Radioactiviteitsmeter HS-107

G E B R U I K S A A N W I J Z I N G Bestnr.: 10 03 05 Radioactiviteitsmeter HS-107 Omwille van het milieu 100% recyclingpapier Impressum Alle rechten, ook vertalingen, voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een automatisch gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van CONRAD ELECTRONIC NEDERLAND BV. Nadruk, ook als uittreksel is niet toegestaan. Druk- en zetfouten voorbehouden. Deze gebruiksaanwijzing voldoet aan de technische eisen bij het in druk gaan. Wijzigingen in de techniek en uitvoering voorbehouden. Copyright 1995 by CONRAD ELECTRONIC NEDERLAND BV Windmolenweg 42, 7548 BM Boekelo Internet: www.conrad.com

Belangrijk! Beslist lezen! Deze gebruiksaanwijzing is een integraal onderdeel van dit product. Er staan belangrijke aanwijzingen in betreffende de ingebruikname en het gebruik. Lees deze gebruiksaanwijzing zorgvuldig door! Bij schades, die ontstaan door het niet opvolgen van de handleiding, vervalt het recht op garantie. Voor volgschades, die hieruit ontstaan zijn wij niet aansprakelijk. Bewaar deze gebruiksaanwijzing zorgvuldig! Inhoudsopgave Introductie 3 1. Gebruik waarvoor de meter bedoeld is 3 2. Beschrijving van het apparaat 4 3. Veiligheidsbepalingen 4 4. Beschrijving bedieningselementen 6 5. Inleggen/vervangen batterij 7 6. Werking, uitvoering van metingen 8 7. Onderhoud 14 8. Technische gegevens, meettoleranties 15 Pagina Introductie Geachte klant, Hartelijk dank voor de aankoop van dit product. Lees eerst deze handleiding volledig en zorgvuldig door voordat u de meter in gebruik neemt. De meter heeft de fabriek in veiligheidstechnisch perfecte staat verlaten. Om dit zo te houden en zeker te zijn van gebruik zonder gevaar, dient u zich als gebruiker te houden aan deze veiligheidsbepalingen en waarschuwingen, die in deze handleiding staan. Bij vragen kunt u zich wenden tot onze Technische Dienst, Nederland: 053 428 54 80 Ma. vr. 09.00 20.00 uur 1. Gebruik waarvoor de meter bedoeld is * Het meten en weergeven van zwakke radioactieve straling van levensmiddelen, voorwerpen, omgevingen in de maateenheden 0,1 tot 999 µsv/h (equivalente dosis) voor gammastraling en/of 0,1 tot 999 1/sec x cm 2 (dichtheid van de beta-straling van de radioactieve indicator strontium - 90 + yttrium-90) of 2 tot 9990 Bq/g (specifieke activiteit van de radioactieve indicator cesium 137). Het apparaat laat bovendien een overschrijding van grenswaarden (0,6 en 1,2 µsv/h) van het equivalente dosisvermogen van de gammastraling zien. De drempelwaarde overschrijding wordt met een akoestisch signaal aangegeven. * Het meten onder ongunstige omgevingsomstandigheden is niet toegestaan. Ongunstige omgevingsomstandigheden zijn: * natheid of te hoge luchtvochtigheid * stof en brandbare gassen, dampen of oplosmiddelen * onweer resp. onweerachtige omstandigheden zoals sterke elektrostatische velden enz. 2 3

Een andere toepassing dan hierboven beschreven leidt tot beschadiging van de meter, bovendien zijn hieraan gevaren verbonden, zoals b.v. kortsluiting, brand, elektrische schok enz.. Het totale product mag niet veranderd resp. omgebouwd worden! U dient zich beslist aan de veiligheidsbepalingen te houden! 2. Beschrijving van het apparaat Bij de radioactiviteitmeter HS-107 gaat het om een handzame digitale meter (max. aanduidingswaarde 999) voor het meten van radioactieve straling zoals gamma- en/of beta-straling. De meter wordt gekenmerkt door een snelle aanspreektijd. Daardoor wordt een hoge effectiviteit bereikt. Het LCdisplay (afgekort LCD) met de 14 mm hoge cijferelementen maakt een snelle en zekere aflezing mogelijk. Via een druktoets (bedrijf) wordt tussen gamma- (µsv/h), beta-straling (1/s x cm 2 ) of specifieke activiteit (Bq/gx10) geschakeld. Bij iedere druk op de toets en ook aan het begin en einde van een meetperiode is een kort akoestisch signaal te horen. Het apparaat laat bovendien een overschrijding van grenswaarden (0,6 en 1,2 µsv/h) van het vermogen van de equivalente velddosis van de gammastraling zien. Bij de overschrijding van meetinformatie verschijnt op het LCD voor het 3-cijferige getal een symbool ( ). Bij een batterijspanning kleiner dan 7 V verschijnt op het display het batterijvervangingssymbool [+ -]. Het apparaat is bestemd voor individuele controle van de stralingsintensiteit voor buiten en in woon- en werkruimten. 3. Veiligheidsbepalingen Bij schades, die ontstaan door het niet opvolgen van de handleiding, vervalt het recht op garantie. Voor volgschades, die hieruit ontstaan zijn wij niet aansprakelijk. Bij letsel van personen of schade aan zaken, die door onjuist gebruik of het niet naleven van de veiligheidsbepalingen zijn veroorzaakt, zijn wij niet aansprakelijk. In dergelijke gevallen vervalt elk recht op garantie. 4 * De radioactiviteitmeter HS-107 is EMV-getest (huisbereik, niet industrieel bereik) en voldoet aan de richtlijn 89/336/EWG. * De meter heeft de fabriek in veiligheidstechnisch perfecte staat verlaten. Om dit zo te houden en zeker te zijn van gebruik zonder gevaar, dient u zich als gebruiker te houden aan deze veiligheidsbepalingen en waarschuwingen, die in deze handleiding staan. * Meetapparatuur en accessoires horen niet thuis in kinderhanden! * In commerciële inrichtingen dient u zich te houden aan de ARBOvoorschriften. * Op scholen, in opleidingsinstituten, hobby- en doe-het-zelf werkplaatsen dient het omgaan met meetapparatuur en accessoires te gebeuren onder toezicht van geschoold personeel. * Neem de meter pas in gebruik, als de behuizing, b.v. na het vervangen van de batterij, veilig gesloten en dichtgeschroefd is. * Controleer voor iedere meting de meter (toetsen, schakelaar, display, batterijvak) op beschadiging(en). * Vermijdt het gebruik in een zeer vochtige en natte omgeving. * Onder ongunstige lichtverhoudingen, b.v. bij direct invallend zonlicht, kan de waarneembaarheid van de optische aanduiding beïnvloed worden. * Werk met deze meter niet in ruimtes of bij ongunstige omgevingsomstandigheden, waarin/-bij brandbare gassen/dampen of stof aanwezig (kunnen) zijn. Vermijdt het gebruik in de onmiddellijke nabijheid van * sterke magnetische velden (luidsprekers, magneten) * elektromagnetische velden (transformatoren, motoren, spoelen, relais,beveiligingen, elektromagneten enz.) * elektrostatische velden (op-/ontladingen) * zendantennes, omdat daardoor fouten in de meting kunnen optreden. * Gebruik voor de meter alleen de Geiger-Müller telbuizen, die in de meter ingebouwd zijn. Bij een mechanische (vervorming, verbuiging) of elektrische verandering (ombouwen) van de meter vervalt het recht op garantie. * Meet geen straling bij zeer radioactieve inrichtringen of apparaten! Let op! Bestralings- en daardoor levensgevaar bij aanraking van zeer radioactieve straling. Let op de algemeen geldige veiligheidsbepalingen en waarschuwingsborden van de Wet op de bescherming tegen straling! * Als gebruik zonder gevaar niet meer mogelijk is, dient u het apparaat buiten gebruik te stellen en te beschermen tegen het per ongeluk in 5

gebruik nemen door derden. U kunt aannemen dat gebruik zonder gevaar niet meer mogelijk is, als * het apparaat zichtbaar beschadigd is * het apparaat niet meer werkt en * na langdurige opslag onder ongunstige omstandigheden of * na transport onder moeilijke omstandigheden. * Schakel de meter nooit gelijk in, als die van een koude naar een warme ruimte wordt gebracht. Het daarbij ontstane condenswater kan onder omstandigheden uw meter vernielen. Laat het apparaat oningeschakeld op kamertemperatuur komen. 4. Beschrijving bedieningselementen 1. Bovenkant apparaat 2. LC-display max. aanduidingswaarde 999. 3. Onderkant behuizing 4. Aansluitbus voor een externe detectoraansluiting (externe detector wordt niet meegeleverd). 5. Vak voor het opbergen van de Geiger-Müller telbuizen met metalen afdekplaat en schuifafsluiter 6. Batterijvak aan de onderkant van de behuizing SA1. toets "SOORT". Hier kan tussen Gamma (µsv/h)-beta-straling (1/(s x cm 2 )) of specifieke activiteit (Bq/g x 10) gekozen worden. SA2 - toets "START" (programma) SA3 - toets "AAN" (ON) = apparaat aan SA4- toets "UIT" (OFF) = apparaat uit 5. Inleggen/vervangen batterij 5.1 Inleggen/vervangen batterij Opdat uw meter zonder problemen functioneert, moet deze voorzien worden van een 9-V blokbatterij (accu) (intern). Bij een batterijspanning (accu) kleiner dan ca. 7 V verschijnt op het display het batterijvervangingssymbool [+ -]. In dit geval moet u de batterij vervangen of de accu opgeladen worden. Hiertoe handelt u als volgt: Schuif bij uitgeschakelde meter het batterijvakdeksel aan de onderkant van de behuizing er, door er licht op te drukken, voorzichtig in de richting van de pijl af. Verwijder de vrijgekomen lege batterij uit het batterijvak. Vervang de batterij door een nieuwe van hetzelfde type. Gebruik indien mogelijk alleen alkaline batterijen (langere levensduur). Nadat de batterij vervangen is, sluit u het batterijvak weer zorgvuldig. Let op! Let bij het aansluiten van de nieuwe batterij op de juiste polariteit. Probeer niet de batterijclip met geweld verkeerd aan te brengen. Laat geen lege batterij in het apparaat zitten, omdat zelfs tegen uitlopen beschermde batterijen kunnen roesten en er daardoor chemicaliën vrij kunnen komen, die schadelijk zijn voor uw gezond- 6 7

heid resp. het batterijvak kunnen vernielen. Lege batterijen horen niet bij het normale huisvuil. Ze vallen onder klein chemisch afval en moeten daarom milieuvriendelijk verwijderd worden. Hiervoor staan bij diverse zaken speciale inzamelbakken. 6. Werking, uitvoering van metingen 6.1 Algemeen Schakel de meter met de toets "ON" in. Na het inschakelen van het apparaat is de gebruikssoortwijzer op positie µsv/h. Op het display verschijnt "0 0 0". Druk op de toets "START". Bij iedere druk op de toets hoort u een akoestisch signaal en op het display verschijnt een punt (0.00). De gebruikssoortwijzer zendt impulsen, in (53 +/- 1,2) seconden en ook aan het einde van een bepaalde meetcyclus is een kort akoestisch signaal te horen en op het display verschijnt de gemeten waarde. Meetcyclus "1/s cm_" bedraagt (37 +/-1,0)s, meetcyclus "Bq/gx10" bedraagt (240+/-6)s. Aan het einde van een bepaalde meetcyclus bij 20-400s schakelt het apparaat automatisch af. Let op! Vanaf een behuizingtemperatuur van ca. +60 C kan het voorkomen, dat het display donker wordt resp. dat het vloeibaar kristal "zwart" en daardoor niet meer leesbaar wordt. De meter/het display is niet defect. De zwartkleuring verdwijnt, zodra de temperatuur weer onder de ca. 60 C zakt (zie ook de Technische gegevens, in het bijzonder het werktemperatuurbereik van de meter). 6.2 Uitvoeren van metingen 6.2.1 Meten van het equivalente dosisvermogen van de gammastraling a) Schakel het apparaat in. Hiervoor op de toets SA3 drukken. Bij iedere inschakeling hoort u een kort akoestisch signaal en op het display wordt de informatie volgens afb. 2 getoond. Tijdens het inschakelen van het apparaat gaat de gebruikssoortwijzer op positie "(µsv/h"). 8 b) Druk op de SA2-toets. Bij iedere druk op de toets is een kort akoestisch signaal te horen en op het display verschijnt een punt 0.00. De gebruikssoortwijzer zend impulsen en het apparaat registreert de te meten waarde, in dit geval het equivalente dosisvermogen van de externe gammastraling in (µsv/h. In (53 +/-1,2)s, en ook aan het einde van een willekeurige meetcyclus is een kort signaal te horen, de gebruikssoortwijzer (melder) zend geen impulsen en op het display verschijnt de gemeten waarde. In dit voorbeeld: c) Bij lage waarden van het equivalente dosisvermogen is het zinvol, de gemeten waarden meerdere keren af te lezen om een hogere precisie van de meetresultaten te bereiken. Het resultaat geeft de rekenkundig gemiddelde waarde. Hierbij is het in- en uitschakelen van het apparaat niet nodig. Na de weergave van elk gemeten waarde is alleen op de toets SA2 te drukken en op de herhaalde meetwaarde te wachten. Het is aan te raden tenminste 5 metingen uit te voeren. Het apparaat wordt met een druk op de toets SA4 uitgeschakeld. 6.2.2 Meten van de stroomdichtheid van de betastraling van de door de radioactieve indicator strontium-90+yttrium-90 besmette vlakten a) Schakel het apparaat in door op de toets SA3 te drukken. b) Druk op de toets SA1 en zet de gebruikssoortwijzer op positie, 1/(s x cm 2 ) 9

deeltjes in "s" van een "cm 2 ". In onderstaand voorbeeld is de gemeten waarde van de dichtheid gelijk: Ø = 0,24-0,09 = 0,15 [ 1/s x qcm] c) Plaats het apparaat naar de te onderzoeken vlakte, niet dichter dan 150 cm en druk op de toets SA2. In (37 +/-1,0)s kunt u de basismeetwaarde aflezen: of bètadeeltjes in minuten per cm 2 : Ø = 0,15 x 60 = 9 [1/ (min x cm 2 )] g) Schakel het apparaat uit. Zet het filterdeksel (5) weer op zijn plaats. Noteer deze waarde. Herhaal deze metingen ten minste 5 keer en bepaal de rekenkundig gemiddelde meetwaarde (Ø 1) in bètadeeltjes/ s van een cm 2. d) Schakel het apparaat uit door op de toets SA4 te drukken. e) Haal het achterste filterdeksel er af (pos.5 afb. 1). Breng het apparaat op de te onderzoeken vlakte, niet dichter dan 1 cm. Schakel het apparaat met de toets SA3 in, zet de gebruiksoort op "1/(s x cm 2 )" en druk dan de toets SA2. Lees de gemeten waarde af. 6.2.3 Meting van de specifieke activiteit van de radioactieve indicator cesium 137 in water a) Haal het achterste filterdeksel (5) er af. b) Vul de helft van de behuizingschaal met radioactief vrij water tot aan het band binnen in de schaal. Zet nu het apparaat op de schaal (zie afb. 3). c) Schakel het apparaat met de toets SA3 in. Zet de gebruikstoestandsmelder op positie "Bq/gx10" door op de toets SA1 te drukken Het is aan te raden om bij een lage meetwaarde ten minste 5 metingen door te voeren en de gemiddelde waarde hiervan berekenen (42). f) Bepaal de sterkte van vervuiling door bètastralen van de radioactieve indicator strontium-90 + yttrium-90 welke voor de waarde van dichtheid van de bètadeeltjes voor de vlakte (Ø) gekenmerkt wordt, volgens navolgende formule: Ø = Ø 2 - Ø 1 Hierbij betekend: Ø 2 - gemeten waarde de dichtheid van een vlakte in bèta- 10 11

g) De specifieke activiteit van de radioactieve indicator cesium 137 van de wateroplossing (A) in "Bq/g" volgens formule: A = (A2 - A1) x 10 In het bovenstaande voorbeeld bedraagt de specifieke activiteit: in Bq/g: A = 9,4-5,1 = 4,3 (Bq/g) in Bq/kg (de bepaalde waarde met 1000 vermenigvuldigen): A = 4,3 x 1000 = 4300 (Bq/kg) Druk op de toets SA2. In (240 +/-6) s kunt u de gemeten waarde aflezen: h) Het apparaat van de schaal afhalen en het filterdeksel (5) weer op zijn plaats brengen. i) Schaal leegmaken, drogen en naar behoefte met synthetisch wasmiddel ontsmetten. Herhaal de metingen ten minste 5 keer en bepaal de rekenkundige gemiddelde waarde (A 1) in "Bq/g". Vermenigvuldig de resulterende waarde met 10 en noteer het resultaat. Schakel het apparaat weer uit en haal het van de schaal. e) Schaal leegmaken, drogen en opnieuw met een wateroplossing tot de band vullen. f) Het apparaat weer op de schaal zetten en de gebruikstoestand op "Bq/gx10", hiervoor de toetsen SA3, SA1 (drie keer) en SA2 drukken. De gemeten waarde aflezen. 6.2.4 Weergave van overschreden grenswaarden van het equivalente dosisvermogen van de gammastraling, informatie voor overbelasting van het apparaat en ontlading van de accu. a) Bij metingen van het equivalente dosisvermogen van de gammastraling van 0,6 µsv en meer (tot 1,2 µsv/h) verschijnen op het display, door herhaald op de toets SA3 (ON) te drukken, de navolgende symbolen (zie afb.). Het akoestische signaal wordt ingeschakeld: Het is aan te raden bij laag gemeten waarden van de specifieke activiteit van de radioactieve indicator cesium-137 ten minste 5 metingen uit te voeren en hierna de rekenkundig gemiddelde waarde (A2) bepalen. De resulterende waarde met 10 vermenigvuldigen. 12 13

b) Bij metingen van het equivalente dosisvermogen van de gammastraling waarbij de waarde 1,2 µsv/h gelijk is of deze overschreden wordt kan op het display gezien worden, pulsation volgens in de afb. afgebeelde symbool ~, na herhaald drukken op de toets SA3 (ON), de frequentie van het akoestische signaal verhoogd zich. Het gebruik van gereedschap en/of metalen borstels voor het schoonmaken van onderdelen van de behuizing of contacten is niet toegestaan. Let op! Gebruik voor het schoonmaken geen koolstofhoudende schoonmaakmiddelen of benzine, alcohol of dergelijke. Daardoor wordt het oppervlak van de meter aangetast. Bovendien zijn deze dampen schadelijk voor de gezondheid en explosief. c) Bij overbelasting van het apparaat, dus wanneer de meetwaarde de bovenste grens van het meetbereik overschrijdt, verschijnt op het display voor het 3-cijferige getal een symbool, zie afb.: 8. Technische gegevens en meettoleranties 8.1 Technische gegevens Display : 3-cijferig LC-display tot 999 Overload-aanduiding : bij overschrijding van het bereik verschijnt er " " d) Bij ontlading van de batterij/accu tot een spanningswaarde (7,0 +/- 0,5)V verschijnt op het display een symbool, zie afb.: In dit geval moet de meting gestopt en het apparaat uitgeschakeld worden. Haal de batterij eruit en vervang deze door een nieuwe. (Wordt een accu gebruikt moet deze met een laadapparaat opgeladen worden). 7. Onderhoud De radioactiviteitmeter HS-107 is, afgezien van het vervangen van de batterij en het af en toe schoonmaken van de behuizing en het displayvenster onderhoudsvrij. Het vervangen van de batterij vindt u onder hoofdstuk 5.1. Voor het schoonmaken neemt u een schone, niet pluizende antistatische droge doek. 14 Meetsnelheid De tijd van de instelling van het gebruikstoestand van het apparaat overschrijdt niet (aan het begin van een meting): Bij metingen van het vermogen van deequivalente veldosis voor gammastraling,s : 53 +/-1,2 Bij metingen van de stroomdichtheid van de beta-straling voor een vlakte, s: 37 +/-1,0 Bij metingen voor specifieke activiteitvan de radioactieve indicator cesium-137, s : 240 +/-6,0 De tijd van de instelling voor de gebruikstoestand wordt door het vergroten van ieder te meten waarde automatisch vermindert. 15

Werktemperatuur Gedurende korte tijd : +10 C tot +35 C, bij een relatieve luchtvochtigheid van < 75%, niet condenserend : -10 C tot+40 C, bij een rel. luchtvochtigheid < 95%, niet condenserend Voeding/batterijtype : 9-V blokbatterij, NEDA 1604 9 V of 6F22 9 V (alkaline) Werking batterij : ten minste 8 uren (alkaline) Temperatuur voor gegarandeerde precisie : +20 C +/-5K, rel. luchtv. < 75% Gewicht : ca. 450 g 10 tot 99,9 1/(s x cm_) ± 25 % 100 tot 999 1/(s x cm_) ± 25% Specifieke activiteit (cesium 137) 2,0 tot 10,0 Bq/g ± 35% 10,0 tot 100 Bq/g ± 35 % 100 tot 1000 Bq/g ± 35 % 1000 tot 9990 Bq/g Extra meetfout bij over-/onderschrijding van de temperatuurgrens voor de gegarandeerde precisie met 10 K (20 C +/-5K +10K resp. 10K) : ±10%. Extra meetfout bij over-/onderschrijding van de voedingsspanning van 8 VDC +/-0,8 V in her bereik van 4,7 VDC tot 12 VDC : ±10%. Afmetingen (l x b x h) : 160 x 77 x 42 mm. 8.2 Meettoleranties De aangegeven meettoleranties gelden voor een omgevingstemperatuurbereik van de meter van +20 C +/-5K, bij een rel. luchtvochtigheid van < 75%. Meetbereik Tolerantie Equivalente dosisvermogen van de gammastraling 0,1 tot 0,99 µsv/h ± 30% 1,0 tot 9,99 µsv/h ± 30% 10 tot 99,0 µsv/h ± 25% 100 tot 999 µsv/h ± 20% Dichtheid betastraling van oppervlakten 0,1 tot 0,99 1/(s x cm_) ± 45 % 1,0 tot 9,99 1/(s x cm_) ± 35 % 16 17