Nederlandse NEN-EN 1050 Veiligheid van machines. Principes voor de risicobeoordeling Safety of machinery. Principles for risk assessment 1e druk, februari 1997 ICS 13.110 Dit document bevat de vertaling in het Nederlands van de Europese norm EN 1050, november 1996. De Europese norm EN 1050 heeft de status van Nederlandse norm. Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. Normcommissie 341 018 Machineveiligheid Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Nederlands Normalisatie-instituut niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Het Nederlands Normalisatie-instituut is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor verveelvoudiging te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden, voor zover deze bevoegdheid niet is overgedragen c.q. rechtens toekomt aan de Stichting Reprorecht. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het Nederlands Normalisatie-instituut en/of de leden van de commissies aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdende met toepassing van door het Nederlands Normalisatie-instituut gepubliceerde uitgaven. Prijsklasse 60 1997 Nederlands Normalisatie-instituut Kalfjeslaan 2, Postbus 5059, 2600 GB Delft, Telefoon (015) 2 690 390, Fax (015) 2 690 190
NEN-EN 1050:1997 Nederlands voorwoord Voor de in deze norm vermelde andere normen bestaan in Nederland de volgende equivalenten: Vermelde norm Nederlandse norm Titel EN 292-1:1991 NEN-EN 292-1:1994 Veiligheid van machines. Basisbegrippen, algemene ontwerpbeginselen. Deel 1: Basisterminologie, methodologie EN 292-2:1991 NEN-EN 292-2:1996 Veiligheid van machines. Basisbegrippen, algemene +A1:1995 ontwerpbeginselen. Deel 2: Technische beginselen en beschrijvingen EN 60204-1:1992 NEN-EN 60204-1:1995 Veiligheid van machines. Elektrische uitrusting van machines. Deel 1: Algemene eisen IEC 812 IEC 1025 CEN/CLC Memorandum nr. 9: 1994
EUROPESE NORM EUROPÄISCHE NORM EUROPEAN STANDARD NORME EUROPÉENNE EN 1050 november 1996 ICS 13.110 Trefwoorden: Veiligheid van machines, voorkoming van ongelukken, gevaren, veiligheidsmaatregelen, specificaties Nederlandse versie Veiligheid van machines. Principes voor de risicobeoordeling Sicherheit van Maschinen. Leitsätze zur Risikobeurteilung Safety of machinery. Principles for risk assessment Sécurité des machines. Principes pour l appréciation du risque Deze norm is de Nederlandse versie van de Europese norm. Hij is vertaald door het NNI. Hij heeft dezelfde status als de officiële versies. Deze Europese norm is door de CEN aangenomen op 1996-08-22. De CEN-leden zijn verplicht zich te houden aan het huishoudelijk reglement van de CEN/CENELEC, waarin is vastgelegd onder welke voorwaarden aan deze Europese norm, zonder veranderingen, de status van nationale norm moet worden gegeven. Bijgewerkte lijsten van en bibliografische gegevens betreffende zulke nationale normen kunnen op aanvraag worden verkregen bij het centrale secretariaat en bij elk CEN-lid. Deze Europese norm bestaat in drie officiële versies (Duits, Engels, Frans). Een versie in een andere taal, die onder verantwoordelijkheid van een CEN-lid in zijn landstaal is gemaakt en die is aangemeld bij het centrale secretariaat van de CEN, heeft dezelfde status als de officiële versies. Leden van de CEN zijn de nationale normalisatie-instituten van België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, IJsland, Italië, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Oostenrijk, Portugal, Spanje, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. CEN Europese commissie voor normalisatie Europäisches Komitee für Normung European Committee for Standardization Comité Européen de Normalisation Centraal Secretariaat: Stassartstraat 36, B-1050 Brussel 1996 Auteursrechten voorbehouden aan de CEN-leden Ref. nr. nl
Blz. 2 (blanco)
Blz. 3 Inhoud blz. Voorwoord 4 0 Inleiding 5 1 Onderwerp en toepassingsgebied 5 2 Normatieve verwijzingen 5 3 Termen en definities 5 4 Algemene principes 5 4.1 Basisconcept 5 4.2 Informatie voor de risicobeoordeling 6 5 Bepaling van de grenzen van de machine 6 6 Identificatie van gevaren 6 7 Risicoschatting 6 7.1 Algemeen 6 7.2 Risicofactoren 7 7.3 Te beschouwen aspecten bij de bepaling van risicofactoren 8 8 Risico-evaluatie 9 8.1 Algemeen 9 8.2 Het bereiken van risicoverlagingsdoelen 9 8.3 Risicovergelijking 9 9 Documentatie 9 Bijlage A (informatief) en van gevaren, gevaarlijke situaties en gevaarlijke gebeurtenissen 11 Bijlage B (informatief) Methoden voor de analyse van gevaren en het schatten van risico s 17 Bijlage C (informatief) Bibliografie 19
Blz. 4 Voorwoord Deze Europese norm is opgesteld door de Technische Commissie CEN/TC 114 Safety of machinery, waarvan het secretariaat door DIN wordt gevoerd. Deze Europese norm moet de status van nationale norm worden gegeven, hetzij door publicatie van een identieke tekst of door hem ten minste voor mei 1997 te erkennen. Nationale normen die er mee in strijd zijn moeten ten minste voor mei 1997 worden ingetrokken. Deze Europese norm is opgesteld onder een mandaat dat aan de CEN is verleend door de Europese Commissie en de Europese Vrijhandelsassociatie, en steunt fundamentele eisen van Richtlijn(en) van de EU. Bijlage A is informatief en bevat voorbeelden van gevaren, gevaarlijke situaties en gevaarlijke gebeurtenissen. Bijlage B is informatief en bevat methoden voor de analyse van gevaren en het schatten van risico s. Volgens de Internal Regulations van de CEN/CENELEC moeten de volgende landen deze Europese norm overnemen: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, IJsland, Italië, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Oostenrijk, Portugal, Spanje, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland.
Blz. 5 0 Inleiding De functie van deze type A-norm is de beschrijving van principes voor een consistente systematische procedure voor de risicobeoordeling, zoals geïntroduceerd in hoofdstuk 6 van EN 292-1:1991. Deze norm is een leidraad voor beslissingen in de ontwikkelingsfase van machines (zie 3.11 van EN 292-1:1991) en biedt hulp bij het opstellen van consistente en op elkaar afgestemde type B- en type C-normen om aan de fundamentele veiligheids- en gezondheidseisen te voldoen (zie bijlage A van EN 292-2:1991/A1:1995). Het uitsluitend toepassen van deze norm geeft geen vermoeden van overeenstemming met de fundamentele veiligheids- en gezondheidseisen (zie bijlage A van EN 292-2:1991/A1:1995). Het wordt aanbevolen om deze norm op te nemen in opleidingscursussen en handleidingen om basisregels voor ontwerpmethoden te geven. 1 Onderwerp en toepassingsgebied Deze Europese norm legt algemene principes vast voor de procedure die bekend staat als risicobeoordeling, waarbij de kennis en ervaring van het ontwerp, gebruik, incidenten, ongelukken en schade bij machines worden samengebracht om de risico s tijdens alle levensfasen van een machine te beoordelen (zie 3.11a van EN 292-1:1991). Deze norm geeft een leidraad voor de vereiste informatie om risicobeoordeling mogelijk te maken. Er worden procedures beschreven om gevaren te identificeren en risico s te schatten en te beoordelen. Het doel van deze norm is om advies te geven over beslissingen die moeten worden genomen over de veiligheid van machines en de vereiste soort documentatie om de uitgevoerde risicobeoordeling te controleren. Deze norm is niet bedoeld om een nauwkeurige opsomming te geven van de methoden voor de analyse van gevaren en de schatting van risico s, aangezien dit op andere plaatsen wordt behandeld (bijvoorbeeld vakliteratuur en naslagwerken). Een opsomming van enkele van deze methoden wordt alleen ter informatie gegeven (zie bijlage B). 2 Normatieve verwijzingen Deze Europese norm bevat door gedateerde en ongedateerde verwijzingen bepalingen uit andere publicaties. Deze normatieve verwijzingen zijn op passende plaatsen in de tekst aangehaald en de publicaties zijn hierna opgesomd. Bij gedateerde verwijzingen zijn latere wijzigingen of herzieningen van een van deze publicaties slechts van toepassing op deze Europese norm, indien ze door een wijziging of herziening daarin zijn verwerkt. Bij de ongedateerde verwijzingen is de laatste druk van de publicatie waarnaar is verwezen van toepassing. EN 292-1:1991 Veiligheid van machines. Basisbegrippen, algemene ontwerpbeginselen. Deel 1: Basisterminologie, methodologie EN 292-2:1991+A1:1995 Veiligheid van machines. Basisbegrippen, algemene ontwerpbeginselen. Deel 2: Technische beginselen en beschrijvingen EN 60204-1:1992 Veiligheid van machines. Elektrische uitrusting van machines. Deel 1: Algemene eisen CEN/CLC Memorandum Guidelines for the inclusion of nr. 9: 1994 safety aspects in standards 3 Termen en definities Voor deze Europese norm zijn de volgende definities, in aanvulling op de definities gegeven in EN 292-1:1991, van toepassing. 3.1 schade: Fysieke verwonding en/of schade aan gezondheid of zaken (zie 3.4 van CEN/CLC Memorandum nr. 9:1994). 3.2 gevaarlijke gebeurtenis: Een gebeurtenis die schade kan veroorzaken. 3.3 veiligheidsmaatregel: Een middel dat een gevaar uitschakelt of een risico verkleint. OPMERKING Zie voor aanvullende informatie hoofdstuk 5 van EN 292-1:1991. 3.4 overblijvend risico: Het risico dat niet door een veiligheidsmaatregel kan worden uitgesloten. 4 Algemene principes 4.1 Basisconcept Risicobeoordeling is een reeks logische stappen om, op een systematische manier, de beoordeling van gevaren, verbonden met machines, mogelijk te maken. Risicobeoordeling wordt, indien hiervoor een noodzaak bestaat, gevolgd door risicoverkleining zoals beschreven in hoofdstuk 5 van EN 292-1:1991. Bij herhaling van deze werkwijze ontstaat het iteratieve proces, met behulp waarvan gevaren zo veel mogelijk worden uitgesloten en veiligheidsmaatregelen worden getroffen. Risicobeoordeling omvat (zie figuur 1): risicoanalyse, a) bepaling van de grenzen van de machine (zie hoofdstuk 5); b) identificatie van (latente) gevaren (zie hoofdstuk 6); c) risicoschatting (zie hoofdstuk 7); risico-evaluatie (zie hoofdstuk 8). De risicoanalyse verschaft de informatie die nodig is voor de risico-evaluatie, die op zijn beurt een oordeel over de veiligheid van machines mogelijk maakt (zie 3.4 van EN 292-1:1991). Risicobeoordeling hangt af van oordeelkundige beslissingen. Deze beslissingen moeten met kwalitatieve methoden worden onderbouwd en, voor zover mogelijk, met kwantitatieve methoden worden aangevuld. Kwantitatieve methoden zijn in het bijzonder van toepassing indien de voorzienbare omvang van de schade hoog is. Kwantitatieve methoden zijn nuttig om alternatieve veiligheidsmaatregelen te beoordelen en te bepalen welke maatregelen betere bescherming geven. OPMERKING De toepassing van kwantitatieve methoden wordt beperkt door de hoeveelheid bruikbare informatie die beschikbaar is en in veel toepassingen zal alleen een kwalitatieve risicobeoordeling mogelijk zijn. De risicobeoordeling moet zo worden uitgevoerd dat het mogelijk is de gevolgde procedure en de bereikte resultaten te documenteren (zie hoofdstuk 9).
Blz. 6 start Bepaling van de grenzen van de machine (zie hoofdstuk 5) Identificatie van de gevaren (zie hoofdstuk 6) Risicoschatting (zie hoofdstuk 7) Risico-evaluatie (zie hoofdstuk 8) Is de machine veilig? NEE Risicoverlaging JA EINDE Risicoanalyse Risicobeoordeling Risicoverlaging en de keuze van geschikte veiligheidsmaatregelen zijn geen onderdeel van de risicobeoordeling. Zie voor verdere uitleg hoofdstuk 5 van EN 292-1:1991 en 292-2. Figuur 1: Het iteratieve proces om veiligheid te bereiken 4.2 Informatie voor de risicobeoordeling De informatie voor de risicobeoordeling en alle kwalitatieve en kwantitatieve analyse moet, indien van toepassing, het volgende bevatten: grenzen van de machine (zie hoofdstuk 5); eisen voor de afzonderlijke levensfasen van de machine (zie 3.11a van EN 292-1:1991); ontwerptekeningen of andere middelen die de aard van de machine beschrijven; informatie over de energievoorziening; elke ongevallen- en incidentenhistorie; elke informatie over schade voor de gezondheid. Indien zich tijdens de ontwikkeling wijzigingen aan het ontwerp voordoen, moet deze informatie worden bijgewerkt. Vaak is een vergelijking met soortgelijke gevaarlijke situaties bij andere soorten machines mogelijk, echter op voorwaarde dat er voldoende informatie over de gevaren en ongelukken in die situaties beschikbaar is. De afwezigheid van een ongevallenhistorie, een klein aantal ongevallen of een geringe omvang van letsel mag niet automatisch tot de aanname leiden dat het risico klein is. Voor kwantitatieve analyse kunnen gegevens uit gegevensbanken, handboeken, laboratoria en producentenspecificaties worden gebruikt, op voorwaarde dat er vertrouwen is in de bruikbaarheid van de gegevens. Onzekerheid over deze gegevens moet in de documentatie worden vermeld (zie hoofdstuk 9). Gegevens die uit consensus van op ervaring gebaseerde meningen van specialisten zijn afgeleid (bijvoorbeeld de Delphi-techniek, zie bijlage B.8), kunnen worden gebruikt om kwalitatieve gegevens aan te vullen. 5 Bepaling van de grenzen van de machine Risicobeoordeling moet rekening houden met: de afzonderlijke fasen tijdens de levensduur van de machine (zie 3.11a van EN 292-1:1991); de grenzen van de machine (zie 5.1 van EN 292-1:1991) inclusief het bedoelde gebruik (zowel het juiste gebruik en bediening van de machine als ook de gevolgen van redelijk voorzienbaar misbruik of gebrekkig functioneren) volgens 3.12 van EN 292-1:1991; het volledige gebied van voorzienbaar gebruik van de machine (bijvoorbeeld industrieel, nietindustrieel en huishoudelijk) door personen geidentificeerd door geslacht, leeftijd, links- of rechtshandigheid, met beperkte fysieke mogelijkheden (bijvoorbeeld oog- of gehoorafwijkingen, lichaamsgrootte, kracht); het verwachte opleidingsniveau, ervaring of bekwaamheid van de voorzienbare gebruikers zoals: a) bedieners (inclusief onderhoudspersoneel en technici); b) leerlingen en jongeren; c) algemeen publiek; blootstelling van andere personen aan de gevaren van de machine, indien dit in alle redelijkheid kan worden voorzien. 6 Identificatie van gevaren Alle (latente) gevaren, gevaarlijke situaties en gevaarlijke gebeurtenissen die met een machine in verband kunnen worden gebracht, moeten worden geïdentificeerd. Bijlage A geeft voorbeelden om dit proces te ondersteunen (zie hoofdstuk 4 van EN 292-1:1991 voor meer informatie over het beschrijven van gevaren veroorzaakt door machines). Er zijn verschillende methoden beschikbaar voor de systematische analyse van (latente) gevaren. en zijn in bijlage B gegeven. 7 Risicoschatting 7.1 Algemeen Na de identificatie van (latente) gevaren (zie hoofdstuk 6) moet een risicoschatting voor elk gevaar worden uitgevoerd door de in 7.2 gegeven risicofactoren te bepalen. Bij de bepaling van deze factoren is het noodzakelijk met de aspecten gegeven in 7.3 rekening te houden.
Blz. 7 RISICO OMVANG KANS DAT SCHADE OPTREEDT frequentie en duur van de blootstelling gerelateerd aan het beschouwde gevaar is een functie van van mogelijke schade door het beschouwde gevaar en kans dat de gevaarlijke gebeurtenis optreedt mogelijkheid om de schade te vermijden of te beperken Figuur 2: Risicofactoren 7.2 Risicofactoren 7.2.1 Combinatie van risicofactoren Het risico verbonden aan een bepaalde situatie of technisch proces wordt uit een combinatie van de volgende elementen afgeleid: de omvang van de schade; de kans dat een schade optreedt: a) de frequentie en de duur van de blootstelling van personen aan het gevaar; b) de kans dat een gevaarlijke situatie optreedt; c) de technische en menselijke mogelijkheden om een schade te vermijden of te beperken (bijvoorbeeld verlaagde snelheid, noodstopvoorziening, vrijgavevoorziening, risicobewustzijn). De factoren zijn in figuur 2 te zien en aanvullende details worden in 7.2.2 en 7.2.3 gegeven. Er zijn verschillende methoden beschikbaar voor de systematische analyse van deze factoren. en zijn in bijlage B gegeven. OPMERKING In veel gevallen kunnen deze factoren niet exact worden bepaald, maar kunnen zij slechts worden geschat. Dit is in het bijzonder van toepassing op de kans dat een mogelijke schade optreedt. De omvang van mogelijke schade kan in sommige gevallen niet gemakkelijk worden vastgesteld (bijvoorbeeld bij schade aan de gezondheid door giftige stoffen of psychische spanningen (stress)). 7.2.2 Omvang van mogelijke schade De omvang kan worden geschat door rekening te houden met het volgende: a) de aard van wat er wordt beschermd: 1) personen; 2) zaken; 3) milieu; b) de ernst van verwondingen of schade aan de gezondheid: 1) licht (gevolgen gewoonlijk te verhelpen); 2) zwaar (gevolgen gewoonlijk niet te verhelpen); 3) dodelijk; c) omvang van de schade (voor elke machine): 1) begrensd tot één persoon; 2) betrokken op meer personen. 7.2.3 Kans dat een schade optreedt De kans dat een schade optreedt, kan worden geschat door rekening te houden met 7.2.3.1 tot en met 7.2.3.3. 7.2.3.1 Frequentie en duur van de blootstelling, af te leiden uit: de noodzaak voor toegang tot het gevaarlijk gebied (bijvoorbeeld voor gewone bediening, onderhoud of reparatie); de aard van de toegang (bijvoorbeeld voor handmatige aanvoer van materialen); de tijd die in het gevaarlijk gebied wordt doorgebracht; het aantal personen dat toegang moet hebben; de frequentie van toegang. 7.2.3.2 Kans dat een gevaarlijke gebeurtenis optreedt, af te leiden uit: betrouwbaarheid en andere statistische gegevens; ongevallenhistorie; gegevens over schade aan de gezondheid; vergelijking van risico s (zie 8.3). OPMERKING Het optreden van een gevaarlijke gebeurtenis kan een technische of een menselijke oorzaak hebben. 7.2.3.3 Mogelijkheden om een schade te vermijden of te beperken, af te leiden uit: a) de wijze waarop de machine wordt bediend: 1) door ervaren personen; 2) door onervaren personen; 3) onbemand; b) door de snelheid waarmee een gevaarlijke gebeurtenis optreedt: 1) plotseling; 2) snel; 3) langzaam; c) door het zich bewust zijn van risico s: 1) door algemene informatie;
Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214 2600 WB Delft Ja, ik bestel NEN Standards Products & Services Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg 6 2623 AX Delft T (015) 2 690 390 F (015) 2 690 271 www.nen.nl/normshop ex. NEN-EN 1050:1997 nl Veiligheid van machines - Principes voor de risicobeoordeling 61.70 Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via www.nen.nl/normshop Gratis e-mailnieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze e-mailnieuwsbrieven. www.nen.nl/nieuwsbrieven Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V E-mail Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: (015) 2 690 271 E-mail: klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2016, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon (015) 2 690 391, dagelijks van 8.30 tot 17.00 uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: www.nen.nl/leveringsvoorwaarden. Normalisatie: de wereld op één lijn. preview - 2016