespreken welke zaken nog beter zouden kunnen. Deze viering laat duidelijk zien dat we in staat zijn om zaken, waarvan we zeggen dat we ze belangrijk vinden, ook weten om te zetten in de dagelijkse praktijk. Over een week of acht is de volgende Regenboogviering. Ik hoop dat het u ook aanspreekt. Hartelijk welkom! Rolf Boertien voorzitter@noorderbeemden.nl Vieringen In de komende weken laten we ons vooral leiden door lezingen uit het eerste boek van de Koningen. Daar horen we verhalen over de profeet Elia, en koning Achab als zijn tegenpool. Zondag 6 oktober is de zgn. Israëlzondag, een reden voor extra aandacht voor de relatie tussen kerk en synagoge en natuurlijk ook over de positie van Israël in het Midden- Oosten. We vieren in de doop het teken van Gods verbond met mensen. Zondag 13 oktober staat in het teken van het Werelddiakonaat, en onze cantorij werkt mee met bijdragen uit het nieuwe liedboek. Zondag 20 oktober begroeten we ds. Smilde uit Dordrecht als onze gastvoorganger. Zondag 27 oktober is de Ontmoetingsdienst in de Grote Kerk; daar beginnen we om 10:30 uur aan een gezamenlijke dienst, waarin ook extra aandacht zal zijn voor kinderen. Ter wille van deze ontmoeting is er die dag geen viering in de Lucaskerk. Zondag 3 november houden we een oecumenische viering rond de Willibrordzondag. We willen vooral aandacht geven aan verschillende inloopprojecten van onze wijkgemeente. Open Kerk 15 jaar Op 4 november is het al weer 15 jaar geleden dat we in de Lucaskerk begonnen aan de Open Kerk: elke woensdagochtend (zelfs in de vakantie of op 2 e Kerstdag!) is de kerk open en kunnen mensen terecht voor een kopje koffie, of koffie met een oortje, of om een kaarsje te branden. Het idee was: als je als kerk open wilt zíjn naar de samenleving en de buurt, begin dan met de kerk open te dóen. Op woensdag, zodat mensen voor of na een bezoek aan de weekmarkt even de kerk kunnen binnenlopen. Dat loopt dus al 15 jaar, en gemiddeld tellen we meer dan 20 bezoekers per ochtend. Dat vinden we heel wat. Op woensdag 6 november zullen we extra aandacht besteden aan dit derde lustrum. Er is iets lekkers bij de koffie en de groep gastvrouwen en -heren wordt in het zonnetje gezet! Jubilea Het jaar door zijn er veel jubilea te melden en te vieren: 25, 40, 50 jaar huwelijk; heel veel kroonjaren. Soms letterlijk te veel om op te noemen. Deze keer een uitzondering: op 6 oktober zijn Hans en Tine van Kempen (Tweeschaar 53, 4822AP) maar liefst 65 jaar een echtpaar! Dat is een geweldige tijd. Door de zorg die Tine nodig heeft, is ze niet meer thuis, maar ze horen wel bij elkaar en dat is zeker iets om samen bij stil te staan. Er wordt vast op gepaste wijze en van harte gevierd!! ds. Wim Bisschop Noordsoos We zijn al weer twee bijeenkomsten verder sinds ons vorige bericht. In de tussentijd hebben we van Johanna Branderhorst als lid van het soosteam afscheid genomen. Ze heeft vele jaren als penningmeester haar bijdrage geleverd, hetgeen de laatste jaren wel moeilijk was door de ziekte van Wim. Op 4 sept. hadden we de startmiddag met vakantieverhalen, en 18 sept. was onze eerste spelmiddag, die bij velen in de smaak viel. Er komen in de loop van het seizoen nog drie spelmiddagen. Op 2 oktober is ds. Wim Bisschop bij ons. Daarna zien we elkaar op 16 oktober; deze middag wordt verzorgd door de dames Els Jacobs en Joke Machielse van WIJ. Het thema is: Woon Morgen Zonder Zorgen of wel: Ouder worden in eigen huis. Mede namens het soosteam een hartelijke groet, Wim de Kruijf Zangers en zangeressen gezocht voor Advent en Kerst met koorzettingen uit het nieuwe liedboek uitgevoerd door de cantorij van de Lucaskerk Repetities: vanaf dinsdag 22 oktober gedurende negen weken iedere dinsdagavond van 20:00 uur tot 21:45 uur in de Lucaskerk Uitvoeringen, in de Lucaskerk: zondag 1 december (1 e Advent) om 10:45 uur woensdag 25 december (Kerst) om 10:45 uur Het lijkt ons fijn om met extra gastleden deze liederen ten gehore te brengen. Inlichtingen en aanmelden bij: Henriëtte Rusch, 5425324, vegt.rusch@ziggo.nl

S amen 18 Van de voorzitter Op de startzondag op 8 september werd in een goed bezochte en zeer inspirerende dienst in de Johanneskerk een begin gemaakt met een nieuw seizoen voor de wijk Midden-Zuid. De zangsessie met het nieuwe liedboek na de koffie was minder bezocht, maar zeker zo inspirerend. Vanaf de adventstijd zal dat nieuwe liedboek worden gebruikt. Zoals in het vorige nummer van S amen al werd vermeld, heeft de beroepingscommissie een rapport voorgelegd aan de Wijkkerkenraad met daarin een unanieme voordracht. Deze voordracht is door de kerkenraad op de vergadering van 10 september overgenomen. In die vergadering die, zoals de kerkorde voorschrijft, gemeenschappelijk met de Algemene Kerkenraad van de PGB werd gehouden, heeft ook de AK zijn fiat gegeven. Besloten is een beroep uit te brengen op ds. Saskia van Meggelen, thans predikant te Almkerk en s Gravenmoer. Daarop is in de beide wijkkerken de voordracht bekendgemaakt in de kerkdienst en in de Kerkgroet. Volgens de kerkorde en volgens de plaatselijke regeling van de wijk Breda Midden-Zuid wordt een predikant beroepen door de wijkkerkenraad. De naam van de te beroepen predikant wordt bekendgemaakt, en als er geen wettige bezwaren tegen de gevolgde procedure worden ingebracht, kan het beroep op de predikant worden uitgebracht. Op het moment van schrijven zijn er geen bezwaren ingebracht, maar de termijn daarvoor is nog niet volledig afgelopen. In het volgende nummer van S amen hopen we een positief antwoord te kunnen melden. Graag herhaal ik nu nog twee opmerkingen uit onze bijdrage in het vorige nummer van S amen : - De nieuwe predikant zal, evenals ds. Van Prooijen, voor 7/10 dagtaak werkzaam zijn. Dat betekent dat wij als gemeente ons moeten realiseren dat er minder beschikbaarheid van de predikanten is dan vroeger. Het zal mooi zijn als wij als gemeenteleden onderling naar elkaar om blijven zien en proberen wat extra aandacht te geven aan wie dat nodig hebben. - In de kerk bestaat de gezonde regel dat ouderlingen en diakenen na vier jaar, of na uiterlijk acht jaar, aftreden om plaats te maken voor anderen en ook om zelf even bij te komen. Dat betekent dat er ook weer mensen moeten zijn die hun plaats innemen. Diegenen die dat wel willen doen kunnen zich bij ons melden. Of als u anderen kent die u geschikt acht, kunt u dat ook laten weten. Dan krijgen ook mensen die zelf te bescheiden of bevreesd zijn om zich aan te melden een welverdiende kans. Namens de wijkkerkenraad, G.P. Verburg Rondom de Markuskerk Je hebt je vrienden toen bijeengeroepen, hun vuile voeten als een knecht gewassen; meteen zond Jij hen weg om te ontmoeten wie niet in deze kille wereld passen. Je vroeg hen: doe als Ik en ga naar buiten, en blijf elkaar met dit gebaar verrassen in plaats van je in kerken op te sluiten. Je moet steeds anderen de voeten wassen. Het stof van al de wegen van ons leven, kom, was het van de stukgelopen voeten. Kom, geef dat onze handen hen genezen die ver van huis geen goede vriend ontmoeten. Het helder water stromend uit jouw bronnen wast onze voeten, zuivert onze wonden Als boden van jouw vrede, hier begonnen, zo worden wij de wereld in gezonden. (Nieuwe Liedboek 998) Dit lied zingen we, samen met onze Markuscantorij, op zondag 13 oktober, zondag werelddiaconaat. In deze dienst is er aandacht voor het nieuwe project van onze ZWO-commissie. De komende tijd ondersteunen we pro j ecten v an d e No ordhoek Foundation in Oeganda. Het gaat om kl ein schali ge economische en educatieve ontwikkelingsprojecten. Meer daarover hoort en ziet u in onze kerkdienst op 13 oktober, zoals gezegd met onze cantorij (die nog op zoek is naar versterking, dus als u ook geïnspireerd bent door ons nieuwe liedboek, zing dan mee!). Zoals elk jaar komen we eind oktober, rond Hervormingsdag, samen in de Grote Kerk voor onze ontmoetingsdienst. Dit jaar is dat op 27 oktober. Elders in deze S amen leest u er meer over, maar ik onderstreep ook hier even dat het een bijzondere dienst wordt, met veel ruimte voor muziek. Het thema is niet voor niets Thank you for the music!.

S amen 19 In Memoriam Op 28 augustus overleed Ad Vaartmans, een trouw en betrokken bezoeker van de Markuskerk. Meer dan 40 jaar zat hij op dezelfde plek, links achterin, tot het deze zomer opeens niet meer ging. Zijn gezondheid ging snel achteruit. Dat was erg confronterend en verwarrend, maar zijn laatste dagen, in het hospice, kwam hij tot rust. Hij heeft afscheid genomen van de mensen die hem dierbaar waren, zijn vriendin Jenny, zijn kinderen en zijn vrienden, in de volle overtuiging dat het geen definitief afscheid was. Ad kwam uit een grote familie. Velen waren aanwezig in de dankdienst voor zijn leven, op 2 september. We lazen, net als tien jaar eerder bij het afscheid van zijn vrouw Riet, psalm 23. Ad Vaartmans werd 78 jaar. Op zondag 15 september overleed in Aeneas ons gemeentelid Bertha Claus -van Lenning. Ze woonde aan de Weilustlaan. Ze was van Groninger komaf, maar groeide op in het westen. In Amsterdam leerde ze haar man Ger kennen. Samen bezochten ze graag de meest uiteenlopende kerkgenootschappen, van doopsgezind tot Hersteld Hervormd op de Veluwe. De laatste tijd ging dat, vanwege haar gezondheid, echter niet meer. Op woensdag 18 september is in besloten kring afscheid van haar genomen. Bertha Claus werd 89 jaar. Ton van Prooijen Cox van Riel, 1 september 2013 te Breda Wie een studie wil maken van een tijdperk zou dat heel mooi kunnen d o e n a a n d e h a n d v a n d e levensgeschiedenis van Cox van Riel, waarvan wij onlangs tijdens een Dankdienst afscheid hebben moeten nemen. Wat het betekende als meisje en jonge vrouw je weg te vinden in de jaren rond de tweede wereldoorlog en dat in verschillende werelddelen (van 1952-1956 in Nederlands Indië, na een korte tussenstop in Nederland van 1956-1962 in Canada, vanaf 1962 terug naar Nederland (Breda). Dat boek moet nog geschreven worden. Hier willen we haar inzet voor de kerk in het algemeen en de interkerkelijke ontmoeting in het bijzonder memoreren. Zelf voelde zij zich het meest thuis in de kring der vrijzinnigen. In de jaren na de oorlog kerkten die bij het pand waar nu Villa Nova is. Zeshonderd vrijzinnigen hadden daar een levendig centrum. Voor haar inzet in die kring kreeg zij landelijke waardering en zelfs een onderscheiding, iets waar men in die hoek niet vaak aan doet! Maar ook andere manieren van geloven hadden haar belangstelling. In gesprek met veel mensen (waaronder opvallend veel predikanten) bewees haar puur door zelfstudie vergaarde kennis goede diensten. Belangstelling voor het Hebreews en inzet voor onze synagoge hoorden daarbij. Ook nadat ze van de fiets gevallen was peddelde ze tegen de adviezen in op haar stalen ros weer naar allerhande bijeenkomsten, weer of geen weer. Een Iron Lady! Chapeau en a Dieu, Cox, je was me er een. Frans Rookmaker Stagiair Markuskerk Mijn naam is Jacob- Jan Walhout. Ik ben 45 jaar en gehuwd met Antje. Samen hebben wij een zoon van 24 en een dochter van 21. Ik ben geboren en getogen in de provincie Zeeland (Middelburg en omgeving) en wij zijn 2½ jaar geleden, vanwege ons werk, naar Breda verhuisd, waar wij met veel plezier wonen. Op dit moment ben ik 2e-jaars student theologie en levensbeschouwing aan hogeschool Windesheim, locatie Utrecht, met als studierichting godsdienstpastoraalwerk. Dit 2e studiejaar staat in het teken van een verdiepende stage als voorbereiding op de toekomstige beroepspraktijk. Om dit in goede banen te leiden heb ik in ds. Ton van Prooijen een enthousiaste en inspirerende mentor gevonden die mij in dit traject wil begeleiden. Omdat de praktijk het uitgangspunt is, bent u, als gemeente, de belangrijkste factor tijdens mijn stage. Zowel de gemeenschappelijke visie van de gemeente als uw individuele ervaringen en ideeën over geloof, kerk en alles wat daarmee samenhangt, zijn voor mij de bronnen om van te leren. Ik vraag u om, voor zover het binnen uw mogelijkheden ligt, mij in dit leerproces te willen steunen en hoop u regelmatig tijdens de diensten, activiteiten of anderszins te ontmoeten. Met vriendelijke groet, Jacob-Jan Walhout 06-24504885 walhout311@ziggo.nl Rondom de Johanneskerk Er wordt gedoopt Op zondag 27 oktober wordt door ds. Ton van Prooijen in de Ontmoetingsdienst in de Grote Kerk de Heilige Doop bediend aan Niels Meijering, zoon van Diederik en Karen Meijering-Gross / Van Slingelandtstraat 43B. Wij feliciteren dit ouderpaar van harte en wensen hen Gods zegen toe. Zesde Bredase Bijbelquiz Op vrijdagavond 15 november vindt in het Gemeenschapshuis Vianden weer de BBQ plaats. Wilt u meedoen in het team van de Johanneskerk? Even melden bij Mieke Frankfoorder, tel. 076-5146523. Zondag 24 november Laatste zondag kerkelijk jaar Traditioneel gedenken wij op deze zondag in een Dienst van Woord en Gebed de overledenen van het afgelopen kerkelijk jaar. Hun namen worden dan genoemd. Heeft u iemand verloren die u graag wilt gedenken te midden van de gemeente - óók al was deze persoon geen lid van onze gemeente - geef dit dan voor zaterdag 24 november door aan Mieke Frankfoorder, 5146523 of w.frankfoorder@hccnet.nl of aan ds. Wagenvoorde, 5217402 of m.wagenvoorde@tiscali.nl

S amen 20 Geknipt voor U R. v. Klaveren-Koelewijn Dichterbij Eutychus Jeroen zit tegenover me in de koffieroom van V&D. Hij komt al een dik jaar niet meer in de kerk, maar eens in de zoveel tijd spreek ik met hem af. We hebben het over 'de kerk'. Na een paar zinnen zakt Jeroen wat onderuit en zegt gefrustreerd: "In de kerk krijg je alleen maar antwoorden op vragen die je helemaal niet hebt". Als onze ontmoeting een wedstrijd was geweest dan stond het nu 1-0 voor FC Jeroen. De bovenkamer in Troas is goed gevuld. De zondagse samenkomst zindert. Paulus zélf is in dat huis! Paulus houdt een toespraak die duurt tot middernacht. Een puberjongen, Eutychus, schuift naar achteren. Hij gaat zitten op de vensterbank. Eerst luistert hij nog wel, maar langzaamaan valt hij in slaap. Paulus praat maar door. En dan gebeurt het. Eutuchus valt van de derde verdieping naar beneden. De mensen denken dat hij dood is. Paulus en de andere gemeenteleden rennen naar beneden. Paulus slaat zijn armen om de jongen en roept iedereen op om rustig te blijven. Dan zegt hij resoluut "Er is leven in hem". Het leven keert terug in de jongen en hij staat op. Men neemt de jongen mee naar huis en de samenkomst gaat door. Ik zie het verhaal uit Handelingen 20: 7-12 als een illustratie van jongens zoals Jeroen. Eutychus is hier letterlijk de 'drop out'. Een grote groep jongeren schuift langzaam naar de rand van de christelijke gemeenschap om uiteindelijk uit het raam te vallen. Is het mogelijk dat de gemeente een enorm goede tijd beleeft, maar dat de jonge generatie afhaakt? Is een kerkverlater echt dood? Jongeren als Eutychus en Jeroen moeten ons wakker schudden! Ik bedoel maar: hoeveel jongeren zijn er door ons gepreek geestelijk in slaap gesukkeld? Hoeveel jongeren liggen er op straat, naar beneden geduikeld uit de ramen van onze kerkgebouwen? Word wakker kerk! C. Matsinger in Open, uitgave van Youth for Christ M ediatheek Protestantse Kerk 'grootste onbekende organisatie' van Nederland G. van Dooren De Protestantse Kerk in Nederland heeft 2.085.843 leden verdeeld over 1623 gemeenten (plaatselijke kerken). Dit staat in de statistische jaarbrief 2013 die op 3 juli verscheen. Dat betekent dat de Protestantse Kerk meer leden telt dan alle voetbalverenigingen van Nederland samen (de KNVB heeft 1,2 miljoen leden). Zoals zoveel organisaties heeft ook de Protestantse Kerk in Nederland te maken met ledenverlies. Zo n 60.000 mensen per jaar. Dat heeft niet te maken met kerkverlating, zoals vaak gesuggereerd wordt. De belangrijkste oorzaak is vergrijzing. Er overlijden ieder jaar meer leden dan dat er nieuwe leden bijkomen. Toch zijn de afgelopen jaren ook vijftien nieuwe gemeenten, zogenaamde pioniersplekken, gestart. Zo werd in 2012 een protestants klooster geopend in het Friese Jorwerd en ging dit jaar Mijnkerk.nl van start, de eerste internetkerk van Europa. Dr. Arjan Plaisier, scriba van de generale synode van de Protestantse Kerk: De daling van het aantal leden is natuurlijk pijnlijk. Ik zie liever dat de kerk groeit. Wij gaan echter niet in een hoekje zitten. Daarom experimenten we met nieuwe vormen van kerk-zijn. We hopen door te pionieren, zoals met Mijnkerk.nl of een protestants klooster, dat de boodschap van Gods liefde meer mensen bereikt dan onze leden alleen. Kerksluitingen zijn regelmatig in het nieuws. Als het aantal kerkleden afneemt, zijn er ook minder gebouwen nodig. In tegenstelling tot de Rooms-Katholieke kerk wordt dit niet centraal geregeld, maar zijn plaatselijke kerken zelf verantwoordelijk voor hun gebouwenbeleid. Omdat het in stand houden van het gebouw geen last moeten worden en vanuit de visie dat geloof niet in stenen, maar in mensen zit, ondersteunt de dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk de plaatselijke kerken bij praktische zaken. Zo is er bijvoorbeeld een 'pool' van predikanten gevormd, die vanuit landelijke dienst inzetbaar zijn in kerken die bijvoorbeeld geen eigen predikant meer kunnen betalen of tijdelijk een (extra) beroepskracht willen inzetten. Tegelijk wordt hiermee voor beginnende predikanten, die dat wensen, fulltime werkgelegenheid gegarandeerd. Plaisier: We zijn realistisch over de krimp. De kerk wordt aan alle kanten uitgedaagd om te verantwoorden waar zij in gelooft. Vaagheden worden daarbij niet geaccepteerd. Creativiteit moet een kans krijgen. Gelukkig is deze creativiteit in onze kerk te vinden. We zien dan ook op de meest onverwachte momenten en plaatsen geloof opbloeien en kerk ontstaan.

S amen 21 Kerk in Actie De andere agenda In de andere agenda van Kerk in Actie staan leuke tips voor een duurzaam leven en het omzien naar de ander. Elke week is er een inspirerende spreuk of Bijbeltekst. Daarnaast is er van alles te lezen over de inzet van Kerk in Actie voor een duurzame wereld, voor armoedebestrijding, voor voedselzekerheid, recht en gerechtigheid - onderwerpen die Kerk in Actie aan het hart gaan. Kerk in Actie wil er zijn voor de ander, vandaar ook de naam van de agenda: de andere agenda. Anders aan de agenda is ook dat de week op zondag begint, zodat het een echte kerkelijke agenda is. De agenda is (via de gemeente) te bestellen voor 9,95, maar is ook te bestellen via de webwinkel Kerk in Actie voor 12,00 (inclusief verzendkosten). Jaarrekening De jaarrekening van Kerk in Actie laat al enkele jaren bij de inkomsten een dalende lijn zien. In 2012 bedroeg het tekort ruim 8,5 miljoen euro. Een groot deel is te verklaren door uitgaven voor de wederopbouw in Haiti. Maar toch, hierover zijn we niet zonder zorg, zo liet directeur Feenstra weten. Er komen minder bijdragen uit gemeenten. We merken dat rijkere diaconieën in deze jaren lagere rendementen uit hun vermogen halen. Zij geven daardoor minder aan Kerk in Actie dan een paar jaar geleden. We merken dat Kerk in Actie sterk is verankerd in de gemeenten. Een voorbeeld: ruim 1100 gemeenten doen mee aan de Veertigdagentijdcampagne. Wel is er meer concurrentie gekomen van organisaties als Woord&Daad, ZOA of Dorcas. Die richtten zich ook op onze gemeenten en diaconieën. Zondag 3 november, Collecte Najaarszendingsweek Geroepen om te delen In de Kerk in Actie collecte voor de zending op 3 november staat het werk van Henriëtte Nieuwenhuis op Zuid-Sumatra centraal. Zij is uitgezonden door Kerk in Actie en ondersteunt de diaconie van de Geraja Kristen Sumatera Begian Selatan (GKSBS,) die met het diaconale werk een nieuwe richting wil inslaan. Uitgangspunt voor de diaconie is dat ook wie weinig bezit, ruimhartig kan delen. Diakenen moeten niet alleen geven aan armen, maar hen vooral helpen om vanuit hun eigen kracht armoede aan te pakken. Samen met haar collega s ontwikkelt en faciliteert Henriëtte Nieuwenhuis trainingen voor diakenen en gemeenteleden en zoekt met jongeren naar manieren om hun talenten te ontdekken. Zij ondersteunt bovendien de plaatselijke kerken bij het opbouwen van wederkerige relaties met andere geloofsgemeenschappen op het eiland en ook met Protestantse gemeenten in Nederland. De opbrengst van de collecte is bestemd voor het werk van Henriëtte Nieuwenhuis op Zuid- Sumatra en voor andere zendingsprojecten van Kerk in Actie. We bevelen de collecte van harte bij u aan! De Boekenplank Poëtisch activisme en spiritualiteit Voetangels & klemtonen H. Siebrand & Y. Hiemstra Predikanten Heine Siebrand en Yvonne Hiemstra geven een kijk op het verleden en de toekomst van de vrijzinnige levensbeschouwing. Resultaat is een inspirerend handboek voor persoonlijk geloof en spiritualiteit. 151 blz. 18,95 Het Leven volgens Willem Jan Otten Johan Goud (red.) Het werk van Otten wordt gelezen als onderzoek naar wat filosoof en wiskundige Pascal de 'redenen van het hart' noemde. Otten komt zelf aan het woord in gesprek met Marjoleine de Vos. Klement, 192 blz., 19,95 Foto impressie Vredesdienst in de kapel Mater Dei 20 september Startzondag Johannes- en Markuskerk 8 september

S amen 22 Foto impressie Annahuis Regenboogviering Lucaskerk 22 september Afscheid Anneke van Elderen 6 september Ekklesia Breda Waalse kerk Catharinastraat 83b Aanvang 10:30 uur Zaterdag 5 oktober is de jaarlijkse Lieddag van de Ekklesia Breda van 10:30 tot 16:30 uur. In de Markuskerk worden de hele dag liederen ingestudeerd o.l.v. dirigent Jerry Korsmit en pianist Daan Boertien. Deelname kost u 25,- per persoon (incl. koorpartijen, koffie/ thee - de lunch moet u zelf meebrengen). Aanmelden via: info@ekklesiabreda.nl Iedereen is welkom! Zondag 3 november thema: Ik zeg je: sta op! - Allerzielen schriftlezing: Lukas 7, 11-17 toespraak: Franck Ploum koor: Ekklesia koor Breda dirigent: Jerry Korsmit pianist: Daan Boertien Remonstrantse Gemeente Cimburgalaan 98 Aanvang 10:30 uur 13 oktober ds. C.M.G. Berkvens Stevelinck 20 oktober Ds. Tan 27 oktober Grote kerk Ontmoetingsdienst Doopsgezinde Gemeente Cimburgalaan 98 Aanvang 10:30 uur 6 oktober ds. I. Reinhold 20 oktober br. Jan Laan 27 oktober Grote kerk Ontmoetingsdienst 3 november zr. L. Pondman Prot. Gem. Ginneken Aanvang 10:00 uur Behalve de eerste zondag Alle zondagen dienst van Schrift en Tafel 6 oktober dr E. Postma Kleine kerk 13 oktober ds G.H. ten Thije 20 oktober ds P. Masmeijer 27 oktober ds. T. Van Prooijen Grote kerk (Kindernevendienst en crèche) Laurentiuskerk gesloten! 3 november Ds. A.E. Keuning Utrecht

S amen 23 Vieringen in de periode 6 oktober t/m 10 november 2013 Thank you for the music! Amphia Ziekenhuis, locatie Molengracht, Molengracht 21, Altijd dienst van Schrift en Tafel op zondagmorgen aanvang 10:30 uur. 06 okt. : ds. A. Visser 13 okt. : ds. A. visser 20 okt. : ds. K. van Huisstede 27 okt. : pastor Schippers 03 nov. : ds. K van Huisstede Ontmoetingsdienst voor klein en groot op 27 oktober in de Grote Kerk om 10:30 uur Dit jaar heel veel ruimte voor muziek in onze ontmoetingsdienst, met organist Aart Bergwerff en jong muzikaal talent, een muzikaal kinderverhaal en een extra muzikale kindernevendienst. Voorgangers: ds. Ton van Prooijen en Danielle van Drongelen. Protestantse wijkgemeente NoorderBeemden Verpleeghuis Aeneas Altijd dienst op zaterdagavond aanvang 18:15 uur 05 okt : pater M. van Kooten 12 okt. : pastor E. Bouwmans 19 okt. : ds. H. ten Thije 26 okt. : pastor W. Franken 02 nov. : pater m. van Kooten Woonzorgcentrum De Breedonk, locatie Mastbos Altijd dienst op vrijdagmiddag aanvang 15:00 uur 04 okt. : Pastoor van Gorp 11 okt. : ds. A. vlieger 18 okt. : ds. M. Wagenvoorde Viering Heilig avondmaal 25 okt. : pastor L van de Wel 01 nov. : pastoor P. van Gorp Lucaskerk Tweeschaar 125, aanvang 10:45 uur Tijdens alle morgendiensten is er kinderopvang en kindernevendienst. Maandelijks jongerennevendienst, info: Lucaskerk.nl 06 okt. : ds. W. Bisschop, Doopdienst Israëlzondag 13 okt. : ds. W. Bisschop, Maaltijd van de Heer, Zondag Werelddiaconaat 20 okt. : ds. A.S.J. Smilde Dordrecht 27 okt. : Ontmoetingsdienst Grote Kerk, Lucaskerk gesloten 03 nov. : Oecumenische dienst, pastor F.N. Verkleij en ds. W. Bisschop Protestantse Wijkgemeente Breda Midden/Zuid Markuskerk Hooghout 98, aanvang 10:00 uur Tijdens alle morgendiensten is er kinderopvang en Kindernevendienst 06 okt. : ds. M. van der Horst 13 okt. : ds. T. van Prooijen 20 okt. : ds M. Wagenvoorde 27 okt. : ds. T van Prooijen, Grote Kerk, Markuskerk gesloten 03 nov. : ds. A. van de Meij Evangelisch Lutherse Gemeente Lutherse Kerk, Veemarktstraat 11, aanvang 10:30 uur 13 okt. : ds. L. van Oudheusden 27 okt. : dienst in de Grote Kerk 10 nov. : mw. ds. M.Schulz Oecumenisch Middaggebed Grote Kerk Op dinsdagmiddag 12:30 uur luidt de angelusklok bij de viering in de Grote Kerk. U bent van harte welkom voor dit meditatieve moment, dat duurt tot 12:50 uur. Er zijn wisselende voorgangers uit de kerken die lid zijn van de Raad van Kerken. Organist is Kick Schaart. Johanneskerk Dreef 5, aanvang 10:00 uur. 06 okt. : ds. M. Wagenvoorde 13 okt. : ds. A. van Meeteren 20 okt. : ds. S. Oomen 27 okt. : zie Grote Kerk, Johanneskerk gesloten 03 nov. : ds. M. Wagenvoorde Informatie en wijzigingen voor de rubriek Vieringen vóór 29 oktober opgeven aan de redactie: Samen@protestantsegemeentebreda.nl

S amen Bij onbestelbaarheid: Retour Pottenbakkerstraat 51, 4813 LB Breda 24 Alles voor óp uw vloer en vóór uw raam vindt u bij Woonboulevard Breda, Kruisvoort 62, langs de Ettense Baan. Voor meer informatie: www.roobol.com. Roobol vindt u ook in Almere-Buiten, Almere-Stad, Amersfoort, Barendrecht, Bergen op Zoom, Delft, Den Haag (F.H. Laan), Den Haag (Leyweg), Den Haag (Megastores), Dordrecht (Woonboulevard), Dordrecht (Sterrenburg), Hellevoetsluis, Hilversum, Hoogvliet, Huizen, Maassluis, Naaldwijk, Oosterhout, Oud-Beijerland, Ridderkerk, Rijswijk, Roosendaal, Rotterdam, Sliedrecht, Soesterberg, Spijkenisse, Utrecht, Vlaardingen, Zeist en Zwijndrecht.