WJ.A.M. DIJKERS Y)oen enlaten in de Bopz-machtigingsprocedure Een onderzoek naar juridische posities koninklijke vermande 2003
Lijst van afkortingen 17 Hoofdstuk 1 en vraagstelling 19 Vraagstelling 19 Beperkingen 20 Momentopname in een veranderingsproces 20 Cijfers 21 De term 'machtiging' 22 Hoofdstuk 2 De geschiedenis van de Wet Bopz 25 1. Wetgeving voorafgaand aan de Wet Bopz 25 25 Voor de Krankzinnigenwet 25 De wet van 1841 26 De wet van 1884 28 De wijzigingswet van 1904 29 De wijzigingswet van 1929 30 De wijzigingswet van 1970 31 De tweede jeugd van de Krankzinnigenwet 32 2. Totstandkoming van de Wet Bopz 33 Het eerste ontwerp: wetsvoorstel 11 270 33 De novelle: wetsvoorstel 21 239 35 3. Wijzigingen van de Wet Bopz na 1994 36 Evaluatie 36 De wijzigingswet van 1997 37 De wijzigingswet van 2000 37 Herziening burgerlijk procesrecht 38 Voorwaardelijke machtiging en observatiemachtiging 38 Zelfbindingsmachtiging 39 Klachtenprocedure 40 Hoofdstuk 3 De Wet Bopz in hoofdlijnen 41 1. 41 De inhoud van dit hoofdstuk 41 Rechtsbeginselen inzake dwangtoepassing 41 Strafrecht en psychiatrie 42 Patientenvertrouwenspersoon 42 2. Externe rechtspositie: opneming en verder verblijf 43 Algemeen 43 Opnemingscriteria 43 Geneeskundige verklaring 45
Inbewaringstelling en machtigingen tot opneming en verblijf 46 Rechterlijke procedures 47 Indicatieprocedure 47 Verlof en ontslag 48 Voorwaardelijke machtiging 49 3. Interne rechtspositie: behandeling en bejegening 50 Algemeen 50 Behandeling en dwangtoepassing 50 Behandelverantwoordelijke en behandelingsplan 50 Verdere vrijheidsbeperkingen 51 Klachtenprocedure 52 Hoofdstuk 4 Een civiele rechter in het bestuursrecht 53 1. De bestuursrechtelijke aard van de Bopz-maatregel 53 53 Geen privaatrecht 54 Bestuursrecht 55 Geen strafrecht 55 Conclusie 56 2. De keuze voor de burgerlijke rechter en zijn rekestprocedure 57 57 De bevoegdheid van de burgerlijke rechter 57 De toepasselijkheid van de civiele rekestprocedure 60 Hoofdstuk 5 Rechterlijke machtiging: verlof voor het bestuur 63 1. 63 2. Grondwet en Evrm 64 Grondwet 64 Evrm 66 Conclusie 68 3. De eis van rechterlijk goedvinden: wetsgeschiedenis 69 69 De rechterlijke machtiging in de negentiende eeuw 70 De Wet Bopz: bereidheidscriterium 71 De Wet Bopz: eigen verzoek en voorwaardelijke machtiging 75 Conclusie 77 4. Varianten op het basismodel 79 79 Inbewaringstelling 80 Plaatsing krachtens indicatiestelling 82 Verlof- en ontslagkwesties 84 Voorwaardelijke machtiging 87 De klachtenprocedure 88 Preventieve ontslagtoets 90 10
5. Verlof voor het bestuur 91 Ratio van de verplichte rechterlijke tussenkomst 91 Het bereidheidscriterium 94 Maatregelen met instemming 95 Hoofdstuk 6 De burgemeester 99 1. 99 De wettelijke regeling 99 Geneeskundige verklaring 101 2. De last als bestuursrechtelijke beschikking 102 Het hören van betrokkene 102 De bestuurlijke vrijheid van de burgemeester 103 Motivering van de last 106 3. De verhouding tussen de last en de machtiging tot voortzetting 107 107 Inbewaringstelling als zelfstandige maatregel 107 Het betrekken van de rechter bij de inbewaringstelling 109 De verhouding tussen last en machtiging 111 4. De bevoegdheidstoedeling aan de burgemeester 116 116 Van plaatselijk bestuur naar burgemeester 117 Burgemeester of officier van justitie? 118 Heroverweging 120 De inbreng van de burgemeester 121 Schaalgrootte 123 Administratieve samenhang 124 Maatregel van gezondheidszorg 124 De zorg voor de openbare orde 125 Conclusie 127 Hoofdstuk 7 De officier van justitie 131 1. 131 Verzoeken van het openbaar ministerie 131 Strafrechtelijke en andere ('civiele') taken 133 Toepasselijkheid van de Awb 136 De verhouding met de minister van justitie 137 2. Het irritieren van machtigingen 138 Wetgeving voorafgaande aan de Wet Bopz 138 De Wet Bopz: verzoekmonopolie 139 Beschouwing 142 Beperkte beslissingsruimte 144 3. Ontslagzaken ca. 147 Wetgeving voor de Wet Bopz 147 De Wet Bopz 149 11
Beperkte beslissingsruimte Het 'namens' de patient procederen 4. De officier van justitie als procespartij Partij conform art. 43 Rv Stellen en aannemelijk maken Onpartijdige partij 5. Mandatering wat betreft de uitoefening van Bopz-taken Art. 126 RO Mandaatverlening en de Wet Bopz 6. Tenuitvoerlegging en toezicht Tenuitvoerlegging Toezicht 7. Een ondergeschikte taak De invulling in de praktijk Rolverwarring Moet het een neventaak blijven? Hoofdstuk 8 De verklärend arts 1. Algemeen Dwangopneming: geneeskundige inbreng onmisbaar Expertise Bopz-beoordeling Vertrouwelijke gezondheidszorg 2. Wetsgeschiedenis Vöör de Wet Bopz De Wet Bopz 3. De reikwijdte van de voorlichting Stoornis en causaal verband Sociaal-culturele factoren en psychiatrie Gevaar: ingrijpendheid en waarschijnlijkheid Kwalificatie als 'gevaarlijk' De overige criteria De reikwijdte van de voorlichting, slot 4. Nader over de verhouding arts/rechter De voorlichter op de stoel van de beslisser? De toetsingsruimte van de rechter Toetsing van het deskundigenonderzoek Motivering als de rechter afwijkt De rechter beslist 150 152 153 153 155 156 158 158 159 161 161 166 169 169 170 172 173 173 173 174 175 176 178 179 180 183 183 184 187 188 190 191 192 193 193 197 198 201 202 12
Hoofdstuk 9 De behandelend arts 205 1. 205 De inhoud van dit hoofdstuk 205 Informatieverstrekking door behandelaars 206 Geheimhoudingsplicht 208 2. Onbevangenheid van de behandelend arts 210 Onbevangenheid van de behandelend arts: wetsgeschiedenis??? 3. De arts die behandelt in het kader van een Bopz-maatregel 214 214 Geen rechtstreekse toepasselijkheid van de Wgbo 215 Overeenkomstige toepasselijkheid van de Wgbo 216 Wet Bopz als lex specialis 217 Beperkingen voortvloeiend uit de aard van de rechtsbetrekking 218 Conclusie 221 4. De arts die behandelt buiten het verband van een Bopz-maatregel 222 222 De Wet Bopz: spreekplicht krachtens wettelijk voorschrift? 222 Het verstrekken van gegevens door de behandelaar 223 Dwangopneming voor de vrijwillig verblijvende patient 227 Geen verplichting tot spreken 228 Noodtoestand (conflict van plichten) 229 Beschouwing 231 Hoofdstuk 10 De geneesheer-directeur 235 1. 235 De taken van de geneesheer-directeur 235 Bestuursorgaan 238 Optreden als geneesheer-directeur 239 2. Wetsgeschiedenis 241 Krankzinnigenwet 241 Wet Bopz 242 3. De geneesheer-directeur in de huidige praktijk 245 De functie geneesheer-directeur: een anachronisme 245 Hanteerbaar houden van de wet: art. 1 lid 3 en mandaat 248 Het beslissen over (voortzetting van) opneming 250 4. Een andere opzet 252 De arts behandelt, over vrijheid beslist de overheid 252 Verdeling van taken 254 Hoofdstuk 11 Betrokkene 257 1. 257 De processuele positie van betrokkene 257 Evrm 258 2. Wils(on)bekwaamheid 259 259 13
Uitgangspunt: wilsbekwaamheid 261 De machtigingsprocedure 262 Partij en patient 263 3. Hoor en wederhoor 264 Het inlichten van betrokkene bij aanvang van de rechtszaak 265 Hoor en wederhoor in machtigingsprocedures 266 Het achterhouden van informatie (therapeutische exceptie) 270 4. Het hören van betrokkene 272 Het hören van de patient: van verbod naar verplichting 272 De hoorplicht als waarborg voor betrokkene 275 Hören onmogelijk, zinloos of onverantwoord? 277 Geen bereidheid om te worden gehoord, algemeen 279 De vaststelling door de rechter dat bereidheid ontbreekt 280 Slot: het hören van betrokkene en de overtuiging van de rechter 283 5. De regeling van art. 8 lid 6 284 De verplichte oproeping van getuigen en deskundigen 284 De interpretatie van art. 8 lid 6 286 Concreet verzoek 287 6. Verplichtingen van betrokkene als procesdeelnemer 288 Algemeen 288 Bestuursrecht 290 Burgerlijk procesrecht 292 Conclusie 293 Hoofdstuk 12 De raadsman 295 1. 295 Algemeen 295 Toevoeging van een raadsman 296 De raadsman aan het woord 297 Vrij verkeer tussen raadsman en betrokkene 298 Kennisneming en afschrif t van processtukken 299 Geen verplichte procesvertegenwoordiging 300 Gemachtigde van de patient 302 2. De advocaat in machtigingsprocedures: wetsgeschiedenis 303 3. Adviseur, vertrouwenspersoon, opdrachtnemer/zaakwaarnemer en 'amicus curiae' 307 Rechtsgeleerd adviseur en vertrouwenspersoon 307 Opdrachtnemer/zaakwaarnemer 309 Amicus curiae 310 4. De rol van de raadsman 311 Verdediger van welk belang? 311 Mogelijke rollen 313 Conclusie 314 14
Hoofdstuk 13 De rechter 1. De rechtsgang Tegenspraak 2. De verhouding van rechter en partijen Partijautonomie voor het openbaar ministerie Het verzoek van de officier als grondslag Art. 8a Geen onverkorte partijautonomie voor betrokkene De toetsende taak, slot 3. Beeindiging of voortzetting van de behandeling van het verzoek Niet-ontvankelijkheid Bij voorkeur voortzetting van de behandeling 4. Vormverzuimen Vormverzuim sluit maatregel niet uit Nadeel, herstel en compensatie 5. Machtiging, geen bevel tot opneming De Krankzinnigenwetten van 1841 en 1884 De Wet Bopz Conclusie 6. De rechter en de plaats van tenuitvoerlegging Aanwijzing door de rechter Onrechtmatige tenuitvoerlegging 7. De rechter en de behandeling in het psychiatrisch ziekenhuis Wetsgeschiedenis Evrm Beschouwing 8. De ontslagprocedure Afwijking van het bestuursrecht Geen beoordelingsvrijheid Toetsing ex nunc Hoofdstuk 14 Naar een bestuursorgaan voor Bopz-maatregelen? Burgemeester Geneesheer-directeur Een bestuursorgaan voor opneming en verblijf Interne rechtspositie Openbaar ministerie Raad voor dwangtoepassing in de psychiatrie 315 315 315 316 317 317 318 319 321 323 325 326 326 327 329 332 332 334 338 338 340 341 342 342 344 345 345 346 349 349 352 352 353 355 357 359 359 359 359 360 361 363 364 15
Samenvatting 367 Summary 377 Geraadpleegde literatuur 381 Register 395 16