Sociaal Werk masteropleiding 2011
Inhoud Voorwoord...2 Waarom studeren aan de Universiteit Antwerpen?...3 Sociaal Werk binnen de Universiteit Antwerpen...4 Over Sociaal Werk...5 Doelgroep en toelatingsvoorwaarden...6 Loopbaanperspectieven... 7 Studieprogramma...8 Masterproef... 12 Opleidingsonderdelen... 12 Studeren in het buitenland... 19 Onderwijs en examens...20 Studiebegeleiding...22 Nuttige websites...23 Meer info?...24 Colofon Redactie Vormgeving Fotografie Departement Communicatie, dienst Studieadvies en Studentenbegeleiding, en de faculteiten. Departement Communicatie Jan Crab Deze brochure is met grote zorg samengesteld. Studieprogramma s veranderen echter voortdurend. Het is daarom mogelijk dat het aanbod van opleidingsonderdelen van de verschillende studierichtingen enigszins afwijkt van de informatie in deze brochure. 1
Voorwoord Welkom bij de Universiteit Antwerpen. Je hebt de weg naar onze universiteit gevonden en je wilt meer informatie over onze instelling en onze studierichtingen. Misschien is dit je eerste kennismaking met de Universiteit Antwerpen. Misschien vond je reeds enkele jaren geleden de weg naar onze universiteit en heb je hier je bachelor opleiding voltooid. In elk geval word je masterstudent en wil je informatie over de masteropleidingen die wij aanbieden. Dit boekje helpt je al een hele stap vooruit in je keuzeproces. De Universiteit Antwerpen is een middelgrote universiteit met 14 000 studenten. Binnen de Associatie Hogescholen & Universiteit Antwerpen werkt ze nauw samen met de Plantijnhogeschool, de Karel de Grote-Hogeschool, de Artesis Hogeschool Antwerpen en de Hogere Zeevaartschool. Onze universiteit stelt alles in het werk om je studieperiode zo aangenaam mogelijk te maken en de kwaliteit van de opleidingen op topniveau te houden. Daarom worden onze opleidingen geregeld bijgestuurd en aangepast aan de maatschappelijke evolutie. Leren is leven is de slogan van de Universiteit Antwerpen. Niet zomaar een leuze, want wij maken werk van een goed evenwicht tussen leren en leven. Met kennen ben je niets zonder het kunnen. De link tussen leren en leven is hier voelbaar aanwezig. Als je naar een van onze informatiedagen komt, zal je merken dat het prettig studeren is aan de Universiteit Antwerpen. We nodigen je alvast uit op onze infodagen (zaterdag 19 maart en 30 april 2011) of op de infomarkt (woensdag 14 september 2011). Prof. dr. Alain Verschoren Rector Universiteit Antwerpen 2
Waarom studeren aan de Universiteit Antwerpen? Studentgerichtheid De Universiteit Antwerpen staat voor studentgerichtheid. Dit betekent onder andere dat je zoveel mogelijk college volgt in kleine groepen, wat een vlotte interactie mogelijk maakt. Dankzij de kleine afstand tussen studenten en docenten kun je bij je profs terecht met allerlei vragen en problemen. De vlotte communicatie tussen docenten, assistenten en studenten wordt mee ondersteund door de digitale leeromgeving Blackboard. Dat biedt nieuwe kansen voor een interactief onderwijssysteem. Studenten worden ook uitgenodigd om actief deel te nemen aan het beleid: in verschillende adviesorganen en raden zijn zij vertegenwoordigd. Tenslotte is de Universiteit Antwerpen bekend voor haar goede studentenbegeleiding en -ondersteuning, waarbij wordt ingespeeld op de individuele noden van alle studenten. Innoverende academische opleidingen De Universiteit Antwerpen biedt innoverende academische opleidingen aan, waarbij de opleidingen zowel oog hebben voor theorie als praktijk. De opleidingen zijn stevig verankerd in sterk wetenschappelijk onderzoek, dat ook internationale faam geniet. De ivoren academische toren werd echter reeds lang geleden gesloopt: academici hechten veel belang aan een voortdurende uitwisseling met de steeds evoluerende samenleving. Bij je studie aan de Universiteit Antwerpen staat niet zozeer het memoriseren van feitenkennis centraal: je verwerft relevante kennis en vaardigheden die je nodig hebt om beroeps relevante opdrachten en problemen op te lossen. De BaMa-structuur schept ruimte voor vernieuwing en verbetering. Nieuwe opleidingen werden ingevoerd, keuzemogelijkheden binnen bestaande opleidingen verruimd. Infrastructuur Voor haar onderwijs beschikt de Universiteit Antwerpen over de meest moderne infrastructuur: goed uitgeruste les- en computerlokalen, laboratoria, bibliotheken en studielandschappen. In alle publieke ruimten zijn er hotspots waar je draadloos kan surfen. De laatste jaren werd ook op grote schaal geïnvesteerd in nieuwe gebouwen om het toenemend aantal studenten op te vangen en hen een aangename leeromgeving te bieden. De Universiteit Antwerpen is een middelgrote universiteit met meer dan 14 000 studenten, verspreid over vier campussen en zeven faculteiten. De campussen Middelheim, Groenenborger en Drie Eiken liggen aan de stadsrand, in een groene omgeving. De campussen Middelheim en Groenenborger grenzen aan het openluchtmuseum Middelheim en aan het Nachtegalenpark. Studeer je op de campus Drie Eiken dan kan je volop genieten van de groene oase van Fort VI en de mooie vijvers rondom de campus. De Stadscampus, met 3
zijn kern van prachtig gerenoveerde 16de-eeuwse gebouwen, ligt in hartje Antwerpen. De opleiding Sociaal Werk is gesitueerd op de Stadscampus. Vorming De Universiteit Antwerpen wil niet alleen opleidingen aanbieden, maar ook een brede vorming. Jonge mensen laten opgroeien tot professionelen met een kritische ingesteldheid, een tolerante en constructieve houding. De Universiteit Antwerpen kiest resoluut voor pluralisme en verwelkomt diversiteit in haar curricula, en bij personeel en studenten. Antwerpen Je kiest natuurlijk ook voor de stad Antwerpen. Studeren is meer dan met je neus in de boeken zitten. Wie in Antwerpen komt studeren, kiest voor een studentenstad. Antwerpen is niet alleen een universiteitsstad: het is een bruisende metropool met een uniek cultuurhistorisch aanbod, een wereldhaven, een overvloed aan cafés en restaurants, clubs, gezellige pleintjes, cultuur, architectuur, mode, sportinfrastructuur... Kort samengevat: een stad waarin Antwerpenaars, bezoekers en studenten graag wegzinken. Speciaal voor de lancering van de nieuwe huisstijl van de Universiteit Antwerpen schreef oud-student Pieter Embrechts het lied U Aan het woord. In deze brochure vertellen wij graag over onze universiteit, daarna is het woord aan A! Sociaal Werk binnen de Universiteit Antwerpen 4 De Universiteit Antwerpen heeft zeven faculteiten: Farmaceutische, Biomedische en Diergeneeskundige Wetenschappen, Geneeskunde, Letteren en Wijsbegeerte, Politieke en Sociale Wetenschappen, Rechten, Toegepaste Economische Wetenschappen, Wetenschappen. De Master Sociaal werk is een opleiding binnen de faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen. Bij de inrichting van deze Master zijn ook nog andere partners betrokken. Het gaat om het departement Sociaal Werk van de Artesis Hogeschool en het departement Sociaal-Agogisch Werk van de Karel de Grote-Hogeschool. Andere masteropleidingen binnen de faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen zijn: Communicatiewetenschappen - Mediacultuur Communicatiewetenschappen - Strategische communicatie Sociologie Sociaaleconomische Wetenschappen Filmstudies en Visuele Cultuur Politieke Communicatie Vergelijkende en Europese Politiek Internationale Betrekkingen en Diplomatie Milieuwetenschap
Over Sociaal Werk BACHELOR EN MASTER Tijdens de professionele opleiding bachelor Sociaal Werk wordt aandacht besteed aan praktische vaardigheden en oplossingsgericht functioneren. Deze opleiding heeft in eerste instantie tot doel om de studenten de nodige vaardigheden bij te brengen om probleemoplossend en professioneel de vragen van cliënten te beantwoorden. De masters Sociaal Werk hebben een andere rol. Zij dienen te beschikken over een breder perspectief en moeten een ruimere waaier aan oplossingen en methodieken kennen en beheersen. Deze vertrekpositie zal hen in staat stellen om binnen een organisatie of dienst beleidsvoorbereidend en -ondersteunend te werken. De eigen kracht en deskundigheid van een master Sociaal Werk is dat hij een breed theoretisch inzicht in de verhouding individu - samenleving kan koppelen aan de dagelijkse praktijk van hulpverlening en dienstverlening. Masters in Sociaal Werk verenigen kennis en kunde op het vlak van de begeleiding van sociaal-agogische processen, organisatiekunde, ( strategische) planning, methodiekontwikkeling en -implementatie. Ze hanteren daarvoor wetenschappelijke inzichten en methoden van (toegepast) wetenschappelijk onderzoek. Zij zijn in staat een visie te ontwikkelen, methoden uit te diepen en te verrijken. Daarenboven beheersen zij de taal om dit alles ook door te geven aan de veldwerkers van de organisatie. ALGEMENE DOELSTELLINGEN VAN DE MASTER SOCIAAL WERK Analyse: Om beleidsondersteunende, beleidsvoorbereidende of leidinggevende functies waar te maken is het nodig dat masters Sociaal Werk inzicht hebben in de verwevenheid van het sociaal werk en de samenleving waarin het opereert. Ze moeten de theorieën en analysekaders kennen die een rol spelen in de verantwoording van het (stedelijk) sociaal beleid. Daarnaast moeten ze deze kaders kunnen confronteren met de praktijk van het sociaal werk. Het zijn deskundigen die in staat zijn op systematische wijze problemen en interventies te analyseren. Methodische diepgang van het professionele handelen: Professionele dienstverlening betekent niet langer enkel dat goed opgeleide sociaal werkers dit uitvoeren, maar ook dat het gepland, gecoördineerd, geëvalueerd en gemeten wordt. Dit maakt het noodzakelijk om met een zekere afstand te reflecteren over de uitgangspunten en methoden van het sociaal werk. De master Sociaal Werk moet een overzicht hebben van de beschikbare know-how en moet de gepaste middelen kunnen kiezen en aanwenden, die leiden tot een effectief en efficiënt beleid van de organisatie waar hij werkzaam is. Praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek: Net als in de gezondheidszorg wordt er in het sociaal werk gestreefd naar het nuttig aanwenden van de resultaten van wetenschappelijk onderzoek in de beleids- en praktijkontwikkeling. De masterstudent leert professioneel om te gaan met onderzoeksresultaten en om zelf praktijkgericht 5
wetenschappelijk onderzoek op te zetten en uit te voeren. Toch is het profiel van de opleiding niet dat van een wetenschappelijke onderzoeksmaster, maar wel dat van een academisch breed vormende, maatschappelijk geëngageerde opleiding. De afgestudeerden wensen een rol te spelen in de explicitering van het waarom en hoe van het sociaal werk en daardoor bij te dragen tot de verdere professionalisering van het beroep. Aansturen van een (multidisciplinair) team: Het profiel van de opleiding is niet deze van een managementopleiding. Verschillende opleidingsonderdelen reiken kaders aan en leren competenties aan die voorbereiden op het leidinggeven in het middenmanagement. Deze competenties liggen op het vlak van de theoretische kaders van management en niet op het vlak van het concrete inoefenen van managementinstrumenten. Doelgroep en toelatingsvoorwaarden Deze opleiding richt zich in eerste instantie tot professionele bachelors Sociaal Werk die een ruimere visie op het terrein van het welzijns-, sociaal-cultureel of personeelswerk wensen te verwerven. Hierbij gaat het zowel om personen die net afgestudeerd zijn, als om professionele welzijnswerkers die reeds ervaring hebben op het werkveld. Tot slot is deze master eveneens gericht op academische bachelors Sociologie en masters Sociologie met een uitgesproken interesse in het sociaal werk. TOELATINGSVOORWAARDEN Studietraject van een professionele bachelor naar de master Sociaal Werk 6
Combinatie werken en studeren Deeltijds studeren Met deze opleiding willen we expliciet ook werkende studenten aantrekken. We willen hen op de beste manier ontvangen. Voor werkende studenten kan voltijds studeren zwaar uitvallen. Daarom voorziet de opleiding ook een deeltijds traject. Men kan het volledige traject dan afleggen in vier jaar. Werkstudentenprogramma In de master Sociaal Werk wordt nog meer moeite gedaan om de combinatie werken en studeren mogelijk te maken. We hebben een werkstudentenprogramma ontwikkeld waarin de lesmomenten, het studiemateriaal, de werkvormen, aangepast zijn voor werkende studenten. Je kan de belangrijkste opleidingsonderdelen van het schakelprogramma in dat programma volgen. Concreet worden de contactmomenten verminderd en wordt er meer beroep gedaan op zelfstudie, die begeleid wordt via opdrachten, zelfevaluatie-vragen, extra oefeningen en tussentijdse testen. Sommige hoorcolleges worden opgenomen en kan je via streaming video bekijken wanneer je dat wil. Je verwerkt dezelfde leerstof, maar je kan beschikbare tijd dus flexibel inzetten. Centrum WeST Het Centrum voor Werken en Studeren (Centrum WeST) richt zich tot alle werkstudenten van de Universiteit Antwerpen. Het wil de werkstudenten zo correct mogelijk informeren over de combinatie werken en studeren. Naast de informatie over educatief verlof, opleidingscheques, tijdskrediet of deeltijds studeren wordt er ook aan studie ondersteuning gedacht. Zo organiseert Centrum WeST aan het begin van het academiejaar verschillende workshops en kan je cursussen ophalen bij het cursusdepot. Bij je inschrijving aan de Universiteit Antwerpen kan je je bij Centrum WeST registreren als werkstudent. Het is ook bij dit centrum dat je je moet aanmelden voor het werkstudentenprogramma. Alle informatie over Centrum WeST is te vinden op www.ua.ac.be/west. Loopbaanperspectieven De master Sociaal Werk leidt op tot breed gevormde, flexibel inzetbare academici. Afgestudeerde masters Sociaal Werk kunnen dan ook aan de slag in tal van functies en beroepenvelden. De wereld van de welzijnsorganisaties is zeer divers. We wensen onze studenten niet specifiek te richten op één of enkele arbeidsmarktsegmenten. Afgestudeerden van deze master zullen terecht kunnen in de sociale sector of bij lokale of regionale besturen. Met hun combinatie van theoretische kennis en praktijkgerichte competenties zullen zij in beleidsvoorbereidende of -ondersteunende staffuncties mee het beleid sturen en toezien op de uitvoering. 7
Studieprogramma SCHAKELPROGRAMMA VOOR Professionele BachelorS De doelstelling van het schakelprogramma is iedereen op een gelijk startpunt te brengen voor het masterjaar. Naargelang de vooropleiding zal het schakelprogramma dus variëren. In onderstaand overzicht wordt per vooropleiding aangegeven welke opleidingsonderdelen gevolgd moeten worden. De kolom met de studiepunten (sp.) geeft een idee van de belasting die het opleidingsonderdeel vertegenwoordigt. Eén studiepunt komt overeen met 25 à 30 uren studietijd (colleges inbegrepen). Studenten die een diploma hebben van Professionele Bachelor Sociaal Werk, Toegepaste Psychologie of Orthopedagogie kunnen rechtstreeks instromen in het schakeljaar van de master Sociaal Werk. Voor hen is een modeltraject ontwikkeld. Studenten die interesse hebben om de master Sociaal Werk te volgen maar een andere vooropleiding hebben dan deze van professionele bachelor Sociaal Werk, Toegepaste Psychologie of Orthopedagogie, en studenten met een buitenlands diploma kunnen een aanvraag om te worden toegelaten indienen bij de opleidingscommissie van de master Sociaal Werk. Indien zij worden toegelaten, moeten zij een geïndividualiseerd traject doorlopen. Bij de samenstelling van dit geïndividualiseerd traject, kan vrijstelling worden bekomen van leerstofonderdelen waarvoor al een credit werd behaald. Voor alle info m.b.t. toelatingsvoorwaarden, model- en geïndividualiseerde trajecten kan je terecht bij de studietrajectbegeleider van de faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen, Ann Aertssen (ann.aertssen@ua.ac.be). 8
Vakkenpakket op Universiteit Antwerpen Schakelprogramma naargelang vooropleiding in de hogeschool Ba 1. Bachelor Sociaal Werk Ba 2. Bachelor Toegepaste Psychologie Ba 3. Bachelor Orthopedagogie Sem. Sp. Ba 1. Ba 2. Ba 3. Algemeen vormende vakken Samenleving: feiten en problemen 2 6 x x x Sociologische auteurs 2 6 x x x Sociology of inequalities 1 3 x x x Inleiding recht en publieke instellingen 2 6 x Socialezekerheidsrecht (deel 2) 1 3 x Methodevakken Inleiding wetenschappelijk werk 1 3 x x Sociaal-wetenschappelijk denken 1 6 x x x Kwalitatieve onderzoeksmethoden 1 6 x x Kwalitatieve onderzoeksmethoden (deel 2) 1 3 x Statistiek I 1+2 6 x x Meten en analyseren 2 6 x x x Keuzevakken communicatiewetenschappen of politieke wetenschappen: één vak te kiezen Inleiding in de communicatiewetenschap 1 x Media: structuur en werking 2 x Cultuur- en mediatheorie 2 x Inleiding tot de politicologie 1 x Actuele problemen van de Belgische politiek 2 x Sociale en politieke filosofie 1 x Keuzevakken sociologie: 12 studiepunten te kiezen Antropologie (6 sp) 2 x Socialezekerheidsrecht (6 sp) 1 x Social demography (6 sp) 2 x Arbeidssociologie (6 sp) 2 x Cultuursociologie (6 sp) 1 x 9
Gezinssociologie (3 sp) 1 x Sociologie van de sociale ruimte (3 sp) 2 x Sociologie van zorg en welzijn (3 sp) 2 x Interprofessioneel samenwerken in de gezondheidszorg 2 x IPSIG II (3 sp) Studiepunten op UA 60 39 42 Studiepunten op Artesis- of KdG-hogeschool - 24 24 Totaal aantal studiepunten 60 63 66 Vakkenpakket op Artesis of KdG Vakkenpakket op HA of KdG 27 24 ALGEMEEN TOTAAL 63 90 72 Het programma op de hogeschool voor studenten met een andere vooropleiding dan bachelor Sociaal Werk is bedoeld om het sociaal werk beter te leren kennen. Er wordt een individueel programma opgesteld waarin volgende clusters aan bod komen: Inleiding in het sociaal werk Methodologie Methoden in het sociaal werk Werkveldverkenning Integratieopdracht Dit programma kan gevolgd worden aan de Karel de Grote-Hogeschool of aan de Artesis Hogeschool. Op de website www.ua.ac.be/masoc vind je de personen die je kan contacteren voor meer informatie over de concrete inhoud van deze vakken. Toegang Academische Bachelors Sociologie en Masters Sociologie Bachelors Sociologie en masters Sociologie kunnen meteen instromen in de master Sociaal Werk. Om de specifieke aspecten van het sociaal werk te leren kennen, wordt van hen verwacht dat ze tegelijkertijd met het masterprogramma Sociaal Werk 18 studiepunten verwerven op één van de hogescholen. Zij stellen dit pakket van 18 studiepunten samen uit de clusters die aan de hogescholen worden aangeboden, namelijk: inleiding in het sociaal werk; methodologie; methoden in het sociaal werk; werkveldverkenning; integratieopdracht. Hun programma op de universiteit wordt verminderd met één keuzevak. Hun aantal studiepunten bedraagt dus 72 (54 aan de universiteit en 18 aan een hogeschool). Voor de vakken waarvoor zij een credit behaalden tijdens hun sociologiestudie kunnen zij een vrijstelling krijgen. 10
PROGRAMMA MASTER SOCIAAL WERK Sem. Richtingspecifieke vakken Maatschappij en sociaal werk 1 6 Institutionele context van de sociale zorg 1 6 Beleidsvorming 2 6 Onderzoek in het stedelijk sociaal werk 1 6 Werkcollege ICT en sociaal werk 1 3 Keuzevakken (twee te kiezen) Handelingsmodellen 2 Stedelijke interventiestrategieën 2 HRM en arbeidsrecht 2 12 Statistiek II 1+2 Keuzevak (één te kiezen) Sociologie van en beleid rond arbeid SOTA 1 (=state of the art) Sociologie van en beleid rond bevolking, gezin en levensloop SOTA 1 Sociologie van en beleid rond cultuur SOTA 1 6 Sociologie van en beleid rond ruimte en milieu, stad en wonen SOTA 1 Sociologie en beleid rond uitsluiting en ongelijkheid SOTA 1 Sociologie van en beleid rond zorg en welzijn SOTA 1 Masterproef 1+2 15 Totaal aantal studiepunten 60 Sp. 11
Masterproef De masterproef (of de scriptie) is een bijzonder belangrijk opleidingsonderdeel van de master Sociaal Werk. Het werk wordt begroot op 15 studiepunten. Dit betekent dat een student er gedurende het hele jaar intensief aan werkt. De scriptie begint met een probleem dat vervolgens systematisch wordt onderzocht en ten slotte leidt tot aanbevelingen die worden gestoeld op onderzoeksresultaten. Een geslaagde scriptie toont aan dat de student de verworven inzichten uit de vakliteratuur en de opleidings onderdelen kan integreren bij de uitwerking van een zelf gekozen problematiek. Uiteraard gaat het hierbij niet uitsluitend over de kennis die werd opgedaan tijdens de masteropleiding, maar ook over de kennis opgedaan tijdens de Professionele Bacheloropleiding. Een Leidraad bij het schrijven van een scriptie wordt bij het begin van het masterjaar aan de studenten bezorgd. Opleidingsonderdelen Opleidingsprogramma s zijn een dynamisch gegeven omdat de leerinhoud van de opleidingsonderdelen permanent wordt vernieuwd en aangepast aan de recentste ontwikkelingen van de wetenschap. Een brochure als deze kan niet even kort op de bal spelen als de website. Wie de nieuwste versie van de vakbeschrijvingen wilt raadplegen, gaat daarom beter online. Je vertrekt van de algemene homepage van de Universiteit Antwerpen (www. ua.ac.be) en gaat verder naar de Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen > Onderwijs > Onderwijsaanbod > Master Sociaal Werk, en tenslotte naar het schakel- of masterprogramma Sociaal Werk. Op elk vak kan je doorklikken om zo de geüpdate versie van de vakbeschrijving te krijgen. Zo weet je precies waar je aan toe bent. VAKBESCHRIJVINGEN SCHAKELPROGRAMMA SOCIAAL WERK Samenleving, feiten en problemen Deze cursus behandelt enkele actuele problemen van de welvaartsstaat: Groei en crisis van de welvaartsstaat; Welvaart, groei, inflatie, werkgelegenheid; Bevolking en beroepsbevolking; De sociale organisatie van de welvaartsstaat; De overheid als centrale herverdeler; Verdeling van de geldinkomens; De verdeling van de sociale goederen en diensten; De politieke democratie. 12
Sociologische auteurs De cursus beoogt een grondige kennismaking met de belangrijkste klassieke sociologen (Marx, Weber, Durkheim, Simmel) en paradigmata (functionalisme, conflicttheorie, ruilparadigma, symbolisch interactionisme, systeemtheorie). Sociology of Inequalities 1. Introduction: how did inequality become a subject of social action and scientific research? Prerequisites of a social problem Ideas : Rousseau, Déclaration des Droits de l Homme et du Citoyen Social movement: abolition of slave trade and slavery and some general conclusions The end of social class? 2. Illustrations of inequality: Income distribution Education Health and mortality 3. Central concepts (differentiation, fragmentation, inequality, exclusion and stratification) are explained on the basis of a model developed by the professor. 4. Important forms of organized inequality: classes, castes and estates. 5. The main models are explained in separate chapters: Functionalism Marx Weber 6. Class structure in contemporary societies: important developments and their impact on class structure. 7. Power 8. Social mobility: Types of mobility Models How to measure mobility? The relevance of mobility 9. Important forms of inequality and stratification: every year specific topics are selected (such as poverty, health, gender, spatial forms) During the course theory, empirical data and methodology are balanced out. Inleiding tot het recht en de publieke instellingen De cursus biedt in het eerste deel een kennismaking met het objectieve recht. Hij geeft een omschrijving van het recht als systeem en gaat vervolgens in op de verschillende bronnen van het recht: de wet, de rechtspraak, de rechtsleer, de gewoonte, de algemene rechtsbeginselen en de billijkheid. Specifieke aandacht gaat daarbij naar regels die de verhouding van de overheid met individuele personen beheersen: beginselen van behoorlijke regelgeving, van behoorlijk bestuur en van behoorlijke rechtsbedeling, en grondrechten. 13
Eveneens wordt de mens als rechtssubject besproken, met aandacht voor de verschillende soorten subjectieve rechten. Bijzondere aandacht wordt geschonken aan de wilsautonomie en contractvrijheid. De wisselwerking tussen samenleving en recht wordt besproken aan de hand van twee topics uit het privaatrecht: het huwelijk en de onrechtmatige daad. In het tweede deel wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste principes die de Belgische staatsinrichting beheersen, van de publieke instellingen op nationaal en internationaal niveau en van de manier waarop politieke machtsverhoudingen hierin functioneren. De federale instellingen, de instellingen van de gemeenschappen en gewesten, de Europese Unie en de Verenigde Naties worden belicht. Socialezekerheidsrecht (deel 2) Tegen de achtergrond van haar ontstaansgeschiedenis behandelt deze cursus in eerste orde het toepassingsgebied, de financiering en de administratieve structuren van onze sociale zekerheid. Het zwaartepunt situeert zich in een systematische bestudering van de loonaanvullende vergoedingen, te weten de tegemoetkoming in de gezondheidszorg en de gezinsbijslagen, respectievelijk de loonvervangende uitkeringen bij ziekte of ongeval van gemeen recht versus arbeidsongevallen en beroepsziekten, in geval van werkloosheid en in de vorm van een rust- of een overlevingspensioen. In de marge komen ook de gewaarborgde regelingen ter sprake. Niet enkel de sociale zekerheid voor werknemers is voorwerp van dit opleidingsonderdeel, want doorlopend is er ook de vergelijking met analoge regels voor de zelfstandigen en voor het overheidspersoneel. Sociaal-wetenschappelijk denken De cursus omvat de begeleide uitwerking van een wetenschappelijke probleemstelling. Vooreerst zoeken de studenten uit of het onderzoeksthema leeft in de sector. Op basis van opzoekingswerk in professionele tijdschriften en administratieve databanken ontwerpen ze een omgevingsanalyse. Vervolgens wordt de onderzoekscyclus theoretisch toegelicht en ingeoefend. De volgende lessen worden besteed aan het systematisch uitwerken van een literatuurstudie. Zowel praktische richtlijnen als theoretische aspecten komen aan bod, mede op basis van voorbeelden van literatuurstudies. Studenten werken individueel het centrale concept uit. De bibliografie wordt in groep opgesteld. Nadruk ligt op de keuze van wetenschappelijke bronnen en op correcte referenties. Dan volgt een fase waarin inhoudelijk wordt gewerkt: wat is de stand van zaken in de wetenschappelijke kennis? Nadruk ligt hier op de analyse van de geselecteerde literatuur en op de gestructureerde rapportage in de vorm van een groepspresentatie. 14
Tenslotte volgt de fase waarin een onderzoeksprobleem wordt uitgewerkt in aansluiting bij de verwerkte literatuur. In deze fase worden studenten op weg gezet van de uitwerking van een onderzoekshypothese. De cursus wordt afgerond met een individuele examenpaper waarin elke student een gefundeerde onderzoeksprobleemstelling uitwerkt. Kwalitatieve onderzoeksmethoden Het doel van dit opleidingsonderdeel is de studenten inzicht te geven in kwalitatieve onderzoekstechnieken. Daarbij wordt gefocust op de onderzoekscyclus van het nietkwantitatieve sociaal-wetenschappelijk onderzoek gaande van de voorbereiding, de dataverzameling, de analyse tot de (schriftelijke en mondelinge) rapportering. Hoewel de klemtoon in het vak ligt op kwalitatief onderzoek in het algemeen wordt tevens dieper ingegaan op bijzondere varianten zoals het houden van focusgroepen, de participerende observatie en de inhoudsanalyse. Statistiek I Vooreerst wordt de statistiek gesitueerd binnen het terrein van het sociaal- wetenschappelijk onderzoek. Daarna wordt nader ingegaan op de twee grote deelgebieden van de statistische analyse : descriptieve en verklarende statistiek. De descriptieve statistiek begint met de analyse van een variabele. Vervolgens worden relaties gelegd tussen twee en meer variabelen. Het gedeelte verklarende statistiek vangt aan met een introductie in de kansrekening en de theoretische verdelingen. De cursus wordt afgesloten met het maken van schattingen en het toetsen van hypothesen op basis van steekproefgegevens. Meten en analyseren Doorheen een 10-tal contactmomenten worden de studenten vertrouwd gemaakt met de gangbare kwantitatieve methoden uit het toegepast sociaal wetenschappelijk onderzoeksdomein. De studenten zullen doorheen de contactmomenten werken aan één paper. Hierbij worden de verschillende fasen uit de sociaal-wetenschappelijke empirische cyclus doorlopen: het beschrijven van een sociale problematiek (concept) aan de hand van bestaande indicatoren (indices, meetschalen), het schrijven van een wetenschappelijke probleemstelling, het begrijpen van mogelijke oorzaken (uitwerken van een theoretisch kader), het operationaliseren van de concepten (ontwikkelen en/of beoordelen van meetinstrumenten), het formuleren van hypothesen (analyseschema voorstellen) en het toetsen van hypothesen in SPSS op bestaande data. Tot slot worden de analyse resultaten geïnterpreteerd. 15
VAKBESCHRIJVINGEN MASTER SOCIAAL WERK Maatschappij en sociaal werk Een maatschappelijke kijk op welzijn, onwelzijn en de functies van welzijnszorg Geschiedenis en theorieën van sociaal werk Sociologie van de hulpverlening Maatschappelijke tendenzen en hun effecten op sociaal werk Institutionele context van de sociale zorg Na een algemene inleiding en situering van de institutionele context van de sociale zorg, wordt ingegaan op een drietal soorten processen die de institutionele context van de sociale zorg beheersen, met name de macro-, de meso- en de micro-processen. Telkens worden daaruit enkele capita selecta besproken. Tot de macro-processen behoren onderwerpen, die te maken hebben met de relatie tussen de samenleving en de sociale zorg: markt versus overheid (waar positioneert zich de sociale zorg daarin?); economische ontwikkelingen en concurrentiepositie; internationale ontwikkelingen, onder meer op Europees vlak (onder meer het begrip algemeen belang en de globaliserende economie); politieke en beleidsontwikkelingen; koepelvorming en syndicale werking (schaalvergroting). De meso-processen hebben te maken met de relatie tussen de overheid en de sociale zorg, zoals: beleid inzake welzijn, vooral op Vlaams en op lokaal vlak (ook op andere niveaus en interdependenties tussen de niveaus); het begrip welzijnsvoorziening ( uitklaring); autonomie en grenzen van de autonomie en rechtsvormen van voorzieningen (toezicht en controle); instrumenten van overheidsbeleid en regulering in het algemeen en in de sociale zorg in het bijzonder (erkenning en subsidiëring van instellingen); arbeids betrekkingen (goed werknemer- en werkgeverschap); conflictregeling, onder meer klachtrecht en kwaliteitsbeleid; algemeen kader voor milieuzorg en duurzaamheid; de rol van sociaal-economische grondrechten. In de derde plaats zijn er de micro-processen, die te maken hebben met de relatie tussen de gebruiker/burger en de sociale zorg, waaronder: rechten van de patiënt en gebruiker; individuele en collectieve vormen van participatie en inspraak; institutioneel kader voor interne kwaliteitszorg en controlesystemen; integriteit en professionaliteit van de betrokken beroepsgroepen. Tot slot wordt aandacht besteed aan de kansen en beperkingen van de sociale zorg vanuit de institutionele context. Hier kan ook de link worden gelegd met de organisatie en de fundamentele vraagstellingen van het welzijnswerk in het algemeen ( de grammatica van het welzijnswerk ). 16
Beleidsvorming Vooraleer in het tweede deel in te gaan op de drie klassieke organisationele beleidsbeslissingen (strategie, structurering, operationeel besturen ) wordt er in het eerste deel een schets gegeven van de brede macro-context van het hedendaags beleid. Ook de meer specifieke kenmerken van het beleid van de sector van de sociale dienst verlening worden voorgesteld. In het tweede deel worden elk van de organisationele beleids domeinen in hun basisvorm voorgesteld. Wat de strategische beleidsvoering betreft gaat het oa over de missie- en visie-bepaling en de processen van strategische keuze. Het structurerend management wordt gekaderd in een breed overzicht van onderscheiden types sociale dienstverleningsorganisaties, elk met hun eigen vorm, technologie en dynamiek. In het hoofdstuk over operationeel management wordt de basisopstelling van de dienstverlenende infrastructuur voorgesteld en wordt verhelderd hoe daardoor zowel het inzetten van het personeel als de timing van de dienstverlening wordt bepaald. Worden de middelen daartoe adequaat ingezet, zijn de nodige prioriteitsdoelstellingen bepaald? Doel van dat alles is de student zicht te geven op én een eerste ervaring mee te geven over het algemeen en specifiek organisatiebeleid en hem/haar te wijzen op de noodzaak van én de mogelijkheden tot het verbeteren, optimaliseren van organisatievormen en het deskundig afwegen van alternatieve organisatievormen en -beslissingen, gericht op diverse vormen van sociale dienstverlening. Onderzoek in het stedelijk sociaal werk In dit opleidingsonderdeel komt zowel het onderzoek naar stedelijke problemen als het onderzoek naar het stedelijk sociaal werk aan bod. Werkcollege ICT en sociaal werk Met het werkcollege beogen we tegelijkertijd het aanreiken van theoretische inzichten over de relevantie van ICT (bvb registratie projecten) voor het hedendaags sociaal werk én het analyseren en rapporteren van registratiedata. Handelingsmodellen Een selectie uit wetenschappelijk gefundeerde handelingsmodellen voor het sociaal werk. Vraaggestuurd werken, vraagverduidelijking en intake. Werken met mensen in armoede, werken met jongeren. Participatie en empowerment, preventie, omgaan met diversiteit. Justitieel welzijnswerk. Stedelijke interventiestrategieën Deze cursus gaat in op het belang van de stedelijke context, de beschrijving en analyse van de stedelijke problematiek en sociale interventiestrategieën. Vertrekpunten daarbij zijn: 1 de stad als verzamelplaats van problemen, én als reservoir van opportuniteiten; 2 het geloof in de maakbaarheid van de samenleving. 17
Stedelijke interventiestrategieën worden binnen een historische en maatschappelijke context geplaatst. Soorten interventies worden verkend, beschreven en geanalyseerd (incl. plaatsbezoeken en debat). Verder komen verschillende benaderingen van monitoring en de evaluatie van strategieën aan bod. Tot besluit wordt aandacht besteed aan de formele inbedding van interventiestrategieën (regulerend kader) en worden actuele uitdagingen geformuleerd. HRM en arbeidsrecht Na een brede schets van de veranderende omgeving vanuit het vijffactorenmodel wordt de ontwikkeling van een traditioneel personeelsbeleid naar HRM geschetst, en de toepassing van de verschillende vormen van personeelsmanagement gesitueerd. HRM wordt in deze cursus benaderd als een specifieke benadering van personeelsbeleid, die ernaar streeft voordeel te halen en te behouden door het op een strategische wijze inzetten van sterk betrokken en bekwame medewerkers, en hierbij gebruik maakt van een waaier van culturele, structurele en personeelstechnieken ( Handboek, blz. 72). De benadering van competentiemanagement dient als algemeen referentie kader voor de bespreking van de verschillende werkdomeinen, zoals rekrutering en selectie, beoordeling en beloning, training en ontwikkeling, loopbaanmanagement, organisatieontwerp, communicatie en industriële relaties. Bij deze bespreking is het niet de bedoeling om de meer technische aspecten te behandelen, doch in de eerste plaats de relevantie ervan bij het nastreven van de organisatiedoelstellingen te benadrukken. Vanuit dit perspectief worden de HR-verantwoordelijkheden van het lijnmanagement (van strategisch tot operationeel niveau) verduidelijkt en een aantal concrete instrumenten voor een meer effectief management aangereikt. Het geheel wordt afgesloten met een overzicht van de verschillende rollen en competenties van de bij het HR-beleid betrokkenen, en de professionalisering van HRM in de eenentwintigste eeuw. In deze cursus zal eveneens de nodige aandacht worden besteed aan het arbeidsrechterlijke kader. Hierbij wordt er naar gestreefd om de bedoeling, de dynamiek en de eigenheid van het arbeidsrecht, zowel het individuele als het collectieve, in het kader van een aantal specifieke HRM-toepassingen te duiden: juridische regelingen bij het tewerkstellen van personeel, de verschillende types arbeidscontracten, het ontslag, de rol van de sociale partners, collectief overleg, collectieve arbeidsovereenkomsten. In zoverre dit van toepassing is wordt ook gewezen op de groeiende invloed vanuit de Europese regelgeving. De theoretische invulling van de verschillende thema s wordt regelmatig geïllustreerd aan de hand van gegevens uit recent onderzoek, concrete illustraties, en vonnissen uit recente rechtspraak. 18
Statistiek II Het vak behelst een inleiding in de multivariate statistiek. Na een inleiding in SPSS worden de volgende technieken behandeld: Tabel analyse en Elaboratie Regressieanalyse (Ordinary Least Squares) Factoranalyse Clusteranalyse Logistische regressie Het vak wordt gegeven via hoorcolleges (theorie) en praktische oefeningen op computer, waarbij gegevensbestanden van diverse empirische onderzoeken worden gebruikt (PSBH, Gezondheidsenquête, ISPO enquête). Het examen is schriftelijk, met een theoretisch en een praktisch deel. Studeren in het buitenland De Universiteit Antwerpen neemt actief deel aan de Europese uitwisselingsprogramma s zoals ERASMUS. Elk jaar studeert een aanzienlijk grote groep studenten één semester aan een buitenlandse universiteit. In het kader van het ERASMUS-programma heeft de Universiteit Antwerpen samenwerkingsakkoorden gesloten met heel wat universiteiten in West- en Centraal Europa. Maar de Universiteit Antwerpen kijkt verder dan Europa. Op bilaterale basis (buiten het kader van ERASMUS) werden wereldwijd uitwisselingsprogramma s uitgewerkt. In het kader van Internationale Ontwikkelingssamenwerking kan je met een beurs een aantal maanden in een ontwikkelingsland studeren. Je studieperiode aan één van de buitenlandse partneruniversiteiten wordt erkend als onderdeel van je studie aan de Universiteit Antwerpen. Meer info op www.ua.ac.be/dis 19
Onderwijs en examens Master in BaMa In heel Europa werd het BaMa-systeem ingevoerd, na het ondertekenen van het Bolognaakkoord. Alle bestaande opleidingen in het hoger onderwijs werden omgevormd tot academische en Professionele Bachelor- en masteropleidingen. Meer informatie over het BaMa-systeem vind je op www.ua.ac.be. In Vlaanderen zijn alle masteropleidingen academisch. Elke masteropleiding aan de Universiteit Antwerpen heeft specifieke toelatingsvoorwaarden. In elk geval heb je een professioneel of een academisch bachelordiploma behaald, als je inschrijft voor een masteropleiding. Afhankelijk van het diploma dat je reeds op zak hebt, kan je ofwel rechtstreeks instromen in een masteropleiding, ofwel eerst een s chakelprogramma (na een Professionele Bacheloropleiding) of een voorbereidingsprogramma (na een a cademische bacheloropleiding) doorlopen. Visueel kunnen we dit als volgt voorstellen: Academische Bachelor Academische Master Academische Bachelor Voorbereidingsprogramma Academische Master Professionele Bachelor Schakelprogramma Academische Master Semestersysteem en examens Dankzij de nieuwe bachelor- en masterstructuur en het flexibiliserings systeem heb je als student meer keuzemogelijkheden gekregen om je studieprogramma in te vullen. In elke faculteit adviseren studietrajectbegeleiders over de samenstelling van je programma en over de aangeboden keuzemogelijkheden. Het is echter belangrijk voldoende vooruitgang te boeken in je studietraject en in een redelijke tijd je diploma te behalen. Daarom heeft de Universiteit Antwerpen een systeem van studievoortgangbewaking en -begeleiding opgezet; de faculteit zal je studieprestaties volgen en kan je bindende voorwaarden opleggen wanneer je niet de helft van de studiepunten van het goedgekeurde studieprogramma van het academiejaar hebt behaald! Het volledige onderwijs- en examenreglement vind je terug op www.ua.ac.be/oer. Leerkrediet Hoe werkt het leerkrediet? Het leerkrediet werkt eveneens met studiepunten. Elke student krijgt 140 studiepunten bij zijn eerste inschrijving in het Vlaams hoger onderwijs. Voor elk opleidingsonderdeel waarvoor je inschrijft wordt het leerkrediet verminderd met de overeenkomstige studiepunten. Wanneer je slaagt voor dat opleidingsonderdeel, komen die studiepunten er terug bij. De eerste 60 studiepunten die je verwerft, krijg je dubbel terug. 20
Voor wie? Het leerkrediet is van toepassing op alle studenten die zich inschrijvingen met een diplomacontract voor een initiële opleiding (de bachelors en de masters) en voor alle inschrijvingen met een creditcontract. Opleiding afgewerkt? Na het behalen van je bachelordiploma, behoud je je leerkrediet. Als je een masterdiploma behaalt, wordt het startkapitaal van 140 studiepunten van je saldo afgetrokken. Als je studietraject perfect is verlopen, heb je dan nog 60 studiepunten over. Onvoldoende leerkrediet Als je geen of een negatief leerkrediet hebt, mag de instelling voor hoger onderwijs je inschrijving weigeren. Als je onvoldoende studiepunten hebt voor de opleiding of het programma waarvoor je wilt inschrijven, kan de instelling extra studiegeld vragen voor de studiepunten die je tekort komt of je inschrijving beperken tot het aantal studiepunten waarover je nog beschikt. Aan de Universiteit Antwerpen wordt géén verhoogd inschrijvingsgeld gevraagd. Je hebt wel van de betrokken faculteit de toelating tot inschrijven nodig en deze zal in de meeste gevallen je studieprogramma beperken. Het aantal studiepunten dat je opneemt door je inschrijving in opleidingsonderdelen en het aantal studiepunten waarvoor je credits behaalt via de examens is dus belangrijk! Het is een maatstaf voor studiesucces en studievoortgang en kan gevolgen hebben voor jouw recht op verder studeren en jouw sociaal statuut als student! Daarom is het belangrijk om doordacht te kiezen, je in te zetten voor je studie en ook administratief tijdig met alles in orde te zijn! Meer info: www.ua.ac.be/studiepunten. 21
Studiebegeleiding Studieadvies en studentenbegeleiding De Dienst voor Studieadvies en Studentenbegeleiding helpt je vanaf het moment dat je voor het eerst inschrijft tot aan het moment waarop je je diploma ontvangt. Je kan op elke campus terecht bij een studentenbegeleider, na afspraak via het Studenten Informatie Punt (T +32 3 265 48 72). Onze dienst voorziet begeleiding op volgende domeinen: Informatie en advies over studeren in het hoger onderwijs Dit kan handelen over studierichtingen binnen en buiten de Universiteit Antwerpen, maar ook over het leerkrediet, het onderwijs- en examen reglement, enz. Begeleiding bij het maken van je studiekeuze, twijfels over je studierichting Weten wat je wilt, is soms makkelijker gezegd dan gedaan. Samen met een studentenbegeleider kan je aan de hand van gesprekken en oefeningen meer zicht krijgen op je persoonlijkheid, capaciteiten, interesses en de studierichtingen die daarbij passen, al dan niet in het kader van heroriëntering. Begeleiding omtrent studievaardigheden, studieplanning en uitstelgedrag Een studentenbegeleider kan je studievaardigheden helpen aanscherpen (hoe verwerk je grote hoeveelheden leerstof, hoe maak je een schema, hoe maak je goede nota s) en je helpen bij het maken van realistische planningen en oefeningen om je uitstelgedrag tegen te gaan. Psychologische begeleiding en psychotherapie Wanneer je geconfronteerd wordt met persoonlijke problemen die je studies belemmeren (faalangst, rouwverwerking, relatieproblemen, ), kan je terecht bij een studentenbegeleider die samen met jou nagaat welke hulp je het best kan gebruiken. Dit kan gaan over een kortere begeleiding, het volgen van een training, het volgen van een langdurige psychotherapie of een gepaste doorverwijzing. Alles gebeurt steeds op vrijwillige basis. Begeleiding van studenten met een functiebeperking, topsport of kunstbeoefening Als student met een functiebeperking (fysische handicap of chronische ziekte, leerprobleem, concentratieprobleem, stoornis binnen het autismespectrum of psychisch probleem...), sport- of kunstbeoefening kan je bijzondere faciliteiten aanvragen voor onderwijs en/of examens. Hiervoor is een attest vereist. Meer info: www.ua.ac.be/bijzonderefaciliteiten of in de folder Studeren met een functiebeperking, topsport- of kunstbeoefening. 22
Afstudeerbegeleiding en beroepskeuze Tot slot kan je bij ons terecht voor hulp bij je zoektocht naar jobs passend bij je persoonlijkheid, capaciteiten en interesses, voor informatie over verdere studies na het behalen van een diploma, sollicitatietips, enz. Het aanbod groepsgerichte begeleiding en trainingen wordt elk semester bekend gemaakt via affiches, folders, brochures, op Blackboard en via mail. Kijk ook zeker op www.ua.ac.be/studentenbegeleiding. Nuttige websites masteropleidingen Op www.ua.ac.be/studiekiezer vind je uitgebreide informatie over alle masteropleidingen die de Universiteit Antwerpen inricht. Je kan vanuit deze URL ook doorklikken naar de website van een faculteit. toekomstige studenten Infodagen Elk jaar organiseert de Universiteit Antwerpen informatiedagen voor leerlingen van het secundair onderwijs. Deze hebben plaats in maart en april. Naast een algemene en een specifiek studiegerichte infosessie kan je aan de infostanden cursussen inkijken en een aantal brochures verkrijgen. Je krijgt de gelegenheid tot vragen stellen en desgewenst tot een persoonlijk gesprek. Vooraf inschrijven is niet nodig. Meer info op www.ua.ac.be/infodagen. Infomarkt Twijfel je nog over je studiekeuze? Wil je nog graag een bevestiging van je keuze? Dan kan je terecht op de infomarkt in september. Bachelor-, schakel, master- en master-na-masterprogramma s komen aan bod, alsook flexibel studeren en avondonderwijs. Aan de infostanden kan je cursussen inkijken, brochures verkrijgen en bijkomende vragen stellen aan de medewerkers van de opleidingen en studentenbegeleiders. Vooraf inschrijven is niet nodig. Meer info op www.ua.ac.be/infodagen. Inschrijven Praktische informatie in verband met inschrijvingen vind je op: www.ua.ac.be/inschrijven. Studentenportaal Op het studentenportaal https://blackboard.ua.ac.be vind je algemene informatie die voor jou als student nuttig kan zijn: de academische kalender, de computer- en netwerkinfrastructuur, blackboard, beschikbare cursussen, financiering, huisvesting, sociale voorzieningen, eten en drinken op de campussen, studentenjobs, studentenclubs, sport, contactpersonen studieloopbaanbegeleiding per faculteit, doctoreren, enz.. 23
Bibliotheek De Universiteit Antwerpen heeft een uitgebreide collectie boeken ter beschikking voor studenten en personeel. Op de Stadscampus bevindt zich een gloednieuwe bibiliotheek voor de humane en sociale wetenschappen. Op de campus Middelheim, Groenenborger en Drie Eiken zijn de bibliotheken voor de exacte en medische wetenschappen gehuisvest. Meer info op http://lib.ua.ac.be. Begin academiejaar Het academiejaar 2011-2012 start op maandag 26 september 2011. wegbeschrijving naar de vier campussen Op www.ua.ac.be/route kan je de wegbeschrijving naar de verschillende campussen terugvinden. De vier campussen zijn campus Drie Eiken, Stadscampus, campus Groenenborger en campus Middelheim. Meer info? Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen - master Sociaal Werk Leen Sebrechts, onderwijsassistent Faculteit PSW De Meerminne, S.M.484 Sint-Jacobstraat 2 2000 Antwerpen T +32 3 265 53 82 leen.sebrechts@ua.ac.be Heidi Snellings, onderwijsadministratie Faculteit PSW De Meerminne, S.M.135 Sint-Jacobstraat 2 2000 Antwerpen T +32 3 265 52 61 heidi.snellings@ua.ac.be www.ac.be/psw en www.ua.ac.be/mastersociaalwerk Studenten Informatie Punt (STIP) Stadscampus - Gebouw E (Agora), 1ste verdieping Grote Kauwenberg 2 2000 Antwerpen T +32 3 265 48 72 stip@ua.ac.be 24
Leon... De nieuwe Da Vinci.