IN STILTE GEBOREN Lege buik, lege armen als je zwangerschap misloopt Handreiking bij het afscheid nemen van je kind
Inleiding: Het is de nachtmerrie van elke ouder: je verliest je kind gedurende je zwangerschap, tijdens of na de geboorte. In plaats van te kunnen genieten van je baby, moet je afscheid nemen en ineens nadenken over allerlei zaken waarop je vaak niet bent voorbereid en waar je hoofd al helemaal niet naar staat. Er komt zoveel op je af, er moeten in korte tijd beslissingen genomen worden en vaak besef je niet wat er gebeurt en wat er allemaal mogelijk is. In alle emoties bezig zijn met heel praktische zaken kan prettig zijn, maar het kan je ook overspoelen. Het is belangrijk om je ervan bewust te zijn dat je zelf bepaalt hoe je afscheid van je kind wilt nemen. Met dit boekje willen we een handreiking geven. Je vindt hierin een lijst met aandachtspunten die van belang kunnen zijn wanneer je op je eigen manier afscheid wilt nemen van je kind.
Afscheid nemen op je eigen manier Neem voor het afscheid nemen van je kind de tijd. Neem de tijd om na te denken (ook al lijkt het soms alsof je bijna geen tijd hebt) en om je eigen beslissingen te nemen. Het is belangrijk om keuzes te maken waar je helemaal achter staat. Zorg goed voor jezelf en kies momenten uit om wel of niet samen met je kind te zijn. Wanneer je recht hebt op kraamzorg kan de kraamverzorg(st)er hierbij ondersteunen. Je kunt ook een vertrouwd iemand uit je omgeving vragen om je bij te staan. Iedereen gaat op zijn of haar eigen manier om met verdriet: geef elkaar de tijd en de ruimte hiervoor, respecteer en steun elkaar. Begrafenis of crematie: wetgeving Een kind dat geboren en overleden is voor de 24ste week van de zwangerschap valt niet onder de Wet op de Lijkbezorging. Als je baby voor de 24ste week van de zwangerschap is overleden is een begrafenis of crematie niet verplicht, maar het mag wel! Je mag aangifte doen van overlijden bij de burgerlijke stand in de gemeente waar je kind ter wereld kwam, maar het hoeft niet. Je kind kan altijd worden bijgeschreven in het trouwboekje, maar je kunt dit ook zelf doen. Vaak helpt het ouders bij het rouwproces om wel aangifte te doen.
Collectieve crematie via het ziekenhuis Wanneer je kind voor de 24ste week van de zwangerschap overlijdt en je wilt het niet zelf begraven of laten cremeren, is het mogelijk om het achter te laten in het ziekenhuis. Het ziekenhuis zorgt ervoor dat je kind gecremeerd wordt. Dit is een collectieve crematie. Als je wilt, kun je geïnformeerd worden over de dag van de crematie en waar de as is verstrooid. Wanneer je kind na de 24ste week van de zwangerschap is overleden moet het wel begraven of gecremeerd worden. Het tijdstip van de uitvaart moet liggen tussen 36 uur na het overlijden en de 6de werkdag. Het is verplicht om aangifte te doen van overlijden in de gemeente waar je baby geboren is. Van de gemeente ontvang je een Uittreksel uit de Akte van Overlijden en een Verlof tot begraven of cremeren. Vergoedingen door uitvaartverzekeringen Tot voor kort vergoedden de meeste uitvaartverzekeringen geen begrafenis of crematie van kinderen geboren en overleden of levenloos geboren onder de 24 weken. Het Verbond van Verzekeraars heeft een advies aan haar leden verstrekt over dit onderwerp. Het advies houdt in dat de 24-wekengrens in de polisvoorwaarden wordt losgelaten waardoor kinderen die levenloos geboren worden of na de geboorte overlijden, altijd onder de dekking van de uitvaartpolis vallen. Dit advies is van toepassing op zowel bestaande als nieuwe polissen.
Voor baby s die overlijden na een zwangerschap van 20 weken zou de volledige dekking van kracht moeten zijn. Voor het afscheid van kinderen die voor 20 weken zwangerschap overlijden, wordt door de verzekeraar in overleg met de ouder(s) naar een passende oplossing gezocht. Het advies is niet bindend, maar Het Verbond van Verzekeraars gaat ervan uit dat de leden het ter harte hebben genomen en het overnemen. Opbaren Je kind mag bij je thuis zijn tot de begrafenis of crematie. De uitvaartverzorger kan je begeleiden en weet wat de mogelijkheden zijn. Een kind, hoe klein ook, mag je zelf aankleden. Er zijn speciaal ontworpen kleertjes of, wanneer het daarvoor nog te klein is, kun je je kind wikkelen in een speciaal ontworpen wikkeldoek van heel zachte stof. Je kind kan in zijn of haar eigen wieg opgebaard worden of in een mand of kistje. Als je je kind thuis wilt opbaren is het raadzaam om het tijdens de opbaring te koelen. Dit kan bijvoorbeeld met behulp van een koelmatras. Mocht je dit niet prettig vinden, dan kan de uitvaartverzorger je informeren over alternatieven. Maak zoveel mogelijk contact met je baby: kijken, aanraken, vasthouden. Als je je kind een naam wilt geven, welke naam wordt het dan? Maak foto s van je kind, bijvoorbeeld van bijzondere momenten zoals het wassen en aankleden en opbaren. Een hand en of voetafdruk maken is ook mogelijk.
Hoe wil je het afscheid vormgeven? Hieronder lees je aandachtspunten waar je aan kunt denken bij het regelen van het afscheid van je kind. Dit is niet volledig, maar het geeft je een idee van de keuzes die je kunt maken. Afscheidsmoment - Hoe gaat het afscheid van je baby eruit zien: in besloten kring of anders? - Waar gaat het afscheid plaatsvinden? Thuis, in een crematorium, kerk, een uitvaartcentrum of elders? - Als er een afscheidsplechtigheid of dienst plaatsvindt, wordt er dan gesproken en zo ja, door wie? - Hoe ga je daar naartoe? Rijd je zelf of word je gebracht? - Is er ruimte voor rituelen, specifieke teksten, een gedicht? - Welke muziek kies je uit? Is er live muziek? - Worden er foto s gemaakt, wordt er gefilmd? - Wordt er een geluidsopname gemaakt van het afscheid? - Voegen bloemen, kaarsen, knuffels, bellenblaas of ballonnen iets toe? - Wordt er na afloop een consumptie aangeboden en zo ja, welke en waar?
Andere mensen erbij betrekken - Wie zijn er nog meer betrokken bij dit afscheid? - Mogen zij ook een bijdrage leveren? Zo ja, wat en hoe? - Het is aan te raden om, wanneer je meer kinderen hebt, hen zoveel mogelijk te betrekken bij het proces van afscheid nemen en hen mee te nemen naar de plechtigheid, behalve wanneer ze dat echt niet willen. Kaart en advertenties - Hoe doe je de kennisgeving: stuur je een kaart, plaats je een advertentie? - Wie ontwerpt de kaart? Je kunt eigen papier, teksten en illustraties gebruiken. - Waar wil je ze laten drukken of printen? Hoeveel tijd kost dit? - Op de kaart kun je je eigen wensen aangeven, bijvoorbeeld of je bezoek wilt of juist liever samen wilt zijn.
Vastleggen van het afscheid - Geef je de gasten iets mee ter herinnering aan je kind, aan dit afscheid? - Condoleanceboek: je kunt familie, vrienden en bekenden die langskomen, als ze dat willen en kunnen, hun gedachten en of wensen laten opschrijven of tekenen. - Voor het maken van een herinneringsboek kunnen fotokopieën van gegevens uit het medisch dossier een welkome aanvulling zijn. Ook andere tastbare zaken die tijdens de ziekenhuisopname van belang waren kun je hiervoor bewaren, zoals bijvoorbeeld het naamkaartje of kaartjes die je hebt gekregen van familie en vrienden. Begraafplaats - Zijn er speciale begraafplaatsen waar je kind begraven kan worden? Een kinderbegraafplaats, of een stukje grond op de begraafplaats voor kinderen die voor de 24ste week van de zwangerschap overleden zijn? - Op veel begraafplaatsen is het mogelijk om in overleg met de beheerder een plek uit te zoeken voor het graf en/of na de begrafenis het graf zelf te sluiten.
Rouwverwerking Rouwen is een proces waarbij je afscheid neemt van je kind en daarna probeert om je leven weer invulling te geven. Er staat geen tijd voor de duur van een rouwproces en iedereen doet dit op zijn of haar eigen manier. Sommigen willen voortdurend over hun verdriet en de baby praten, andere ouders willen dat juist niet en trekken zich meer terug. Er zijn ouders die alleen maar kunnen huilen, bij anderen willen de tranen juist niet komen. Soms hebben ouders het gevoel in een gat te vallen na het afscheid, andere ouders proberen hun gevoelens te verbergen en geven zich over aan hun dagelijkse bezigheden. Het kan goed zijn om aan je partner en of directe omgeving te tonen hoe je je voelt. Wanneer je jouw verdriet met iemand kan delen wordt het misschien iets lichter om te dragen. Ook wordt het voor de ander gemakkelijker om met jou om te gaan. Verschillende gevoelens kunnen elkaar afwisselen. Het kan verwarrend zijn, maar het is niet iets om je ongerust over te maken. Sommige ouders voelen zich tot hun verbazing rustig en gevoelloos alsof ze verlamd zijn.
Dit kan een reactie zijn van je lichaam om je te beschermen. Het gevoel van verlamming kan na verloop van tijd afnemen en ruimte maken voor het eigenlijke ervaren van het verlies. Het overlijden van je kind heeft je leven volledig verstoord, het leven zal niet meer zijn zoals het was. Om dit te boven te komen is veel kracht, moed en tijd nodig. Waarom? Een brandende vraag die je kan bezighouden is: Waarom? Op de vraag waarom je kind stierf zal misschien nooit een antwoord komen. Sommige mensen vinden troost in een geloof of levensovertuiging. Waar het om gaat is dat je leert accepteren dat je baby niet bij je zal zijn en niet zal opgroeien. De periode rondom de geboorte van je baby zal ieder jaar opnieuw een bijzondere en droevige tijd zijn. Het aanvaarden van deze werkelijkheid is een langdurig en pijnlijk proces. Het kan extra pijnlijk zijn wanneer je je schuldig gaat voelen over de dood van je kind. Deze schuldgevoelens heb je vaak niet in de hand en ze kunnen het leven ondraaglijk maken. Hierover praten kan helpen om de dingen helderder en realistischer te zien.
Familie, vrienden en lotgenoten Je kunt zeer verschillende reacties meemaken in je omgeving. Meestal hebben ouders de eerste tijd het liefst slechts enkele zeer vertrouwde mensen om zich heen. Familie, vrienden en buren kunnen een grote hulp zijn. Ze kunnen je met praktische zaken helpen. Ook kunnen ze naar je luisteren of gewoon aanwezig zijn. Geef goed aan wat je wilt en of nodig hebt. Iedereen bedoelt het goed, maar je weet zelf het beste wat goed voor je is. Het is belangrijk dat je jouw behoeften duidelijk kenbaar maakt, bijvoorbeeld wanneer je alleen wilt zijn. Voor buitenstaanders is het vaak moeilijk om de juiste dingen te doen of te zeggen. Al probeert men zich in jouw situatie in te leven, ze zullen nooit voelen wat jij voelt. Daardoor kunnen mensen zich soms wat onbeholpen gedragen of dingen zeggen die je pijn doen. Dit mag je ook tegen ze zeggen. Hiermee voorkom je dat negatieve zaken in dit emotionele proces teveel energie van je vragen. In je woonomgeving kun je terughoudendheid en verlegenheid bespeuren. Soms kun je het gevoel hebben dat je in de steek wordt gelaten. Daarom kan het handig zijn om de eerste stap te zetten en te laten weten hoe je het liefst behandeld wilt worden.
Soms is een avondje uit of een vakantie een welkome afleiding: het kan kracht geven en heilzaam werken. Mensen die hetzelfde als jij hebben meegemaakt, lotgenoten, kunnen je meestal beter aanvoelen. Gesprekken met buitenstaanders en of lotgenoten kunnen prettig zijn. Zij hebben weinig uitleg nodig om te begrijpen wat er in je omgaat. Mogelijkheden om met andere ouders in contact te komen, kun je achter in dit boekje vinden. Je huisarts of iemand van maatschappelijk werk kan iemand voor je zoeken die je hierbij zou kunnen helpen. * Met dank aan UMCG, brochure Verlies van uw baby * Waar je of jij staat kan jullie gelezen worden.
Literatuurlijst Stille baby s Christine Geerinck-Vercammen Isbn: 9789063055394, uitgeverij Archipel Rouwverwerking bij doodgeboorte en zwangerschapsafbreking Als je baby sterft M.Cuisinier en H. Jansen Isbn: 9026925360, Uitgeverij Spectrum Verlies van een baby in de zwangerschap en rond de bevalling Misschien was je vandaag wel geboren Yvonne Gebbe en David Rozemeijer Isbn: 97890891021, uitgeverij D jonge Hond Zwolle Een verhaal rond de twintig weken echo Als het maar gezond is H.Kooijman Isbn: 9789021542973 Wegwijzer bij prenataal testen Met lege handen M.Cuisinier en H. Jansen Isbn: 9026966997, uitgeverij Van Holkema & Warendorf Vrouwen over het verlies van hun baby in de zwangerschap of rond de bevalling Het drama in de moederschoot A. Austermann en B. Austermann Isbn: 9789077247, uitgeverij Akasha De verloren tweelinghelft Schaduwkind P.F.Thomése Isbn: 9025417280, Uitgeverij Contact Adembenemend relaas, het zoeken naar woorden door een vader na overlijden van zijn dochtertje Een klein wit kistje Johan de Boer Isbnr: 9025955711, Uitgeverij Ten Have Een vader schrijft over het overlijden van zijn zoontje, de helft van een tweeling, tijdens de zwangerschap
Geen blote voetjes op het gras Gophert Publishers Isbn: 9076249709 verhalen van ouders van overleden kinderen Doodgewoon mijn kind via Stichting Lieve Engeltjes Gedichten door mensen die het verlies van hun kind hebben meegemaakt Kleine Ster Petra van der Waal Isbn: 9048416876 Tekst in de vorm van een kleine brief vanuit de overleden baby naar de moeder Ongekend verlies Annemarie van der Meer Isbn: 9058314812 Uitgeverij Rainbow Medische en psychosociale gevolgen worden beschreven van miskramen en sterfte rond de geboorte Mama, hierboven kan ik je horen J.Martin en P.Romanowski Isbn: 90041007644 Waar gebeurde gesprekken met overleden kinderen Het regent in mijn toekomst Maria de Greef Isbn: 9789025960223, Uitgeverij Ten Have Over het verdriet van grootouders Roerloos Yvonne van Emmerik Isbn: 9789025957582, Uitgeverij Ten Have Teksten voor (groot)ouders, broertjes en zusjes van gestorven baby s
Als vlinders spreken konden Yvonne van Emmerik Isbn:19064163243, Uitgeverij Ten Have Teksten voor de begeleiding van kinderen die geconfronteerd worden met het sterven van iemand in de naaste omgeving Waar ben jij nu, zie je me nog? Riet Fiddelaers-Jaspers Isbn: 9080477346 Teksten bij een afscheid voor en door kinderen Kinderen helpen bij verlies Manu Keirse Isbn:90220950045 Vingerafdruk van verlies Manu Keirse isbn:9020942239 Met dank aan UMCG Licht op verdriet Marlies van Son Isbn: 9080557544, Uitgeverij Personalia Als hulp voor iedereen die met rouw in aanraking komt
Voor kinderen: Kikker en het vogeltje Max Velthuijs Isbn: 9789025858759 Benjamin Elfi Nijssen Isbn: 9789044810882 Dag Manon, daaaag Ellen Beukema Isbn: 9026613423 Derk Das blijft altijd bij ons Susan Varley Isbn: 9060695526 Bedje in de wolken Birgit Vandermeulen Isbn: 9789060386200, Mijn broertje heet Tys en die is dood Maaike Pronk Stichting Tysfonds info@tysfonds.nl Tel: 0622928930 Mijn zusje is een sterretje R. van Lingen Isbn: 97890813870 Rikkie en de eekhoorn Guido van Genechten Isbn: 9789044813159 Ik mis je Paul Verrept Isbn: 9068225626
Informatie over lotgenoten Stichting Lieve Engeltjes www.lieve-engeltjes.nl Vereniging Ouders van een overleden kind www.vook.nl Stichting contact zwangerschapsbeëindiging www.sczb.nl Stichting Achter de Regenboog www.achterderegenboog.nl Stichting in de wolken Riet Fiddelaers www.in-de-wolken.nl Stichting Elyse www.stichtingelyse.nl De Gestrande Ooievaar www.everyoneweb.com/degestrandeooievaar
Websites www.makeamemory.nl www.earlybirdsfotografie.nl/vlinderkindjes www.hetwinterkoninkje.nl www.amelius.nl www.jacomijnvanderdonk.nl (Koesters; kiezelstenen, ook als sieraad, waar as in bewaard kan worden) www.hartvanhout.nl www.teatral.nl www.noonrouwmuziek.nl www.in-de-wolken.nl www.beeldenronvisser.nl Websites nazorg www.rouw-atelierfriesland.nl www.praktijkhilarion.nl www.karinspijkerman.nl www.oergong.nl www.heliostherapie.nl www.rouwverwerking.pagina.nl Met dank aan Mirjam Wijngaard voor de aquarel met klaprozen.
Erna Jansen Uitvaartzorg Erna Jansen is na een aantal jaren werkzaam te zijn geweest in het regulier en speciaal onderwijs sinds 1993 werkzaam binnen de uitvaartbranche en heeft vanaf 2007 haar eigen bedrijf. Gedurende de afgelopen jaren kreeg ze steeds vaker het verzoek van ouders om hen te begeleiden bij het afscheid nemen van hun kind. Vanuit het ziekenhuis kwam het verzoek aan haar om dit boekje te maken als handreiking voor de ouder(s). Je kunt niet tegengaan dat vogels van verdriet komen overvliegen, maar je kunt wel voorkomen dat ze nesten in je haar maken. Chinees spreekwoord www.jansenuitvaartzorg.nl