K w a l i t e i t die men ziet Ooglaserbehandelingen en lenzenchirurgie AUGENKLINIK ESSEN Augenkliniken und Augenpraxen im Verbund in Ahaus Borken Essen Gelsenkirchen Gronau Raesfeld Rhede Rheine Stadtlohn Steinfurt Velen Vreden
2 Inhoud Altijd goed zien. Aan u de keus.... 3 Op onze ervaring kunt u vertrouwen.... 4 Het oog. Een meesterwerk van de natuur.... 5 Waarom heeft iedereen op den duur een leesbril nodig heeft.... 8 Als u uw slechtziendheid wilt laten behandelen.... 9 Het vooronderzoek. Wij kijken niet alleen naar uw ogen.... 10 Uw oogcorrectie. Net zo uniek als uzelf.... 11 Operatiemogelijkheden.... 12 De grote dag. Hoe verloopt uw laseroperatie.... 15 Na de operatie.... 17 Bij hogere afwijkingen. Een contactlens in het oog.... 19 Mogelijkheden bij ouderdomsverziendheid - relatieve brilvrijheid. 21 Uw lensoperatie.... 22 Heeft u nog vragen? Neem dan contact met ons op.... 23 Ons oogheelkundig verbond: aangesloten oogartsen.... 24 Impressum... 27 Augenkliniken und Augenpraxen im Verbund in Ahaus Borken Essen Gelsenkirchen Gronau Raesfeld Rhede Rheine Stadtlohn Steinfurt Velen Vreden
3 Altijd goed zien Aan u de keus Is `s morgens uw eerste beweging een greep naar uw bril en doucht u s morgens op de tast? Bent u pas aangekleed na de bril of contactlenzen? Misschien heeft u droge ogen en verdraagt u moeilijk uw contactlenzen? Gun uzelf een nieuw zien. Onze oogklinieken bieden u moderne en individuele behandelingsmogelijkheden voor een nieuw leven zonder bril of contactlenzen. Augenkliniken und Augenpraxen im Verbund in Ahaus Borken Essen Gelsenkirchen Gronau Raesfeld Rhede Rheine Stadtlohn Steinfurt Velen Vreden
4 Op onze ervaring kunt u vertrouwen Onze Provisus oogklinieken in Ahaus en Essen zijn in 2002 geopend en volledig gespecialiseerd in het operatief behandelen van refractiefouten. Provisus is een dochterkliniek van Augenklinik Ahaus, waar sinds 1992 jaarlijks meer dan 7000 patiënten worden geopereerd. Wij bieden u gecertificeerde kwaliteit: a Lasik-TÜV certificatie a Kwaliteitsmanagement (ISO 9001 certificatie) a Benchmarking (studie binnen het verbond van aangesloten oogartsen) a Binnen de Duitse KRC (Kommission für refraktive Chirurgie) leiden onze operateurs artsen op a Actuele laser-, diagnose- en behandelingstechnieken a Actieve deelname aan wetenschappelijke ontwikkelingen binnen de oogchirurgie a Constante uitwisseling met nationale en internationale specialisten Naast meetbare kwaliteitsindicaties is het belangrijk, dat wij elke patiënt in zijn totaliteit zien. Wij gaan bij ons advies uit van de persoonlijke situatie, zodat wij een behandeling op maat kunnen adviseren.
5 Het oog Een meesterwerk van de natuur plek waarmee het scherpst wordt gezien Het normaal ziende oog Normaalziendheid: Een gezichtsscherpte van 100% houdt in, dat u een 1 cm groot voorwerp op een afstand van 6 m duidelijk kunt herkennen. De binnenkomende lichtstralen worden door het hoornvlies en de ooglens zodanig gebroken, dat het brandpunt (de plek waarmee het scherpst wordt gezien) precies op het netvlies (de meest lichtgevoelige laag van het oog) valt.
6 De plek waarmee het scherpst wordt gezien De plek waarmee het scherpst wordt gezien Bijziendheid Bijziendheid gecorrigeerd De plek waarmee het scherpst wordt gezien De plek waarmee het scherpst wordt gezien Verziendheid (hypermetropie) Verziendheid gecorrigeerd
7 Bijziendheid: Bij bijziendheid is het oog te lang. Hierdoor ligt het brandpunt voor het netvlies. Hoe verder voorwerpen zijn verwijderd, hoe onscherper deze worden gezien. Verziendheid: Bij verziendheid is het oog te kort. Hierdoor ligt het brandpunt achter het netvlies. Voorwerpen in de verte worden door jonge mensen vaak nog scherp gezien. Hoe dichterbij een voorwerp komt, hoe onscherper een verziend iemand dit ziet. Hoornvliesverkromming: Ook wel astigmatisme genoemd. Bij een normaalziend oog heeft het hoornvlies de vorm van een ronde bal. Bij een hoornvliesverkromming is het hoornvlies niet kogelvormig, maar gevormd als een rugbybal. Hierdoor worden lichtstralen verschillend, afhankelijk van de kromming, gebroken en niet in een brandpunt gebundeld maar in een streep. Bij een hoornvliesverkromming worden voorwerpen dichtbij en in de verte vervormd.
8 Waarom heeft iedereen op den duur een leesbril nodig Ouderdomsverziendheid Een jonge ooglens is flexibel en kan daardoor het oog scherp stellen. Door deze eigenschap kan het oog zich op voorwerpen dichtbij en veraf instellen. Deze accommodatie gaat echter na het vijftigste levensjaar verloren. Ook normaalziende personen hebben dan een leesbril nodig. Het zien uit de jeugd kan nooit meer worden bereikt. Er zijn echter wel manieren waardoor patiënten in het dagelijks leven veelal zonder bril kunnen functioneren en daarmee hun gevoel van levenskwaliteit vergroten. Een operatieve correctie van de ouderdomsverziendheid blijft echter een compromis. Een aanvullende bril kan in bepaalde situaties, zoals bij intensief lezen bijv., noodzakelijk zijn.
9 Als u uw slechtziendheid wilt laten behandelen Optimale criteria voor een goed resultaat: Uitgangspunt bij elke serieuze voorlichting is niet het medisch maakbare, maar de voor u als patiënt meest zinvolle oplossing. a Het door de patiënt kenbaar maken van event. aanwezige oogaandoeningen of andere ziektes, zoals reuma, neurodermitis enz. is noodzakelijk a Er mag geen kans bestaan op zwangerschap en ook geen borstvoeding worden gegeven. De volgende criteria zijn belangrijk: a De refractie (brilwaarde) dient gedurende de laatste twee jaar stabiel te zijn a Een minimumleeftijd van 18 jaar dient te zijn bereikt
10 Het vooronderzoek Wij kijken niet alleen naar uw ogen Voor het vooronderzoek moet ca. 2 3 uur worden uitgetrokken. Welke onderzoeken worden bij u uitgevoerd? a Objectieve en subjectieve meting van de gezichtsscherpte a Meten van de aslengte van het oog a Meten van de gezichtsas, de diameter van het hoornvlies en de diepte van de voorste oogkamer a Test m.b.t. het 3-D zien (Lang-test) a Topografisch onderzoek van het hoornvlies. Zoals bij een landkaart worden bergen en dalen op het hoornvliesoppervlak nauwkeurig gemeten en opgetekend a Meten van de pupil in het donker a Meten van de dikte van het hoornvlies a Onderzoek aan de spleetlamp van het voorste oogsegment a Meten van de dikte van de endotheel laag a Netvliesonderzoek met vergrote pupillen a Indien gewenst, een onderzoek naar een behandeling volgens de Wave Front Technology a Meten van de oogdruk a Meten van het vermogen tot accommoderen Wij raden u altijd een operatiemethode aan, die past bij uw persoonlijke levensomstandigheden. Daarnaast adviseren wij u ook m.b.t. mogelijke alternatieven. Houdt u er a.u.b. rekening mee, dat zachte contactlenzen een week en harde contactlenzen twee weken voor het vooronderzoek niet meer mogen worden gedragen, omdat anders geen zorgvuldige metingen kunnen worden gedaan. Na het onderzoek mag u niet zelf autorijden, omdat wij uw pupillen t.b.v. een netvliesonderzoek wijd stellen met druppeltjes.
11 Een oogcorrectie Net zo uniek als uzelf Operatiemogelijkheden In principe maken we onderscheid tussen hoornvlieschirurgische (lasertechniek) en lenschirurgische (lensimplantatie) behandelingen. Het kan voorkomen, dat er om een optimaal resultaat te krijgen, bij een en dezelfde patiënt een gecombineerde laseren lenzenbehandeling wordt uitgevoerd. Op de volgende pagina s geven wij een kort overzicht van behandelingen, die al jaren met succes worden toegepast. Wij beschrijven hier ook de verschillende handelingen, te weten: voor, tijdens en na de operatie. Helaas zijn er ook patiënten voor wie een leven zonder een (aanvullende) bril niet geheel mogelijk is. Ook daarover informeren wij u eerlijk tijdens het vooronderzoek. In uw en ons belang streven wij naar tevredenheid op lange termijn. Stelt u ons daarom alle vragen die u bezighouden, ook vragen die u na afloop van de behandeling nog heeft. Er is ons team veel aan gelegen om u snel en met kennis van zaken te woord te staan.
12 Operatiemogelijkheden Er zijn veel manieren om zonder hulpmiddel scherp te kunnen zien. Onderstaande tabel geeft u inzicht in de verschillende behandelingsmogelijkheden bij voorkomende gezichtsafwijkingen. bijziendheid (-) verziendheid (+) Dioptrieën 25 20 15 10 5 0 5 10 15 20 FemtoSecond Lasik Lasek Voorste oogkamerlens Clear lens extraction Bij de hierboven genoemde behandelingen kan een aanwezige hoornvliesverkromming gelijktijdig worden meebehandeld. In de meeste gevallen kan een gezichtsafwijking in een keer worden gecorrigeerd. Een tweede correctie is nodig, als er een combinatie van een laserbehandeling met een lensimplantatie plaatsvindt. In dit geval wordt eerst de lensoperatie uitgevoerd en enkele weken laten de laserbehandeling.
13 Operatiemogelijkheden Geavanceerde lasertechniek: FemtoSecond Laser Bij deze techniek wordt een dunne lamel van het hoornvlies met behulp van de FemtoSecond Laser zo bewerkt, dat deze als een dekseltje kan worden teruggeklapt. De lamel wordt niet mechanisch met een mesje gesneden, maar geheel door een laser bewerkt. Deze techniek wordt ook wel de All-Laser-Lasik methode genoemd. Aansluitend wordt de vrijgekomen diepere laag van het hoornvlies met een Excimer- Laser gemodelleerd. Dit modelleren gebeurt met een duizendste van een milimeter. Eenvoudig gezegd, laseren wij de brilwaarden in het hoornvlies. Voordelen van de nieuwe laser zijn; een grotere stabiliteit, meer zekerheid en betere resultaten. Lasek: bij een dun hoornvlies Bij de Lasekmethode wordt de bovenste laag van het hoornvlies losgeweekt en aan de kant geschoven. De eronder gelegen hoornvlieslaag wordt daarna op dezelfde manier als bij de Lasikmethode met een laser gemodelleerd. Het oog kan de eerste dagen na een Lasekbehandeling wat pijnlijk zijn. Het gehele genezingsproces, de regeneratie van de dekcellenlaag, duurt ca. 3 weken. De FemtoSecond Laser werkt in het infraroodgebied en pulseert met een snelheid van een biljoenste seconde. In tegenstelling tot het handgestuurde microkeratoom, kunnen bij FemtoSecond Lasik de door de computer berekende verschillende afmetingen qua vorm, grootte en dikte van de hoornvlieslamel worden vastgelegd. Hierdoor kan met elke individuele bijzonderheid rekening worden gehouden.
14 Operatiemogelijkheden Behandelingen op maat : Corneal Wavefront Lasik Bij de Wavefront-Technology wordt de afwijking van de breking van de lichtstralen berekend. Hierbij kunnen tot 1.500 verschillende meetwaarden worden verkregen. Met deze techniek is het mogelijk om een exacte meting van het hoornvlies en een analyse van het totale optische systeem van het oog te maken. Met behulp van de Wavefront-Technology kunnen de vervormingen, die storend werken, individueel en op maat worden gecorrigeerd. Hiermee kan ook een onregelmatige hoornvliesverkromming (irregulaire astigmatisme) worden gecorrigeerd. De hoge verwachtingen die men een aantal jaren geleden van de Wavefront-Technology had zijn niet op alle onderdelen waarheid geworden. Daarom adviseren wij deze methode alleen dan, indien wij verwachten dat patiënten er mee geholpen zijn. Astigmatische Keratotomie (AK) Met een AK behandeling kan een hoge tot erg hoge hoornvliesverkromming worden gecorrigeerd. Hierbij wordt de hoornvliesverkromming, met behulp van micro-chirurgische boogvormige sneetjes in de rand van het hoornvlies, verminderd. AK kan ook worden gecombineerd met FemtoSecond Lasik en Lasek. Weliswaar niet in één behandeling, maar meestal met een tussenpoos van ca. 3 maanden.
De grote dag Hoe verloopt uw laseroperatie Waar moet u van tevoren aan denken: a Vanaf twee weken voor de operatiedag draagt u geen harde contactlenzen meer, zachte contactlenzen draagt u vanaf een week voor de operatiedag niet meer. a Drie dagen voor de operatiedag geen oogmake-up gebruiken. Omdat u ook de eerste dagen na de operatie geen oogmake-up mag dragen, kunt u even tueel uit voorzorg uw wimpers laten verven. a 15.00 uur U meldt u in onze kliniek. Vanmorgen heeft u geen crème in het gebied rond de ogen aangebracht. Ook heeft u geen geparfumeerde gezichtscrème/-cosmetica gebruikt, aangezien een crèmefilmpje en etherische olie de gevoelige laser kunnen beïnvloeden. U krijgt een licht kalmeringsmiddel, dat u rustig op u laat inwerken. a 15.45 uur Het kalmeringstabletje begint te werken en u wordt naar de voorbereidingsruimte gebracht. Hier wordt u voorzien van haarbescherming en overschoenen. Het te behandelen oog wordt verdoofd met druppelanesthesie en de omgeving rond uw oog wordt gedesinfecteerd. a 16.00 Uhr Wij brengen u naar de operatieruimte, waar u plaats neemt op een operatietafel. Gedurende de behandeling vertelt de arts u precies wat er gaat gebeuren. Uw gezicht wordt met een steriel laken afgedekt. Het oog, dat het eerst wordt geopereerd, blijft vrij. De operateur geeft u nog een
16 keer verdovende druppels en plaatst voorzichtig een ooglidspreider in het oog. Dit is nodig omdat u niet met het oog mag knipperen. Hierna wordt een onderdeel van de FemtoSecond Laser op uw oog geplaatst. U voelt dit als een lichte druk op het oog en u merkt dat het donker wordt. Het hoornvlies is nu voorbereid op de laserbehandeling. De laserstraal wordt op het hoornvlies gecentreerd en het bewegingsvervolgingssysteem (Eye-Tracker) wordt geactiveerd. Als het eerste oog klaar is, wordt op dezelfde wijze het andere oog behandeld. a 16.20 uur De operatie is klaar en de arts geeft u antibiotische druppels, waarna hij een verbandscontactlens op het oog plaatst Hierna mag u gaan zitten en wordt u gevraagd hoe laat het is op de wandklok in de operatiekamer. Hoewel alles nog enigszins wazig is, kunt u voor het eerst zonder bril goed zien. In onze rustruimte kunt u bijkomen van de behandeling. a 17.00 uur De oogarts onderzoekt uw ogen nog een keer aan de spleetlamp. U ontvangt een beschermende bril, oogdruppels en een informatieboekje met wat u wel en niet mag doen tijdens de eerste dagen na de operatie. Hierna mag u weer naar huis.
17 Na de operatie Na de operatie: De eerste uren na de operatie kunnen uw ogen nog wat tranen en ziet u nog wat wazig. Voor een optimale genezing adviseren wij u om de eerste acht uur na de operatie uw ogen zoveel mogelijk gesloten te houden. Erge pijn of een acute verslechtering van het zien is niet normaal. In dit geval dient u contact met ons op te nemen. 1. Ontstekingsremmende oogdruppels. Deze druppels dient u drie maal daags preventief tegen een ontsteking te gebruiken. Algemeen: In de regel wordt er al een dag na de Lasik een min of meer normaal gezichtsvermogen bereikt. Tijdens de eerste weken kan dit nog wat wisselen. Een stabiel resultaat wordt doorgaans pas na vier weken bereikt. Autorijden is meestal vanaf de dag na de operatie weer mogelijk. Vanaf ca 45 jaar zult u, zoals bij vrijwel ieder mens het geval is, een leesbril nodig hebben. Een laserbehandeling heeft hierop geen invloed. 2. Traanvochtvervangende druppels. Om te voorkomen dat het hoornvlies uitdroogt doordat er minder met de ogen wordt geknipperd, raden wij u aan om de eerste week elk uur de traanvochtvervangende druppels te gebruiken. Vanaf de tweede week druppelt u naar behoefte. De eerste twee weken na de operatie Belangrijk Bij het wassen of douchen mag er geen zeep in het oog komen, ook mag u niet in uw ogen wrijven. De eerste week geen make-up gebruiken. Met lichamelijke inspanning of met sporten, alsmede zwemmen, sauna- en zonnebankbezoek, pas na toestemming van de oogarts beginnen.
Voorste oogkamerlens Bij hogere afwijkingen Een contactlens in het oog De lenschirurgische operaties kan men onderscheiden in: Lensimplantatie: hierbij wordt een contactlens (als aanvulling op de menselijke lens) in het oog geplaatst (= phake lens) Lensuitwisseling: hierbij wordt de menselijke lens vervangen door een kunstlens (= clear lens exchange) gecorrigeerd. Deze ingreep is reversibel en kan, indien gewenst, weer ongedaan worden gemaakt. De menselijke lens blijft intact, waardoor het oog nog kan accommoderen (scherpstellen voor dichtbij). Phake lenzen zijn vooral geschikt voor jongere volwassenen, omdat op deze leeftijd de ooglens nog flexibel is en zich kan instellen op verschillende afstanden. Bij een lensimplantatie wordt aanvullend een lens (te vergelijken met een contactlens) in het oog geplaatst. Hierdoor kan ook een hoge slechtziendheid worden
20 Lensuitwisseling met monofocale en bifocale lenzen: Bij een hoge mate van slechtziendheid en ouderdomsverziendheid Alle vormen van slechtziendheid kunnen bij ouderdomsverziendheid met behulp van een lensuitwisseling worden gecorrigeerd. Hierbij is het mogelijk om in de verte of dichtbij zonder bril te zien. Door de implantatie van twee verschillende monofocale lenzen, van accommoderende lenzen of bifocale lenzen wordt een relatieve brilvrijheid mogelijk. Met deze lenzen kan de patiënt in de verte en dichtbij zonder bril functioneren. Bij langdurige werkzaamheden op leesafstand is het dragen van een leesbril doorgaans aangenamer. De operatie is te vergelijken met een grijze staaroperatie, die al heel lang bestaat en wereldwijd bij miljoenen mensen is uitgevoerd. Na een lensuitwisseling krijgt men geen grijze staar meer. Met speciale lenzen kan tegelijkertijd een hoornvliesverkromming worden gecorrigeerd. Bij een lensuitwisseling wordt de menselijke lens verwijderd en wordt er een speciaal voor de patiënt berekende kunstlens, in het overgebleven lenskapsel geïmplanteerd. Zien zonder bril: eindelijk vrij kunnen sporten
21 Mogelijkheden bij ouderdomsverziendheid - relatieve brilvrijheid Mono-vision Bij mono-vision wordt met monofocale lenzen één oog voor zien in de verte gecorrigeerd en het andere oog voor dichtbij. Deze methode wordt van tevoren met contactlenzen gesimuleerd, zodat de patiënt een realistische voorstelling heeft van hoe deze methode lijfelijk werkt. De mono-vision methode kan ook bij een laserbehandeling worden toegepast. Voorbeeld van een diffractieve multifocale lens (Restore, firma Alcon) Voorbeeld van een refractieve multifocale lens (Rezoom, firma AMO-Abbott) De accommoderende lens Deze innovatieve methode is te vergelijken met het zien op jeugdige leeftijd. Een uit twee lenssystemen samengestelde kunstlens, kan het accommoderen (het instellen van de ooglens) imiteren, waardoor de patiënt scherp in de verte en dichtbij kan zien. Bij deze operatie wordt het ophangsysteem van de natuurlijke lens gebruikt. Prelex - Lensuitwisseling met een multifocale lens Met deze methode is het mogelijk om de ouderdomsverziendheid met behulp van multifocale lenzen (verschillende sterktes in een lens) tegelijk te corrigeren met andere vormen van slechtziendheid. In de oogheelkunde wordt deze operatie Prelex genoemd, (Presbyopic Lens Exchange). Bij Prelex wordt een multifocale lens op de plaats van de eigen lens in het lenskapsel geïmplanteerd. De methode is vooral geschikt voor patiënten, die voordat de ouderdomsverziendheid optrad, verziend waren. De ingreep: De operatie is volledig pijnloos en in de regel vrij van complicaties. Het zien wordt de eerste dagen na de operatie snel beter. Voorbeeld van een accommoderende lens (Synchrony, firma AMO-Abbott)
22 Uw lensoperatie Bij het vooronderzoek adviseren wij u over welke behandeling (lensimplantatie of lensuitwisseling) en welke lenzen voor u het meest geschikt zijn. Voor een zorgvuldige meting van de lenssterkte, mag u zachte contactlenzen een week en harde contactlenzen twee weken voor de meting niet meer dragen. Met behulp van een contactvrije lasertechniek (IOL-Master) wordt de lengte van het oog gemeten. Met deze en enkele andere belangrijke waarden kan nu de voor u geschikte lens worden besteld. De operatiedag Tijdens deze dag heeft u zich aan onderstaande regels gehouden: De laatste drie dagen heeft u geen oogmake-up gebruikt. Omdat u ook de eerste dagen na de operatie geen oogmakeup mag gebruiken, heeft u eventueel uit voorzorg uw wimpers laten verven. Op de dag van de operatie draagt u geen sieraden en heeft u 5 uur voorafgaand aan uw operatieafspraak niets meer gegeten en gedronken. U meldt u op het afgesproken tijdstip in onze kliniek en u brengt uw operatiepapieren ingevuld mee. Onze medewerksters vertellen u vanaf dan meer over het verloop van de operatie. Een uur voor de operatie krijgt u oogdruppels toegediend. Er volgt nog een gesprek met de anesthesist over de toe te passen anesthesie. Daarna wordt u op de operatie voorbereid, krijgt u haarbescherming op en overschoenen aan en komt u comfortabel op een operatieligbed te liggen. Het oponthoud op de operatieafdeling duurt in totaal ca een uur. Daarna kunt u in onze rustruimte bijkomen. Het oogverband blijft de eerste nacht op uw oog. De volgende dag wordt in onze kliniek het verband verwijderd, waarna u vrijwel meteen met het geopereerde oog goed kunt zien.
23 Heeft u nog vragen? Neem dan contact met ons op! In deze uitgebreide brochure hebben wij alle belangrijke wetenswaardigheden over het onderwerp Zien zonder Bril voor u op een rijtje gezet. Mogelijk heeft u nog aanvullende vragen. Ook deze willen we graag naar tevredenheid beantwoorden. Dat kan op de volgende manieren: Op onze internetsite www.provisus.nl vindt u uitgebreide informatie en kunt u online een afspraak maken voor een vooronderzoek. Onze informatieavonden: Voor het bezoeken van onze (Nederlandse) informatieavonden kunt u zich online of telefonisch aanmelden. Voor telefonische informatie kunt u bellen naar 06 2346 0761 of 0049 2561 95 55 5 Alle algemene vragen beantwoorden wij graag. Op specifieke vragen kan alleen een arts u na een vooronderzoek antwoord geven. Wilt u in contact komen met iemand die al is behandeld? Ook dat is mogelijk. Graag bemiddelen wij bij het vinden van een gesprekspartner, omdat we beseffen, dat geïnteresseerden graag met elkaar van gedachten wisselen.
24 Ons oogheelkundig verbond Actuele partners en locaties van het oogheelkundig verbond (per februari 2011): a a a Ahaus Augenklinik Ahaus Augenpraxis Ahaus Dr. med. Ralf Gerl Mazen Al Saad Dr. med. Rolf Meyer-Schwickerath Am Schlossgraben 13 48683 Ahaus Tel. +49 (0) 25 61 / 95 55 5 Borken Dr. med. Sabine Pöstgens Dr. med. Harald Pöstgens Dr. med. Manfred Radermacher Butenwall 6 46325 Borken Tel. +49 (0) 28 61 / 92 98 33-0 Essen Provisus Augenklinik Essen Augenpraxis Essen Dr. med. Verena Bhakdi-Gerl Peyman Bayati Dr. med. Andreas Erdracht Lindenallee 6-8 45127 Essen Tel. +49 (0) 2 01 / 29 81 00 a a a Rhede Dr. med. Rolf Meyer-Schwickerath Auf der Kirchwiese 7 46414 Rhede Tel. +49 (0) 28 72 / 94 96 13 3 Rheine Augenklinik Rheine Augenpraxis Rheine Dr. med. Ralf Gerl Wolfgang Sinn Osnabrücker Straße 250 48429 Rheine Tel. +49 (0) 59 71 / 80 70 96 0 Augenzentrum Rheine Dr. med. Hannelore Dakkak Dr. med. Norbert Faßbender Dr. med. Michael Rählmann Am Borneplatz 3 48429 Rheine Tel. +49 (0) 59 71 / 52 11 1 Stadtlohn Dr. med. Bernd Neulken Dufkampstraße 1 48703 Stadtlohn Tel. +49 (0) 25 63 / 66 77 a a a Gelsenkirchen Dr. med. Ruth Segbert Dr. med. Jutta Paarsch Springestraße 17 45894 Gelsenkirchen (Buer) Tel. +49 (0) 2 09 / 60 48 98 0 Gronau Dr. med. Ludwig Krabbe Dr. med. Karl Brasse Gildehauser Straße 4 45899 Gronau Tel. +49 (0) 25 64 / 93 33 0 Raesfeld Augenklinik Raesfeld Augenpraxis Raesfeld Dr. med. Ralf Gerl Mazen Al Saad Marbecker Straße 2 46348 Raesfeld Tel. +49 (0) 28 65 / 60 96 10 a a a Steinfurt Dr. med. Heinz-Joachim Fröhlich Eschstraße 3 48565 Steinfurt Tel. +49 (0) 25 51 / 93 90 0 Velen Dr. med. Harald Pöstgens Ignatiusstraße 8 46342 Velen Tel. +49 (0) 28 63 / 92 90 10 Vreden Dr. med. Karl Brasse Dr. med. Ludwig Krabbe Butenwall 22 48691 Vreden Tel. +49 (0) 25 64 / 93 33 0
25
27 Algemene informatie Impressum Uitgever: Provisus GmbH & Co. KG mit Sitz in Ahaus und Essen Augenklinik Ahaus Am Schlossgraben 13 48683 Ahaus Augenklinik Essen Lindenallee 8 45127 Essen Tekst: Dr. Ralf Gerl Ruth Würz Vormgeving: Eyeland Design Network GmbH www.eyeland-design.com Foto s: Augenklinik Ahaus Provisus Augenkliniken Eyeland Design Network GmbH istockphoto Copyright: Provisus GmbH & Co. KG
S E H E N O H N E B R I L L E E-Mail: info@provisus.de Internet: www.provisus.de Provisus Augenklinik Ahaus Am Schlossgraben 13 48683 Ahaus Telefon: 0 25 61 / 93 01 0 Buchenweg Provisus Augenklinik Essen Lindenallee 6-8 45127 Essen Telefon: 0 20 1 / 29 81 00