De Konvo Een uitgave van het KNNV Amersfoort e.o. - 3 december 2010 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Gemeenteraad akkoord met herbouw CNME De Amersfoortse gemeenteraad is dinsdag 30 november unaniem akkoord gegaan met de herbouw van het Centrum voor Natuur- en MilieuEducatie op het landgoed Schothorst. Nog niet duidelijk is of de nieuwbouw aan de buitenzijde een exacte kopie van de oude boerderij moet worden. Volgens bepaalde verzekeringsregels is dat wel het geval, maar wethouder Sebastiaan van t Erve denkt daar wel over te kunnen onderhandelen. Het nieuwe gebouw moet qua stijl in ieder geval passen in de omgeving. De nieuwbouw biedt grote mogelijkheden om duurzaam te bouwen. De herbouw moet budgettair neutraal gebeuren. Dit houdt in dat het verzekeringsgeld word gebruikt voor de bouw, maar dat de gemeente geen extra geld ter beschikking wil stellen. Het gebouw was zoals alle gemeentepanden voor de herbouwwaarde verzekerd. De wethouder wil bezien of er op slimme manier geld kan worden bespaard door samen te werken met andere gemeentelijke natuurcentra in de omgeving. Het CDA pleitte er voor om in het nieuwe gebouw brandmelders te plaatsen die rechtstreeks aan de brandweer zijn gekoppeld. ==================================================================== Actie: geef CNME opgezette dieren Wethouder Sebastiaan van t Erve gaf vorige week het startsein voor een actie om weer een collectie opgezette dieren voor het CNME te verkrijgen. Instellingen, bedrijven en particulieren wordt gevraagd een opgezet dier af te staan. Het telefoonnummer van het CNME is 033-469 52 00. Ook boeken voor de bibliotheek zijn welkom. c Twee fazanten van de uit duizenden dieren bestaande collectie van het CNME. Alles ging verloren. 1
Golfbaan lijkt er te komen De door de natuurverenigingen niet gewenste golfbaan lijkt er te gaan komen in Hoogland-West. In de gemeenteraad tekent zich er een meerderheid voor af. De raad praatte dinsdag over een nieuw bestemmingsplan. Dit nieuwe plan is nodig om de gymnastiekvereniging GymXL vanwege te hoge huurkos ten moet afzien van een IJsvogel Hoogland-West bedreigd. onderkomen in de op het terrein staande hallen. De IJsvogel dreigt te verdwijnen uit deel Hoogland-West Omdat de komst van GymXL van de baan is zei advokaat Jasper Neefe dat er geen enkel openbaar belang meer bestaat om een golfbaan aan te leggen. Er zijn immers al andere golfbanen in de directe omgeving van Amersfoort. Neefe sprak namens de Vogelwacht Utrecht, de Stichting Behoud Eemvallei en IVN er Gert Lodewijk op persoonlijke titel. De werkgroep Ruimtelijke Ordening van het IVN heeft er van afgezien om het woord te voeren. Wel werd eerder een brief verstuurd waar in de golfbaan werd afgewezen. Onderhandelingen Vóór de verkiezingen spraken vier partijen zich uit tegen de golfbaan: Socialistische Partij, GroenLinks, D66 en de Burgerpartij Amersfoort. De golfbaan werd ingezet tegen het Park Randenbroek. Resultaat: in het college-akkoord wordt er niet gebouwd in Randenbroek, maar moet de golfbaan wel worden aangelegd. In de raad spraken alleen GroenLinks en de SP zich tegen een golfbaan uit. De Burgerpartij was er nog niet helemaal uit en wil, net als de ChristenUnie, nog proberen om GymXL alsnog in een van de hallen onder te brengen. D66 hield zich aan het coalitieakkoord en was voor een golfbaan. Daarop werd D66 door de SP beticht van kiezersbedrog. Dit werd door D66 weer tegengesproken. Maisakker De PvdA meent dat een golfbaan een hogere natuurwaarde bezit dan een maisakker. De PvdA wil daarnaast dat er paden met vrije toegang worden aangelegd zodat mensen het gebied in kunnen. Verschillende raadsleden hadden kritiek op de quick scan, uitgevoerd om de flora en fauna in kaart te brengen. Raadsleden twijfelden er aan of dat, binnen één dag, wel zorgvuldig was uitgevoerd. In dit verband werd gewezen op de inventarisatie door de Vogelwacht Utrecht. De Vogelwacht vergelijkt de ontwikkelingen met het Park Schothorst. Door de toegenomen drukte daar verdwenen er in twintig jaar tijd twintig vogelsoorten. De vrees bestaat dat dit ook in het gebied van de golfbaan gaat gebeuren, onder meer voor de IJsvogel. 2
Terugblik op de mossencursus door Tom Huijbregts In het kader van het Jaar van de Biodiversiteit werd op 10 november een tweede mossencursus gegeven in het Centrum voor Natuur en Milieu De Schoolsteeg te Leusden, voor twintig cursisten. De cursus bestond uit een theorieavond plus een praktijkdag. Vanwege het grote aantal aanmeldingen is het theoriegedeelte een week later herhaald in Barneveld. Omdat het determineren van mossen zich afspeelt op de vierkante millimeter waren er veel binoculairs aanwezig, één voor elke twee deelnemers. Daarnaast was aangeraden een minimaal 10x vergrotende loep mee te nemen. Voor degenen die geen loep hadden, waren er loeps te koop. De avond werd begonnen met een beeldpresentatie door Jan Pellicaan. Eerst werd de basiskennis van mossen behandeld, zoals: wat mos is, hun plaats in het ecosysteem, groeiplaatsen, soorten en hoe ze zich voortplanten. Na de pauze werden 32 soorten mossen bekeken, waarbij Arie uit een soort toverdoos de mossen aan iedereen uitdeelde, zodat de mossen niet alleen op het scherm, maar ook onder de binoculairs konden worden bekeken. Voor mossen is dat essentieel, want bepalend voor de determinatie van bijvoorbeeld het Groot rimpelmos zijn niet de rimpels langs de bladranden, maar de rimpels in het bladoppervlak, die met het blote oog nauwelijks te zien zijn. Hetzelfde geldt voor de kenmerkende haakjes aan elk bladeinde van het Groot laddermos. Zelfs onder de binoculair moest ik er op gewezen worden, waar ik moest kijken, want ik zag het eerst niet. Het was maar goed dat ik flink wat aantekeningen had gemaakt want 32 mossen verder duizelde het mij van alle rimpeltjes en haakjes die Jan en Arie ons lieten zien. In tegenstelling tot de meeste volksnamen werkt ook de naamgeving niet erg mee. Zo heeft het Gewone gaffeltandmos niet zoals je zou verwachten gespleten (gegaffelde) bladeinden, maar rechte bladeinden. Gelukkig zei Jan dat hij in het begin ook opliep tegen al dit soort problemen, maar dat hij gaandeweg toch steeds meer gebiologeerd raakte door deze wondere wereld van de ongeveer zeshonderd mossensoorten in Nederland. Hoewel Jan op alle vragen een antwoord had, moest hij op de vraag hoe krijg ik al dat mos uit mijn tuin het antwoord schuldig blijven. Na deze intensieve theorieavond werd de cursus 20 november gevolgd door een praktijkdag in het Lockhorsterbos. Omdat een belangrijk deel van de determinatie van mossen bepaald wordt door de standplaats, was dit praktijkdeel een belangrijke aanvulling op de theorie. Afsluitend kan ik zeggen dat deze cursus de wondere wereld van de mossen een beetje heeft ontsloten, maar dat het nog wel een tijd zal duren voordat het verwonderingsstadium bij mij zal zijn overgegaan in het herkenningsstadium. 3
Veel mossoorten in Lockhorsterbos door Arie van den Bremer De helft van de bijna veertig deelnemers aan de cursus Mossen volgden hun les in het gebouw De Schoolsteeg in Leusden. De andere helft deed dat in het Koetshuis bij kasteel De Schaffelaar in Barneveld. De docent was Jan Pellicaan van de BLWG. De excursie had plaats in het Lockhorsterbos in Leusden. Die locatie kreeg de voorkeur omdat daar zeer variabele groeiomstandigheden voorkomen. Die omstandigheden zijn: de oever van de Heiligenbergerbeek het bos zelf met zijn vele oude bomen en stronken de Pon-spoorlijn met de brug over de beek, het grindbed met bielzen en de spoorsloot, de Lockhorsterweg met de steile overgangen van bermsloot naar het bos Het was een verrassing om maar liefst zo n veertig mossoorten aan te treffen. Hier onder staan ze opgesomd. Ik moet bekennen dat ik ze nu niet meer allemaal zal terugvinden, maar mijn ervaring is, dat als je gaat zoeken, je al snel weer andere soorten ontdekt. Het Lockhorster bos voor educatieve doeleinden een prachtige locatie. Dicranella heteromalla - Gewoon pluisjesmos Ceratodon purpureus - Gewoon purpersteeltje Polytrichum formosum - Fraai haarmos Hypnum cupressiforme - Gewoon klauwtjesmos Mnium hornum - Gewoon sterrenmos Kindbergia prealonga - Fijn laddermos Campylopus introflexus - Grijs kronkelsteeltje Brachythecium rutabulum - Gewoon dikkopmos Bryum barnesii??? - Geelkorrel knikmos??? Plagiomnium affine - Rond boogsterrenmos Atrichum undulatum - Groot rimpelmos Pellia epiphylla - Gewone pellia Campylopus pyriformis - Breekblaadje Lophocelea heterophylla - Gedrongen kantmos Tetraphis pellucida - Viertandmos Sphagnum denticulatum - Geoord veenmos Dicranoweisia cirrata - Gewoon sikkelsterretje Rhytidiadelphus squarrosus - Gewoon haakmos Pseudotaxiphilum elegans - Gewoon pronkmos Tortula muralis - Gewoon muursterretje Orthotrichum diaphanum - Grijze haarmuts Grimmia pulvinata - Gewoon muisjesmos Pogonatum aloides - Gewoon viltmos Orthotrichum affine - Gewone haarmuts Pseudoscleropodium purum - Groot laddermos 4
Lepidozia reptans - Neptunusmos Barbula convoluta - Gewoon smaragdsteeltje Radula complanata - Gewoon schijfjesmos Metzgeria furcata - Bleek boomvorkje Schistidium crassipilum - Muurachterlichtmos Marchantia polymorpha -Parapluutjesmos Leptodictium riparium - Beekmos Dicranum montanum - Bossig gaffeltandmos Polytrichum commune - Gewoon haarmos Campylopus flexuosus - Boskronkelsteeltje Diplophyllum albicans - Nerflevermos Tortula calcicolens - Klein duinsterretje Agenda Vanwege de branden in het CNME Schothorst én Eemfors zijn de lezingen van WNA verplaatst naar het Museum Flehite, Westsingel 50, 3811 BC Amersfoort. Dinsdag 11 januari, 20.00 uur Documentaire Rotvos van Jan Musch en Tijs Tinbergen (Gouden Kalf 2009) met discussie na afloop o.l.v. Jaap Mulder. Toegang gratis. Beeld uit de film Rotvos Dinsdag 1 februari, 20.00 uur Lezing over de Zoogdieratlas.nl - op zoek naar de zoogdieren van Amersfoort, door Dennis Wansink. Toegang gratis. Dinsdag 1 maart, 20.00 uur Lezing: de verborgen natuur van de Leusderheide, door Bert van 't Holt. Toegang gratis. Dinsdag 5 april, 20.00 uur Lezing: de toekomst van Grutto s, Kieviten en andere weidevogels in het Eemland, door Jan Roodhart.Toegang gratis. 5
Spetterexcursie naar Dwingelderveld door Wout de Jong Het interim-bestuur zette op 5 september een oude afdelingstraditie voort met een spetter excursie naar het nationaal park Dwingelderveld. Erwin Adema (lid van onze afdeling) wilde onze gastheer zijn in dat natuurgebied. Erwin werkt als ecoloog bij Staatsbosbeheer en is betrokken bij de recente ontwikkelingen in het Dwingelderveld. Het Dwingelderveld is het grootste aaneengesloten natte heidegebied van Europa en mede daarom aangewezen als N2000-gebied. In het Dwingelderveld wordt al jaren ondezoek gedaan naar het landschap en de daarbij behorende ecosystemen. Er is dan ook veel bekend over het functioneren van het systeem waar in de waterhuishouding een belangrijke rol speelt. Deze rol is goed zichtbaar in de vele veentjes die het gebied kent. Deze veentjes herbergen menige zeldzame planten- en diersoort zoals beenbreek, hoogveenveenmos en gentiaanblauwtje. Op 5 september was het schitterend weer. Negen KNNV-leden werden door Erwin op de zolder van het bezoekerscentrum, zijn thuisbasis, ontvangen met koffie en cake. Er waren enkele afzeggingen. Steeds minder nat Erwin liet een power-point presentatie zien. Aan de hand van kaarten ging hij in op veranderingen in de laatste eeuw. Er werd bos aangelegd om de stuifzanden vast te leggen, het natte gebied werd steeds minder nat, de invloed van de landbouw op dit gebied. De verdroging van het gebied is al ingezet ten tijde van de veenwinning, vele eeuwen geleden. Ook de grotere verbanden kwamen ter sprake: de vorming van de keileemlaag in Drenthe tijdens de een na laatste ijstijd, de vorming van de dekzandlaag tijdens de laatste ijstijd en als gevolg daarvan de wateraanvoer vanaf het Drents plateau naar dit Dwingelderveld. Erwin is zelf betrokken bij de herinrichting van het Noorderveld, inclusief de voormalige landbouwenclave. Hij vertelde van de dilemma s die zich daarbij voordoen. Hoe doe je dat, het systeem zo veel mogelijk herstellen? Bij het afgraven van de fosfaathoudende bovenlaag zouden ook de inversieruggen verwijderd worden, terwijl dat juist bijzondere elementen zijn in dit gebied. Bij het eventueel uitgraven van de veentjes mogen de ondoorlaatbare podzollaagjes niet worden aangetast. 6
Na de lunch leidde Erwin ons rond door zijn werkterrein, de veentjes, de verschillende waterniveaus in het gebied en een model hoogveengebied in ontwikkeling. Veel veenbes, veel lavendelhei, heel veel beenbreek, witte snavelbies en diverse veenmossen. Erwin leidde ons ook door een enorm jeneverbessenstruweel. Het lukt de beheerder hier om verjonging tot stand te brengen. We konden rijpe kraaiheidebessen proeven, niet echt lekker. Het lukte ons heidekikkers in handen te krijgen. De onlangs opgedane kennis van sprinkhanen tijdens de sprinkhanen cursus kon getoetst worden. Helaas lieten de beloofde adders zich niet zien. Er is hier veel bos gekapt om een open verbinding te krijgen naar een gepland ecoduct, als onderdeel van de ecologische hoofdstructuur. Tot slot werd ons een wijds gezicht over de Dwingeloer heide getoond. Deze hei was minder toegankelijk dan Erwin vanochtend ons toezegde. Er stonden bordjes verboden toegang, want: rustgebied, broedgebied! Ik ben geen vogelaar, dus kan ik niets zeggen over wat er zoal over vloog of zich liet horen. Ook de gesignaleerde vlinders heb ik niet genoteerd. Sorry. Wat mij betreft is de spetterexcursie voor herhaling vatbaar. Erwin, hartstikke bedankt! ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Bericht van de Nachtvlinderwerkgroep door Alice van Hunnik Afgelopen zomer is de werkgroep vijf keer actief geweest op de vaste stek in Stoutenburg. Doordat de werkgroep erg klein is, kan een afgesproken avond al snel niet doorgaan als er een paar mensen vanwege vakantie of andere redenen zijn verhinderd. Maar toch, vijf mooie avonden met af en toe een zeer enthousiaste JNM er erbij, die wat extra informatie gaf. Al met al een geslaagd seizoen. De lichtval die we vorig jaar mochten aanschaffen, deed goed dienst. Na de vangavond konden we die onder een afdak laten staan en de volgende morgen waren dan de vlinders goed te determineren. Naast de officiële vangavonden werd de val ook gebruikt om te kijken welke vlinders in de eigen tuin aanwezig waren. Drie avonden stond de val in de achtertuin aan de Beerzewijk. Twee maal in juni en een keer in juli. I de nacht van 11 op 12 juli kwamen er zestien verschillende soorten op de lamp af, waarvan er twee tot de micro-nachtvlinders behoorden. Een mooie vlinder was de Bosgrasuil (Apamea scolopacina), een niet zo algemene vlinder, die verspreid over het hele land 7
voorkomt, maar vooral in bossen met grazige plekken. Niet echt een vlinder voor een wat wilde tuin in een rustige woonwijk. Een leuke vangst was de Lichte korstmosuil (Cryphia domestica), een prachtig getekend vlindertje waarvan de rups op korstmossen op muren, stenen, daken en bomen leeft. Deze vlinders worden vooral in de kustprovincies gezien, maar komen in vrijwel het hele land voor. In april 2011 hoopt de werkgroep weer te starten met haar activiteiten. Kom gerust eens kijken. Bel van tevoren even met Alice Lichte korstmosuil (Cryphia domestica). van Hunnik, tel. 033-49 44 822. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Amersfoort Groene Stad door Bart Iping Amersfoort Groene Stad was het thema van de open dag op Schothorst, op zondag 26 september. Het was een samenwerking tussen de afdeling groen van de gemeente Amersfoort, het Centrum voor Natuur en Milieu en ook de stadsecoloog deed een duit in het zakje. Er waren verschillende activiteiten. Zo was er een springkussen voor de kinderen, kon je proberen een boom te snoeien en er was een informatiemarkt van organisaties die iets met natuur te maken hebben. Ze hadden kraampjes bij Eemfors en het centrum voor natuur en milieu neergezet en op het plein bij het koetshuis kraampjes met streekproducten. De KNNV had een kraampje gekregen bij het bijenhuis. De KNNV ers Bart en Han waren er al vroeg. Bart had een plantenbak meegenomen en Han een spel met vogelplaatjes. Gewoon een stuk karton met namen en daar moesten de kinderen dan de plaatjes bij leggen. De plantenbak was gevuld met meest bloeiende bermplanten. 8
's Morgens was het heel rustig maar 's middags kregen we wel wat aanloop. We hebben met diverse mensen gesproken en het spelletje vonden de kinderen ook leuk; weer eens iets anders dan de computer. Er was een mevrouw die het afgelopen jaar cursussen van de biodiversiteitsacademie heeft gedaan en die nu lid wil worden. Enige malen werd er herkennend gekeken naar de naam KNNV. Een mevrouw had vanuit haar beroep belangstelling voor zoekkaarten. Zij werkt bij de buitenschoolse kinderopvang in Vathorst en wil het thema natuur nadrukkelijk een plaats geven tussen de activiteiten die zij met de kinderen doet. Ik hoop haar in de toekomst daar in verder te kunnen helpen. Ik vond het al met al een leerzame ervaring en denk dat het goed was, dat we als vereniging ons gezicht hebben laten zien. Ook was het goed te zien welke andere organisaties actief zijn in de regio. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Mossenslijm door Arie van den Bremer Tijdens de cursus mossen kwam een deelnemer met de vraag wat voor slijm er op de mossen in zijn tuin zat. Ik kijk ook vaak naar mossen en loop er ook wel eens overheen. Mij was het ook al een paar keer overkomen dat ik er bijna over uitgleed. Bijna een keer de sloot in zelfs. Vaak zit de slijm verborgen tussen de mosplantjes en dat kan heel verraderlijk zijn. Maar ja, wat is dit? De foto s gestuurd naar Naturalis in Leiden en per kerende e-mail een antwoord. Het is een blauwwier van het type Nostoc sp. of in het Nederlands Geleiwier. Meer informatie kon op dat moment niet worden gegeven, maar dat volgt misschien nog. Nostoc of geleiwier is een soort die leeft in en bij zoet water. In droge toestand schijnt het bijna niet te zien zijn, maar na een regenbui zwelt het omhoog in een opvallende gelatineachtige massa. Wie weet er meer over te vertellen? Als ik van Naturalis meer informatie krijg zal ik dat melden. 9
Informatie over de KNNV De Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) is een vereniging voor veldbiologie en houdt zich actief bezig met natuurbeleving, natuurstudie en natuurbescherming. Jong en oud kunnen er terecht. Onder de leden zowel vakmensen als liefhebbers die meer willen weten. De KNNV verzorgt excursies, kampen, reizen, lezingen en inventariseert natuurgebieden. Leden ontvangen het verenigingsblad Natura dat zes keer per jaar verschijnt, met informatieve artikelen over natuur, natuurbescherming, boekbesprekingen en nieuws uit de vereniging. KNNV-leden krijgen kortingen op boeken uit de eigen KNNV-Uitgeverij. Landelijk bezoekadres Boulevard 12 3707 BM Zeist Postbus 310, 3700 AH Zeist Tel. 030-231 47 97 Fax 030-236 89 07 E-mail bureau@knnv.nl Lidmaatschap Het lidmaatschap van de vereniging kost 26,50 euro per jaar voor leden en 12 euro voor huisgenootleden. Het is mogelijk donateur te worden van de afdeling voor minimaal 10 euro per jaar. Huisgenootleden ontvangen niet het blad Natura, maar kunnen wel aan alle activiteiten deelnemen. Aanmelden als lid bij Han Schippers, Klein Klaasjestraat 6, 3813 MX Amersfoort, E-mail : j.schippers10@versatel.nl. Het gironummer is 64 62 41 ten name van de penningmeester van de KNNV afdeling Amersfoort e.o. te Achterveld. Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden gemeld aan de ledenadministratie. Dit geldt ook voor opzeggingen en wel vóór 1 november. Advertenties zijn mogelijk. Adverteerders kunnen contact opnemen met de redactie. De KNNV Amersfoort heeft een eigen website: www.knnv.nl/amersfoort. Webredacteur: Wim de Lange E-mail info@amersfoort.knnv.nl Webmeester: Rogier Foyer E-mail webmaster@amersfoort.knnv.nl Bestuur Voorzitter: Arie van den Bremer Augustijnenhove 6 3834 ZS Leusden Tel. 033-432 57 00 E-mail a.vandenbremer@telfort.nl Secretaris: B. (Bart) Iping Verhoevenstraat 86 3818 PN Amersfoort 7
Tel. 033-461 03 12 E-mail : bartiping@orange.nl Penningmeester: H.(Han) Schippers Klein Klaasjestraat 6 3813 MX Amersfoort Tel. 033-480 52 61 E-mail : j.schippers10@versatel.nl Bestuurslid: A. (Atty) van Dijk Rossenberglaan 9 3833 BN Leusden Tel.033-432 05 25 E-mail: hansenatty@planet.nl Bestuurslid E.(Erwin) B. Adema Westerstraat 45 3818 NH Amersfoort Tel. 033-465 70 09 E-mail: erwin.adema@gmail.com Colofon De Konvo is de digitale nieuwsbrief van de KNNV-afdeling Amersfoort en omstreken. De nieuwsbrief verschijnt wanneer er iets is te melden. Redactie: Kees Quaadgras E-mailadres: redactie.konvo@gmail.com