Vestingstedenroute Leerdam... Nederland Zuid Holland Leerdam 9,76 km (ongeveer 2:26 u) Wandelroute 342287 Leaflet (http://leafletjs.com) 2016 Falkplan BV, OpenStreetMap contributors (http://www.openstreetmap.org/copyright) Vestingstedenroute Leerdam https://www.route.nl/printroute/342287?options=beschrijving 1/8
Vestingstedenroute Leerdam Heukelum Asperen Nederland Zuid Holland Leerdam 9,76 km (ongeveer 2:26 u) Wandelroute 342287 Historie Het idee van een waterlinie is ontwikkeld vanuit de gedachte dat je met water je land kon verdedigen in tijden van nood. Stukken land werden onder water gezet om vijandige legers tegen te houden. Kleine bewapende scheepjes (platbodems) werden paraat gehouden om bedreigde plaatsen te hulp te komen. De Oude Hollandse Waterlinie ontstond in de Gouden Eeuw (1600 1700). De waterlinie berustte op het principe dat een onder water gezette strook land aan de oostgrens van Holland het land zou beschermen tegen aanvallen van buitenaf. De linie liep van de grote rivieren tot aan de voormalige Zuiderzee en moest van Holland een onneembare vesting maken. Op de doorgangen lagen vestingsteden die de inundatiesluizen moesten beschermen. De vrijwel aaneengesloten strook laaggelegen land moest bij een dreigende aanval snel onder water worden gezet. En de tussenliggende hogere delen dijken en kades waaraan de dorpen en stadjes lagen werden van verdedigingswerken voorzien. Door een laag water van ongeveer 40 à 50 centimeter zou het land voor een leger onbegaanbaar worden en het water voor schepen onbewaarbaar. Asperen, de ommuurde boomgaard Deze bijnaam dankt Asperen aan de vele stadsboerderijen en erven. Het stadje (bijna 3.000 inwoners) werd vermoedelijk al bewoond in de Romeinse tijd. Na de aanleg van de zuidelijke Lingedijk ontstond er een dijkdorp op de grens van Holland en Gelre. In 893 werd het vermeld in de registers van de abdij van Prüm, die in Asperen bezittingen had. Jan van Arkel (circa 1200) is de oudst bekende heer van Asperen. Eén van zijn nakomelingen, Otto I, zorgde ervoor dat het Huis Arkel het stadje in 1313 als vrije heerlijkheid in 'onsterfelijke erfleen kreeg; de leenheer was graaf Willem III van Holland. In die tijd kreeg Asperen ook stadsrechten. Het grensstadje Asperen had zwaartelijden van oorlogen. Zo werd het in 1517 geplunderd door de Zwarte Hoop', een troep huurlingen, die tijdens de Gelderse oorlogen na de plundering van Medemblik op de terugweg was naar Duitsland. Een groot aantal inwoners kwam om het leven. Binnen de muren van de stad lag kasteel Waddenstein, waar onder andere de Heren van Arkel woonden. In 1672 werd het door de Fransen opgeblazen. In 1893 werd op deze plek een romantisch herenhuis gebouwd, dat nu dienst doet als stadhuis. Opmerkelijk is ook de Waterpoort aan het begin van de Hoge Minstraat. Vroeger werd de Linge via de Waterpoort afgetapt om de Minte vullen met water. De Min werd gebruikt voor aan en afvoer van goederen voor de boerderijen in het centrum. Hoog boven Asperen steekt de 55 meter hoge toren van de Sint Catharina of Buurkerk uit, gebouwd in de 15e eeuw in Kempische gotiek. De muurschildering achter het orgel in de kerk getuigt nog van de slachtpartij in 1517. In de zomermaanden is de kerk op zaterdag te bezichtigen van 14:00 uur tot 16:00 uur. Aangeboden door Praktische informatie Dichtstbijzijnde locaties Parkeerplaats centrum Julianastraat 4141AH Leerdam leerdam Stationsweg 4141HD Leerdam Parkeerplaats Bruininxdeelse Kade 4143LL Leerdam Scan mij met de route.nl app en de route wordt geopend op je smartphone. Heb je de app nog niet? Ga dan naar: www.route.nl/app/download https://www.route.nl/printroute/342287?options=beschrijving 2/8
te bezichtigen van 14:00 uur tot 16:00 uur. Het stoomgemaal van Asperen Het voormalige stoomgemaal aan de Oude Zuiderlingedijk, gelegen ten westen van Asperen en ten noorden van kasteel De Merckenburg, dateert uit 1895. Het bestaat uiteen tweebeukig wit geschilderd gebouw met schilddaken en een houten gebouw met zadeldak; ook de authentieke kolenschuur is behouden. De sluis is dichtgezet, maar de inlaat voor het water van de polder Asperen functioneert nog steeds. In het gemaal is de antiek/brocantezaak Het Oude Stoomgemaal gevestigd. Naast het gemaal ligt de Beeldentuin van Land en Beeld met ruimtelijk werk van toonaangewende kunstenaars (www.landenbeeldinl). De Linge is een heel oude en gevaarlijke regenrivier in het Betuweland. De vele dijkdoorbraken veroorzaakten in het verleden overstromingen waarbij dorpen en stadjes verloren gingen. En nog steeds dient de Oude Zuiderlingedijk als een barrière tegen hoogwater, met name als de Linge gebruikt wordt voor overloop van de Merwede. Het oude gemaal hield het land droog voor de mensen en maakte bebouwing mogelijk. Kasteel De Merckenburg op de grens van Holland en Gelre dateert uit de 13e eeuw; in het Rampjaar 1672 werd het grotendeels verwoest door de Fransen, maar de middeleeuwse poortoren bleef behouden. Later werd het herbouwd. Het gemaal met in de uitenwaarden van de Linge een zandkazematter verdediging van het gemaal en een verlaagde aanvoerdijk voor bevoorrading van de kazemat zijn onderdeel van de Hollandse Waterlinie. Zo vertellen het oude stoomgemaal, kasteel De Merckenburgen de rustieke stadjes langs de Linge elk hun verhaal over de Oude Hollandse Waterlinie. Langs de Lingedijk naar Heukelum Langs de Lingedijk lopen wij naar Heukelum. Een schitterende route, die o.m. voert langs de beroemde glasfabriek van Leerdam en de aanliggende arbeiderswijken, het nationale Glasmuseum (www.nationaalglasmuseum.nl; dagelijks geopend van 10 17 uur (zondag 12 17 uur, op maandag gesloten) en het Bijbelmuseum (www.statenbijbelmuseum.nl), geopend op woensdag (10 12 en 14 16 uur) en op zaterdag (10 16 uur). We passeren ook de oude algemene begraafplaats waar op een afgescheiden gedeelte een Joods kerkhof is ingericht. Bij het gehucht Oosterwijk ontvouwt zich een panoramisch landschap. Dit plaatsje behoort tot een van de oudste woon gebieden van de Vijfheerenlanden, het werd al bewoond in de tijd van de Romeinen. Nabij de huidige kerk heeft een middeleeuws kasteel gestaan. In de zomer kunnen we ons voor 1 Euro met het voetveer de Lingelaten overzetten naar Heukelum. Als het voetveer niet waart, rode (alternatieve) route volgen. Het voetveer Heukelum Oosterwijk / Galgenwaard is dagelijks geopend van eind maart begin april tot begin of medio september van 10:30 uur tot 17.30 uur. Stadsmuren aan de Linge https://www.route.nl/printroute/342287?options=beschrijving 3/8
Stadsmuren aan de Linge Van de middeleeuwse vestingwerken van Leerdam is niet veel bewaard gebleven, afgezien van de hoekige grondvorm van de stad en straatnamen als Westwal, Noordwal en Oostwal. De belangrijkste restanten vinden we aan de Zuidwal, waar de oude stadsmuur aan de rivier de Linge grenst. De andere muren van de stad zijn in de 19e eeuw gesloopt. In 1738 zijn drie torenwoninkjes gebouwd, ook wel muizentorentjes genoemd. Vanaf het houten bruggetje bij het restaurant aan de Linge hebben we het mooiste zicht op de stad. Op Kerkstraat nr. 67 ligt het Hofje van Mevrouw Van Aerden, gebouwd in 1770 1772 op de plaats waar vroeger het kasteel van Leerdam stond. Het was bestemd voor alleenstaande dames en aan die bepaling van het testament is nooit getornd. Wel is in het Hofje inmiddels een trouw en raadzaal voor de gemeente ingericht terwijl de regentenkamer met haar zeldzame schilderijencollectie en de achtertuin op woensdag en zaterdag van 13:00 17:00 uur voor het publiek toegankelijk zijn. Leerdam, vestingstad aan de Linge Leerdam lag in de Middeleeuwen op een belangrijke en strategische plaats in het machtsgebied van de heren van Arkel, tussen Holland en Gelre in. Het stadje had in de 15e en 16e eeuw veeltelijden van de Arkelse en de Gelderse oorlogen. In de 16e eeuw werd Leerdam, samen met Buren een soevereine bezitting van de Prins van Oranje. Dat is tot op de dag van nu zo gebleven: koning Willem Alexander voert nog steeds de adellijke titel 'Graaf van Leerdam"! Leerdam kreeg zo een bijzondere positie. De inwoners betaalden geen belasting aan de Staten van Holland en zonder vergunning van de prins mocht er geen krijgswolk worden gelegerd. Bovendien was de stad evenals Vianen en Culemborg een vrijstad waar misdadigers onder bepaalde voorwaarden een tijdelijke toevlucht konden zoeken. De stad speelde later geen bijzonder grote rol in de verdediging van Holland. Toch werd de stad met de nabijgelegen Diefdijk in de 18e eeuw opgenomen in de plannen van de Oude Hollandse Waterlinie. De fortificaties langs de Diefdijk herinneren ons daaraan. De veerman van Heukelum Heukelum (zeshonderd inwoners in de oude kern) lijkt een dorp, maar is een heuse stad met eeuwenoude stadsrechten. Het wordt voor het eerstgenoemd in een document uit 996, toen een zekere Fretzhold zijn rechten op de kerkte Ukele, zoals Heukelum destijds werd genoemd, aan de bisschop van Utrechtschonk. Zo weten we dat Heukelum toen al een kerk bezat. We mogen veronderstellen dat de plaats al lang voor die tijd bewoond werd. In 1230 werd Heukelum van stadsmuren voorzien aan de westkant beschermd door de Linge. Vele rampen teisterden de stad waaronder overstromingen. In het Rampjaar 1672 hebben luitenant Engelbij en de kapitein van een uitlegger een bewapend schip het gehele land van Heukelum en Asperen onder water gezet door het doorsteken van de dijken. Daarmee werd verhinderd dat Franse garnizoenen zich konden aansluiten bij ander legeronderdelen. In 1772 gingen 36 van de ongeveer honderd houten huizen verloren door een stadsbrand. De oude stadsmuren die door een gracht omzoomd werden, liggen nu onder de met gras bedekte taluds rond https://www.route.nl/printroute/342287?options=beschrijving 4/8
omzoomd werden, liggen nu onder de met gras bedekte taluds rond de stad. De hoge ligging de compacte bouwwijze en het stratenpatroon geven een beeld hoe het stadje er in vervlogen tijden heeft uitgezien. Routebeschrijving # Beschrijving Afstand Tijd Dokter Reilinghplein 1, 4141DA, Leerdam, Zuid 0.00 km 0:00 Blijf 108 m op Dokter Reilinghplein 0.11 km 0:01 Blijf 226 m op Fonteinstraat 0.33 km 0:03 Ga rechtsaf de Kerkstraat op en volg deze weg 11 m Ga linksaf de Markt op en volg deze weg 58 m 0.34 km 0:04 0.40 km 0:04 Blijf 22 m op Groote Steiger 0.42 km 0:05 Groote Steiger, 4141BJ, Leerdam, Zuid 0.42 km 0:05 Blijf 17 m op Groote Steiger 0.44 km 0:05 Ga een scherpe bocht rechtsaf de Zuidwal op en volg deze weg 146 m 0.58 km 0:07 Ga rechtsaf en volg deze weg 81 m 0.66 km 0:07 Ga een flauwe bocht linksaf de Lingedijk op en volg deze weg 119 m 0.78 km 0:09 Ga linksaf en volg deze weg 378 m 1.16 km 0:13 Blijf 352 m op Oude Zuiderlingedijk 1.51 km 0:18 Volg de weg 115 m 1.63 km 0:19 Leerdamseweg 66, 4147BM, Asperen, Gelderland, Nederland 1.63 km 0:19 Volg de weg 96 m 1.72 km 0:20 Ga rechtsaf de Oude Zuiderlingedijk op en volg deze weg 979 m 2.70 km 0:32 https://www.route.nl/printroute/342287?options=beschrijving 5/8
Ga een flauwe bocht rechtsaf de Stardam op en volg deze weg 34 m 2.73 km 0:32 Ga linksaf en volg deze weg 401 m 3.13 km 0:37 Raadhuisplein 1T, 4147AN, Asperen, Gelderland, Nederland 3.13 km 0:37 Volg de weg 21 m 3.15 km 0:37 Ga een scherpe bocht rechtsaf de Nieuwstraat op en volg deze weg 129 m 3.28 km 0:39 Blijf 126 m op Heukelumseweg 3.41 km 0:40 Ga rechtsaf de van Langerakstraat op en volg deze weg 46 m Ga linksaf de Meester Martinus Beekmanstraat op en volg deze weg 173 m 3.46 km 0:41 3.63 km 0:43 Blijf 338 m op Schoutlaan 3.97 km 0:47 Ga een flauwe bocht rechtsaf de Heukelumseweg op en volg deze weg 620 m Ga linksaf de N848 op en volg deze weg 39 m Ga linksaf de Heidensweg op en volg deze weg 53 m Ga rechtsaf de Langs het Bosch op en volg deze weg 343 m Oude Zuiderlingedijk 13, 4147BP, Asperen, Gelderland, Nederland 4.59 km 0:55 4.62 km 0:55 4.68 km 0:56 5.02 km 1:00 5.02 km 1:00 Blijf 7 m op Langs het Bosch 5.02 km 1:00 Volg de weg 877 m 5.90 km 1:10 Ga rechtsaf de Voorstraat op en volg deze weg 26 m 5.93 km 1:11 Blijf 9 m op Voorsstraat Dijk 5.93 km 1:11 Blijf 145 m op Voorstraat 6.08 km 1:12 Ga een flauwe bocht linksaf de 6.35 km 1:16 https://www.route.nl/printroute/342287?options=beschrijving 6/8
Ga een flauwe bocht linksaf de Torenstraat op en volg deze weg 272 m 6.35 km 1:16 Ga een flauwe bocht linksaf de Appeldijk op en volg deze weg 44 m Voorste Gewind, 4161CK, Heukelum, Gelderland, Nederland 6.39 km 1:16 6.39 km 1:16 Blijf 44 m op Appeldijk 6.44 km 1:17 Ga linksaf de Molenkade op en volg deze weg 155 m Ga een scherpe bocht rechtsaf de Lingewal op en volg deze weg 17 m Ga een flauwe bocht rechtsaf de Heukelum Galgenwaard op en volg deze weg 73 m Ga een flauwe bocht linksaf en volg deze weg 163 m Ga een flauwe bocht rechtsaf de Lingedijk op en volg deze weg 76 m Lingedijk 189, 4163LK, Oosterwijk, Zuid 6.59 km 1:19 6.61 km 1:19 6.68 km 1:21 6.84 km 1:23 6.92 km 1:24 6.92 km 1:24 Blijf 383 m op Lingedijk 7.30 km 1:28 Ga een flauwe bocht rechtsaf en volg deze weg 568 m 7.87 km 1:35 Blijf 171 m op Lingedijk 8.04 km 1:37 Ga een scherpe bocht linksaf en volg deze weg 78 m Ga rechtsaf de Glashof op en volg deze weg 182 m 8.12 km 1:38 8.30 km 1:40 Ga rechtsaf en volg deze weg 33 m 8.33 km 1:41 Ga linksaf de Lingedijk op en volg deze weg 211 m 8.54 km 1:43 Ga rechtsaf en volg deze weg 200 m 8.74 km 1:46 Ga rechtsaf de Lingedijk op en volg deze weg 108 m 8.85 km 1:47 Lingedijk 7, 4142LD, Leerdam, Zuid 8.85 km 1:47 https://www.route.nl/printroute/342287?options=beschrijving 7/8
Blijf 145 m op Lingedijk 8.99 km 1:49 Ga een flauwe bocht rechtsaf en volg deze weg 80 m Ga een flauwe bocht linksaf de Veerstoep op en volg deze weg 42 m Ga een flauwe bocht rechtsaf en volg deze weg 72 m Ga rechtsaf de Zuidwal op en volg deze weg 146 m Ga een scherpe bocht linksaf de Groote Steiger op en volg deze weg 7 m Groote Steiger, 4141BJ, Leerdam, Zuid 9.07 km 1:50 9.11 km 1:50 9.19 km 1:51 9.33 km 1:53 9.34 km 1:53 9.34 km 1:53 Blijf 32 m op Groote Steiger 9.37 km 1:53 Blijf 58 m op Markt 9.43 km 1:54 Ga rechtsaf de Kerkstraat op en volg deze weg 11 m Ga linksaf de Fonteinstraat op en volg deze weg 226 m 9.44 km 1:54 9.66 km 1:57 Blijf 108 m op Dokter Reilinghplein 9.77 km 1:58 Dokter Reilinghplein 1, 4141DA, Leerdam, Zuid 9.77 km 1:58 Route.nl wenst je veel wandelplezier. Graag zien we je terug voor één van onze andere 44632 gratis routes op onze site! https://www.route.nl/printroute/342287?options=beschrijving 8/8