Nederlandse norm Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. NEN-EN 12464-1 (nl) Licht en verlichting Werkplekverlichting Deel 1: Werkplekken binnen Light and lighting - Lighting of work places - Part 1: Indoor work places Vervangt NEN 1890:1991; NEN 3087:1997,deels; NEN-ISO 8995:2002; NEN-EN 12464:1998 2e Ontw. ICS 91.160.10 maart 2003
NEN-EN 12464-1 Nederlands voorwoord Dit document bevat de vertaling in het Nederlands van de Europese norm EN 12464-1:2003. De Europese norm EN 12464-1:2003 heeft de status van Nederlandse norm. Deze norm bevat verlichtingseisen voor werkplekken binnen. Deze Europese norm vervangt NEN 1890:1991 Binnenverlichting Functionele eisen omdat deze Nederlandse norm over het zelfde onderwerp gaat en Europese normen de nationale normen altijd herroepen. Overigens was hoofdstuk 6 van NEN 1890 al eerder vervangen door NEN-EN 1838 Noodverlichting. Deze Europese norm vervangt ook NEN-ISO 8995:2002 'Verlichting van binnenwerkplekken' omdat NEN wel verplicht is Europese normen over te nemen, maar niet verplicht is dat met Internationale normen te doen. Overigens hebben NEN-EN 12464-1 en NEN-ISO 8995 een deels gezamenlijke ontstaansgeschiedenis en zijn ze inhoudelijk vrijwel gelijk. Tenslotte vervangt deze norm 2.9, 5.1.1 en 5.1.2 van NEN 3087:1997 Ergonomie Visuele ergonomie in relatie tot verlichting Principes en toepassingen. Deze paragrafen van NEN 3087 gaan over de standaardverlichtingssterkte. In NEN-EN 12464 wordt in Europa het begrip praktijkverlichtingssterkte ( maintained illuminance ) geïntroduceerd. Om verwarring met de standaardverlichtingssterkte te voorkomen en om goed aan te kunnen sluiten bij de Europese gegevens, is dit onderdeel van NEN 3087 vervallen. De overige onderdelen van NEN 3087 blijven onverkort bestaan en kunnen goed in combinatie met NEN-EN 12464 worden gebruikt. Zo geeft NEN 3087 inzicht in bijvoorbeeld de mogelijkheid om taakverbetering toe te passen i.p.v. meer licht. De praktijkverlichtingssterkte is overigens eenvoudig te berekenen door de standaardverlichtingssterkte te vermenigvuldigen met 1/gelijkmatigheidfactor. Voor de in deze norm vermelde normatieve verwijzingen bestaan in Nederland de volgende equivalenten: vermelde norm Nederlandse norm titel EN 12193 NEN-EN 12193 Licht en verlichting - Sportverlichting (en) EN 12665:2002 NEN-EN 12665:2002 Licht en verlichting - Basistermen en -criteria voor het vastleggen van eisen aan de verlichting (en) pren 13032-1:1997 NEN-EN 13032-1:1997 Ontw. Toegepaste verlichtingstechnieken - Meting en presentatie van fotometrische gegevens van lampen en lichten - Deel 1: Meting (en) Normcommissie 351 005 "Verlichting" Apart from exceptions provided by the law, nothing from this publication may be duplicated and/or published by means of photocopy, microfilm, storage in computer files or otherwise, which also applies to full or partial processing, without the written consent of the Netherlands Standardization Institute. The Netherlands Standardization Institute shall, with the exclusion of any other beneficiary, collect payments owed by third parties for duplication and/or act in and out of law, where this authority is not transferred or falls by right to the Reproduction Rights Foundation. Auteursrecht voorbehouden. Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Nederlands Normalisatie-instituut niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Het Nederlands Normalisatie-instituut is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor verveelvoudiging te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden, voor zover deze bevoegdheid niet is overgedragen c.q. rechtens toekomt aan de Stichting Reprorecht. Although the utmost care has been taken with this publication, errors and omissions cannot be entirely excluded. The Netherlands Standardization Institute and/or the members of the committees therefore accept no liability, not even for direct or indirect damage, occurring due to or in relation with the application of publications issued by the Netherlands Standardization Institute. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het Nederlands Normalisatie-instituut en/of de leden van de commissies aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdend met toepassing van door het Nederlands Normalisatie-instituut gepubliceerde uitgaven. 2003 Nederlands Normalisatie-instituut Postbus 5059, 2600 GB Delft Telefoon (015) 2 690 390, Fax (015) 2 690 190
E U R O P E S E N O R M EN 12464-1 E U R O P Ä I S C H E N O R M E U R O P E A N S T A N D A R D N O R M E E U R O P É E N N E november 2002 ICS 91.160.10 Nederlandse versie Licht en verlichting Werkplekverlichting Deel 1: Werkplekken binnen Licht und Beleuchtung Beleuchtung von Arbeitsstätten Teil 1: Arbeitsstätten in Innenraümen Light and lighting Lighting of work places Part 1: Indoor work places Lumière et éclairage Eclairage des lieux de travail Partie 1: Lieux de travail intérieur Deze norm is de Nederlandse versie van de Europese norm NEN-EN 12464-1. Hij is vertaald door NEN. Hij heeft dezelfde status als de officiële versies. Deze Europese norm is door de CEN aangenomen op 16 oktober 2002. De CEN-leden zijn verplicht zich te houden aan het huishoudelijk reglement van de CEN/CENELEC, waarin is vastgelegd onder welke voorwaarden aan deze Europese norm, zonder veranderingen, de status van nationale norm moet worden gegeven. Bijgewerkte lijsten van en bibliografische gegevens betreffende zulke nationale normen kunnen op aanvraag worden verkregen bij het centrale secretariaat en bij elk CEN-lid. Deze Europese norm bestaat in drie officiële versies (Duits, Engels en Frans). Een versie in een andere taal, die onder verantwoordelijkheid van een CEN-lid in zijn landstaal is gemaakt en die is aangemeld bij het centrale secretariaat, heeft dezelfde status als de officiële versies. Leden van de CEN zijn de nationale normalisatie-organisaties van België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Ierland, IJsland, Italië, Luxemburg, Malta, Nederland, Noorwegen, Oostenrijk, Portugal, Slowakije, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. CEN Europese Commissie voor Normalisatie Europäisches Komitee für Normung European Committee for Standardization Comité Européen de Normalisation Centraal Secretariaat: Rue de Stassart 36, B-1050 Brussel 2002 CEN Auteursrechten voorbehouden aan de CEN-leden. Ref. nr. EN 12464-1:2002 nl
(blanco) 2
Inhoud Voorwoord...4 Inleiding...4 1 Onderwerp en toepassingsgebied...5 2 Normatieve verwijzingen...5 3 Termen en definities...5 4 Criteria voor het lichtontwerp...6 4.1 De verlichte omgeving...6 4.2 Luminantieverdeling...7 4.3 Verlichtingssterkte...7 4.3.1 Aanbevolen verlichtingssterkten in het taakgebied...8 4.3.2 Verlichtingssterkten van de directe omgeving...8 4.3.3 Gelijkmatigheid...9 4.4 Verblinding...9 4.4.1 Onbehaaglijke verblinding...9 4.4.2 Afscherming tegen verblinding...10 4.4.3 Sluierreflecties en gereflecteerde verblinding...10 4.5 Lichtrichting...11 4.5.1 Modelling...11 4.5.2 Gerichte verlichting op de visuele taak...11 4.6 Kleuraspecten...11 4.6.1 Lichtkleur...11 4.6.2 Kleurweergave...12 4.7 Lichtflikkering en stroboscopische effecten...12 4.8 Behoudfactor...12 4.9 Energieaspecten...13 4.10 Daglicht...13 4.11 Verlichting van werkplekken met beeldschermen...13 4.11.1 Algemeen...13 4.11.2 Grenswaarden voor luminanties van armaturen waarvan het licht naar beneden wordt uitgestraald...14 5 Tabel met verlichtingseisen...14 5.1 Samenstelling van de tabellen...14 5.2 Tabel met ruimten, taken en activiteiten...15 5.3 Verlichtingseisen voor ruimten, taken en activiteiten...16 Voedingsmiddel- en genotmiddelenindustrie...20 6 Toetsingsprocedures...34 6.1 Verlichtingssterkte...34 6.2 Unified Glare Rating...34 6.3 Kleurweergave-index...34 6.4 Luminantie van de armatuur (zie ook 4.11)...34 Bijlage A (informatief) A-deviatie...35 Bibliografie...36 Index van ruimten, taken en activiteiten...37 3
Voorwoord Deze Europese norm is opgesteld door de Technische Commissie CEN/TC 169: Licht en verlichting, waarvan het secretariaat door DIN wordt gevoerd. Aan deze Europese norm moet uiterlijk in mei 2003 de status van nationale norm worden gegeven, door publicatie van een identieke tekst of door bekrachtiging, en strijdige nationale normen moeten uiterlijk in mei 2003 worden ingetrokken. Bijlage A is informatief. Dit document bevat een bibliografie. Volgens het huishoudelijk regelement van CEN/CENELEC zijn de normalisatie instituten van de volgende landen verplicht deze Europese norm te implementeren: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, IJsland, Italië, Luxemburg, Malta, Nederland, Noorwegen, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. Inleiding Om mensen in staat te stellen visuele taken efficiënt en nauwgezet uit te voeren moet er voor voldoende en passende verlichting worden gezorgd. De verlichting kan uit daglicht, kunstlicht of een combinatie van beide bestaan. De mate van zichtbaarheid en comfort die op alle mogelijke werkplekken wordt vereist, wordt bepaald door het soort en de duur van de activiteit. Deze norm specificeert voor de meeste werkplekken binnen en de daarmee verbonden gebieden de eisen die aan verlichtingssystemen gesteld moeten worden, in termen van kwantiteit en kwaliteit van de verlichting. Bovendien worden aanbevelingen gedaan hoe in de praktijk een goede verlichting kan worden gerealiseerd. Hoewel de specifieke eisen zijn opgenomen in de tabel met verlichtingseisen (zie hoofdstuk 5), is het van belang dat alle hoofdstukken van de norm worden gevolgd. 4
1 Onderwerp en toepassingsgebied Deze norm geeft verlichtingseisen voor werkplekken binnen, die tegemoet komen aan de behoeften aan visueel comfort en visuele prestatie. Alle gebruikelijke visuele taken zijn in aanmerking genomen, ook het werken met beeldschermen. Deze norm is niet opgesteld binnen het toepassingsgebied van Artikel 137 van het EU-verdrag en specificeert niet de eisen die gesteld moeten worden aan de verlichting die nodig is voor de veiligheid en gezondheid van mensen op het werk, hoewel de verlichtingseisen, zoals die in deze norm zijn gespecificeerd, gewoonlijk beantwoorden aan de veiligheidseisen. Verlichtingseisen met betrekking tot de veiligheid en gezondheid van mensen op het werk kunnen zijn opgenomen in richtlijnen die zijn gebaseerd op Artikel 137 van het EU-verdrag, in nationale wetgeving van lidstaten die deze richtlijnen hebben ingevoerd of in andere nationale wetgeving van lidstaten. Deze norm geeft geen specifieke oplossingen, legt geen beperking op aan vrijheid van de ontwerper om nieuwe technieken te onderzoeken en belemmert evenmin het gebruik van innovatieve apparatuur. Deze norm is niet van toepassing op de werkplekken buiten noch op ondergrondse mijnen. 2 Normatieve verwijzingen De volgende normatieve documenten bevatten bepalingen die, doordat ernaar wordt verwezen, tevens bepalingen van deze internationale norm zijn. Op het ogenblik van publicatie van de onderhavige norm waren de vermelde versies van kracht. Bij gedateerde verwijzingen zijn latere wijzigingen of herzieningen van een van deze publicaties niet van toepassing. Partijen die overeenkomsten sluiten op basis van deze internationale norm wordt echter aanbevolen na te gaan of het mogelijk is, de meest recente versie van de onderstaande normatieve documenten toe te passen. Bij ongedateerde verwijzingen is de laatste versie van het normatieve document waarnaar is verwezen van toepassing. De leden van de ISO en van het IEC 1) houden registers bij van de geldige internationale normen. EN 12193 EN 12665:2002 pren 13032-1 CIE 117:1995 Light and lighting Sports lighting Light and lighting Basic terms and criteria for specifying lighting requirements Lighting applications Measurement and presentation of photometric data of lamps and luminaires Part 1: Measurement Discomfort glare in interior lighting 3 Termen en definities Voor gebruik binnen deze norm zijn de termen en definities zoals beschreven in EN 12665:2002 en de navolgende temen en definities van toepassing. OPMERKING In dit hoofdstuk worden termen en grootheden gedefinieerd die in deze norm worden gebruikt en daarvoor van belang zijn, en die mogelijk niet in IEC 60050-845 zijn opgenomen. 3.1 visuele taak visuele elementen van het werk dat moet worden uitgevoerd OPMERKING De belangrijkste visuele elementen zijn de afmetingen en de luminantie van het object, het contrast tussen het object en de achtergrond en de tijd gedurende welke de taak moet worden uigevoerd. 1) In Nederland NEN. 5
3.2 taakgebied gedeelte van de werkplek waar de visuele taak wordt uitgevoerd. In ruimten waar de grootte en/of de plaats van het taakgebied niet bekend is, moet als taakgebied het gebied worden genomen waar de oogtaak kán worden verricht 3.3 directe omgeving een zone met een breedte van ten minste 0,5 m die het taakgebied binnen het gezichtveld omgeeft 3.4 praktijkverlichtingssterkte ( m ) laagst toelaatbare waarde van de gemiddelde verlichtingssterkte op het gespecificeerde oppervlak OPMERKING Dit is de gemiddelde verlichtingssterkte op het moment dat onderhoud aan de verlichtingsinstallatie zou moeten worden verricht. 3.5 afschermhoek hoek tussen de horizontaal en de kijkrichting waarin de lichtgevende delen van de lampen in de armatuur juist zichtbaar zijn 3.6 beeldscherm alfanumeriek of grafisch beeldscherm, onafhankelijk van het afbeeldingsproces dat wordt gebruikt [90/270/EEC] 3.7 gelijkmatigheid van de verlichtingssterkte verhouding van de minimum verlichtingssterkte tot de gemiddelde verlichtingssterkte op een oppervlak (zie ook IEC 60050-845 / CIE 17.4: 845-09-58 gelijkmatigheidsgraad) 4 Criteria voor het lichtontwerp 4.1 De verlichte omgeving Voor de goede verlichtingspraktijk is het essentieel, dat naast de vereiste verlichtingssterkte; ook aan andere kwalitatieve en kwantitatieve eisen wordt voldaan. De verlichtingseisen worden bepaald door aan de volgende drie menselijke behoeften te voldoen: visueel comfort, waarbij de werkende mens zich goed voelt; dit levert indirect ook een bijdrage aan een hoog productiviteitsniveau; visuele prestatie, waardoor het de werkende mensen mogelijk wordt gemaakt hun visuele taken uit te voeren, ook onder moeilijke omstandigheden en gedurende langere perioden; veiligheid. De belangrijkste parameters die de verlichte omgeving bepalen, zijn: luminantieverdeling; verlichtingssterkte; verblinding; lichtrichting; 6
kleurweergave en lichtkleur; lichtflikkering; daglicht. Waarden voor verlichtingssterkte, verblindingshinder en kleurweergave worden gegeven in hoofdstuk 5. 4.2 Luminantieverdeling De luminantieverdeling in het gezichtsveld bepaalt het adaptatieniveau van de ogen, hetgeen invloed heeft op de zichtbaarheid van de taak. Een goed uitgebalanceerde adaptatieluminantie is nodig voor de verbetering van: gezichtsscherpte; contrastgevoeligheid (onderscheiden van kleine onderlinge luminantieverschillen); benutting van de oogfuncties (zoals accommoderen, convergeren, samentrekking van de pupillen, oogbewegingen enz.). De luminantieverhoudingen in het gezichtsveld beïnvloeden ook het visuele comfort. De volgende zaken zouden om de onderstaande redenen moeten worden vermeden: te hoge luminanties die mede oorzaak kunnen zijn van verblinding; te hoge luminantieverschillen, die vermoeidheid zullen veroorzaken, doordat de ogen steeds opnieuw moeten adapteren; te lage luminanties en te lage luminantiecontrasten die resulteren in een saaie en niet-stimulerende werkomgeving. De luminanties van alle oppervlakken zijn belangrijk en worden bepaald door de reflectiefactor van en de verlichtingssterkte op de oppervlakken. Bruikbare reflectiefactoren voor de belangrijkste oppervlakken in binnenruimten zijn: plafond: 0,6 tot 0,9 muren: 0,3 tot 0,8 werkvlakken: 0,2 tot 0,6 vloer: 0,1 tot 0,5 4.3 Verlichtingssterkte De verlichtingssterkte en de verdeling van de verlichtingssterkte in het taakgebied en de directe omgeving ervan hebben een grote invloed op de snelheid, de veiligheid en het comfort waarmee iemand zijn oogtaak uitvoert. Alle in deze norm vastgestelde waarden van de verlichtingssterkte zijn praktijkverlichtingssterkten en voorzien in de behoeften van visueel comfort en visuele prestatie. 7
Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214 2600 WB Delft Ja, ik bestel NEN Standards Products & Services Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg 6 2623 AX Delft T (015) 2 690 390 F (015) 2 690 271 www.nen.nl/normshop ex. NEN-EN 12464-1:2003 nl Licht en verlichting - Werkplekverlichting - Deel 1: Werkplekken binnen 92.90 Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via www.nen.nl/normshop Gratis e-mailnieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze e-mailnieuwsbrieven. www.nen.nl/nieuwsbrieven Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V E-mail Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: (015) 2 690 271 E-mail: klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2016, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon (015) 2 690 391, dagelijks van 8.30 tot 17.00 uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: www.nen.nl/leveringsvoorwaarden. Normalisatie: de wereld op één lijn. preview - 2016