Nefrectomie (Het operatief verwijderen van een nier via een kijkoperatie of een open operatie)
De uroloog heeft met u besproken dat uw nier geheel of gedeeltelijk wordt verwijderd. Om u hierop voor te bereiden leest u in deze folder aanvullende informatie over: a) de ligging en functie van de nieren; b) de indicaties voor nierverwijdering; c) de operatie zelf (voorbereiding, nazorg, mogelijke complicaties, weer naar huis) De ligging van de nieren Een mens heeft twee nieren. Deze boonvormige organen bevinden zich aan weerszijden van de wervelkolom, achterin de buikholte. Ze liggen dus eigenlijk op de overgang van rug en zijde. De nieren worden gedeeltelijk door het onderste paar ribben bedekt. Als u met uw hand de ribben op de rug naar beneden afloopt, dan bent u bij de onderste rib ongeveer halverwege de nier beland. De rechter nier ligt altijd wat lager dan de linker nier, omdat de lever de rechter nier wat naar beneden duwt. Aan de binnenkant van de nier bevindt zich het nierbekken. Dit is een klein reservoir voor de opvang van de door de nier geproduceerde urine. Vanuit het nierbekken loopt de urineleider naar de blaas. Aan het eind van de urineleider, bij de uitmonding in de blaas, bevindt zich een soort ventiel. Dit verhindert dat urine vanuit de blaas naar de nier terugstroomt. De functie van de nieren De nieren voeren water en afvalstoffen uit ons lichaam af. Al het vocht dat u inslikt wordt via het darmkanaal opgenomen in het lichaam. Blijkt dat er in het lichaam te veel vocht aanwezig is, dan wordt dat via het bloed naar de nieren vervoerd en vervolgens als urine uitgescheiden. De nieren zijn bijzonder efficiënt. In minder dan een uur kunnen de nieren al het bloed in uw lichaam volledig reinigen. U kunt dan ook met gemak één nier missen. U heeft zelfs aan een halve (goed functionerende) nier genoeg voor voldoende bloedreiniging. 1. wervelkolom 2. nieren 3. urineleiders 4. bekken 5. blaas 6. plasbuis
De indicaties voor nierverwijdering In de meeste gevallen moet een nierverwijdering plaatsvinden vanwege een kwaadaardig gezwel. Of, minder vaak, vanwege een goedaardige nier aandoening. Voorbeelden van goedaardige nieraandoeningen zijn: een cystenier (een cyste is een met vocht gevulde holte in een orgaan); verschrompeling van de nier; ophoping van pus in de nier. Een chronische nierbekkenontsteking, zonder uitzicht op herstel, kan ook tot verwijdering van de nier leiden. Evenals een nier die niet of slecht functioneert. Voorbeelden van kwaadaardige nierziekten zijn een: Niercelcarcinoom (een kwaadaardig gezwel in nierschors of -merg); pyelum-uretercarcinoom (een kwaadaardig gezwel in nierbekken en/of urineleider); niersarcoom of Wilms-tumor (een kwaadaardig gezwel dat voornamelijk bij kinderen en jongeren voorkomt). In alle gevallen geeft een gezwel in de nier pas laat klachten. Dat komt omdat er relatief veel ruimte is rondom de nier. Pijnklachten treden pas op wanneer er ruimtegebrek ontstaat. Als een gezwel groter wordt, is bloedverlies in de urine meestal het eerste teken dat er iets mis is. Bij een nierbekkengezwel of een gezwel in de urineleider bevindt de afwijking zich in de afvoerweg van de urine. In die situaties ontstaan eerder klachten. Verschillende operatietechnieken Afhankelijk van de aard van de nierafwijking zijn er verschillende mogelijkheden om de nier te bereiken. De meest toegepaste methode is een kijkoperatie (de laparoscopische techniek). Soms is het nodig een open operatie te doen (open nefrectomie). De wijze van benaderen hangt af van de aard van de afwijking, de plaats en de grootte van de afwijking. De uroloog bespreekt vooraf welke operatiemethode bij u wordt toegepast. Hoe verloopt de kijkoperatie? Bij een kijkoperatie (laparoscopie) gebeurt in principe hetzelfde als bij een gewone operatie; de nier wegnemen. Alleen zonder daarvoor een grote snee of wond in de buik te hoeven maken. Eerst wordt de buik opgeblazen met koolzuurgas (CO2). Dit is een onschadelijk gas. Het is nodig om de buik 'op te blazen' zodat meer ruimte ontstaat tussen de verschillende organen. Hierdoor is het mogelijk om veilig te kunnen opereren. Vervolgens brengt de uroloog ongeveer drie tot vijf buisjes in de buik van 0,5 cm of 1 cm in doorsnee. De wondjes in de buikwand zijn hierdoor dus ook slechts 0,5 tot 1 cm groot. Door één van de buisjes brengt de uroloog een camera in.
Hierdoor is de buikinhoud zichtbaar op een televisiescherm. Door de andere buisjes gaan instrumenten als een schaartje en een pincet, waarmee de specialist opereert. De uroloog ziet alles via het televisiescherm: vandaar de naam kijkoperatie. Om de nier te kunnen verwijderen is het nodig om één van de sneetjes iets groter te maken (6 à 7 cm in de onderbuik). Als een tumor niet al te groot is zal de uroloog proberen een niersparende ingreep uit voeren, ofwel een partiële nefrectomie. Hierbij zal hij de tumor uit de nier snijden. Een nadeel hiervan is dat een tumor mogelijk niet goed radicaal verwijderd wordt en dat een tumor later terug kan keren. In de praktijk blijkt deze kans gelukkig niet zo groot. Een tweede nadeel is dat er meer kans op complicaties zijn dan bij een totale nierverwijdering. Als de uroloog tijdens de partiële nefrectomie inschat dat de ingreep niet radicaal kan plaatsvinden of dat de kans groot is op complicaties, zal hij de nier totaal verwijderen. Aan het einde van de ingreep laat de uroloog het koolzuurgas ontsnappen uit de buik en sluit hij met een hechting de wondjes. Soms wordt voor 1 à 2 dagen een wonddrain achtergelaten om het wondvocht af te laten lopen. Voordelen kijkoperatie Een kijkoperatie heeft verschillende voordelen. Zo kan de uroloog tijdens de ingreep veel beter alle details van het lichaam zien, omdat alles door de camera vergroot wordt. Hierdoor kan de operatie nauwkeurig worden uitgevoerd en is er beduidend minder bloedverlies. Bovendien heeft u tijdens de ingreep minder narcosemiddelen nodig, ook al duurt de ingreep soms langer. Daarnaast gaat het herstel over het algemeen sneller en is dus het ziekenhuisverblijf korter. Dat komt vooral door de kleinere wondjes, waardoor er ook veel minder pijnklachten zijn. Eenmaal thuis zal ook het herstel sneller zijn. Soms 'open operatie' nodig Soms is een open operatie nodig. Hiervoor kunnen verschillende redenen zijn. Het kan zijn dat de uroloog niet goed het orgaan of de belangrijke bloedvaten in beeld kan krijgen. Dit kan bijvoorbeeld komen doordat er veel verklevingen zijn door eerdere operaties, door overgewicht of doordat er een afwijkende ligging of bloedvoorziening van het orgaan is. Het belangrijkste is dat de operatie goed en veilig gebeurt, met zo weinig mogelijk risico s. Wanneer de uroloog niet 100% zeker is, zal hij een open operatie moeten doen. De uroloog zal dit voor de ingreep met u bespreken. De uroloog bespreekt in dat geval dan ook met u of hij de nier via een snede (incisie) aan de zijkant van de buik zal verwijderen (lumbale nefrectomie) of via een snede in het midden van uw buik (abdominale nefrectomie). De wond is na een open nefrectomie groter dan na een kijkoperatie.
Hierdoor zal de opname langer (circa 3 dagen) langer duren. Na de operatie heeft u een wonddrain om het wondvocht af te laten lopen. Het kan ook gebeuren dat de uroloog start met een laparoscopische procedure, maar tijdens de procedure bemerkt dat hij niet veilig verder kan werken. In zo n geval zal hij de laparoscopische procedure beëindigen en een snede maken om de ingreep tot een goed einde te kunnen brengen. Risico s en complicaties Bij elke ingreep, hoe klein ook, kunnen problemen optreden. Zo kan een nabloeding of een wondinfectie ontstaan. Een andere complicatie kan een longontsteking zijn. Omdat het operatiegebied hoog tegen het middenrif aanligt, kan ademhalen pijnlijk zijn. Dit komt vaker voor bij een open nefrectomie omdat daarbij de wond groter is. U kunt dan moeite hebben met doorademen. Heel soms ontstaan er tijdens de operatie beschadigingen aan andere organen (bijvoorbeeld de darm). Littekenbreuken komen bij een kijkoperatie slechts zelden voor omdat de wondjes zo klein zijn. Bij open operaties in 5% van de gevallen. Kort na de ingreep kunt u na een kijkoperatie, door prikkeling van het gebruikte koolzuurgas, schouderpijn krijgen. Voor de operatie U verblijft op de afdeling gynaecologie/kno/urologie (1A). Een verpleegkundige ontvangt u en verricht een aantal controles, zoals: bloeddruk, temperatuur en hartslag. Om de vorming van trombose (bloedstolsels) te voorkomen krijgt u iedere dag een fragmin-injectie. Als u al eerste in de ochtend geopeerd wordt, moet u de dag van de operatie vanaf 0.00 uur nuchter te zijn. Dit houdt in dat u na 0.00 uur niets meer mag eten en/of drinken. Na de operatie In de uitslaapkamer (verkoeverkamer) nemen wij contact op met uw partner of een familielid. Zodra uw controles stabiel zijn en u goed aanspreekbaar bent gaat u terug naar de afdeling. Het kan zijn dat u voor de operatie een slangetje in uw rug heeft gekregen voor pijnstilling (epiduraal catheter). In de dagen na de operatie zal dit geleidelijk worden vervangen door minder sterke pijnstillers. Daarnaast krijgt u op vaste tijden van de verpleegkundigen medicijnen in de vorm van een tablet of zetpil. Heeft u toch pijn, geef dit dan aan. Dan kan de verpleegkundige in overleg met de arts de pijnstilling bijstellen.
De verpleegkundige houdt een vochtbalans bij om de functie van de overgebleven nier te bewaken. Het gaat om de balans tussen hoeveelheid vocht die u inneemt en uitscheidt. U heeft een infuus om u vocht en medicijnen toe te dienen. Een blaaskatheter zorgt voor de afloop van uw urine. Een (eventuele) wonddrain is bedoeld om overtollig wondvocht en bloed uit het operatiegebied af te laten vloeien. Het kan zijn dat u een maagsonde (slangetje via de neus naar de maag) krijgt voor de afvoer van maagsappen. Door de narcose liggen uw darmen stil tijdens de operatie. Erna hebben zij tijd nodig om weer op gang te komen. Hierdoor voert de maag beperkt maagsappen af. Om de darmen de kans te geven rustig te herstellen krijgt u een 'dieet'. De voeding wordt geleidelijk aan opgebouwd, afhankelijk van hoe het met u gaat: hoe u zicht voelt, of u al eetlust heeft en hoe actief uw darmen zijn. U kunt misselijk zijn. De verpleegkundigen weten precies wat ze u hier tegen mogen geven, vraag er gerust om. Een mogelijke complicatie betreft het ontstaan van longontsteking. U kunt moeite hebben met doorademen. Dit verhoogt de kans op een longontsteking. Een fysiotherapeut zal zo nodig aanwijzingen geven hoe om te gaan met de ademhaling. De verpleegkundige en de fysiotherapeut helpen u om zo spoedig mogelijk weer te gaan bewegen. De dag van de operatie kunt u al voorzichtig uit bed en even komen zitten. In de dagen erna zult u stapgsgewijs meer zelf doen en langer uit bed gaan. De verpleegkundige verwijdert de de blaaskatheter en eventueel de maagsonde en de wonddrain, binnen een paar dagen (afhankelijk van uw herstel). Wanneer kunt u weer naar huis? Als uw nier via een kijkoperatie is verwijderd, gaat u op de derde of vierde dag na de operatie weer naar huis. Bij een 'gewone' operatie is dit na 6 tot 10 dagen. Bij uw ontslag krijgt u een afspraak mee voor controle op de polikliniek urologie. De verpleegkundige zal dit voor u regelen. Leefregels voor thuis Het hangt van verschillende factoren hoe lang de herstelperiode duurt en hoe snel u zich weer 'de oude' voelt. Hierbij spelen uw leeftijd, algemene conditie en de aard van de operatie een belangrijke rol. In principe functioneert u, na verloop van tijd weer zoals u dat gewend was. U moet er wel rekening mee houden dat het genezingsproces in elk geval 6 weken zal zijn.
U mag wel alles eten en drinken, en u wast of u doucht zich zoals u gewend was. Na 10 dagen mag u weer in bad. De wondjes hebben bij een normale genezing geen speciale verzorging nodig. De eerste 6 weken na de operatie is het belangrijk dat u de volgende adviezen opvolgt: Neem voldoende rust in verband met vermoeidheidsklachten als gevolg van de narcose en eventueel bloedverlies. Sta s ochtends later op en probeer in de middag een uurtje te rusten. Ook is het verstandig s avonds weer vroeg naar bed te gaan. Uw lichaam geeft aan wat u wel of niet aan kunt, het is belangrijk dat u daar naar luistert. Te hard van stapel lopen, heeft vaak een averechts effect. Begin met regelmatig een stukje lopen en voer de afstand (als het mogelijk is) iedere dag een beetje op. Probeer zo stapsgewijs weer wat conditie op te bouwen. Verricht geen zware lichamelijke inspanningen en sport niet in verband met het genezen van de wond. Het is belangrijk dat u niet te zwaar tilt. Bouw dit na de eerste 6 weken langzaam, naar kunnen, op. Rijd geen auto als u zich vermoeid voelt. Dit kan uw alertheid in het verkeer beinvloeden. Neem tijdig uw pijnmedicatie volgens het recept. Wanneer contact opnemen? U moet contact opnemen: Bij pijnklachten die niet reageren op uw voorgeschreven pijnmedicatie en bij stekende pijn. Bij koorts (vanaf 38,5 C) of langer dan 24 uur een temperatuur van 38 C. Als de wond rood en warm aanvoelt. Tijdens kantooruren neemt u contact op met de regieverpleegkundige of polikliniek urologie, buiten kantooruren neemt u contact op met de Spoedeisende Hulp. Weefselonderzoek Zodra de uroloog de uitslag van het weefselonderzoek heeft ontvangen van het laboratorium, bespreekt hij deze met u en eventueel uw partner en/of familie. Soms is dit al tijdens de opname, anders bij het eerste polikliniekbezoek na de operatie.
Heeft u nog vragen? In deze folder staat algemene informatie en is bedoeld als aanvulling op het het gesprek met uw uroloog. Bijzondere omstandigheden kunnen tot wijzigingen aanleiding geven. Dit bespreekt uw uroloog dan met u. Als u nog vragen heeft, neem dan contact op met regieverpleegkundige. Belangrijke telefoonnummer Polikliniek urologie Tilburg: 013 4655400