Vervangt SPE 9907:1999 Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. ADV 9907 (nl) Het nut van normen en normalisatie The benefit of standards and standardization ICS 01.120 november 2003
ADV 9907 Apart from exceptions provided by the law, nothing from this publication may be duplicated and/or published by means of photocopy, microfilm, storage in computer files or otherwise, which also applies to full or partial processing, without the written consent of the Netherlands Standardization Institute. The Netherlands Standardization Institute shall, with the exclusion of any other beneficiary, collect payments owed by third parties for duplication and/or act in and out of law, where this authority is not transferred or falls by right to the Reproduction Rights Foundation. Auteursrecht voorbehouden. Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Nederlands Normalisatie-instituut niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Het Nederlands Normalisatie-instituut is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor verveelvoudiging te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden, voor zover deze bevoegdheid niet is overgedragen c.q. rechtens toekomt aan de Stichting Reprorecht. Although the utmost care has been taken with this publication, errors and omissions cannot be entirely excluded. The Netherlands Standardization Institute and/or the members of the committees therefore accept no liability, not even for direct or indirect damage, occurring due to or in relation with the application of publications issued by the Netherlands Standardization Institute. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het Nederlands Normalisatie-instituut en/of de leden van de commissies aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdend met toepassing van door het Nederlands Normalisatie-instituut gepubliceerde uitgaven. 2004 Nederlands Normalisatie-instituut Postbus 5059, 2600 GB Delft Telefoon (015) 2 690 390, Fax (015) 2 690 190
Voorwoord Het nut van normen en normalisatie Niet alleen grote bedrijven kunnen profiteren van normen en normalisatie. Kleinere bedrijven en andere organisaties kunnen dat ook. Organisaties die hiervoor geen aandacht hebben, laten kansen liggen. Deze uitgave besteedt achtereenvolgens aandacht aan: 1. het toenemende belang van normalisatie; 2. de behoefte aan normen bij achtereenvolgens een productgeoriënteerd, een procesgeoriënteerd en een dienstverlenend bedrijf; 3. normen en CE-markering; 4. de betekenis van NEN Nederlands Normalisatie-instituut voor ondernemingen: als platform voor externe normalisatie, als centraal adres om normen te kunnen kopen en als verschaffer van informatie over normen en normalisatie. Voor verdere informatie kunt u terecht bij NEN, achterin vindt u per onderwerp de telefoonnummers en e-mail-adressen. Dr. ir. H.J. de Vries universitair hoofddocent standaardisatie en normalisatie Erasmus Universiteit Rotterdam, faculteit Bedrijfskunde http://web.eur.nl/fbk/dep/dep6/members/devries 2
Inhoud 1 Het toenemende belang van normalisatie 4 1.1 en van normalisatie 4 1.2 Technische ontwikkelingen 7 1.3 Toeleveren/uitbesteden 8 1.4 Kwaliteitsmanagement 8 1.5 Internationalisering 8 1.6 CE-markering 8 1.7 Verbinding normalisatie/wetgeving/certificatie 8 1.8 Terugtredende overheid 8 blz. 2 Behoefte aan normen bij een bedrijf 10 2.1 Productgeoriënteerde bedrijven 10 2.2 Procesgeoriënteerde bedrijven 13 2.3 Dienstverlenende organisaties 14 3 Normen en CE-markering 15 4 Betekenis van NEN voor ondernemingen 17 4.1 Platform voor externe normalisatie 17 4.2 Normverkoop 22 4.3 Informatie over normen en normalisatie 22 Bijlage: Bereikbaarheid NEN 23 Overname van (delen van) deze publicatie is toegestaan, mits met bronvermelding 3
1 Het toenemende belang van normalisatie "De consequenties van internationale normen raken direct de strategische uitgangspositie van bedrijven. Een bedrijf dat de slogan 'Wie de norm heeft, heeft de markt' negeert, raakt achterop en verliest potentiële markten." Toepassing van normen heeft een positief effect op de efficiency en de kwaliteit van een productieproces. Normalisatie heeft ook een positief effect op de relatie tussen toeleveranciers en uitbesteders. Marktkansen nemen toe, omdat normalisatie de uitwisseling en aansluiting van producten en onderdelen vergroot. Door normalisatie wordt ook de economische concurrentie tussen aanbieders bevorderd, terwijl de markt voor de consument transparant wordt." Brochure Normen, certificaten en open grenzen, Ministerie van Economische Zaken De eerste keizer van China, Qin Shihuang, normaliseerde rond 250 voor Christus de lengte van wagenassen. In 1477 normaliseerde de Britse koning Eduard IV de maten van bakstenen. Vanaf het begin van deze eeuw is normalisatie goed van de grond gekomen, het eerst op het gebied van de elektrotechniek. Door een aantal ontwikkelingen wordt normalisatie voor bedrijven nog steeds belangrijker. Deze ontwikkelingen worden hieronder bij 1.2-1.8 toegelicht. Deze ontwikkelingen zijn: - technische ontwikkelingen; - tendensen op het gebied van toeleveren en uitbesteden; - kwaliteitsmanagement; - internationalisering; - CE-markering; - verbinding normalisatie/wetgeving/certificatie; - terugtredende overheid. Voordat we hier verder op in gaan, moet eerst duidelijk zijn, wat we onder normalisatie verstaan. We spreken over normalisatie als: - er een afspraak wordt gemaakt tussen verschillende partijen; - deze afspraak de oplossing betreft van een probleem waar deze partijen herhaald mee te maken krijgen; - het (daarom) de bedoeling en verwachting is, dat de gekozen oplossing herhaald zal worden toegepast. De gekozen oplossing wordt vastgelegd in een norm. Ter illustratie hieronder enkele voorbeelden van normalisatie. 1.1 en van normalisatie McDonald s De Big Mac is in de hele wereld hetzelfde. Maar de normalisatie bij McDonald s gaat veel verder. Ook de procesgang binnen de restaurants is overal gelijk. Er is zelfs een "Hamburger University" waar het hoger management van het bedrijf de kneepjes van "zo zijn onze manieren" kan leren. Dit is een vorm van normalisatie binnen het bedrijf, ook wel bedrijfsnormalisatie genoemd. Zowel de productiewijze als de presentatie naar de klant zijn gestandaardiseerd. 4
Creditcard en betaalpas In bijna alle landen ter wereld kan men betalen met hetzelfde kaartje. Winkels, hotels en restaurants accepteren het. Bij geldinstellingen kun je ermee terecht, aan de balie of in de geldautomaat. Kennelijk hebben een heleboel partijen dit betaalmiddel geaccepteerd: banken, bedrijven, particulieren. Mc-Donald s kan zelf zijn normen bepalen, maar voor afspraken over betaalpassen en creditcards is overleg nodig tussen een groot aantal partijen. Gloeilampfitting De lamp past, overal ter wereld, dankzij normalisatie. Voor de Tweede Wereldoorlog produceerde Philips circa 3000 verschillende gloeilampfittingen. Nu nog 400. Toch is het aantal verschillende gloeilampen nu veel groter. Typebeperking in aansluiteisen èn meer verscheidenheid, o.a. in kleur en energetisch bereik. Kleinbeeldfilm Het filmrolletje past in elke camera. Overal ter wereld kunnen de foto's worden afgedrukt. De filmgevoeligheid is 100, 200 of 400 ISO (genoemd naar het internationale normalisatie-instituut ISO: International Organization for Standardization). Moderne camera's detecteren de filmgevoeligheid van DX-films automatisch, zodat de gebruiker de filmgevoeligheid niet meer zelf hoeft in te stellen. Normalisatie dus voor een standaard "interface" tussen film en camera, met standaard eigenschappen voor standaardbehandeling in een ontwikkellaboratorium, en met optimaal gebruikersgemak. Hierdoor wordt het product acceptabel en betaalbaar voor zeer omvangrijke gebruikersgroepen en kunnen de fabrikanten wereldwijd hun camera's, filmpjes en ontwikkelvloeistoffen verkopen. Leveranciers-onafhankelijk, gebruikers-onafhankelijk en niet gebonden aan landsgrenzen. Typisch normalisatie. Maten/gewichten Onze voorouders spraken over Rijnlandse roeden en ellen. De lengte van de ellen verschilde afhankelijk van de armlengte van de vorst. Inmiddels ligt de standaardmeter in Parijs, zijn grootheden en eenheden vastgelegd in internationale normen en waken nationale instituten zoals het Nederlands Meet-instituut over de toepassing van de juiste eenheden: geen pond, maar een halve kilo. Veelal zijn deze eenheden ook wettelijk vastgelegd. Meetmiddelen, zoals weegschalen, kunnen nu worden geijkt. Motorbrandstof De benzine van Shell, BP, Esso enz. verschilt niet of nauwelijks qua samenstelling. Deze benzine is bovendien bruikbaar voor elk merk en type auto. Dezelfde benzine is niet alleen in Nederland, maar ook in het buitenland verkrijgbaar, zodat tanken in het buitenland in het algemeen geen probleem hoeft te zijn. Deze onafhankelijkheid van leverancier, klant en plaats verhoogt het gebruiksgemak voor de afnemer sterk. De leveranciers zullen elkaar op andere zaken dan de productspecificaties moeten beconcurreren, de constantheid in productspecificaties is hun gezamenlijk belang. Papierformaten Algemeen bekend is de A-reeks van papierformaten. De verhouding van lengte tot breedte is 2:1. De oppervlakte van A0 is 1 m 2. A1 ontstaat door A0 in twee gelijke delen te verdelen, A2 is de helft van A1, enz. Deze normalisatie is in Duitsland ontwikkeld, rond 1920. Hoofddoel was het economische gebruik van papier: vellen papier worden gesneden uit grote rollen papier, en normalisatie verkleint de snijverliezen. Een tweede voordeel was - en is - gelegen in het gebruikersgemak: de maten van opbergmiddelen zoals mappen, ringbanden en ladenkasten kunnen worden afgestemd op de standaard papierformaten. 5
Na meer dan 80 jaar bewijzen dezelfde papierformaten nog steeds hun nut: bij kopiëren, faxen, digitaliseren, printen e.d. Dankzij standaard papierformaten hebben deze nieuwe technologieën sneller ingang kunnen vinden, omdat er geen "conversieproblemen" overwonnen hoefden te worden. Schroefdraad Nog ouder dan de normalisatie van papierformaten is die van schroefdraad: bouten en moeren die op elkaar zijn afgestemd. Uit het oneindig grote aantal mogelijkheden is een beperkte hoeveelheid varianten vastgelegd. De gebruiker kan uit deze "voorkeursreeks" kiezen. Omdat ook de aanduiding genormaliseerd is, kunnen schroeven, bouten, moeren e.d. van de gewenste maat overal worden besteld, zonder afhankelijk te zijn van één leverancier. Streepjescode We kennen het allemaal uit de supermarkt: de streepjescode. Een nummer wordt weergegeven in een lijntjespatroon. De code geeft het land van herkomst aan, de fabrikant en het door de fabrikant aan het product toegekende productnummer. Een scanner kan de code lezen. Het scannen van de streepjescode bij de kassa maakt het mogelijk, gespecificeerde kassabonnen te verstrekken. Maar ook kan hiermee de voorraadadministratie worden bijgehouden. Dat maakt het mogelijk, automatisch producten bij te bestellen. Deze en andere soorten streepjescodes maken zo koppeling mogelijk van producten en productenstromen met gegevens over deze producten en over transport van de producten. Door de streepjescodes te normaliseren, wordt de toepasbaarheid universeel: onafhankelijk van branche, productsoort en gebruikstoepassing. Bovendien kunnen betaalbare scanners worden ontwikkeld die de standaardcodes kunnen lezen. Zonder normalisatie zouden streepjescodes alleen in geïsoleerde omgevingen toepassing vinden. Elektrische spanning De Nederlandse 220 Volt wordt geleidelijk aan veranderd in de op Europees niveau overeengekomen 230 Volt. Eenheid in elektrische spanning maakt het voor fabrikanten gemakkelijker: zij hoeven niet per land verschillende varianten van hun producten te maken. Gebruikers hebben hier baat bij, door - iets - lagere prijzen en doordat zij hun scheerapparaat e.d. ook in het buitenland kunnen gebruiken (even afgezien van problemen met stekers.) Duidelijk zal zijn, dat een eenmaal gekozen spanning moeilijk is te veranderen: de verandering kan consequenties hebben voor zowel het elektriciteitsnet als voor de aangesloten apparatuur. Transmissiesignalen Partij A verzendt een signaal naar partij B. Deze moet dat signaal kunnen ontvangen en verwerken. Zonder duidelijk afgesproken specificaties over de transmissiesignalen is dit onmogelijk. Ook de cable-operators zullen mee moeten praten over dergelijke specificaties. En in sommige gevallen zal ook de overheid erbij betrokken zijn: om te voorkomen dat een veelheid van particuliere initiatieven tot onderlinge aanvaringen leidt. Alleen door goed overleg zijn bruikbare afspraken mogelijk. Milieumeetmethoden De overheid stelt wettelijke eisen aan de maximaal toelaatbare concentratie van vervuilende stoffen in water, bodem of lucht. Om die concentraties te kunnen meten zijn bepalingsmethoden nodig. Gebruiken vervuiler en controlerende instantie verschillende methoden, dan kunnen welles-nietes-situaties ontstaan: is er nu te veel vervuiling of niet? Om dit te voorkomen zijn bepalingsmethoden genormaliseerd. Managementsystemen Wie kent ze niet, de ISO 9000-normen voor kwaliteitsmanagement? Ontstaan vanuit de behoefte om eisen te stellen aan een toeleverancier, zodat men erop kan vertrouwen dat deze de afspraken over leveringen na kan komen. Omdat er behoefte is aan algemeen geaccepteerde criteria hiervoor, zijn deze eisen in internationale normen vastgelegd. 6
Ook zijn er internationale normen voor milieuzorg en zijn verschillende landen, waaronder Nederland, begonnen aan normalisatie op het gebied van de zorg voor arbeidsomstandigheden. Na deze voorbeelden nu de argumenten waarom het belang van normalisatie toeneemt. 1.2 Technische ontwikkelingen Een bedrijf is steeds minder een eiland. Steeds meer raakt het in technische zin verbonden met zijn omgeving: andere bedrijven, overheden, enz. Het duidelijkste voorbeeld hiervan is de telecommunicatie: A verzendt een signaal aan B, die dit signaal moet kunnen ontvangen en interpreteren. Dat kan alleen op basis van normen die door beide partijen worden gebruikt. Omdat telecommunicatie steeds meer met automatisering wordt verbonden, grijpt deze normalisatie diep in in het bedrijfsfunctioneren, bij voorbeeld bij Electronic Data Interchange (EDI) en Product Data Interchange (PDI) in combinatie met Computer Aided Design (CAD) en Computer Aided Manufacturing (CAM). Andere voorbeelden van "technische verbindingen" zijn: - transportketens voor containervervoer; - ontwikkelingen bij het ontwerpen van producten, o.a. in de bouwsector, waarbij gebruik wordt gemaakt van standaardcomponenten en modulair construeren; - talrijke combinaties van de klasse "camera en film": het een past in het andere en is daar qua eigenschappen volledig op afgestemd; - elektromagnetische compatibiliteit (EMC): apparaat A mag B niet storen en ook zelf niet worden gestoord. Ook de integratie van vroeger gescheiden technologieën maakt extra afstemming, en dus normalisatie, noodzakelijk: werktuigbouw en elektronica, informatica en telecommunicatie, verwerking van data, beeld en geluid: alles schuift in elkaar. Zonder duidelijke afspraken "past" het niet. 1.3 Toeleveren / uitbesteden Er is een tendens tot specialisatie op het gebied van de kernactiviteiten van de onderneming. Andere activiteiten worden uitbesteed. Uitbesteding vergt afstemming tussen opdrachtgevers en toeleveranciers. Zo zijn er afspraken nodig over: - de specificaties van de tussen- en eindproducten (aansluitbaar, koppelbaar, uitwisselbaar, kwaliteitsniveau); - de wijze van onderlinge communicatie (standaardformulieren, technische tekeningen, Electronic Data Interchange (EDI), betalingsregelingen); - de kwaliteit van het productie- en leveringsproces. Het bedrijf heeft meestal te maken met meerdere toeleveranciers en deze toeleveranciers met meerdere afnemers. Daarom verdient het in veel gevallen de voorkeur, de onderlinge afstemming tussen bedrijf en toeleverancier te baseren op erkende normen. 7
Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214 2600 WB Delft Ja, ik bestel NEN Standards Products & Services Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg 6 2623 AX Delft T (015) 2 690 390 F (015) 2 690 271 www.nen.nl/normshop ex. ADV 9907:2003 nl Het nut van normen en normalisatie 0.00 Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via www.nen.nl/normshop Gratis e-mailnieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze e-mailnieuwsbrieven. www.nen.nl/nieuwsbrieven Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V E-mail Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: (015) 2 690 271 E-mail: klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2016, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon (015) 2 690 391, dagelijks van 8.30 tot 17.00 uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: www.nen.nl/leveringsvoorwaarden. Normalisatie: de wereld op één lijn. preview - 2016