Vervangt NEN 2058:1989; NEN-ISO 406:1988 Nederlandse norm Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. NEN-ISO 129-1 (nl) Technische tekeningen - Inschrijving van maten en toleranties - Deel 1: Algemene principes (ISO 129-1:2004,IDT) Technical drawings - Indication of dimensions and tolerances - Part 1: General principles (ISO 129-1:2004,IDT) ICS 01.100.01 oktober 2004
NEN-ISO 129-1 Nederlands voorwoord Dit document bevat de vertaling in het Nederlands van de internationale norm ISO 129-1:2004. De internationale norm ISO 129-1:2004 heeft de status van Nederlandse norm. Voor de in deze norm vermelde normatieve verwijzingen bestaan in Nederland de volgende equivalenten: vermelde norm Nederlandse norm titel ISO 128-20:1996 NEN-EN-ISO 128-20:2001 Technische tekeningen - Algemene principes voor de weergave - Deel 20: Basisafspraken over lijnen (en) ISO 128-22:1999 NEN-ISO 128-22:1999 Technische tekeningen - Algemene principes voor de weergave - Deel 22: Basisafspraken en toepassing van aanhaallijnen en verwijzingslijnen (en,nl) ISO 128-30:2001 NEN-ISO 128-30:2001 Technische tekeningen - Algemene principes voor de weergave - Deel 30: Basisafspraken voor aanzichten (en,nl) ISO 1000:1992 NEN 1000:1993 Regels voor het hanteren van het Internationale Stelsel van Eenheden (SI) (nl) ISO 3098-0:1997 NEN-EN-ISO 3098-0:1998 Technische productdocumentatie - Schrift - Deel 0: Algemene eisen (nl) ISO 3098-5:1997 NEN-EN-ISO 3098-5:1998 Technische productdocumentatie - Schrift - Deel 5: Computerondersteund schrift van het Latijnse alfabet, cijfers en tekens (en) ISO 6284:1996 NEN-EN-ISO 6284:2000 Tekeningen in de bouw - Aanduiding van grensmaatafwijkingen (en,nl) ISO 6412-2:1989 NEN-EN-ISO 6412-2:1995 Technische tekeningen - Vereenvoudigde tekenwijze van pijpleidingen - Deel 2: Isometrische projectie (nl) ISO 6428:1982 NEN-ISO 6428:1992 Technische tekeningen - Eisen voor microverfilming (nl) ISO 10209-2:1993 NEN-EN-ISO 10209-2:1996 Technische productdocumentatie - Woordenlijst - Deel 2: Termen voor projectiemethoden (nl) ISO/IEC 81714-1 - - Normcommissie 400 007 "Technische Productdocumentatie" Apart from exceptions provided by the law, nothing from this publication may be duplicated and/or published by means of photocopy, microfilm, storage in computer files or otherwise, which also applies to full or partial processing, without the written consent of the Netherlands Standardization Institute. The Netherlands Standardization Institute shall, with the exclusion of any other beneficiary, collect payments owed by third parties for duplication and/or act in and out of law, where this authority is not transferred or falls by right to the Reproduction Rights Foundation. Auteursrecht voorbehouden. Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Nederlands Normalisatie-instituut niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Het Nederlands Normalisatie-instituut is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor verveelvoudiging te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden, voor zover deze bevoegdheid niet is overgedragen c.q. rechtens toekomt aan de Stichting Reprorecht. Although the utmost care has been taken with this publication, errors and omissions cannot be entirely excluded. The Netherlands Standardization Institute and/or the members of the committees therefore accept no liability, not even for direct or indirect damage, occurring due to or in relation with the application of publications issued by the Netherlands Standardization Institute. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het Nederlands Normalisatie-instituut en/of de leden van de commissies aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdend met toepassing van door het Nederlands Normalisatie-instituut gepubliceerde uitgaven. 2004 Nederlands Normalisatie-instituut Postbus 5059, 2600 GB Delft Telefoon (015) 2 690 390, Fax (015) 2 690 190
Inhoud 1 Onderwerp en toepassingsgebied...2 2 Normatieve verwijzingen...2 3 Termen en definities...3 3.1 Elementen...3 3.2 Lijnen voor maatinschrijving...3 3.3 Maten...4 3.4 Rangschikking van maten...5 4 Beginselen voor de maat- en tolerantie-inschrijving...5 4.1 Algemene beginselen...5 4.2 Plaatsing van maten...5 4.3 Maateenheden...6 5 Bestanddelen van maatinschrijving...7 5.1 Algemeen...7 5.2 Maatlijn...7 5.3 Maatlijnbegrenzingen en oorsprongaanduidingen...9 5.4 Maathulplijn...10 5.5 Aanhaallijn...12 5.6 Maatwaarden (uitgangsmaten)...12 5.7 Lettersymbolen voor maten...14 5.8 Tabellarische maatinschrijving...14 6 Bestanddelen van tolerantie-inschrijving...15 6.1 Algemene bepalingen...15 6.2 Grensmaatafwijkingen...15 6.3 Grensmaten...16 7 Inschrijving van bijzondere maten...16 7.1 Rangschikking van grafische en lettersymbolen met maatwaarden...16 7.2 Diameters...17 7.3 Radii...18 7.4 Bollen...18 7.5 Booglengten, koorden en hoeken...19 7.6 Vierkanten...20 7.7 Elementen op gelijke afstand en herhaalde elementen...20 7.8 Symmetrische delen...23 7.9 Inschrijving van hoogtematen...24 7.10 Maten van niet op schaal getekende elementen...25 7.11 Hulpmaten...25 8 Rangschikking van maten...25 8.1 Algemeen...25 8.2 Evenwijdige maatinschrijving...25 8.3 Op elkaar geplaatste maatinschrijving...26 8.4 Inschrijven van kettingmaten...27 8.5 Maatinschrijving met behulp van coördinaten...28 8.6 Gecombineerde maatinschrijving...30 Bijlage A (normatief) Verhoudingen en afmetingen van grafische symbolen...32 Bibliografie...34 1
Technische tekeningen Inschrijven van maten en toleranties Deel 1: Algemene principes 1 Onderwerp en toepassingsgebied Dit deel van ISO 129 legt de algemene principes vast voor de maatinschrijving voor alle soorten tekeningen. OPMERKING De figuren in dit deel van ISO 129 zijn slechts een toelichting op de tekst en zijn niet bedoeld om praktijkgevallen weer te geven. Daarom zijn de figuren vereenvoudigd om alleen de relevante algemene beginselen in een bepaald technisch gebied weer te geven. Aanvullende en meer specifieke regels en details voor de in de bouw toe te passen maatinschrijving zijn gegeven in ISO 6284. Voor de werktuigbouw zullen deze worden gegeven in de toekomstige ISO 129-2. 2 Normatieve verwijzingen De volgende documenten waarnaar is verwezen zijn onmisbaar voor de toepassing van dit document. Bij gedateerde verwijzingen is alleen de aangehaalde versie van toepassing. Bij ongedateerde verwijzingen is de laatste versie van het document (met inbegrip van wijzigingsbladen) waarnaar is verwezen van toepassing. ISO 128-20:1996 Technical drawings General principles of presentation Part 20: Basic conventions for lines ISO 128-22:1999 Technical drawings General principles of presentation Part 22: Basic conventions and applications for leader lines and reference lines ISO 128-30:2001 Technical drawings General principles of presentation Part 30: Basic conventions for views ISO 1000:1992 ISO 3098-0:1997 ISO 3098-5:1997 ISO 6284:1996 SI units and recommendations for the use of their multiples and of certain other units Technical product documentation Lettering Part 0: General requirements Technical product documentation Lettering Part 5: CAD lettering of the Latin alphabet, numerals and marks Construction drawings Indication of limit deviations ISO 6412-2:1989 Technical drawings Simplified representation of pipelines Part 2: Isometric projection ISO 6428:1982 ISO 10209-2:1993 ISO/IEC 81714-1 Technical drawings Requirements for microcopying Technical product documentation Vocabulary Part 2: Terms relating to projection methods Design of graphical symbols for use in the technical documentation of products Part 1: Basic rules 2
3 Termen en definities Voor de toepassing van dit deel van ISO 129 gelden de volgende termen en definities. 3.1 Elementen 3.1.1 geometrisch element punt, lijn of vlak [ISO 14660-1:1999, definitie 2.1] OPMERKING Het woord geometrisch mag worden weggelaten indien er geen verwarring kan ontstaan, daarom wordt in deze norm alleen het woord element gebruikt. 3.1.2 maatelement geometrische vorm, gedefinieerd door een lengte- of hoekmaat [ISO 14660-1:1999, definitie 2.2] OPMERKING 1 Maatelementen zijn bijvoorbeeld een cilinder, een bol, twee tegenover elkaar liggende evenwijdige oppervlakken, een kegel of een wig. OPMERKING 2 In normen zoals ISO 286-1 and ISO/R 1938 liggen de betekenissen van de termen eenvoudig werkstuk en enkelvoudige elementen dicht bij die van maatelement. 3.1.3 referentie-element element dat wordt gebruikt als oorsprong voor de plaatsbepaling van een ander element 3.1.4 herhaald element een element uit een reeks opeenvolgende elementen op gelijke afstand of onder een gelijke hoek ten opzichte van een of meer referentie-elementen 3.2 Lijnen voor maatinschrijving 3.2.1 hartlijn een op tekening staande lijn die het geometrisch midden van het (de) weergegeven element(en) weergeeft 3.2.2 maatlijn een op tekening staande rechte of gekromde lijn tussen twee elementen, of tussen een element en een maathulplijn, of tussen twee maathulplijnen die op grafische wijze de maat weergeeft OPMERKING De aanduiding van waarden van de maat en de tolerantie is gekoppeld aan de maatlijn. 3.2.3 maathulplijn lijn die het (de) te bematen element(en) en de uiteinden van de overeenkomstige maatlijn met elkaar verbindt 3
3.2.4 aanhaallijn lijn die informatie of eisen of een verwijzingslijn verbindt met een element of een maatlijn OPMERKING Ontleend aan ISO 128-22:1999. 3.2.5 symmetrielijn op tekening staande rechte lijn die het symmetrievlak of de symmetrie-as weergeeft 3.2.6 oorsprongcirkel beginpunt van op elkaar geplaatste maatinschrijving of maatischrijving met behulp van coördinaten 3.2.7 maatlijnbegrenzing verduidelijkte weergave van de uiteinden van een maatlijn of aanhaallijn 3.3 Maten 3.3.1 maat afstand tussen twee elementen of de grootte van een maatelement OPMERKING Er bestaan lengte- en hoekmaten. 3.3.2 uitgangsmaat maatwaarde numerieke waarde van een maat uitgedrukt in een bepaalde eenheid en op tekeningen weergegeven met lijnen en relevante symbolen OPMERKING 1 Indien geen tolerantie is weergegeven, wordt de uitgangsmaat vaak de maatwaarde genoemd. OPMERKING 2 De maateenheid behoort een lengte- of hoekeenheid te zijn. OPMERKING 3 De tolerantiegrenzen en/of toegelaten afwijkingen hebben betrekking op de uitgangsmaat. 3.3.3 lengtemaat in rechte lijn gemeten afstand tussen twee elementen of lineaire grootte van een maatelement OPMERKING (ISO/TR 14638). In werktuigbouwkundige tekeningen zijn lengtematen onderverdeeld in grootte, afstanden en radii 3.3.4 hoekmaat de hoek tussen twee elementen of de hoek van een hoekmaatelement OPMERKING In werktuigbouwkundige tekeningen zijn hoekmaten onderverdeeld in hoek van een hoekmaatelement en hoeken tussen elementen (ISO/TR 14638). 3.3.5 maattolerantie verschil tussen de bovenste en onderste tolerantiegrenzen van een maat 3.3.6 hulpmaat van andere maten afgeleide en voor informatieve doeleinden weergegeven maat 4
3.4 Rangschikking van maten 3.4.1 inschrijven van kettingmaten methode van maatinschrijving waarbij enkelvoudige maten in elkaars verlengde liggen 3.4.2 maatinschrijving met behulp van coördinaten methode van maatinschrijving vanuit een referentie-element in een coördinatensysteem VOORBEELD Cartesiaanse of poolcoördinaten, zie ISO 10209-2. 3.4.3 evenwijdige maatinschrijving methode van maatinschrijving vanuit een referentie-element met evenwijdige of concentrische maatlijnen 3.4.4 op elkaar geplaatste maatinschrijving methode van maatinschrijving vanuit een referentie-element waarbij elk element wordt bemaat 3.4.5 tabellarische maatinschrijving methode van maatinschrijving waarbij elementen en/of maten worden aangeduid met toegekende getallen of letters en in tabellen worden opgenomen 4 Beginselen voor de maat- en tolerantie-inschrijving 4.1 Algemene beginselen Alle maten, grafische symbolen en aantekeningen moeten zo worden vermeld dat zij kunnen worden gelezen vanaf de onderzijde of de rechterzijde (primaire leesrichtingen) van de tekening. Maten zijn een van verschillende methoden voor geometrische eisen, die kunnen worden gebruikt om een element of component duidelijk en eenduidig te definiëren. Andere methoden voor geometrische eisen die meestal nodig zijn om een eenduidige definitie van een element te verkrijgen, zijn (bijv. in de werktuigbouw) geometrische toleranties (vorm, richting, plaats en slag), oppervlaktegesteldheidseisen en eisen voor hoeken. OPMERKING In de bouw worden toleranties vaak in afzonderlijke documenten vermeld. Alle maatgegevens moeten volledig zijn en direct op een tekening te zien zijn tenzij deze informatie wordt vastgelegd in bijbehorende documentatie. Elk element of elke relatie tussen elementen mag slechts eenmaal van maten worden voorzien. Indien alle lengtematen in dezelfde eenheid worden uitgedrukt, mag het symbool voor de eenheid worden weggelaten onder voorwaarde dat de toegepaste eenheid op de tekening of in de bijbehorende documentatie wordt verklaard. 4.2 Plaatsing van maten Maten moeten in dat aanzicht of in die doorsnede worden geplaatst die het (de) van belang zijnde element(en) het meest duidelijk weergeeft (zie figuur 1). 5
Figuur 1 Indien verschillende elementen of object(en) in elkaars nabijheid worden weergegeven, behoren de bijbehorende maten te worden gegroepeerd en gescheiden ten behoeve van het lezen (zie figuur 2). Figuur 2 4.3 Maateenheden Maten moeten met gebruikmaking van slechts een maateenheid worden ingeschreven. Indien in een document een variatie van maateenheden wordt gebruikt, moeten zij duidelijk worden vermeld. Voor maten moeten SI-eenheden worden gebruikt; zie ISO 1000 of andere relevante normen voor SI-eenheden. 6
Grensmaatafwijkingen moeten in dezelfde eenheid worden uitgedrukt als de uitgangsmaat. 5 Bestanddelen van maatinschrijving 5.1 Algemeen De bestanddelen van maatinschrijving zijn maathulplijnen, maatlijnen, aanhaallijnen, maatlijnbegrenzingen, oorsprongaanduidingen en maatwaarden (uitgangsmaten). Verschillende bestanddelen van maatinschrijving zijn te zien in figuur 3, de oorsprongaanduiding is te zien in de figuren 62 t.m. 64. Legenda 1 Maatlijn 2 Maatwaarde 3 Maatlijnbegrenzing (in dit geval een pijlpunt) 4 Maathulplijn 5 Aanhaallijn 6 Verwijzingslijn Figuur 3 5.2 Maatlijn Maatlijnen moeten worden getekend met een doorlopende dunne lijn volgens ISO 128-20. Maatlijnen moeten worden getekend bij lengtematen evenwijdig aan de te bematen lengte (zie figuur 4); hoekmaten of booglengten als een cirkelboog rondom de top van de hoek of het middelpunt van de cirkelboog (zie de figuren 5 en 6); radii vanuit het geometrisch middelpunt van de radius (zie figuur 6). Indien de ruimte beperkt is, mogen maatlijnen worden getekend met verlengingen en omgekeerde pijlpunten (zie figuur 1). 7
Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214 2600 WB Delft Ja, ik bestel NEN Standards Products & Services Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg 6 2623 AX Delft T (015) 2 690 390 F (015) 2 690 271 www.nen.nl/normshop ex. NEN-ISO 129-1:2004 nl Technische tekeningen - Inschrijving van maten en toleranties - Deel 1: Algemene principes 156.48 Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via www.nen.nl/normshop Gratis e-mailnieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze e-mailnieuwsbrieven. www.nen.nl/nieuwsbrieven Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V E-mail Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: (015) 2 690 271 E-mail: klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2016, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon (015) 2 690 391, dagelijks van 8.30 tot 17.00 uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: www.nen.nl/leveringsvoorwaarden. Normalisatie: de wereld op één lijn. preview - 2016