STRUINBULLETIN Nummer 2 Augustus 2005 Van Vaals naar neutraal Moresnet Een wandeling langs de historie van een curieus ministaatje Door: Frans Sijben, Nijmegen - augustus 2005 Een bewerking van Voetspoor 10 van Jos Prevoo uit Vaals. (februari 1981 in De Natuurgids) Een wandeling vanaf het drielandenpunt bij Vaals. De lengte van de tocht is ongeveer 14 kilometer lang maar met een mogelijkheid om af te korten. Dit wordt een wandeling langs de geschiedenis van Neutraal Moresnet. De gekozen wegen zijn goed toegankelijk maar stevige schoenen zijn aan te bevelen. Denk aan uw paspoort want vanaf het drielandenpunt stapt u meteen de grens over. Door bossen en weilanden en een stuk langs de Geul trekt u eerst naar Moresnet om daarna Kelmis en Neu Moresnet aan te doen. Via het bos komt u tenslotte met enig klimwerk weer terug bij de Boudewijntoren op het drielandenpunt. Hoe bereikt u het startpunt? Deze wandeling start op het drielandenpunt vanaf de parkeerplaats in België achter de Boudewijntoren. Openbaar vervoer: Vaals kunt u bereiken per bus met busonderneming Veolia vanuit Heerlen of Maastricht. Met de auto: Rij vanaf de A76 of N281 richting Vaals via de N278. Via de A2 gaat u via de N278 richting Gulpen naar Vaals. In Vaals volgt u de borden naar het drielandenpunt. De samenstelling van de route De route is 15 kilometer lang met een mogelijkheid van een afkorting tot 7 kilometer. U start op punt A (Drielandenpunt). Onderweg kunt u op punt B kiezen uit een lange of korte routevariant. De korte variant van B naar C is 1 kilometer lang; de lange variant van B naar C is 9 kilometer. TIP: Controleer een dag voor uw vertrek op de website Struinbulletin of de routebeschrijving aangepast is vanwege obstakels. Dit voorkomt onnodige hindernissen tijdens uw wandeling. Struinbulletin 2: Vaals naar Neutraal Moresnet 1
De Route Struinbulletin Van Boudewijntoren naar het spoorviaduct La Chapelle (punt B) (Afstand: 4 kilometer) Loop vanaf de parkeerplaats naar de bocht naar rechts in de asfaltweg. Steek de asfaltweg over naar het stenenzuiltje bij het bord "Gemmenich". Ga rechtdoor verder via het bospad links van het stenen zuiltje. Hou op de y-splitsing links aan en loop tussen 2 greppels door. Passeer grenspaal 43 aan uw linkerzijde. Dit is eerste westgrenssteen met het Romeinse cijfer XXXXIII (=43) behorend tot het vroegere ministaatje Neutraal Moresnet. Dit staatje is opgericht naar aanleiding van het Congres van Wenen in 1814. Na de beëindiging van het oorlogsgeweld door Napoleon Bonaparte werden op dit congres opnieuw de landsgrenzen in Europa getrokken. Maar er bleef een flink geschil tussen Nederland en Pruisen over het gebied met de zinkmijnen nabij Kelmis. Uiteindelijk heeft dit geschil geleid tot een grensverdrag in 1816 tussen Pruisen en Nederland waarbij besloten is tot de oprichting van een neutraal gebied Neutraal Moresnet. Beide landen hadden konden daardoor evenveel aanspraak op de zinkmijnen konden laten gelden. De tijdelijke constructie van Neutraal Moresnet heeft 103 jaar geduurd. Pas na de 1e wereldoorlog houdt het ministaatje Neutraal Moresnet op te bestaa. In 1919 zijn met het verdrag van Versaille de grenzen tussen Duitsland, België en Nederland nieuw getrokken. Neutraal Moresnet kwam vanaf dat moment toe aan België. Met die wijziging hield in 1919 ook het vierlandenpunt in Vaals op te bestaan. Daarvoor in de plaats is het huidige drielandenpunt gekomen. Echter de stenen grenspalen houden anno 2005 nog de herinnering vast aan dat vroegere ministaatje Neutraal Moresnet. U daalt fors en voordat u begint met de forse klim slaat u rechtsaf het bospaadje af naar beneden. Ga linksaf op de asfaltweg. Maak de haarspeldbocht naar rechts. Meteen voor het rechte stuk weg slaat u linksaf een smal bospaadje in (op de grens van loofbomen en naaldbos). Op de t-splitsing gaat u linksaf het bospad in. Na een poosje wandelen door het bos komt u uit op een onduidelijke t-splitsing in een naaldbos. Ga rechtsaf en loop in de richting van een weiland. Op de 3-sprong voor het weiland gaat u naar links. U loopt door een strook bos met weilanden aan beide zijden. Bij het einde van het weiland aan uw linkerkant gaat u op een 3-sprong verder rechtdoor. U klimt met het pad een heuvel op door een naaldbos. Aan uw rechterkant heeft u nog altijd weilanden. Ga op de t-splitsing rechtsaf. U bent nu in een loofbos met het weiland nog steeds aan uw rechterzijde. Meteen na de t-splitsing staat aan uw rechterkant weer een historische grenssteen van Neutraal Moresnet (nummer 24 ofwel XXIIII). Er komt een soort kratergat aan de linkerkant van het pad. Meteen daarna houdt u op een y- splitsing rechts aan. Het pad loopt langs een heg met daarachter weilanden gelegen (dus nog altijd aan uw rechterkant). Negeer een smal pad van links. Op het eind van het pad gaat u linksaf omhoog op de schuine t-splitsing. Weer loopt u met de bosrand aan uw rechterzijde. Ter oriëntatie: u bent op de gele ruitroute). Maak op de y-splitsing de bocht naar rechts nog altijd met de bosrand rechts. Er komt een 3-sprong waar u verder rechtdoor blijft gaan. U maakt een bocht naar rechts langs de bosrand (nog altijd op de gele ruitroute). U kunt hier genieten van een prachtig uitzicht over de Belgische grensplaats Gemmenich. Dan komt er een 3-sprong. Aan de linkerkant van de weg staat een informatiebord en rechts van de weg is een naaldbosje. U gaat hier naar links omhoog. Negeer de kruisende smalle bospaadjes direct in de klim. U ziet dat u nu op de gele + route bent. U loopt nu een heel eind rechtdoor. Na een helling omhoog komt u bij het einde van een naaldbos bij een grote 3-sprong. Ga hier rechtsaf en volg links aanhoudend de gele + route. Hou het heuveltje genaamd Kattekopf - aan uw linkerkant. U daalt weer. Op een oude y-splitsing neemt u de bocht naar links omlaag (gele +). U maakt een bocht naar rechts en naar links door een oud naaldbos. Dan komt u op een t-splitsing. Ga hier linksaf. Nu loopt u met links een loofbos en rechts naaldbomen. U bevindt zich in het bronnengebied van de Rodbuschkesbach die een zijbeek is van de Soue; op zijn beurt weer een zijbeek van de Geul. U daalt door een soort holle weg af. Op de kruising van boswegen gaat u rechtdoor: volg de gele +. Bij de 3-sprong daarna gaat u rechtdoor maar volgt nu een smal bospad (nog steeds gele +route). Struinbulletin 2: Vaals naar Neutraal Moresnet 2
U komt uit bij de spoorbaan van Montzen naar Aken. Maak de bocht naar links en volg het pad langs het spoor (aan uw rechterkant). U komt uit op een kruising met een asfaltweg met het spoorwegviaduct aan uw linkerzijde. Deze kruisende asfaltweg is de bekende bidweg van Aken naar Chapelle. U heeft punt B van de wandeling bereikt. Kort of Lang van B naar C? Op punt B heeft u twee alternatieven: 1. U loopt hooguit 7 kilometer. Ga verder in de tekst bij " Korte route van B naar C" 2. U loopt uiteindelijk 14 kilometer. Ga verder in de tekst bij: "Lange route van B naar C" Korte route van B naar C: van de bidweg naar het Croix Rouge (Afstand: 1 kilometer) Voor de korte route slaat u op de kruising linksaf de asfaltweg (bidweg) op. U gaat nu een lange forse klim tegemoet. Na een recht stuk klimwerk komt u boven op een kruising van grote boswegen. Links tegenover staan rustbanken en rechtdoor voorbij de kruising staat aan de rechterzijde een groot rood kruis. Dit is dan ook de naam van dit punt: Croix Rouge. Op deze kruising bent u op punt C. U gaat rechtdoor verder. Lange route van B naar C: via Moresnet en Kelmis naar Croix Rouge (Afstand: 9 kilometer) Voor de lange route steekt u de asfaltweg over en gaat aan overzijde rechtdoor verder. U houdt twee keer achterelkaar rechts aan door de afslag naar de parkeerplaats en de grilplek te negeren. U loopt dan verder rechtdoor langs het bord "verboden toegang". U ziet dat u op een Grand Randonnee bent: een lange afstandswandeling aangegeven met het roodwit symbool. Vanaf dit punt gaat u steeds rechtdoor verder. Na het bos loopt u tussen twee weilanden door. Op de driesprong voor alweer een bos gaat u ook rechtdoor verder. Weer verlaat u het bos en loopt tussen weilanden door. Dan gaat het nog even door een stukje bos (nog altijd roodwit route) en u komt na een bocht naar rechts uit op een asfaltweg genoemd naar het gehucht Buschhausen. Met de roodwitte route volgt u deze weg naar rechts. Op de kruising steekt u over en gaat aan de overkant rechtdoor verder: parallel aan het spoortalud aan uw rechterkant. Na twee boerderijen aan de linkerzijde komt u na een recht stuk in zicht van een derde boerderij aan uw linkerkant. In het talud aan uw rechterkant is een smal omhooglopend pad zichtbaar (roodwitte route). Links van de weg staat in het weiland een elektriciteitspaal (met de roodwit markering). U volgt nu dat smalle pad tussen weilanden en spoorbaan. U komt uit op een asfaltweg. U gaat rechtsaf deze weg op en maakt onder de grote Geulbrug de bocht naar rechts. U loopt Moresnet (ook Alt Moresnet genoemd) binnen en gaat langs het kerkhof naar beneden. Ga op de kruisende verkeersweg naar links totdat u bij de kerk van Moresnet bent (links van de weg). Deze kerk stamt uit de 17e eeuw. Ga tot voor de toegangstrappen naar de kerk. Dan gaat de route tussen de kerktrappen en het huis "Atelier" verder. Ga van daaruit rechtdoor langs een huis in de richting van een weiland. Via de stegel gaat u de wei binnen. Steek dan in dezelfde looprichting rechtdoor het weiland over in de richting van de Geulbrug. Ga via een houten opening de wei uit loop verder rechtdoor onder de Geulbrug. U komt weer bij een weiland waar u door een houten opening binnengaat. Steek nu in dezelfde looprichting het weiland over: u heeft een voetbalveld aan uw rechterzijde. Ga rechtdoor verder in de volgende weide en negeer alle stegels aan uw rechterzijde. Aan de overkant loopt u via een stegel een paadje op in een hellingbosje van eiken met de Geul aan uw rechterkant. Via een draaideurtje komt u in weer in een weiland. Aan uw rechterzijde komt u bij een boom met een wit kruis en daarnaast met een heiligenhuisje voor Judas Padëus. Volg het weidepaadje naar rechts waarmee u evenwijdig aan de Geul de wei oversteekt in de richting van een bosje. Het weidepaadje komt uit bij een draaideurtje waardoor u in een sparren- en populierenbos komt. Meteen gaat u linksaf over een beekje (Roebach). Volg daarna het paadje en maak de bocht naar links door het naaldbos met de Geul aan uw rechterzijde. Dit pad blijft u met vele bochten volgen tot op de t-splitsing met een breed pad. Aan de rechterkant ligt de Geul met watervalletjes en een brug. Ga laat linksaf dit brede pad op. Struinbulletin 2: Vaals naar Neutraal Moresnet 3
Dit brede pad was in het verleden een spoordijk waarover het zinkerts vervoerd werd van Kelmis naar Plombieres. In het voorjaar en in de zomer komt hier nog zinkflora voor: zinkboerenkers, zinkviooltje en zink-engelsgras. Volg dit recht doorgaand tot bij de 3 sprong met een asfaltweg. Ga hier rechtdoor langs huis nummer 67. Volg het pad rechtdoor met het tennisveld aan uw rechterkant. U komt uiteindelijk uit op een drukke verkeersweg - de Lütticherstrasse met een brug over de Geul aan uw rechterkant. Ga naar links en sla meteen daarna de zijweg in naar links (Hagenfeuer). Negeer de zijweg naar links en ga langs huisnummer 4 de weg omhoog. Bij de volgende y-splitsing gaat u rechtdoor via de Krikelstein straat. Op de 3-sprong gaat u rechtdoor verder via de Rue Neuve. Op de t-splitsing gaat u rechtsaf via de Schützenstrasse. Na een tijdje komt er aan een rechterkant het terrein van de vroegere zinkindustrie. Dan neemt u de 2 e straat naar rechts: de Kirchstrasse. Loop naar de ingang van de kerk van Kelmis. Het huidige plaatsje Kelmis heeft in het verleden vele namen gehad: Kelms (1280), Altenberg (1344) Kelmys (1375), Kailnyne (1387), Kelmis (1403), Kalnyne (1484), Calmine (1603), Altenberg (1649), Calmey (1682), Kelmis (1686), Neutraal Moresnet (1816) en tenslotte Kalmis la Calamine (1919). Volgens de bevolking is Kelmis de ware naam. De naam Kelmis komt voort uit de plattdutsche naam voor het kalamijnerts KELME. Kelmis was het centrum van het ministaatje NEUTRAAL MORESNET. U heeft genoeg mogelijkheden in dit plaatsje om te bezichtigen. In Kelmis bieden kerk, cafeetjes en een eventueel gebakshuis een pauzemogelijkheid. Aan de overzijde van de Lütticherstrasse - in Neu Moresnet - kunt u het graf van Dr. Molly of het Gohlmuseum bezoeken. Dr. Wilhelm Molly was een arts die sinds 1863 in het Pruisische Moresnet woonde. In 1881 werd hij loco-burgemeester van de "republiek" Neutraal Moresnet. Sindsdien was Dr. Molly een soort ongekroonde koning van Neutraal Moresnet tot zijn sterfdag in 1919. Hij is begraven achter de protestantse kerk op de Aldenberg. Vanuit Kerk van Kelmis verder naar Croix Rouge Met de rug naar de ingang van de kerk loopt u linksaf naar het oorlogsmonument toe (de hoge stenen zuil). Loop langs de zuil in dezelfde looprichting verder en steek daarbij de achterelkaar liggende parkeerplaatsen over. U komt uit bij een bocht van een weg. Steek deze over en ga aan de overkant rechtdoor verder via de straat met aan beide straat zijden een supermarkt (Super Partner). Het gaat heuvelopwaarts via de Kofferschlagerstrasse. U gaat aan een bewaakte voetgangersoversteek langs en maakt dan een echte klim tot boven op een kruising. Hier gaat u rechtsaf. Daarna komt er een y- splitsing waar u rechts aanhoudend de Kahnstrasse inloopt. Op het grote kruispunt steekt u over en gaat verder rechtdoor via de Kahnstraat. Dan komt er een 3-sprong met een kruisbeeld, rustbank en bomen op de linkerhoek. Sla hier de bocht in naar links. U slaat meteen daarna rechtsaf: een sterk stijgende asfaltweg. Links van de weg komt u langs een kapelletje voor de heilige Sint Vitus. U klimt met de weg omhoog die overgaat in een kiezelweg. Maak de bocht naar links en klim verder omhoog tot op de top van de heuvel. Links staat een groot houten kruis met rustbanken omgeven door bomen. U loopt rechtdoor verder met twee opeenvolgende waterpomphuisjes aan uw linkerkant. Op het eind van het pad maakt u voorbij de rustbank de bocht naar links. U gaat via een asfaltweg omlaag langs huizen. U slaat de 2 e straat naar rechts in tegenover huisnummer 25. Op een 3-sprong gaat u rechtdoor en bij de volgende y-splitsing met kruisbeeld gaat u rechts verder via de Klothstrasse (u bent nu op de rode ruitrode). Bij huisnummer 77 gaat u op de y-splitsing links aanhoudend verder met het schietterrein aan uw rechterkant op de heuvel. Na het laatste huis komt u met een bocht naar links (rode ruit) op een 5-sprong met een schuilhut en informatieborden. U gaat rechtdoor verder tussen de schuilhut (links) en het houten infobord (rechts) en volgt dan het smalle paadje omhoog (en dus niet met een bocht naar links de brede weg omhoog). Links van de weg staat in de klim omhoog grenspaal LI (51). U volgt dit smalle pad tot op de 3-sprong met een brede bosweg. Nu gaat u rechtsaf verder via deze bosweg. Volg deze recht doorgaand maak de bocht naar links voor de splitsing met graspaden met het bord verboden voor voetgangers. De brede bosweg volgend komt u na een flinke klim boven op een kruising van brede bospaden uit. Hier staan aan de overkant twee rustbanken en om de hoek naar echts een rood kruis. U bent op het punt met de naam Croix Rouge. De kruisende weg is weer de Bidweg die u op punt B al eens bent overgestoken. U heeft punt C bereikt. U gaat rechtsaf verder via de bidweg. Struinbulletin 2: Vaals naar Neutraal Moresnet 4
Van punt C naar eindpunt: Van Croix Rouge naar Boudewijntoren (Afstand: 2,25 kilometer) Voor de terugtocht gaat het voor zowel de korte als de lange afstandlopers verder via de klimmende bosweg gelegen tussen de 2 banken(links van de weg) en het rode kruis (rechterzijde). Het zit u niet mee want u zult alweer een stuk moeten klimmen. Onderweg passeert u nog enkele kruisen: het is dan ook de bidweg. Eerst klimt u een stuk; daarna komt er een afdaling. Met een bocht naar links en naar rechts bent u weer aan een klim begonnen. Daarbij komt u langs het gedenkkruis aan Mevrouw Göttgens (links van de weg). Dan passeert u nog een bank (links van de weg). Voor de bocht naar rechts slaat u linksaf een sterk klimmend smal pad in. Bovengekomen steekt u over op een viersprong. U gaat aan de overkant rechtdoor verder. Vervolgens gaat het fasegewijs omlaag om vervolgens weer met een enorme klim op de volgende heuvelrug te komen. Vandaar uit gaat u over een redelijk vlak terrein rechtdoor verder. Op het laatst komt nog een daling en klimmetje - u ziet dan wel dat u hier het voetspoor begonnen bent. Na dit klimmetje komt u met een bocht naar rechts weer terug op de asfaltweg en parkeerplaats achter de Boudewijntoren op het drielandenpunt. U heeft een historische wandeling achter de rug. U heeft het eindpunt bij het Drielandenpunt weer bereikt. VERZOEK: Mail uw ervaringen van de wandeling naar het STRUINBULLETIN. Heeft u alleen maar positieve ervaringen? Ook die horen we graag van u. Mail via het contactformulier op de website of op mailadres: struinbulletin@hetnet.nl Bedankt voor uw medewerking. Vragen of reacties? Zend uw reactie naar het STRUINBULLETIN! Open hier het contactformulier Op zoek naar meer struinroutes? Open de website STRUINBULLETIN op adres: http://home.kpn.nl/ms30ms10 Meld routeveranderingen voor toekomstige wandelaars Opsteller aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor (de gevolgen van) opgetreden routewijzigingen of voor schade van welke aard dan ook ten gevolge van handelingen of beslissingen gebaseerd op bovenstaande informatie BEFCO 2011 Struinbulletin 2: Vaals naar Neutraal Moresnet 5