SECUNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm: TSO Graad: tweede graad Jaar: eerste en tweede leerjaar Studiegebied: Mechanica elektriciteit FUNDAMENTEEL GEDEELTE Optie(s): Elektriciteit - elektronica Elektromechanica Vak(ken): PV Praktijk elektriciteit 2 lt/w Vakkencode: IT-e Leerplannummer: 2002/088 (vervangt 99037) Nummer Inspectie: 2002/69//1/N/SG/1/II/ /D/
TSO 2de graad ELEKTRICITEIT-ELEKTRONICA / ELEKTROMECHANICA 1 INHOUD Visie...2 Beginsituatie...2 Algemene doelstellingen...2 Leerplandoelstellingen / leerinhouden...3 Pedagogisch-didactische wenken en timing...5 Minimale materiële vereisten...7 Evaluatie...9 Bibliografie... 12 Toelichting bij gebruik van het leerplan... 13 Jaarplan... 13
TSO 2de graad ELEKTRICITEIT-ELEKTRONICA / ELEKTROMECHANICA 2 VISIE In het vak praktijk elektriciteit maken de leerlingen kennis met enkele vaardigheden die eigen zijn aan een aantal beroepen uit de sector. Hiervoor werd gebruikt gemaakt van volgende beroepsprofielen en beroepsopleidingsprofielen: residentieel elektrotechnisch installateur 1. industrieel elektrotechnisch installateur 2 Gelet op het profiel van de optie (in de eerste plaats gericht op verder studeren), is het niet de bedoe- ling om voor enkele oefeningen de opstelling volledig door de leerling te laten uitvoeren (als kennis- making). Voor de meeste opdrachten zullen vooraf gemonteerde didactische opstellingen gebruikt worden. BEGINSITUATIE Voor het vak praktijk elektriciteit is er geen enkele voorkennis noodzakelijk. Afhankelijk van vooroplei- ding, kunnen sommige leerlingen reeds een aantal vaardigheden verworven hebben. Van de lerares/leraar wordt verwacht dat zij/hij zich vergewist van hetgeen elke leerling reeds verwor- ven heeft, en dat zij/hij hiermee rekening houdt bij het bepalen van eventuele uitbreidingsoefeningen. ALGEMENE DOELSTELLINGEN Bij alle leerinhouden indien toepasselijk zal de nodige aandacht besteed worden aan het correct gebruik van eenheden en symbolen; welzijn (veiligheid, hygiëne en gezondheid); milieu. In het vak praktijk elektriciteit moet, naast de praktische uitvoering, voldoende aandacht besteed worvan den aan het technologisch aspect van zowel materialen als van gereedschappen, aan de werking de diverse schakelingen en aan het leren lezen van de elektrische schema s. Naast de "technische" vaardigheden, zal de lerares/leraar ook oog hebben voor de vereiste persoonlijkheidskenmerken: veiligheid- en milieubewustzijn doorzettingsvermogen flexibiliteit imagobewustzijn zelfstandigheid klantgerichtheid zin voor samenwerking leergierigheid zin voor zelfevaluatie 1 SERV, Onderzoek naar de kwalificatiebehoeften voor residentieel elektrotechnisch installateur en VLOR, studie 185 2 SERV, Onderzoek naar de kwalificatiebehoeften voor industrieel elektrotechnisch installateur en VLOR, studie 184
TSO 2de graad ELEKTRICITEIT-ELEKTRONICA / ELEKTROMECHANICA 3 LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN Decr. nr. De leerlingen kunnen LEERPLANDOELSTELLINGEN 1 een opgedragen taak uitvoeren met voortdurende aandacht voor welzijn, (veiligheid, gezondheid en hygiëne) en milieu. omgaan met persoonlijke beschermingsmiddelen. het materiaal en gereedschap nodig voor de uitvoering van de opdracht bepalen en eventuele tekorten melden. zorg dragen voor gereedschap, machines en meetapparatuur. materiaal uitpakken (U), visueel controleren en eventuele gebreken melden. gereedschap en materiaal volgens instructies op de werkplek opslaan en beschermen. nagaan of het werk volgens de opdracht uitgevoerd kan worden en afwijkingen melden. een geschikte werkmethode en werkvolgorde bepalen, vertrekkend van een werkopdracht. de eigen werkplek inrichten. de werkplek tijdens en na het werk opruimen. afval volgens instructies sorteren. 2 een leidingtracé uitzetten op basis van een werkopdracht. gaten maken voor inbouwdozen in holle wanden. inbouwdozen en centraaldozen plaatsen (in holle wanden en opbouwmateriaal). buizen bewerken (vaste, en voorbekabelde buizen), inwerken (in holle wanden) en bevestigen. kabelgoten plaatsen. kabels leggen, inwerken (in holle wanden) en bevestigen. LEERINHOUDEN 1 Het eigen werk organiseren 2 Lichtschakelingen installeren en controleren residentieel industrieel
TSO 2de graad ELEKTRICITEIT-ELEKTRONICA / ELEKTROMECHANICA 4 Decr. nr. De leerlingen kunnen 3 4 draden in buizen trekken. LEERPLANDOELSTELLINGEN schakelaars en contactdozen (opbouw, inbouw en spatwaterdicht) plaatsen en aansluiten. armaturen en railsystemen voor verlichting plaatsen en aansluiten. de uitgevoerde schakelingen controleren, onder spanning brengen en testen. fouten in die schakelingen op een gestructureerde manier opzoeken en herstellen. een installatie voor bel deurbode parlofoon videofoon telefoon (o.a. binnenhuistelefooncentrale) noodverlichting plaatsen en aansluiten op basis van een werkopdracht, rekening houdend met de instructies van de constructeur. fouten in die schakelingen op een gestructureerde manier opzoeken en herstellen. een verdeelbord plaatsen. componenten in een verdeelbord plaatsen, verbinden en aansluiten. een meterkast plaatsen. stroomkringen en voedingsspanningen etiketteren. LEERINHOUDEN 3 Signalisatie-, veiligheid- en comfortschakelingen 4 Schakelkast en meterkast
TSO 2de graad ELEKTRICITEIT-ELEKTRONICA / ELEKTROMECHANICA 5 PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN TIMING Omwille van de beperkte beschikbare tijd, zal het niet mogelijk zijn om alle oefeningen volledig door de leerlingen te laten uitvoeren (vanaf het plaatsen van de installatie tot het testen en het foutzoeken). Om hieraan te verhelpen kan het volstaan om slechts voor enkele oefeningen de opstelling volledig door de leerling te laten uitvoeren. Voor de meeste opdrachten zal het volstaan om te vertrekken vanaf vooraf gemonteerde didactische opstellingen. Op die manier komt er meer tijd vrij voor het maken van de verbindingen en voor het foutzoeken, hetgeen in een technische theoretische optie toch als voornaamste opdracht moet gezien worden. Elke nieuwe oefening wordt voorafgegaan door een duidelijke uiteenzetting omtrent de toe te passen werkmethode (de bewerkingsvolgorde, de technische reglementering en de situering van de oefening als onderdeel van een in de praktijk toegepaste elektrische installatie), het correct leren gebruiken van de verschillende gereedschappen, het technologisch aspect van de gebruikte materialen, de werking van de schakelingen. De leerlingen ontvangen hierbij de nodige teksten en tekeningen. Bij het verwerken van materialen of het realiseren van montageoefeni ngen moeten de leerlingen in de mogelijkheid gesteld worden om persoonlijk initiatief te ontwikkelen. De lerares/leraar zal elke gelegenheid te baat nemen om in de werkplaats de begrippen van veiligheid, hygiëne en zorg voor het milieu bij te brengen. Gereedschap en materiaal moet ordentelijk en doelmatig weggeborgen worden. De werkplaats moet steeds netjes gehouden worden en in ieder geval net zijn bij het einde van de les. De lerares/leraar zal de verschillende leerlingen nauwgezet volgen bij hun opdracht. Eventuele foutieve of gevaarlijke werkmethodes moeten meteen gecorrigeerd worden. Eventueel wordt dit klassikaal behandeld. Pedagogisch is het niet verantwoord om de leerlingen tijdens de les de leerstof of de opgaven te laten noteren. Om tijdverlies te vermijden wordt het gebruik van een goed handboek of van een door de lerares/leraar zelf gemaakte cursus aanbevolen. Tijdens alle praktijkopdrachten, moet er over gewaakt worden dat steeds voldaan is aan alle voorschriften betreffende welzijn (veiligheid, gezondhei d en hygiëne) en milieu.
TSO 2de graad ELEKTRICITEIT-ELEKTRONICA / ELEKTROMECHANICA 6 Nr. Pedagogisch-didactische wenken Timing 1 Hier zijn een aantal vaardigheden vermeld die geleidelijk aan moet bijgebracht worden. Het is de bedoeling dat de leerling deze vaardigheden op het einde van de opleiding verworven heeft. Het is van belang hier elke les enige tijd aan te besteden en steeds te wijzen op fouten. 2 Stel je praktijkopdracht op alsof het een werkopdracht voor een installateur zou zijn. Hou er uiteraard rekening mee dat de leerling in de beginperiode heel wat extra informatie (die geleidelijk aan kan verminderen) zal nodig hebben. Het is zeker niet de bedoeling om alle lichtschakelingen met alle soorten materiaal uit te voeren. Zorg voor een holle wand, waar de leerlingen op realistische wijze kunnen leren omgaan met het hiervoor bestemde inbouwmateriaal. * 1 w 30 w Voorzie voldoende tijd voor foutzoeken. 3 Besteed voldoende aandacht aan het foutzoeken, waarbij de leerlingen moeten kunnen vaststellen of de fout aan de toestellen of aan de bedrading te wijten is. 4 Zorg voor een opstelling die zo goed mogelijk een werkelijke situatie benaderd. Beperk tot een aansluiting op 230 V enkelfasig. Hou rekening met plaatselijke reglementering. 15 w 4w *: Het praktisch gebruik kan best aangeleerd en/of ingeoefend worden ter gelegenheid van an- dere onderwerpen (bijvoorbeeld lichtschakelingen).
TSO 2de graad ELEKTRICITEIT-ELEKTRONICA / ELEKTROMECHANICA 7 MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN 3 1 set basisgereedschap (per leerling beschikbaar) bestaande uit: schroevendraaiers 2 tot 8 mm kruisschroevendraaiers nr 1-2-3 geïsoleerde combinatietang geïsoleerde zijkniptang geïsoleerde striptang geïsoleerde ronde bektang geïsoleerde fijne bektang (recht of gebogen) tang voor drukverbindingen juniorbeugelzaag elektricienmes lichte hamer kleine waterpas testapparaat rolmeter algemeen gereedschap (aantallen afhankelijk van het aantal leerlingen) werkbanken lichte soldeerbouten hete luchtblazer voor krimpkous elektrische schroevendraaier handboormachine tafelboormachine universeel meettoestel veiligheidsbrillen vijlen set platte steeksleutels set ringsleutels 3 De uitrusting en de inrichting van de lokalen, inzonderheid de werkplaatsen, de vaklokalen en de laboratoria, dienen te voldoen aan de technische voorschriften inzake arbeidsveiligheid. Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing: Codex, ARAB, AREI, Vlarem. Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden met betrekking tot de uitrusting en inrichting van de lokalen én de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel. Zij schrijven voor dat: duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn; alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen toepassen; de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden; de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de wetgeving het vereist.
TSO 2de graad ELEKTRICITEIT-ELEKTRONICA / ELEKTROMECHANICA 8 set inbussleutels set boren buizenklem zelfklemmende tang ontmanteltang voor kabel metaalbeugelzaag plooiveer trekveer 1 geïnstalleerde werkbox (of plank met voldoende grote afmetingen) met spanningsvoorziening verbruiksmateriaal afhankelijk van de uitgevoerde oefeningen
TSO 2de graad ELEKTRICITEIT-ELEKTRONICA / ELEKTROMECHANICA 9 EVALUATIE Onderscheid moet gemaakt worden tussen de evaluatie van het leerproces en de evaluatie van het eindproduct. Bij de procesevaluatie wordt doorlopend gepeild naar de verwerking van het leerproces, met de be- d it proces zo nodig bij te sturen, zodat elke leerling op de meest effectieve manier kan leren. doeling De klemtoon ligt hierbij duidelijk op het optimaal functioneren van de leerling. Het verloop van het proces wordt, vooraf, door de leraar uitgetekend. Zij/hij bepaalt welke de verschillende stappen zijn; welke fouten op elk moment ontoelaatbaar zijn; welke fouten kunnen gemaakt worden. Afhankelijk van het resultaat van feedback-momenten (evaluaties na elke opdracht of deelopdracht) wordt het proces verder gezet of zo nodig bijgestuurd. Om de leerling te motiveren gebeurt dit in een constructieve, positieve sfeer. Productevaluatie gebeurt op het einde van het leerproces (bijvoorbeeld na een hoofdstuk, een opdrachtenreeks, een project, een trimester...). Hierbij wordt nagegaan in hoeverre de leerling de basisdoelstellingen bereikt heeft. Elke evaluatie dient te vertrekken vanuit duidelijke en operationele doelstellingen. Zowel het proces als het product moeten op een zo objectief mogelijke manier geëvalueerd worden. De evaluatie steunt altijd op een vaardigheids- en werkanalyse die het verloop, de verantwoording en de criteria weergeeft van de opdracht. Proces- en productgericht evalueren kan vier aspecten omvatten: de denkactiviteit (bijvoorbeeld instructies lezen, aantekeningen maken, ). de motorische handelingen (bijvoorbeeld verbindingen maken, ). de praktijk-attitudes (bijvoorbeeld nauwkeurig werken, scherp waarnemen, ). de uitvoeringstijd, waarbij gestreefd wordt naar een haalbaarheid voor 90 % van de leerlingen. Bij de evaluatie zal er in ieder geval rekening gehouden worden met het feit dat het om leerlingen gaat. Onnauwkeurig werken, kleine fouten maken, moet in zekere mate aanvaardbaar zijn. Belangrijk is de evolutie. Daarom zal de lerares/leraar voortdurend de vorderingen van de leerlingen controleren. Indien nodig zal zij/hij meteen remediërend optreden. Bij het begin van iedere praktijkopdracht zal de lerares/leraar (indien nodig aan alle leerlingen afzonderlijk) meedelen welke (sub)doelstellingen tijdens die les moeten bereikt of nagestreefd worden: iedere leerling moet bij het begin van iedere les weten wat van hem tijdens die les verwacht wordt. In het evaluatieproces kunnen 3 stappen onderscheiden worden: registreren (door middel van een evaluatieschema), interpreteren (door middel van een vierpuntenschaal), rapporteren. Registreren Om zo objectief mogelijk te kunnen registreren, wordt voor elke praktijkopdracht (met de daarbij horende gedragsvaardigheden) een evaluatieschema opgesteld. Zo n schema bevat alle doelstellingen (met de daarbij horende subdoelstellingen) en attitudes die bij de opdracht zullen geëvalueerd worden. Het is niet noodzakelijk om bij alle opdrachten steeds alle mogelijke subdoelstellingen te evalueren. Sommige subdoelstellingen kunnen eventueel weggelaten worden als ze vroeger reeds vaker aan bod kwamen of later ruimschoots aan bod zullen komen.
TSO 2de graad ELEKTRICITEIT-ELEKTRONICA / ELEKTROMECHANICA 10 De selectie van de attitudes en de wijze van registratie, wordt in vakgroep overlegd. Bepaalde aspecten zijn objectief meetbaar (bijvoorbeeld een buis op lengte zagen binnen een aangegeven tolerantie), andere aspecten zijn subjectief waarneembaar (bijvoorbeeld een geschikte kleurcombinatie kiezen). De mate waarin een objectief waarneembare doelstelling bereikt werd, kan in het schema aangeduid worden door middel van een twee-puntenschaal: + : doelstelling bereikt! : doelstelling niet bereikt Voor niet objectief meetbare doelstellingen wordt geadviseerd om te werken met een drie puntenschaal: + : doelstelling bereikt : doelstelling niet helemaal bereikt! : doelstelling niet bereikt Door het evaluatieschema samen met de opgave ter beschikking van de leerling te stellen, kan de zelfevaluatie bij de leerling sterk aangemoedigd worden. Interpreteren Door middel van het evaluatieschema controleert de lerares/leraar bij het einde van iedere les in welke mate de leerlingen de vooropgestelde lesdoelstellingen bereikten. Dit wordt kort met iedere leerling individueel besproken. Aan de registraties in het evaluatieschema kunnen verschillende interpretaties gegeven worden. Enkele voorbeelden: + (doel bereikt) (doel niet helemaal bereikt) (doel niet bereikt) niveau is voldoende voldoende maar leemten niveau onvoldoende voor verbetering vatbaar onaanvaardbaar niveau nagenoeg foutloos nagenoeg correct aanvaardbare tekorten aanvaardbaar aantal lichte of schadelijke fouten onvergeeflijke fouten detailfouten of leerproces fouten zware inbreuken volledig kleine tekorten onvolledig zware tekorten behoorlijk, zinvol storingen, fragmentarisch onlogische uitvoering kan het en doet het vrijwel altijd, spontaan en zonder aarzelen kan het en doet het af en toe, zonder overtuiging, wisselvalling! kan het niet, doet het niet of nooit, afwijzend en met tegenzin Om eenvormigheid te bekomen in verband met de gebruikte interpretatie, is een overleg binnen de vakgroep absoluut noodzakelijk. Rapportering Na iedere les (liefst uiterlijk bij het begin van de volgende les) worden de resultaten van het evaluatieschema omgezet op een vierpuntenschaal. Die quotatie wordt in de agenda van de leerling genoteerd, waarbij uiteraard voldoende aandacht moet besteed worden aan een eventueel noodzakelijke remediëring.
TSO 2de graad ELEKTRICITEIT-ELEKTRONICA / ELEKTROMECHANICA 11 De omzetting van de (eventueel gewogen) evaluaties kan op verschillende manieren gebeuren. Om eenvormig te kunnen omzetten, is een overleg binnen de vakgroep absoluut noodzakelijk. Hoe de omzetting zal gebeuren moet in ieder geval vooraf vastgelegd worden. Dit kan bijvoorbeeld als volgt gebeuren. Heel goed meer dan 80% van de sub-vaardigheden, subdoelstellingen zijn bereikt (nagenoeg) foutloos, uitstekend, enkel + codes volledig zelfstandig uitgevoerd vlotte uitvoering, met overtuiging, belangstelling, Goed 60 à 80 % van de onmisbare vaardigheden of doelstellingen zijn bereikt veel + en weinig codes aanvaardbare kwaliteitsverschillen aanvaardbare proces-leerfouten geen schadelijke fouten zichtbare vorderingen Zwak 50 à 60 % van de onmisbare vaardigheden of doelstellingen zijn bereikt alleen een deel van de subdoelen zijn bereikt weinig + en veel codes veel onnodige leerfouten soms zware schadelijke fouten geen zichtbare vorderingen Niet goed minder dan 50% van de onmisbare vaardigheden of doe lstellingen zijn bereikt veel codes of alleen maar codes en - codes veel schadelijke of onver geeflijke fouten, onlogisch handelingen Het rapportcijfer Naar het rapport toe moeten alle quotaties (vierpuntenschaal resultaat van remediëring) omgezet worden naar een cijfer. Ook die omzetting moet overlegd worden binnen de vakwerkgroep. Alle ernstige tekorten (cf. diverse e valuatieschema s) worden steeds vermeld in de rubriek commentaar, waarbij er steeds een duidelijk geformuleerde remediëring moet voorzien worden (geen algemene opmerkingen).
TSO 2de graad ELEKTRICITEIT-ELEKTRONICA / ELEKTROMECHANICA 12 BIBLIOGRAFIE AIB - VINÇOTTE, Algemeen Reglement op de Elektrische installaties AREI, Brussel CED - SAMSON, Algemeen Reglement op de Elektrische installaties, Diegem COOREMAN, Serie Elektrotechniek: Elektrotechnisch tekenen, Plantyn DEKELVER, Serie elektrotechniek: Installatieleer, Plantyn ELECTRABEL, Vademecum voor installateurs GASELWEST, Veilig gebruik van de elektriciteit, Brussel MICHIELSEN, L., De voorrangsschakelaar en de voorkeurschakelaar, Electrabel VEGB, Veilig werken met elektriciteit, Brussel VEKENS, J. Installatie praktijk voor de elektricien, Standaard
TSO 2de graad ELEKTRICITEIT-ELEKTRONICA / ELEKTROMECHANICA 13 TOELICHTING BIJ GEBRUIK VAN HET LEERPLAN In het leerplan zijn een aantal uitbreidingsdoelstellingen opgenomen. Uitbreidingsdoelstellingen wor- den aangeduid door een (U) na de doelstelling. Uitbreidingsdoelstellingen moeten enkel bereikt worden als het niveau van de leerlingen dit toelaat. Zij kunnen ook gebruikt worden indien een of meerdere lestijden complementaire activiteiten besteed worden aan het praktisch vak praktijk/stages elektriciteit. JAARPLAN Van elke lerares/leraar wordt verwacht dat zij/hij in het begin van het schooljaar een jaarplanning maakt. Die planning kan gemaakt worden volgens het bijgevoegd model. Eenvormigheid is een noodzaak voor de verschillende collega's. De verschillende jaarplannen moeten zodanig gemaakt worden dat er - waar mogelijk - per week een coördinatie is tussen de verschillende vakken. Een overleg tussen de verschillende leraars zal absoluut noodzakelijk zijn! Tijdens het schooljaar zullen de vorderingen door de verschillende collega's samen regelmatig geëvalueerd worden met het doel de verschillende jaarplannen eventueel bij te sturen. De timing is gemaakt voor 25 weken per schooljaar. De resterende tijd kan door de lerares/leraar vrij gebruikt worden voor uitdiepingen en/of uitbreidingen. Ook nieuwe ontwikkelingen kunnen hier eventueel aan bod komen. De timing en de volgorde van de leerstofonderdelen zijn niet bindend. Indien afgeweken wordt, moet dit in overleg tussen de verschillende collega's gebeuren en moeten indien nodig de andere jaarplannen eveneens aangepast worden. Steeds moet erover gewaakt worden dat de noodzakelijke voorkennis aanwezig is.
TSO 2de graad ELEKTRICITEIT-ELEKTRONICA / ELEKTROMECHANICA 14 PV PRAKTIJK ELEKTRICITEIT (1ste jaar: 2 lestijden/week, 2de jaar: 2 lestijden/ week) Jaarplan Optie:... Leerk racht:... Vorderingsplan Onderwijsvorm:... Graad:... Jaar:... Schoo ljaar: /.. Vak:... Leerplannum mer:... Handboek/cursus:...... Lestijd en/week:... JAARPLAN VORDERINGSPLAN Week nummer Nr in leerplan Leerinhouden Gegeven op (datum) Opmerkingen
TSO 2de graad ELEKTRICITEIT-ELEKTRONICA / ELEKTROMECHANICA 15