BRABANTERS Tekst en foto s: Piet Kroon, BKU-Club Dit is het derde en laatste deel van een drieluik over de rassen van de BKU-Club, de speciaalclub voor fokkers van Brabanters, Kraaikoppen en Uilebaarden. Het artikel over de Uilebaarden kunt u lezen in ons februarinummer, dat over de Kraaikoppen in het aprilnummer 2015. Op deze foto ziet u een fraaie koekoek Brabanterkop. De kuif is smal en goed gewolkt getekend. De baard is driedelig met kinbaard en twee bakkebaarden. De snavel en de neusdop zien er goed uit. U ziet geen kamdoorns maar ze zijn er wel degelijk. Verder is de oogkleur mooi egaal oranjerood.
Uit een rijk verleden Het bezitten van sierhoenders was ongeveer in het jaar 1000 al een alleenrecht van de adel en de bewoners van de kloosters. Deze sierhoenders hebben zich in vorm en kleur ongetwijfeld onderscheiden van de overige hoenders. De adellijke hoven en de kloosters leverden in die tijd zonder twijfel de grootste bijdrage aan de ontwikkeling van bijzondere rassen. Met bijzondere huisdieren kon je je immers onderscheiden van het gewone volk. Het basismateriaal waarmee zij begonnen werd meegenomen met de handelsschepen die terug kwamen uit verre landen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de Oostzeelanden. Het is aannemelijk dat hierbij de voorlopers van onze Brabanters waren. Men noemt in dit verband wel de Pawlowa (Pavlov) hoenders. Ook Sultanhoenders worden wel in dit verband genoemd. In het verleden werd namelijk ook wel gesuggereerd dat de voorlopers van de Brabanters uit het Osmaanse (Turkse) rijk afkomstig zouden zijn. Omstreeks het einde van de middeleeuwen beginnen de steeds rijker wordende kooplieden in navolging van de vorsten op hun buitens lusthoven en ook hoenderhoven aan te leggen. Er zijn zelfs familiewapens uit die tijd bekend waarop hoenders met kuiven voorkomen. In onze Gouden Eeuw werden in opdracht van de welgestelde bewoners van de buitens door bekende kunstenaars schilderijen vervaardigd waarop Brabanters in meerdere varianten en kleuren voorkomen. Er komen zelfs exemplaren op voor die vrijwel gelijk zijn aan onze huidige Brabanters. Schilders als J.G. Cuyp, Gijsbert d Hondecoeter, Albert Cuyp, Melchior d Hondecoeter en Jacomo Victors vereeuwigden de voorouders van onze Brabanters met platte kuif, baard en tweehoornige kam! We zien ze zelfs al in de kleurslagen zwart, wit, zilver zwartgetoept, goud zwartgetoept, koekoek en patrijs. Alleen de laatstgenoemde kleur zien we momenteel niet meer. Links: Gedeelte van schilderij van Melchior d'hondecoeter. Tegen het einde van de negentiende eeuw was het bijna gedaan met de Brabanter. In 1900 wordt de Nederlandse Hoender Club (N.H.C.) opgericht. Dat geeft een impuls aan de Nederlandse rassen. En ook aan de Brabanter. In 1903 komen uit Duitsland afkomstige Brabanters in handen van de toen vermaarde fokker Roelof Houwink. In de twintigste eeuw komt het ras steeds voor maar nooit in grote aantallen. Momenteel zijn er nog maar erg weinig liefhebbers van dit prachtige ras. Zowel in groot als in kriel zijn er ongeveer tien leden van de rasvereniging de BKU-club die zich met het ras bezighouden, waarvan ongeveer de helft als actief fokker. Dat is erg weinig.
De Brabanterkriel De heer Etteger komt de eer toe de Brabanterkriel gecreëerd te hebben. Er werden meerdere dwergrassen bij gebruikt. Denk aan: Hollandse kriel, Antwerpse Baardkriel en Baardkuifhoenkriel. In 1935 werden ze voor het eerst ingezonden naar een tentoonstelling. Waar komt toch die naam vandaan? Honderden jaren geleden vormden het Belgische en Nederlandse Brabant uit onze tijd een machtig en invloedrijk geheel dat veel handel dreef in Europa. Er wordt wel gesuggereerd dat de Brabanter zijn naam te danken heeft aan de vorm van een helmversiering die door een Brabantse legereenheid in het verleden werd gedragen. Het is niet na te gaan of dit klopt. Hoe ziet een Brabanter er uit? Boven: Een goud zwartgetoepte Brabanterkriel hen. Een mooie hen om te bewonderen. De Brabanter heeft een vrij krachtig ontwikkeld, gestrekt landhoentype met een goed ontwikkelde staart en aangetrokken vleugels. De kop is het meest opvallende onderdeel van het ras. Het heeft een zijdelings samengedrukte, rechtopstaande smalle kuif. De kam bestaat uit twee rode v-vormige kegeltjes van kamvlees. De snavel heeft een neusdop zoals dat ook bij de Nederlandse Uilebaard en de Kraaikop te zien is. Rondom de snavel is een driedelige baard. De witte oorlellen zijn niet te zien. Kinlellen ontbreken. De hanen wegen iets meer dan twee kilo. De hennen wegen doorgaans wat minder dan twee kilo. Bij de krielen wegen de hanen minder dan een kilo. De hennetjes worden niet zwaarder dan acht ons.
Erkende kleuren zijn: goud zwartgetoept, zilver zwartgetoept, geel witgetoept, zwart, wit, gezoomd blauw en koekoek. Onder: Een mooie goud zwartgetoepte Brabanter haan. Er is voor de kritische toeschouwer toch wel iets op aan te merken. Ziet u wat ik bedoel? Toch wordt een dergelijk dier met zorgvuldigheid beoordeeld naar de stand van het uiterst zeldzame ras. Waarom Brabanters? De rasvereniging voor liefhebbers van Brabanters, de BKU-club hield jaren geleden een enquête onder de leden over de vraag waarom men juist Brabanters hield. Het in stand houden van levend cultureel erfgoed bleek het belangrijkste doel te zijn. Het typeert de rasvereniging. Natuurlijk spelen ook andere factoren een rol bij de keuze Brabanters te houden. Kuikens van Brabanters Om te beginnen moeten de dieren waar broedeieren van geraapt worden kerngezond en levenslustig zijn. De broedeieren zijn wit. De kuikens die er
uitkomen dienen bovenal vitaliteit uit te stralen. Brabanter-liefhebbers letten op dezelfde onderwerpen bij de ontwikkeling van hun jonge dieren als anderen. Maar voor hen gelden ook de specifieke raseigenschappen. Boven: Kuikens. U ziet witte en koekoekkleurige Brabanter kuikens die net uit de broedmachine komen. Er is al veel aan te zien. Kijkt u mee? U ziet hier en daar nog een eitand. Let eens op de typerende witte vlek die bij koekoekkleurige kuikens bovenop de kop te zien is. Kijk eens goed naar het witte kuiken links. Er is duidelijk baardvorming te zien. Van kuifjes is bij kuikens op deze leeftijd nog niets te bespeuren. Valt u het verschil in neusdopjes ook op? Als we meer naar die raseigenschappen kijken letten we bijvoorbeeld op: Baardjes Als de kuikens opgedroogd zijn na het uitkomen kunnen de baardjes al wel gezien worden. Er zijn zelfs verschillen te onderkennen in de grootte en volheid van deze baardjes. De baard ontwikkelt zich langzamerhand tot een driedelige baard. Kuifjes Met de kuifjes is dat anders. Pas na ongeveer twee weken worden de kuifjes van Brabanters zichtbaar. Ook daar zijn verschillen te zien. Die verschillen zitten vooral in de breedte van de kuifjes. De beste kuiven worden vooral de smalste kuifjes. Een Brabanterkuif kan bij de ontwikkeling van het dier te bol, te warrig of te los worden. De kuifveertjes kunnen zelfs helemaal dwars op het kopje staan. Maar gelukkig zijn er ook mooie kuifjes bij. De kuikens van Brabanters hebben geen kuifknobbel zoals bijvoorbeeld bij een Hollands Kuifhoen. Neusdopjes Het neusdopje boven op de snavel is meteen als het kuiken uit het ei komt goed te zien. Als dit dopje er niet of nauwelijks zit, ontwikkelt het neusdopje zich later ook niet.
Tweehoornige kam De naam tweehoornig suggereert dat de kam bestaat uit twee hoornen. Dat is niet zo. De kam bestaat uit twee kegelvormige staafjes van kamvlees. Deze kegeltjes staan v-vormig achter de snavel. Ze moeten niet te groot worden of te klein blijven. Als ze te groot worden is er vaak ook te veel ander kamvlees ontwikkeld. De kam kan ook helemaal achterwege blijven. Dat is ook ongewenst. Het gaat ook hier om het goede evenwicht. Na ongeveer acht weken beginnen de eerste twee puntjes van de kam zich te ontwikkelen. Natuurlijk is dat het eerst bij de haantjes te zien. Vanaf die tijd kijken liefhebbers regelmatig of de kampunten zich gelijkmatig in lengte en vorm ontwikkelen. Kinlellen Kinlellen hebben Brabanters niet. Toch komen ze bij volwassen hanen wel eens voor. Boven: Bij dit ongeveer tien weken oude koekoekkleurige kuiken ziet u de smalle kuif van het ruiende kuiken al nadrukkelijk. Let ook op de neusdop. De ogen zijn nog lang niet op kleur. De koekoektekening lijkt te licht en te weinig getekend te zijn. Rechts: Nog een kuiken van ongeveer tien weken. Wat ziet u? Er beginnen al kamdoorns te ontwikkelen en de aanzet van de bovensnavel kleurt al roodachting. Op deze leeftijd kun je er bij de Brabanter dan wel vanuit gaan met een haantje te doen te hebben. Kleur en tekening Kleur Er zijn vanouds erkende kleuren bij dit ras. We noemen ze hierna. De basiskleur van kippen noemen we de grondkleur. Er zijn Brabanters met de volgende grondkleuren: goud, geel, zilver, wit, zwart, blauw en koekoek. Een
enkeling experimenteert met de grondkleur citroen. Wellicht dat deze kleur te zijner tijd ook wordt erkend. De grondkleur van de dieren moet vooral egaal zijn en de goede kleurnuance laten zien. Dat is een hele klus voor de fokker. De erkende kleurslagen zijn: goud zwartgetoept; zilver zwartgetoept; geel witgetoept; zwart; wit; gezoomd blauw en koekoek. Rechts: Zwarte hen. Zelfs zwarte hennen zien we niet veel. Dit dier zat op een tentoonstelling. Even een kiekje dus. Links: Witte Brabanter haan en hen. De forse driedelige baard van dit dier valt erg op. Let ook op de fraaie neusdop. De kuif kan er zeker ook mee door. De sierveren van de staart mogen wat meer ontwikkeld zijn. De oogkleur toont op deze foto wat licht. Gelukkig valt het in werkelijkheid erg mee. Tekening - Getoepte Brabanters Het tekeningbeeld toep komt alleen bij Brabanters voor. Best bijzonder dus. Een getoepte Brabanter laat aan ieder veeruiteinde een halvemaanvormig en anderskleurig tekeningbeeld zien. Bij de selectie van de dieren die ingezet worden bij de fok kiest men bij de getoepte dieren bij voorkeur dieren met wat grotere toepen. Er bestaat namelijk de neiging dat de toepen wat kleiner worden bij het nageslacht. Niet erkende kleuren Er zijn ook kleuren die niet officieel erkend zijn maar voor de liefhebbers die ze houden een uitdaging vormen. BKU-clublid Jan Aarnink houdt bijvoorbeeld goudpel, zilverpel,
columbia en moorkop Brabanters. Joost Kaper, ook lid van de rasvereniging, heeft bijvoorbeeld citroen blauwgetoepte dieren. Bij de krielen heeft het lid Wim Geelhoed goudkoekoek zwartgetoepte Brabanters. Een ander lid C. Wisse heeft buff Brabanterkrielen. We zien deze dieren regelmatig tijdens clubdagen of in de AOC-klasse tijdens clubtentoonstellingen. Beoordeling Vanwege de moeilijkheidsgraad, de zeldzaamheid en de cultuurhistorische waarde van dit levend erfgoed wordt het ras met zorgvuldigheid omringd. Links: Poten. Een koekkleurige Brabanter heeft kleurloze poten. U ziet dat hier goed. Poten met donkere aanslag komen ook voor, maar we zien ze liever niet. Bij de andere kleuren is de pootkleur grijsblauw tot leiblauw. Informatie over de Brabanter Wie meer wil weten over het rijke verleden van dit ras raden we zeker het boek Herenhoenders aan. U kunt het nog kopen. Er staan veel afbeeldingen in en veel mooie verhalen uit het rijke verleden van het ras. De prijs is slechts twintig euro exclusief verzendkosten. Het is in eigen beheer van de rasvereniging uitgegeven. Kijkt u eens op de website: www.bkuclub.nl. Over de BKUclub U kunt de website bezoeken maar ook contact leggen met de secretaris van de rassenvereniging van de Brabanters, Kraaikoppen en Nederlandse Uilebaarden, Jan Jore, telefoon 0613204237. Zijn mailadres is jan.jore@yahoo.com. Op 29 en 30 augustus 2015 komen de leden van de BKU club speciaal naar Bourtange om u hun dieren te laten zien. De bijzondere dieren worden onder andere ook besproken. Kijkt u alvast maar op de website: www.bkuclub.nl. Copyright 2015 All rights reserved by the Aviculture-Europe Foundation. Dit is een publicatie uit het online tijdschrift www.aviculture-europe.nl Nederlandse uitgave ISSN: 1871-6865 U mag deze tekst / foto s niet kopiëren, distribueren, zenden of publiceren zonder schriftelijke toestemming.