GEMEENTE WASSENAAR EN LEIDSCHENDAM-VOORBURG Eindevaluatie pilot Tegenprestatie De tegenprestatie naar vermogen in de praktijk Suzan Willems 9-10-2014
Inhoud 1. Inleiding... 2 1.1 Resultaten tussenevaluatie... 2 2. Evaluatie... 4 2.1 Opzet tegenprestatie... 4 2.2 Ervaringen van kandidaten... 5 2.3 Ervaringen maatschappelijke organisaties... 7 2.4 Financiën... 8 3. Analyse... 10 3.1 Wettelijk Kader... 10 3.2 Ervaringen kandidaten... 11 3.3 Ervaringen van maatschappelijke organisatie... 11 3.4 Uitvoering... 11 3.5 Coach Sociale Activering... 12 3.6 Tegenprestatie & coach Sociale Activering... 12 4. Conclusie en aanbevelingen... 14 4.1 Conclusie... 14 4.2 aanbevelingen... 15 1
1. Inleiding Sinds 1 januari 2012 is in de Wet werk en bijstand (WWB) opgenomen dat het college personen die een bijstandsuitkering ontvangen, mag opdragen om onbeloonde maatschappelijk nuttige werkzaamheden te verrichten, de zogenaamde tegenprestatie naar vermogen. Het doel van de tegenprestatie is mensen die een uitkering uit publieke gelden ontvangen, zich naar vermogen inzetten voor maatschappelijke taken. Binnen de gemeente Voorschoten en Leidschendam-Voorburg wordt sinds juli 2013 uitvoering gegeven aan de tegenprestatie in de vorm van een pilot. Binnen de gemeente Wassenaar is de coach Sociale Activering actief om personen met een uitkering te bemiddelen naar vrijwilligerswerk. Vanaf 1 januari 2015 worden gemeenten vanuit de Participatiewet verplicht gesteld om beleid te formuleren over de manier waarop uitvoering wordt gegeven aan de tegenprestatie. De gemeenten Voorschoten en Leidschendam-Voorburg hebben met de tegenprestatie het volgende doel voor ogen gehad: Uitkeringsgerechtigden die niet direct naar werk kunnen worden begeleid, zetten zich naar vermogen in voor maatschappelijke taken. De tegenprestatie die uitkeringsgerechtigden leveren is niet in conflict met nationale en internationale wetgeving en verdragen en voldoet daarom aan de eisen van de gemeente. Daarmee heeft het college bij de uitvoering van de tegenprestatie voldaan aan de Algemene beginselen van behoorlijk bestuur 1. De gemeente heeft daarom de volgende criteria ten aanzien van de uitvoering van de tegenprestatie; - kandidaten ervaren de tegenprestatie die zij leveren als nuttig voor de maatschappij; - organisaties waar een tegenprestatie wordt uitgevoerd ervaren deze als nuttig; - voldoet aan de wettelijke eisen; - de uitvoering van de tegenprestatie gebeurt zo effectief en efficiënt mogelijk. Dit betekent dat de uitvoering zo goed mogelijk verloopt tegen zo laag mogelijke kosten. Voor aanvang van de pilot is besloten deze twee keer te evalueren. Het eerste evaluatiemoment heeft in februari 2014 plaats gevonden. Dit betrof een tussenevaluatie. In dit rapport wordt verslag gedaan van de eindevaluatie. Deze eindevaluatie maakt inzichtelijk in welk opzicht de tegenprestatie succesvol verloopt en wat verbeterpunten zijn. Op basis daarvan zal een plan voor voortzetting van de tegenprestatie worden geschreven. De coach Sociale Activering is ondergebracht bij de Vrijwilligerscentrale Wassenaar. De Vrijwilligerscentrale Wassenaar levert jaarlijks een activiteitverslag op, waarin verslag wordt gedaan van de activiteiten gedurende het voorgaande jaar. De activiteiten die de coach Sociale Activering verricht, komen voor een deel overeen met de activiteiten die consulenten verrichten in het kader van de tegenprestatie. Voor voorzetting van de tegenprestatie is het dan ook aan te raden aansluiting te zoeken bij de coach Sociale Activering. In deze evaluatie wordt daarom kort aandacht besteed aan de werkwijze van de coach Sociale Activering. 1.1 RESULTATEN TUSSENEVALUATIE Ten tijde van de tussenevaluatie waren er 30 kandidaten geplaatst voor een tegenprestatie. Voor de evaluatie zijn 12 kandidaten en 4 maatschappelijke organisatie geïnterviewd. Uit de tussenevaluatie kwam naar voren dat de kandidaten over het algemeen positief over de tegenprestatie waren. Kandidaten gaven aan het leuk te vinden om de tegenprestatie uit te voeren en dat het uitvoeren van een tegenprestatie een goed gevoel geeft. Het contact tussen de gemeente en kandidaten verliep volgens de kandidaten goed. Wel werd aangegeven dat het telefonisch spreekuur soms als een probleem werd ervaren. Gemiddeld kreeg de tegenprestatie in zijn geheel van de kandidaten een 7,3. 1 Gemeente Leidschendam-Voorburg en Voorschoten. (2013). Beleidsnota: De tegenprestatie naar vermogen. 2
Organisatie waren tevreden over de taken die de kandidaten verrichtten in het kader van de tegenprestatie. Organisatie gaven aan dat de taken die werden verricht nuttig zijn voor de organisatie. De tijd die organisatie kwijt waren aan de begeleiding van kandidaten liep flink uiteen. 3 van de 4 organisaties gaf aan dat de hulp die de kandidaten leverden, opwoog tegen de extra inspanning die de organisatie kwijt was aan de begeleiding. Het contact met de gemeente verliep volgens maatschappelijke organisatie naar tevredenheid. De conclusie van de tussenevaluatie was dat de tegenprestatie voldeed aan de volgende 3 wensen van de gemeente; - de opgelegde werkzaamheden voldoen aan de wettelijke eisen; - kandidaten ervaren de tegenprestatie als nuttig voor de maatschappij; - organisaties waar de tegenprestatie wordt uitgevoerd ervaren deze als nuttig. Of de uitvoering van de tegenprestatie zo effectief en efficiënt mogelijk plaats vindt, was naar aanleiding van de tussenevaluatie moeilijk te bepalen. Het realiseren van plaatsingen was arbeidsintensief en de verwachting was dat dit gedeeltelijk kwam door de opstartperiode, waarin de tegenprestatie onder organisatie bekendheid moet krijgen en consulenten nog een netwerk moeten opbouwen. Advies was om dit opnieuw te bekijken bij de eindevaluatie. 3
2. Evaluatie 2.1 OPZET TEGENPRESTATIE Personen van trede 2 en 3 die geen traject richting werk volgen komen in aanmerking voor de tegenprestatie. Zij worden opgeroepen voor een persoonlijk gesprek waarin de bedoeling van de tegenprestatie wordt uitgelegd. Tijdens dit gesprek wordt aan de kandidaat de mogelijkheden voor verschillende klussen in het kader van de tegenprestatie voorgelegd. Kandidaten kunnen hun voorkeur voor werkzaamheden aangeven. De consulenten plannen vervolgen een kennismakingsgesprek in met de kandidaat en de organisatie waar de kandidaat de klus van zijn/haar voorkeur gaat uitvoeren. In principe alle klussen die uitgevoerd worden in het kader van de tegenprestatie zijn door de consulenten verworven. De consulenten benaderen maatschappelijke organisatie telefonisch hiervoor. Er volgt een persoonlijk gesprek waarin wordt uitgelegd dat de gemeente betrokken blijft en cliënten begeleidt bij uitvoering van de tegenprestatie. Over het algemeen zijn organisatie positief om mee te doen. Kandidaten mogen ook zelf werk aandragen voor de invulling van de tegenprestatie. De consulenten toetsen dit werk aan de wettelijke eisen van de tegenprestatie. Als het werk voldoet aan deze eisen dan mag de kandidaat hiermee zijn tegenprestatie invullen. Er zijn 47 personen binnen Voorschoten en Leidschendam-Voorburg die een tegenprestatie uitvoeren. Hiervan bevinden zich 17 personen op trede 2 van de participatieladder en 30 personen op trede 3 van de participatieladder. Kandidaten LV VS Totaal Trede 2 15 2 17 Trede 3 21 9 30 Totaal 36 11 47 Stand begin september 2014 Een tegenprestatie wordt uitgevoerd voor de duur van 1 jaar. Per kandidaat wordt individueel bekeken waartoe hij/zij in staat is. Het gaat hier om een tegenprestatie naar vermogen. Zowel het soort werkzaamheden dat iemand in het kader van de tegenprestatie gaat verrichten als de omvang van de werkzaamheden zijn afhankelijk van de mogelijkheden van de kandidaat. De minimale omvang van de tegenprestatie is momenteel 2 uur per week. De maximale omvang is 8 uur per week. Na plaatsing van een kandidaat is er geen sprake van structureel contact tussen de kandidaat en de consulenten. De afspraak is dat de kandidaat of consulent contact opneemt indien daar aanleiding voor is. In praktijk nemen sommige kandidaten regelmatiger contact op dan andere kandidaten. Met de maatschappelijke organisaties is dezelfde afspraak gemaakt. Als er zich problemen of vragen voordoen, dan wordt contact gezocht tussen de organisatie en de consulent. De ervaring van de consulenten is dat er niet in alle gevallen contact door kandidaten of organisaties wordt gezocht indien een tegenprestatietraject stagneert. Aan organisatie wordt gevraagd het aan de consulenten te melden indien kandidaten niet komen opdagen of regelmatig afzeggen. In praktijk blijken organisaties hier niet altijd aan te voldoen. Consulenten geven aan vanuit de praktijk het signaal te krijgen dat er door bezuinigingen steeds minder tijd is om eigen personeel te begeleiden en dat het monitoren van kandidaten van de tegenprestatie daardoor erbij inschiet. Het periodiek nabellen van kandidaten en organisatie vormt voor de consulenten een te grote belasting voor de agenda waardoor dit momenteel geen onderdeel is van de standaard processen. Sinds de start van de tegenprestatie zijn er 7 personen voortijdig gestopt met het uitvoeren van de tegenprestatie. Hiervan bevonden 3 personen zich op trede 2 van de participatieladder en 4 personen zich op trede 3 van de participatieladder. Reden van uitval is geweest: 4
- gezondheidsklachten; - beëindiging van de uitkering; - ongepast gedrag van de kandidaat; - een mismatch. Het beëindigen van de uitkering heeft verschillende redenen gehad, zoals het overtreden van regels of verhuizing naar het buitenland met uitstroom naar werk. Een mismatch is een plaatsing waarbij de werkplek niet aansluit op de kandidaat. Dit kan zich uiten in problemen tussen de kandidaat en de werkbegeleiders bij de maatschappelijke organisatie. Uitval is groter wanneer kandidaten het plezier en hun motivatie in de tegenprestatie verliezen. Er is 1 klacht binnengekomen over de tegenprestatie en 2 personen hebben bezwaar ingediend tegen het opleggen van een tegenprestatie. Klacht De klacht is ingediend door een persoon die zegt mantelzorg te verrichten en op basis daarvan niet zou behoren tot de doelgroep van de tegenprestatie. Momenteel wordt beoordeeld of de activiteiten die belanghebbende verricht tot mantelzorg behoren. Bezwaar Het eerste geval betreft een persoon dat bezwaar maakt vanwege lichamelijke en psychische klachten. De betreffende persoon schrijft het is op dit moment lastig om te werken en is in het verleden op basis van deze klachten naar eigen zeggen altijd afgekeurd. Het bezwaar is in behandeling genomen door het team Bezwaar en Beroep van de afdeling Werk en Inkomen. Bezwaar en Beroep heeft geconcludeerd het bezwaar ongegrond te verklaren aangezien medisch, psychologisch en arbeidsdeskundig onderzoek allemaal aangeven dat belanghebbende beperking heeft en dat rekening houdend met deze beperkingen belanghebbende wel belastbaar is voor onbeloonde maatschappelijke nuttige werkzaamheden. Het bezwaar is voor de commissie geweest en deze heeft het advies gegeven het bezwaar ongegrond te verklaren. In het tweede geval maakt een kandidaat bezwaar en geeft aan dat zijn gezondheid het niet toelaat om deel te nemen. Belanghebbende is op basis van het medisch, psychologisch en arbeidsdeskundig onderzoek uitgezonderd van de verplichtingen a t/m d van artikel 9 van WWB. De tegenprestatie valt onder verplichting e van artikel 9 van de WWB, waarvoor belanghebbende niet is uitgezonderd. De conclusie van team Bezwaar en Beroep is ongegrondverklaring van het bezwaar. Dit bezwaar moet nog behandeld worden in de commissie. De consulenten geven aan dat maatschappelijke organisatie bij onvrede of klachten contact zoeken met de consulenten. Vanuit de organisaties zijn geen klachten binnen gekomen over het handelen van de gemeente. Organisatie hebben contact gezocht om aan te geven dat kandidaten niet op komen dagen voor de uitvoering van de tegenprestatie. Daarnaast is er een klacht bij de consulenten binnen gekomen over het gedrag van een kandidaat tijden het uitvoeren van de tegenprestatie. Dit heeft uiteindelijk geleid tot het vroegtijdig stoppen van de tegenprestatie. 2.2 ERVARINGEN VAN KANDIDATEN Kandidaten voeren een tegenprestatie uit naar vermogen. Dit betekent dat zowel de werkzaamheden als de omvang wordt afgestemd op de persoonlijke omstandigheden van de kandidaat. De minimale omvang van de tegenprestatie is 2 uur per week. Een tegenprestatie wordt maximaal voor 8 uur in de week uitgevoerd. De taken die kandidaten verrichten in het kader van de tegenprestatie lopen uiteen van een spelletje doen met bewoners in een woonzorgcentrum tot het ondersteunen van de technische dienst bij opknap werkzaamheden. 5
Er zijn in totaal 16 kandidaten geïnterviewd. Hiervan komen 10 kandidaten uit Leidschendam- Voorburg en 6 uit Voorschoten. In de onderstaande tabel zijn de uitkomsten van de vragenlijsten, die onder kandidaten zijn afgenomen, inzichtelijk gemaakt. Indicatoren Aantal kandidaten positief/eens Aantal kandidaten neutraal Aantal kandidaten negatief/oneens Vind het leuk de 13 3 - tegenprestatie te doen Verricht nuttig werk 15 1 - Verricht werk naar zijn/haar voorkeur Kan het werk goed uitvoeren Goed geïnformeerd door de gemeente Tevreden over contact met de gemeente Tevreden over contact en begeleiding bij de organisatie 13 2 1 13 2 1 13 1 2 15 1-13 2 1 Het grootste deel van de kandidaten geeft aan taken te verrichten dat zijn/haar voorkeur heeft. Van de 16 kandidaten die zijn ondervraagd geven 13 personen aan het verrichten van de tegenprestatie leuk te vinden. 1 persoon geeft aan taken te verrichten dat niet haar voorkeur had, maar vind het wel leuk om de tegenprestatie uit te voeren en hiermee iets te betekenen voor andere mensen. Van de 2 personen bij Neutraal is 1 persoon nog niet gestart met de tegenprestatie en heeft voor plaatsing geen keuze gehad uit verschillende werkzaamheden. De ander geeft aan meer uitdaging te zoeken. Deze kandidaat geeft aan onder niveau taken te verrichten en momenteel weinig uitdaging te zien. Bij de keuze voor soort taken in het kader van de tegenprestatie moet rekening worden gehouden met de persoonlijke omstandigheden van kandidaten. Het gaat hier namelijk om een tegenprestatie naar vermogen. Er is 1 kandidaat die aangeeft de tegenprestatie niet altijd goed te kunnen uitvoeren wegens gezondheidsproblemen. De taken die deze kandidaat verricht zijn door de persoon zelf aangedragen als invulling voor de tegenprestatie. Bij de organisatie waar ze worden uitgevoerd, wordt rekening gehouden met de gezondheidsproblemen van de kandidaat. De kandidaat spreekt dan ook positief over deze organisatie en vind het leuk om de tegenprestatie uit te voeren. 2 kandidaten geven aan van te voren niet goed geïnformeerd te zijn door de gemeente over de tegenprestatie. Van deze kandidaten is één persoon verder positief over de tegenprestatie. De kandidaat kan het werk goed uitvoeren, vind de tegenprestatie leuk en nuttig en is tevreden over het contact met de gemeente en de organisatie waar de tegenprestatie wordt uitgevoerd. De andere kandidaat geeft aan niet tevreden te zijn over manier waarop het traject tot plaatsing is verlopen. Deze kandidaat kan i.v.m. gezondheidsklachten de tegenprestatie niet altijd goed uitvoeren en vind dat de gemeente geen rekening heeft gehouden met zijn persoonlijke omstandigheden. Betreffend persoon voelt zich gedwongen een tegenprestatie te verrichten en is hier ontevreden over. Bij de organisatie waar de kandidaat werkzaamheden verricht, wordt rekening gehouden met de gezondheidsproblemen van de kandidaat. Over het contact met de gemeente op dit moment is deze kandidaat neutraal. Er is weinig contact en de kandidaat heeft daar ook geen behoefte aan. Overige kandidaten zijn tevreden over het contact met de gemeente. Sommige kandidaten geven aan weinig contact te hebben met de gemeente sinds de start van de tegenprestatie, maar hier ook geen 6
behoefte aan te hebben. Er zijn twee kandidaten die expliciet aangeven de beperkte tijden van het telefonisch spreekuur lastig te vinden. Van de ondervraagde kandidaten is er één persoon die aangeeft geen goede begeleiding te krijgen op de werkplek. Deze kandidaat geeft aan alleen te worden gelaten met bewoners in het woonzorgcentrum waar de tegenprestatie wordt uitgevoerd. De kandidaat geeft aan dit meerdere keren bij de organisatie te hebben aangegeven. Inmiddels heeft ze hierover contact gezocht met de consulent bij de gemeente. Alle 16 kandidaten zijn gevraagd de tegenprestatie in zijn geheel een cijfer te geven. Hiervan geeft één kandidaat 2 cijfers aan de tegenprestatie, namelijk een 3 voor het voortraject dat heeft geleid tot plaatsing en een 8 voor het werk dat de kandidaat nu uitvoert en de samenwerking met de organisatie. Het gemiddelde hiervan is als cijfer hieronder meegenomen. De cijfers die de kandidaten hebben gegeven staan in de tabel hieronder. Gemiddeld krijgt de tegenprestatie een 7. Cijfer < 5,5 5,5 6 6,5 7 7,5 8 8,5 9 of hoger Aantal - 1 3-7 - 4 1 - Kandidaten 2.3 ERVARINGEN MAATSCHAPPELIJKE ORGANISATIES Er zijn 11 organisaties waar kandidaten een tegenprestatie uitvoeren. Hiervan bevinden 7 organisaties zich in Leidschendam-Voorburg en 4 organisaties zich in Voorschoten. Het aantal kandidaten dat een tegenprestatie uitvoert binnen een organisatie loop uiteen van 1 persoon tot 11 personen. De klussen die de kandidaten uitvoeren zijn verschillend per persoon. Organisaties geven aan dat de kandidaten vaak ondersteunende hand en spandiensten verrichten. Denk hierbij aan plantjes water geven en tafels afnemen. Tijdens de evaluatie is naar de tevredenheid van de organisatie over de verschillende aspecten van de tegenprestatie gevraagd. De volgende 9 organisaties zijn geïnterviewd: - WZH Prinsenhof, Leidschendam. - Kinderdagverblijf Pukkie, Voorburg. - Kinderdagverblijf Duimelijntje, Leidschendam. - Wereldwinkel, Leidschendam. - Kringloopwinkel, Voorschoten. - Sportfondsen, Voorschoten. - Topaz, Voorschoten. - WHZ t Anker, Voorburg. - Triaz kinderdagverblijf Vrouw Holle, Voorschoten. De uitkomsten van de interviews zijn in de onderstaande tabel inzichtelijk gemaakt. Stelling Eens Neutraal Oneens Tevreden over de tegenprestatie in zijn 6 3 - geheel Tevreden over de taken die de kandidaat 7 2 - verricht De taken die worden verricht zijn nuttig 9 - - voor de maatschappij De kandidaat is goed in staat de taken te verrichten 8-1 7
U kunt rekenen op de aanwezige hulp van de kandidaat Samenwerking tussen organisatie en kandidaat verloopt goed Uw organisatie is geholpen door de taken die de kandidaat verricht Taken die worden verricht zijn in aanvulling op regulier betaalde arbeid Staat op dit moment positief tegenover voortzetting van de tegenprestatie 8 1-9 - - 9 - - 6 3-8 1 - De meeste organisatie zijn over het algemeen tevreden over de tegenprestatie in zijn geheel. Tijdens het afnemen van de interviews is bij verschillende organisaties gebleken dat de ervaringen van een organisatie uiteen lopen per kandidaat. Tijdens het afgelopen jaar zijn er 7 trajecten voortijdig geëindigd door verschillende oorzaken. Eén van de ondervraagde organisaties heeft plek voor 2 kandidaten. De eerste twee kandidaten die hier zijn geplaatst, zijn beide voortijdig gestopt. De betreffende organisatie heeft tevergeefs veel inspanningen verricht om de 2 plaatsingen tot een succes te maken. De kandidaten bleken uiteindelijk niet in staat de tegenprestatie uit te voeren. De tijd die organisaties kwijt zijn aan begeleiding is erg wisselend per organisatie en per kandidaat. Een aantal organisaties geeft aan nauwelijks meer tijd kwijt te zijn aan de begeleiding dan een kort startpraatje aan het begin van de dag en een enkele aanwijzing tussendoor. Andere organisaties geven aan 45 minuten begeleiding kwijt te zijn per dagdeel. Veelal wordt de begeleiding op de werkvloer door medewerkers opgepakt gedurende tijdens het uitvoeren van de werkzaamheden. Alle organisatie geven aan geholpen te zijn door de taken die de kandidaten verrichten in het kader van de tegenprestatie. De meeste organisaties ervaren verschillen tussen vrijwilligers en personen die de tegenprestatie uitvoeren. Vrijwilligers hebben vaak meer affiniteit met het werk en pakken taken sneller op. De motivatie van kandidaten van de tegenprestatie is anders ten opzichte van vrijwilligerswerk, omdat ze verplicht worden de tegenprestatie uit te voeren. Sommige organisatie ervaren dat kandidaten van de tegenprestatie niet altijd even gemotiveerd zijn als vrijwilligers. Een andere organisatie geeft aan vrijwilligers telkens opnieuw te moeten werven, terwijl de kandidaten van de tegenprestatie redelijk structureel komen, serieus en betrouwbaar zijn. 2 organisaties geven aan geen verschil te merken tussen vrijwilligers en kandidaten van de tegenprestatie. Aan elke organisatie is gevraagd om verbeterpunten of adviezen voor uitvoering van de tegenprestatie. Hieruit kwam naar voren dat er bij het opleggen van de tegenprestatie goed gekeken moet worden naar de mogelijkheden van kandidaten. Om uitval tegen te gaan moet een goede screening plaats vinden om te bepalen of kandidaten fysiek in staat zijn de taken uit te voeren. Daarnaast is het advies om kandidaten meer te motiveren en ervoor te zorgen dat de taken aansluiten bij hun interesses. Hierdoor kan uitval voorkomen worden. Van de 9 organisaties geven 8 organisaties aan op dit moment positief te staan tegenover voorzetting van de tegenprestatie. 2.4 FINANCIËN Voor uitvoering van de tegenprestatie was een bedrag van 87.000,- beschikbaar. In de tabel hieronder zijn de kosten van de tegenprestatie inzichtelijk gemaakt. Kostenpost Totaal Start budget 87.000,- 8
Uitvoeringskosten 69.967,- VOG s 501,- Verzekering 1.808,- Kosten totaal 72.276 Beschikbaar budget 14.724 Stand begin september 2014 De uitvoeringskosten zijn de kosten voor inzet van extra fte. Binnen de afdeling Werk en Inkomen wordt een consulent voor 24 uur in de week ingezet voor de uitvoering van de tegenprestatie. De inzet van deze consulent wordt uit het budget van de tegenprestatie betaald. Deze consulent heeft daarbij 10 uur per week ondersteuning van een consulent die momenteel in een ontwikkeltraject zit. De inzet van deze laatste 10 uur per week wordt vanuit een ontwikkeltraject betaald en drukt dus niet op het budget van de tegenprestatie. Er zijn 86 personen ondergebracht in de caseload van de consulent die wordt betaald uit de tegenprestatie. Hiervan verrichten 13 personen vrijwilligerswerk en komen 69 personen in aanmerking voor de tegenprestatie. Momenteel voeren 47 personen daadwerkelijk een tegenprestatie uit. De overige personen zitten nog in het plaatsingsproces, krijgen eerst een medische keuring of zijn uitgevallen en moeten opnieuw geplaats worden. In de tabel hieronder is opnieuw inzichtelijk gemaakt hoe de caseload eruit ziet. Kandidaten Aantal Tegenprestatie: 69 - Waarvan geplaatst - 47 - Waarvan op wachtlijst - 22 Vrijwilligerswerk 13 Overig 4 Totaal 86 Stand begin september 2014 De werkzaamheden van de consulenten zijn grofweg op te delen in twee stadia. Het voortraject loopt vanaf het oproepen van de kandidaat tot het moment dat de kandidaat start met uitvoering van de tegenprestatie. Tot het voortraject behoren dus werkzaamheden als het oproepen van kandidaten, een intakegesprek, het werven van plekken bij organisaties, het matchen van kandidaten aan organisatie en het kennismakingsgesprek tussen de kandidaat en de organisatie. Het streven is om 5 intakegesprekken per week te realiseren. Het tweede stadia is de coördinerende rol na plaatsing van de kandidaat. Hierbij gaat het om werkzaamheden als het oppakken van vragen en klachten van zowel kandidaten als organisaties, gesprekken inplannen bij problemen of dreigende uitval en beschikkingen aanpassen. Taak Aantal uren per week Voortraject 25 - intakegesprek en rapportage - Werven van plekken en plaatsen kandidaten Coördinerende rol na plaatsing 9-10 - 15 Totaal 34 9
3. Analyse 3.1 WETTELIJK KADER In de beleidsnota De tegenprestatie naar vermogen is opgenomen dat de taken in het kader van de tegenprestatie aan een aantal voorwaarden moeten voldoen 2. Hieronder zijn deze voorwaarden beschreven met daarbij een korte verklaring over de mate waarin de taken hieraan voldoen. 1. Onbeloonde activiteiten. Kandidaten ontvangen geen vergoeding voor de tegenprestatie die zij verrichten. Er zijn kandidaten die met kerst een kerspakketje hebben gekregen en die mee mogen met het personeelsuitje. Op deze manier geeft de organisatie blijk van waardering, maar er is geen sprake van een structurele vergoeding. 2. Maatschappelijk nuttig. Alle organisatie geven aan dat de taken die kandidaten uitvoeren nuttig zijn voor de organisatie. Ook de kandidaten geven aan nuttige taken te verrichten voor de maatschappij in het kader van de tegenprestatie. 3. Mag geen belemmering zijn voor het accepteren van werk. Bij de doelgroep die in aanmerking komt voor de tegenprestatie is niet de verwachting dat ze binnen korte tijd uitstromen naar werk. Kandidaten houden echter genoeg ruimte om te solliciteren. Er wordt geen tegenprestatie gevraagd aan personen die opnieuw aan de slag gaan op de arbeidsmarkt. 4. Mag geen belemmering zijn voor de re-integratie. Kandidaten die een re-integratietraject volgen komen niet in aanmerking voor de tegenprestatie. 5. Beperkt in omvang. De tegenprestatie wordt voor maximaal 8 uur per week uitgevoerd. Het aantal uren dat iemand een tegenprestatie verricht wordt naar vermogen van elke kandidaat individueel bepaald. 6. Beperkt in tijdsduur. De tegenprestatie wordt met de tijdsduur van een jaar opgelegd. Hierna zal opnieuw een beoordeling plaats moeten vinden en is er mogelijkheid tot verlenging. 7. Worden verricht naast of in aanvulling op reguliere arbeid in de organisatie waar ze worden verricht. Alle organisaties hebben aangegeven dat de kandidaten werkzaamheden verrichten in aanvulling op regulier betaalde arbeid. 8. Mag niet leiden tot verdringing op de arbeidsmarkt. Organisatie geven aan dat de kandidaten werknemers ondersteunen, maar niet vervangen. 9. De bijstandsgerechtigde moet in staat zijn ze te verrichten. Het overgrote deel van de kandidaten geeft aan de taken goed te kunnen verrichten. Van de ondervraagde kandidaten geeft 1 persoon aan door gezondheidsklachten niet altijd instaat te zijn de taken te verrichten. De organisatie waar deze kandidaat zijn tegenprestatie uitvoert houdt hier rekening mee. 10. De bijstandsgerechtigde is verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid en aansprakelijkheid. Er is een PEP-polis (praktijkervaringsplek-polis) afgesloten bij Achmea waarmee alle kandidaten verzekerd zijn tegen arbeidsongeschiktheid en aansprakelijkheid. 2 Gemeenten Leidschendam-Voorburg en Voorschoten. (2013). Beleidsnota: De tegenprestatie naar vermogen. 10
3.2 ERVARINGEN KANDIDATEN Over het algemeen vinden de kandidaten het prettig om een tegenprestatie uit te voeren. Kandidaten ervaren de taken die ze uitvoeren als nuttig. Er is één persoon die aangeeft niet altijd in staat te zijn de taken uit te voeren. Op de werkplek van deze kandidaat wordt daar rekening mee gehouden en deze kandidaat is dan ook positief over de organisatie waar hij de tegenprestatie verricht en het werk dat hij uitvoert. Er zijn 2 kandidaten die aangeven niet tevreden te zijn over de informatie vooraf. Bij één van deze kandidaten bestaat deze ontevredenheid vooral over het feit dat de kandidaat zich gedwongen voelt en vindt dat de gemeente geen rekening heeft gehouden met zijn verleden en gezondheidsklachten. Beide kandidaten zijn wel tevreden over de manier en de frequentie van het huidige contact met de gemeente. Het telefonisch spreekuur wordt door sommige kandidaten als een belemmering ervaren, omdat het lastig is op deze beperkte tijden te bellen. Kandidaten zijn over het algemeen tevreden over het contact en de begeleiding bij de maatschappelijke organisatie. Er is één kandidaat die hierover niet tevreden is en heeft dit bij haar consulent aangegeven. Gemiddeld krijgt te de tegenprestatie een 7. 3.3 ERVARINGEN VAN MAATSCHAPPELIJKE ORGANISATIE Maatschappelijk organisaties zijn over het algemeen tevreden over de tegenprestatie. Organisaties zijn geholpen door de hulp die ze van kandidaten ontvangen. Er kan gerekend worden op de aanwezigheid en de hulp van kandidaten. Alle organisatie zijn positief over de samenwerking met de kandidaat. Wel geven organisatie aan dat het belangrijk is om voor plaatsing goed te kijken naar de mogelijkheden van de kandidaten. Sommige kandidaten hebben fysieke klachten. Als de taken niet goed aansluiten bij de mogelijkheden van de kandidaat dan zal de kandidaat uiteindelijk uitvallen. Ook organisaties zijn er alert op of kandidaten in staat zijn om de taken te verrichten. Zo is een plaatsing op het kinderdagverblijf niet door gegaan, omdat de organisatie aangaf dat de taken waarschijnlijk te zwaar zouden zijn voor de betreffende kandidaat. Daarnaast wordt aan de gemeente gevraagd bij het koppelen van kandidaten aan plaatsen rekening te houden met de interesse van de kandidaat. De motivatie is soms een aandachtspunt, maar organisaties geven aan dat het lastig is om hier iets algemeens over te zeggen, omdat dit per persoon erg verschillend is. Van de 9 organisaties geven 8 organisaties aan op dit moment positief te staan tegenover voorzetting van de tegenprestatie na de huidige periode. 3.4 UITVOERING In totaal zijn er binnen het afgelopen jaar 54 plaatsingen gerealiseerd. Momenteel voeren 47 personen een tegenprestatie uit. Er staan nog 22 personen op de wachtlijst om geplaatst te worden. De grootste kostenpost binnen de tegenprestatie wordt gevormd door de uitvoeringskosten dat rond de 70.000,- ligt. De kosten voor de VOG s (Verklaring Omtrent Gedrag) en de verzekering zijn lastig te beïnvloeden. De kosten van een VOG liggen vast en deze zijn nu eenmaal noodzakelijk om kandidaten aan de slag te laten gaan bij organisaties. Het kan zijn dat de kosten van de verzekeringspolis naar beneden kunnen, maar dit zal een zeer klein verschil maken. 11
Voor een effectievere en efficiëntere uitvoering zal gekeken moeten worden naar de manier waarop de uitvoering van de tegenprestatie vorm heeft gekregen. Het voortraject dat moeten leiden tot plaatsing is het meest arbeidsintensief. De coördinerende rol na plaatsing vraagt veel minder tijd van de consulenten. Het werven van plekken en het plaatsen van kandidaten op die plekken kost het meeste tijd. 3.5 COACH SOCIALE ACTIVERING De coach Sociale Activering is werkzaam bij de Vrijwilligerscentrale en coacht sinds 2009 mensen met een uitkering naar vrijwilligerswerk. Hierbij wordt gebruik gemaakt van reguliere vrijwilligersvacatures. In het Activiteitenverslag 2013 van de Vrijwilligerscentrale Wassenaar wordt verslag gedaan van haar werkzaamheden. De coach richt zich met name op personen op trede 3 en 4 van de participatieladder. Doel is om deze personen een maatschappelijke bijdrage te laten leveren, te laten wennen aan de regelmaat van werk en ze betrokkenheid te geven bij een sociale omgeving. De afdeling Werk en Inkomen draagt kandidaten aan bij de coach Sociale Activering. Er wordt een inventarisatie gedaan naar de wensen, competenties en kansen van de kandidaat. Vervolgens wordt er gezocht naar vrijwilligersvacatures die hierbij aansluiten. De Vrijwilligerscentrale geeft aan dat dit de motivatie van kandidaten en de plaatbaarheid vergroot. De coach bereidt zowel de instelling als de kandidaat voor op het sollicitatiegesprek en gaat vaak mee. De coach zorgt ervoor dat alle relevante zaken worden besproken, zoals beperkingen en/of behoefte aan extra begeleiding. Hierna wordt in samenwerking met de gemeente de voortgang in de gaten gehouden. De Vrijwilligerscentrale geeft in haar Activiteitenverslag 2013 aan dat gebleken is dat kandidaten goed gemotiveerd of te motiveren zijn voor vrijwilligerswerk. De meeste kandidaten ontwikkelen zich snel tot waardevolle en gewaardeerde vrijwilligers. Voor sommige kandidaten is het vrijwilligerswerk zelf een opstap naar betaald werk. Soms wordt er in overleg met de gemeente extra gesprekken en coaching ingezet, met werk als doel. Dit heeft sinds eind 2009 14 maal tot succes geleid. Er zijn echter ook kandidaten waarvoor het eenvoudigste vrijwilligerswerk te zwaar bleek te zijn. De coach Sociale activering heeft, sinds de start eind 2009 tot aan juli 2014, 126 plaatsingen gerealiseerd. Op dat moment waren er 77 kandidaten actief. Deze kandidaten zijn bij circa 45 verschillende instellingen aan de slag als vrijwilliger. Veel kandidaten hebben hierbij extra begeleiding nodig vanuit de instelling. Gebleken is dat instellingen die geven mits kandidaten zich kunnen ontwikkelen tot competente vrijwilligers, zonder al te veel gebruiksaanwijzingen of (medische) beperkingen. 3.6 TEGENPRESTATIE & COACH SOCIALE ACTIVERING De doelgroep van de coach Sociale Activering bestaat uit personen op trede 1 t/m 5 van de participatieladder. Het overgrote deel hiervan bevindt zich echter op trede 3. Sommige kandidaten hebben zichzelf dermate ontwikkeld dat ze doorgestroomd zijn naar werk. Kandidaten voor de tegenprestatie zijn in principe personen waarvan niet de verwachting is dat zij binnen korte tijd zullen uitstromen naar werk. Personen die een traject richting werk volgen behoren dan ook niet tot de doelgroep van de tegenprestatie. Verschil tussen de tegenprestatie en de coach Sociale Activering is dat de coach voornamelijk gebruik maakt van reguliere vrijwilligersvacatures terwijl de klussen in het kader van de tegenprestatie geen bestaand vrijwilligerswerk betreft. De coach Sociale Activering is geplaatst bij de Vrijwilligerscentrale om juist de aansluiting te zoeken met bestaande beschikbare vacatures. Het werk dat de kandidaten onder begeleiding van de coach gaan uitvoeren wordt aangemerkt als vrijwilligerswerk. Dit werk hoeft niet te voldoen aan de wettelijke eisen van de tegenprestatie. Inschatting is dat het vrijwilligerswerk echter aan de meeste wettelijke eisen van de tegenprestatie tegemoet zal komen. In de omvang en duur heeft de tegenprestatie echter wel een beperkend kader. De minimale omvang van de tegenprestatie is 2 uur in de week. Voor sommige kandidaten van de 12
tegenprestatie is dit het hoogst haalbare. Daarnaast is er in de verordening tegenprestatie een maximum duur opgenomen van 8 uur in de week. De coach kan daarentegen kandidaten ook bemiddelen naar vrijwilligerswerk voor 9 uur in de week of meer. 13
4. Conclusie en aanbevelingen 4.1 CONCLUSIE Voor aanvang van de pilot zijn er de volgende criteria ten aanzien van de uitvoering van de tegenprestatie opgesteld: - kandidaten ervaren de tegenprestatie die zij leveren als nuttig voor de maatschappij; - organisaties waar een tegenprestatie wordt uitgevoerd ervaren deze als nuttig; - voldoet aan de wettelijke eisen; - de uitvoering van de tegenprestatie gebeurt zo effectief en efficiënt mogelijk. Dit betekent dat de uitvoering zo goed mogelijk verloopt tegen zo laag mogelijke kosten. De uitvoering van de tegenprestatie voldoet aan de eerste drie hierboven genoemde punten. De uitvoering van de tegenprestatie is redelijk kostbaar gezien de kosten tegenover het aantal gerealiseerde plaatsingen. Op dit moment verloopt de uitvoering van de tegenprestatie goed, maar gebeurt dit niet tegen zo laag mogelijke kosten. Aan de laatst wens van de gemeente wordt op dit moment niet voldaan. De begeleiding en het faciliteren van de instellingen vergt veel professionele inzet. Beide taken zijn op grotere schaal niet meer te continueren. Uit de evaluatie is gebleken dat zowel de kandidaten als de organisaties de taken doe verricht worden in het kader van de tegenprestatie als nuttig ervaren. De kandidaten bieden waardevolle hulp en organisaties kunnen over het algemeen op deze hulp rekenen. Alle kandidaten zijn actief bij organisaties die een maatschappelijk belang dienen. De hulp van kandidaten is daarmee nuttig voor de maatschappij. De kandidaten ontvangen geen beloning voor de activiteiten die zij verrichten in het kader van de tegenprestatie. De tegenprestatie wordt opgedragen aan personen die geen traject richting werk volgen. Met zijn beperkte duur en omvang van 8 uur in de week gedurende een jaar is er naast de tegenprestatie genoeg ruimte voor eventuele inspanning te bevordering voor re-integratie of het accepteren van werk. Daarnaast behoren kandidaten niet meer tot de doelgroep van de tegenprestatie indien zij starten met werk. De tegenprestatie wordt uitgevoerd naast reguliere arbeid en vervangt geen betaalde werkplekken. Alle personen zijn verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid en aansprakelijkheid. Op één kandidaat na geven alle kandidaten aan goed in staat te zijn de tegenprestatie uit te voeren. Bij de kandidaat waar dit niet het geval is, wordt hier bij de organisatie rekening mee gehouden en op geanticipeerd. Hiermee voldoen de klussen aan de wettelijke eisen die aan de tegenprestatie zijn gesteld. Naast de gemeente zijn ook de organisaties waar kandidaten geplaatst worden alert op het feit of kandidaten goed in staat zullen zijn de taken uit te voeren. De fysiek gesteldheid van kandidaten kan ook na plaatsingen veranderen, waardoor kandidaten weken of maanden na de start niet meer in staat zijn om de tegenprestatie uit te voeren. Er zijn een aantal trajecten voortijdig gestopt vanwege lichamelijke klachten. Organisaties benadrukken het belang van een goede afstemming tussen de fysieke mogelijkheden van een kandidaat en de keuze voor een klus. Uit de tussenevaluatie is gebleken dat hier vanuit beide kanten aandacht voor is en deze elkaar kan aanvullen. Uit de evaluatie is gebleken dat de motivatie van kandidaten verschillende is. Organisaties geven aan dat kandidaten soms echt verwoorden dat ze de tegenprestatie moeten doen. Weinig motivatie verhoogt de kans op uitval en moet zoveel mogelijk worden voorkomen. Organisatie benoemen dit punt ook als verschil tussen kandidaten van de tegenprestatie en vrijwilligers. Vrijwilligers kiezen hun werkzaamheden volledig zelf en dit sluit daarom vaak beter aan bij hun interesses. De uitvoering van de tegenprestatie heeft 70.000,- gekost. Hiervoor zijn er 52 plaatsingen in het afgelopen jaar gerealiseerd, waarvan momenteel nog 41 kandidaten actief zijn. Hierbij moet worden aangedragen dat de consulent die betaald wordt uit het budget van de tegenprestatie, zich ook bezig houdt met 13 personen die vrijwilligerswerk verrichten en 28 personen die geplaatst gaan worden. 14
Uit de evaluatie blijkt dat het voortraject, dat moet leiden tot plaatsing, het meest arbeidsintensief is. De gemeente werft op dit moment in principe alle plekken voor het uitvoeren van de tegenprestatie zelf. Er zijn enkele plekken waarin kandidaten hierin zelf initiatief hebben genomen. 4.2 AANBEVELINGEN Voor voortzetting van de tegenprestatie is aan te bevelen om te kijken naar een manier waarop uitvoering van de tegenprestatie minder arbeidsintensief is dan momenteel het geval is. De consulenten zijn vooral veel tijd kwijt aan het voortraject dat moet leiden tot een plaatsing. Advies is om te zoeken naar een werkwijze waarop dit efficiënter kan gebeuren. Voor voorzetting van de tegenprestatie is het advies te kijken op welke manier kandidaten nog meer in hun eigen kracht gezet kunnen worden. Kandidaten kunnen op deze manier een grotere rol vervullen bij het zoeken van een plek voor het verrichten van de tegenprestatie. Binnen het takenpakket van de consulenten komt het accent dan meer te liggen op monitoren. Hierdoor is het ook mogelijk op een meer efficiënte manier uitvoering te geven aan de tegenprestatie Bij het realiseren van plekken kan er meer aanspraak worden gemaakt op de eigen kracht van kandidaten. Op dit moment wordt alle plekken volledig door de gemeente zelf geworven. Dit kost veel tijd en levert een grote werkdruk op voor de consulenten. In trend met landelijke ontwikkelingen en de visie van waaruit de 3D s momenteel vorm krijgen, kan meer aanspraak worden gemaakt op de eigen kracht van kandidaten. Op deze manier krijgt de kandidaat ook meer invloed op de keuze voor het soort werkzaamheden dat hij/zij gaat verrichten en kan opzoek gaan naar een plek die volledig aansluit bij zijn of haar interesse. Met ingang van de Participatiewet per 1 januari 2015 zijn alle gemeenten in Nederland verplicht beleid te formuleren en uitvoering te geven aan de tegenprestatie. Voor aanvang van de pilot is besloten de tegenprestatie uit te rollen in de gemeente Wassenaar indien de pilot positieve resultaten liet zien. Naast dat de resultaten positief zijn, zorgen wettelijke veranderingen ervoor dat Wassenaar ook uitvoering zal gaan geven aan de tegenprestatie. In Wassenaar is de coach Sociale Activering actief. Bij voortzetting van de tegenprestatie en aansluiting van Wassenaar is aan te raden aansluiting te zoeken bij de coach Sociale Activering. De sociale Coach Activering maakt gebruik van bestaande vrijwilligersvacatures. Wellicht kan de werkwijze van de tegenprestatie aansluiting hierbij vinden door contacten te leggen met welzijns- en vrijwilligersorganisaties waar vraag is naar extra hulp. Op deze manier wordt de bestaande vraag naar helpende handen vervult en hoeven consulenten niet opzoek te gaan naar klussen. Daarbij zal een bestaande vacaturebank aan vrijwilligerswerk meer variatie bieden in verschillenden klussen. De coach gaat vanuit de interesse van kandidaten opzoek naar vrijwilligerswerk, terwijl kandidaten voor de tegenprestatie hun voorkeur kunnen aangeven aan de hand van beschikbare klussen. Het eerste geeft meer ruimte om aan te sluiten bij de interesse van de kandidaat. Een factor die mede bepalend is voor succes. Het is echter wel van belang om verschillen tussen de doelgroepen van de coach en de tegenprestatie inzichtelijk te maken. De doelgroep van de tegenprestatie bestaat uit personen op lagere treden, die geen traject richting werk volgen. Verwachting is dat uitstroom naar werk bij deze groep op korte termijn niet aan de orde is. Kandidaten voor de tegenprestatie hebben over het algemeen beperkingen en reguliere vrijwilligersvacature moeten voor deze groep wel goed uitvoerbaar zijn. Zoals organisaties in deze evaluatie ook hebben aangegeven is het belangrijk om bij het toekennen van een tegenprestatie rekening te houden met de mogelijkheden van kandidaten. Het gaat hier immers nog steeds om een tegenprestatie naar vermogen. 15