The sound of silence. Nieuw-Zeeland deel 2: het Zuidereiland

Droomreis op 26 uur vliegen Best reistijd: november tot maart Temperatuur zomer: ca. 21 C herfst break schotland Nieuw-Zeeland deel 2: het Zuidereiland The sound of silence Foto: Corbis www.reizen.nl december 2006 67

besneeuwde bergen ligt. De grens tussen land en zee, tussen mens en dier, is hier flinterdun. Om pelsrobben te spotten hoeven we alleen maar naar de kop van het schiereiland te wandelen. Daar liggen ze met tientallen te luieren in de zon. De dieren zijn goed benaderbaar, maar je moet wel op gepaste afstand blijven. Hoeveel meter dat is, vertelt het bord er niet bij. Met de wind vanuit het land is het onmogelijk om onopgemerkt dichtbij te komen. En als we net dat ene pasje teveel doen, gaat het alarm af. De complete kolonie pelsrobben komt omhoog en waggelt naar zee. Oeps. We draaien om, laten de dieren met rust en lopen terug naar de auto. Als we na honderd meter met het schaamrood op de kaken omkijken, zien we dat ze allemaal weer op hun plek liggen. Na een ochtendwandeling over de Clifftop Walkway, wordt het tijd om Kaikoura te verlaten. De kustweg naar Christchurch golft glorieus door het prachtige landschap met links de oceaan en rechts de bergen. Alleen de kleine dorpen met tearoom en fish & chips vertellen dat hier ook mensen wonen. Dit doet aan Engeland denken, zoals ook Christchurch, de grootste stad van het Zuidereiland, erg Engels aandoet met zijn Cathedral Square, Botanic Garden en Christ s College, waar naar gezonde Britse kostschooltraditie alleen jongens mogen wonen en studeren. AmsterdamLonden-Los AngelesAuckland Auckland CARTOGRAPHICS, H kerk Picton Tasmanzee Invercargill Wellington Grote Oceaan deel 2 Zuidereiland NIEUW-ZEELAND Foto: fotonatura 26 vlieguren REIZEN / GEREED 06-NwZ-REI-0612-Nieuw-Zeeland OPMERKING: GEEN Op het Zuidereiland van Nieuw-Zeeland -> <alles omniet de natuur: walvissen, DEZEdraait GRAPHIC MAG BEWERKT, VERGROOT OF VERKLEIND WORDEN pelsrobben, gletsjers, fjorden, een heus Alpengebergte en nog veel meer, dikwijls de inspiratiebron van fraaie legendes. Tussendoor eet je, hongerig geworden van zoveel fraais, de beste fish & chips ter wereld. Deel 2 van een droomreis. Tekst en fotografie: Hans Avontuur 68 www.reizen.nl december 2006 H et is zeven uur s ochtends. Vijf mensen zitten op het verder verlaten strand van Kaikoura. Voor het eerst in tachtig jaar is er weer een Zuidkaper-walvis in de baai gesignaleerd, met een kalfje nog wel. We turen over het water dat nog grijzig is van de nacht. In de verte zien we een grote schaduw af en toe de oppervlakte raken en langzaam dichterbij komen. We houden de adem in. Op nauwelijks twintig meter van het strand komt de familie boven water. Moeder en kind spuiten een mengsel van water en lucht de hemel in, gaan onder en komen weer boven. Rechts de moeder. Links het kleintje. Ze spelen, rollen en roepen naar elkaar. De voorstelling duurt tien minuten. Dan vertrekken de walvissen naar dieper water. De vijf mensen op het strand blijven roerloos zitten. Met een paar foto s op de digitale camera als bewijs dat het echt gebeurd is. Voor wie er nog aan twijfelde: op het Zuidereiland gaat het maar om één ding: de natuur. We zijn hier nu twee dagen en hebben tussen Picton en Kaikoura acht potvissen, twee Zuidkapers, tientallen pelsrobben, een paar zeehonden, enkele koningsalbatrossen, tuimelaars en een kolonie Antarctische stormvogels gezien. Bovendien was de rit door de Marlborough Sounds onbetaalbaar met diepe exotische fjorden en turkooizen meren. De terugkeer van de Zuidkapers is groot nieuws in Kaikoura. Kennelijk wordt de baai weer als veilig beschouwd en dat doet goed in een dorp waar tot 1920 op walvissen werd gejaagd, maar waar het tegenwoordig juist draait om levende walvissen. In 1987 namen vier Maori-families een hypotheek op hun huis om een boot te kopen en gasten mee te nemen om walvissen te kijken. Whalewatch Kaikoura is nu de belangrijkste werkgever van de hele streek. Robben spotten Kaikoura is een fijne plek om langer te blijven. Het dorp heeft geen pre- tenties, maar is sfeervol en voorzien van barretjes, restaurants en enkele aardige shops. Vooral het eten van verse langoest is er populair. De kreeftsoort is verkrijgbaar in dure restaurants, maar ook in eenvoudige stalletjes langs de weg zoals Nins Bin Since 1977. Langoesten zijn er het hele jaar door, vertelt verkoopster Michelle Reihana. Er is alleen een maximum vastgesteld voor het aantal dat je mag vangen. Behalve whalewatchen per boot en vliegtuig kun je er ook heerlijk wandelen, mountainbiken, snorkelen, zwemmen met dolfijnen en surfen. Dat laatste zorgt in het voorjaar voor een wonderlijk gezicht omdat pal achter het strand een keten met Foto vorige pagina: De weg naar Mount Cook langs Lake Pukaki is buitenaards mooi. Foto boven: na twee dagen al kunnen we enkele albatrossen aan onze spotlijst toevoegen. Turkoois smeltwater Na een mooie rit over de Inland Scenic 72 Route een van de bewegwijzerde routes over kleine weggetjes wordt het landschap ontoegankelijker. We naderen de flanken van de Southern Alps die tot boven de drieduizend meter oprijzen uit de Tasmanzee en groter zijn dan de Oostenrijkse en Zwitserse Alpen samen. En dan, boem, is daar ineens Lake Tekapo met zijn onvoorstelbaar turkooisblauw gekleurd water. Het decor met knallend meer en besneeuwde bergtoppen is mooier dan toegestaan. Alsof de schepper het stiekem op zondagmiddag heeft ingekleurd. Ω www.reizen.nl december 2006 69

Queenstown oogt gezapig, tussen meer en bergen. Toch is het de avonturenhoofdstad van Nieuw-Zeeland. Bungyjumpen en het racen over de rivieren in een jetboat zijn er geboren. Het asfalt krult eromheen naar het dorpje dat vooral bestaat dankzij de bedevaartgangers die naar de Church of the Good Shepherd uit 1935 komen kijken. Het uitzicht is mooier dan het kerkje zelf, dat een beetje armoedige overkomt. Maar decoratie is niet nodig. Het grote raam achter het altaar volstaat. Tijdens de dienst kijken de kerkgangers uit over het meer en de omringende bergen. Ook het verderop gelegen Lake Pukaki heeft die wonderlijke kleur en natuurlijk is er een aardse verklaring voor. Gletsjers schuren met hun rotsachtige bodems over de grond, waarbij fijne deeltjes vrijkomen in Alex Miller van Skiplanes: Vandaag wordt er niet op Mount Cook gevlogen. Niet de regen maar de wind houdt ons aan de grond. het smeltwater. Dit sediment zorgt ervoor dat het water in het meer melkachtig wordt, maar dan wel met de kleur van de mineralen: turkoois dus. Terwijl Lake Pukaki zijn best doet om nóg blauwer te zijn dan Lake Tekapo zien we in de verte hoe een dik wolkenpakket langzaam maar zeker de vallei vult. Het is een spel op de vierkante meter. Aan deze kant van de berg schijnt de zon, aan de kant waar we heen moeten valt de regen met bakken uit de hemel. De vraag aan Alex Miller van Skiplanes is dan ook overbodig: Inderdaad, we vliegen vandaag niet. Dat heeft weinig met de regen te maken, maar vooral met de wind. Die is zo sterk dat je maag tijdens de vlucht binnenstebuiten zou keren. We hadden ons verheugd op een rondvlucht boven Aoraki-Mt. Cook National Park met een landing op de Tasmangletsjer. De Aoraki of Mt. Cook is met 3764 meter de hoogste berg van Nieuw-Zeeland. Het massief vormt de kern van het 700 vierkante kilometer grote natuurpark, waarvan 40 procent door gletsjers wordt bedekt. Er wordt gewandeld, geskied, gefietst, gekajakt en gewoon genoten. Maar nu ligt Mt. Cook Village in een regen- en stormbui die al drie dagen duurt en niet van plan lijkt te vertrekken. Wegwezen maar. Via Lake Pukaki rijden we zo weer onder de wolken uit, de zon in. Vliegen aan elastiek Als de skiplanes niet vliegen, moeten we het zelf maar doen. Na de mooie Lindis Pass, het sportieve Wanaka en goudmijnstadje Arrowtown, rijden we naar de Kawarau Bridge van bungy-pionier AJ Hackett: in 1988 de eerste plek waar je als gast kon bungyjumpen. En daar sta je dan: met een touw van 1100 elastiekjes aan je enkels en een 43 meter diepe afgrond aan het eind van het schavot. 5, 4, 3, 2, 1 en. Ik kan vliegen! De verwachte adrenalinerush blijft uit, de sensatie van het springmoment was er niet of heb ik verdrongen. Het is gek genoeg een totaal relaxte ervaring van duiken, vliegen en zweven boven de Kawarau River. Het geeft een gevoel van vrijheid, los van de wereld, alleen ik, de wind en de peilloze diepte. Daar komt pas een eind aan als mijn vingertoppen het koude water raken. AJ Hackett en speedskiër Henry van Asch ontwikkelden de sport in de jaren tachtig nadat ze het inheemse volk van Vanuatu, een eilandenrepubliek in de Grote Oceaan, van een wiebelige toren hadden zien springen met alleen lianen aan hun benen. Uiteindelijk zorgde een stunt Ω Avonturenhoofdstad Queenstown is de avonturenhoofdstad van Nieuw-Zeeland en misschien wel van de hele wereld. Bungy werd er geboren, maar ook de jetboats waarmee over de rivieren wordt gescheurd en de canyonswing, waarbij je aan een elastiek boven een diepe ravijn op en neer kunt zwiepen. Misschien heeft het te maken met de zogenaamde Kiwi-spirit, de can do it-houding van veel Nieuw-Zeelanders. Niet overtuigd? Een kleine greep uit het aanbod in Queenstown: mountainbiken per helikopter, quadrijden, 4x4 touren, catskiën, kajakken, funyakken, raften, ballonvaren, paardrijden, motorcrossen, paragliden, parapente, parachutespringen of je lunch proberen binnen te houden tijdens een passagiersvlucht met een stuntvlieger 70 www.reizen.nl december 2006 www.reizen.nl december 2006 71

s Middags vliegen we nog een keer, in een jetboat over het water van Lake Wakatipu. ervoor dat bungy wereldwijd bekend werd. AJ Hackett liet zich s nachts in de Eiffeltoren insluiten om er s ochtends vroeg vanaf te springen. Hij werd gearresteerd, tien minuten later weer vrijgelaten en bungyjumpen was voorpaginanieuws. Vanuit avonturenhoofdstad Queenstown vliegen we s middag nóg een keer. Maar dan in een jetboat over het water. De Nieuw-Zeelandse uitvinding kan in zeer laag water varen en dat doen we dan ook. We maken superscherpe bochten, gaan volgas op het rechte stuk en op het teken van de piloot komt er een 180 graden spin die ons in de zittingen drukt. K-Jet heeft deze spannende vaartocht dit jaar aangevuld met een culturele variant, waarbij de passagiers behalve een versnelde hartslag ook informatie krijgen over de historie, het dagelijks leven en de gebruiken van de Maori s. Op onze boot vertellen de geboren Maori s Ned Webster en Keita Wainui over de bergen, rivieren en legendes. In dit meer, Lake Wakatipu, ligt volgens onze legendes het hart van reus Matua begraven, vertelt Keita. En er is iets merkwaardigs aan de hand. Elke vijf minuten stijgt het water zo n twaalf centimeter, om vervolgens weer terug te zakken. Daar zijn wetenschappelijke verklaringen voor, maar wij denken dat er meer aan de hand is, dat het hart nog altijd klopt. Symfonie van water Verwend als we zijn met een kamer in de Matakauri Lodge aan de boorden van Lake Wakatipu, is de ochtend het mooiste moment van de dag. Als de eerste zonnestralen de bergtoppen aan de overkant voorzichtig raken, glijdt de nacht langzaam met de tijd mee naar het oosten. Met een kop koffie in het open raam, is er geen fijnere attractie te bedenken dan het spel van licht, kleur en schaduw op de bergen en het donkerblauwe water. Toch zou het vandaag nog mooier moeten worden, want Doubtful Sound staat op het programma, een van de spectaculaire fjorden aan de ruige en stille zuidwestkust. In het haventje van Manapouri wacht de boot die ons over het meer zal brengen, gevolgd door een busrit over Wilmot Pass en een cruise door Doubtful Sound, het minder druk bezochte zusje van Milford Sound dat iets naar het noorden ligt. We leren dat de weg over Wilmot Pass met twee dollar per centime- en daar sta je dan, op de plek van de allereerste bungyjump in 1988, met een touw van 1100 elastiekjes aan je enkels en een 43 meter diepe afgrond aan het eind van het schavot. 5, 4, 3, 2, 1 en ter de duurste van Nieuw-Zeeland is, dat zich onder de grond een waterkrachtcentrale bevindt (die we later nog zullen bekijken), dat dit een koud regenwoud is en dat Doubtful Sound eigenlijk Doubtful Fjord zou moeten heten omdat het door een gletsjer en niet door een rivier gevormd is. Het veertig kilometer lange fjord is onderdeel van Te Wahipounamu, het natuurgebied dat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staat. Het is een onbedorven wildernis van bergen, regenwoud en fjorden, waar dieren leven als zeehonden, kuifpinguïns en tuimelaars. Regen en mist beroven ons vandaag van prachtige vergezichten. Maar het natte weer bezorgt ons aan het eind van de tocht wél een magisch moment. Vlak voor terugkeer in de haven, vaart ons schip nog even Hall Arm binnen, een zijtak van Doubtful Sound. Daar vraagt de kapitein iedereen om naar buiten te gaan en stil te zijn. Hij zet de motor uit en laat ons het geluid van de stilte horen: een zuivere symfonie van water, dat in tientallen grote en kleine watervalletjes van de steile wanden omlaag stort. Het is een onvoorstelbare ervaring voor ogen, oren en zintuigen die verborgen zitten onder ons harnas van Hollandse nuchterheid. Levende dinosaurus De meeste rondreizen door Nieuw- Zeeland slaan het zuidelijkste puntje van het eiland over bij gebrek aan grote attracties. Maar waar je elders vooral door gebieden reist die op een bescheiden vorm van toerisme berekend zijn, daar gaat Ω Abel Tasman Op 13 december 1642 zag de expeditie van ontdekkingsreiziger Abel Tasman, een voor Europeanen onbekend land dat ze Nieuw- Zeeland zouden dopen. Toen in Golden Bay een sloep van de Hollanders door Maori s werd aangevallen, vertrok Tasman naar het noorden. Het zou 100 jaar duren eer James Cook echt werk zou maken van de kolonisatie van het nieuwe land. Wat rest zijn namen zoals de Tasmanzee, de Tasman-gletsjer en het Abel Tasman National Park. 72 www.reizen.nl december 2006 www.reizen.nl december 2006 73

Nieuw Zeeland Praktisch 100 km deel 1 (zie REIZEN 9/2006) N o o r d e reiland Picton deel 2 TA S M A N Z E E N I E U WZEELAND h e Z u i d e reiland 2 Arrowtown 1 Kaikoura CHRISTCHURCH Aoraki-Mt. Cook Lake Pukaki Wanaka ps Al n r Mt. Cook + 3754 m Geld 1 Nieuw-Zeelandse dollar (NZ$) is 0,44. Lake Tekapo Twizel Lindis Pass Doubtful Sound Queenstown 4 Lake Wakatipu Zuidereiland GROTE OCEAAN A ccommo d a ti es Accommodaties Fiordland N.P. Manapouri Southland Museum 5 Invercargill Bluff 1 White Morph Motor Inn 2 Matuka Lodge 3 Lake Tekapo Motel & Motor Camp 4 Matakauri Lodge 5 Beersheba B&B motel bed & breakfast Behalve natuur heeft Invercargill nog een hoogepunt: s werelds grootste verzameling oude vrachtwagens. 21 jan 50 20 19 16 13 10 feb maa apr mei jun 40 50 50 60 60 10 11 13 16 17 19 jul aug sep okt nov dec 60 50 40 40 40 50 ºC mm Boven: gemiddelde hoogste dagtemperatuur - Onder: gemiddelde neerslag campers op www.kampeer-huurauto. co.nz. Reken op NZ $ 92 per dag. REIZEN / GEREED Alle intercontinentale landen in Auckland, op het Noordereiland. Wij vlogen Beste reistijd 087-NwZ-REI-0612-Nieuw Zeeland en westwaarts (via de VS) naar Auckland, De maanden oktober/november OPMERKING: 93,5mmapril/mei x 125mm met Air New Zealand (www.airnewzezijn rustiger dan de Nieuwaland.com). Vliegtijd 24 à 26 uur. Prijs Zeelandse zomer (eind november-eind retourticket -> afhankelijk <- van periode maart). Lagere temperaturen zijn het 1200 tot 1700 p.p. Andere optie is wisselgeld minder drukte bij de DEZE GRAPHIC MAG NIET voor BEWERKT, via Azië. Prijs en vliegtijd zijn vergelijkbelangrijkste attracties en accomvergroot OF VERKLEIND WORDEN baar. De meeste reizigers zullen na een modaties. In het zuiden vormen de tocht over het Noordereiland vanuit Southern Alps een barrière voor de Wellington oversteken naar Picton op regenwolken die vanaf de oceaan het Zuidereiland. De overtocht kost komen aanwaaien. Aan de westkust vanaf 110 voor een auto of camper valt gemiddeld 7500 mm per jaar (!), tegen 330 mm aan de oostkust. Ook met twee passagiers (www.strait. co.nz; www.interislandline.co.nz). Air belangrijk: het Zuidereiland heeft een New Zealand biedt vanuit Auckland zeeklimaat. Of zoals de Nieuw-Zeeen Wellington ook diverse vluchten lander zelf zeggen: If you don t like the naar verschillende bestemmingen op het Zuidereiland. Een retour AucklandChristchurch komt op ca. 210. Huurauto s en campers Een auto huren kan bij vele autoverhuurbedrijven. Prijsvoorbeeld Hertz: Toyota Corolla (23 dagen, incl. onbeperkt aantal km + verzekering) v.a. NZ$ 1304. Kijk voor huurpijzen voor Kuoni (www.kuoni.nl) biedt een 17-daagse Scenic South rondreis over het Zuidereiland vanaf 1282, exclusief vlucht en huurauto. De reis doet het hele eiland aan, inclusief Stewart Island. Er is ook een variant met bijzondere accommodatie vanaf 1855. Baobab (www.baobab.nl) heeft o.m. een 27-daagse rondreis vanaf 2760. Accommodatie 3 Hoe kom je er? Hij zet de motor uit en laat ons het geluid van de stilte horen: een zuivere symfonie van water, dat in tientallen grote en kleine watervalletjes van de steile wanden omlaag stort weather, wait for 20 minutes. Georganiseerde reizen Blenheim ut vestigen dat nog altijd staat. De rol van Munro wordt in de film gespeeld door Anthony Hopkins en volgens Neville Hayes die Munro heeft gekend, zet Sir Anthony zijn overleden vriend erg goed neer. Natuurlijk heeft Invercargill zijn eigen highlights zoals het Bill Richardson Truck Museum met s werelds grootste verzameling van oude vrachtwagens en het Tuatarafokprogramma in het Southland Museum, waar deze tijdgenoot van de dinosaurus voor uitsterven wordt behoed. Het is zo n plaats die pas hartveroverend wordt als je de mensen leert kennen, zoals Michael en Anna Broad van de Beersheba B&B, truckrestaurateur Ian Ridd, motorliefhebber Neville Hayes, Tuatara-redder Lindsay Hazely en de excentrieke burgemeester Tim Shadbolt die een celebrity is in Nieuw-Zeeland maar ons graag een lift geeft naar het hotel. Ruim 1700 kilometer lang hebben we door s werelds mooiste natuurschoon gereden, maar hier in het eenvoudige Invercargill krijgen we pas het gevoel dat we echt in NieuwZeeland zijn geweest. So het hier dwars door de ziel van het Zuidereiland. De hotels zijn er voor Nieuw-Zeelanders zelf, de cafés voor de locals en er zijn geen winkels meer te bekennen met shirts, petjes, bekers en andere souvenirs van het populaire nationale rugbyteam de All-Blacks. Onze route voert door spookstadjes als Nightcaps en Ohai, waar de welvaart tientallen jaren geleden is vertrokken. Panden die ooit de trots van het dorp waren, liggen te verwaaien in de wind die hier ongehinderd vanaf de Zuidpool komt aanstormen. We ontmoeten oprechte vriendelijkheid tijdens de koffiestops onderweg en een geweldige lunch met verse kabeljauw in Riverton, een vissersdorp aan de diepste zuidkust. Eindpunt van onze avontuurlijke route is Invercargill, geen stad die door veel toeristen wordt bezocht omdat het uit de richting ligt en ongepolijst is. Sinds dit jaar druppelen de bezoekers langzaam binnen omdat het stadje een hoofdrol speelt in The World s Fastest Indian, een film over het leven van local Burt Munro die op hoge leeftijd met een antieke motor een snelheidsrecord wist te Er is ruime keuze aan accommodatie. Vooral in de omgeving van bekende attracties gaat het van eenvoudige B&B s en farmstays tot luxueuze wildernis lodges. De volgende adressen kunnen we aanbevelen: de White Morph Motor Inn in Kaikoura, de Matukalodge op het platteland van Twizel, het Lake Tekapo Motel & Motor Camp, de Matakauri Lodge iets buiten Queenstown en de Beersheba B&B aan de rand van Invercargill. Meer informatie over deze accommodaties op www.reizen.nl. Eten en drinken In het reusachtig lege land is de keuze soms heel eenvoudig. Dan eindig je rond lunchtijd in een dorp met één eetadres. Het grote voordeel daarvan is dat ook de locals op dit adres zijn aangewezen en het eten vaak goed en goedkoop is. Verrassend was de fish & chips die hier van een compleet andere kwaliteit is dan de vette hap in Engeland. Lunchen doe je dan voor 6 tot 10. Onderweg hebben we enkele aanraders genoteerd: Flukes Café in Kaikoura, The White Morph in Kaikoura, Old Mountaineers Café in Mt. Cook Village, Pasta Pasta en The Bunker in Queenstown en The Beach Café in Riverton. Meer informatie over deze eetgelegenheden op www. reizen.nl. Planet New Zealand (2004/ 23,50) en waren tevreden over de ruim 240 pagina s tekst. De praktische informatie deugde en hoewel de uitgave inmiddels drie jaar oud is, hebben we zelden zaken aangetroffen die niet meer klopten. Minder praktisch, maar fraai en zeer bruikbaar bij het plannen van de reis is de Nederlandstalige Capitool Reisgids Nieuw-Zeeland (2006/ 26,90). Vooral de infographics geven een goede indruk van wat er in de bekende natuurgebieden te doen is. Internet www.newzealand.com Ideaal startpunt voor een Nieuw-Zeelandreis. Hierop vind je niet alleen veel praktische informatie en achtergronden, maar ook routes, attracties en een degelijk overzicht met accommodaties. Bovendien biedt de site talrijke links naar gespecialiseerde sites over bijvoorbeeld natuur, wijn of film. www.itag.co.nz Een onafhankelijke en handige site die een overzicht geeft van alle activiteiten in Nieuw-Zeeland. Handig om vooraf verschillende aanbieders van bijvoorbeeld jetboats of rondvluchten met elkaar te vergelijken. Oordeel van de auteur: Walvissen, pelsrobben, dolfijnen, zeehonden, albatrossen, hooggebergte, strand, gletsjers, wind, regen, fjorden, schapen, bungyjumpen, hiken, zon en ouwehoeren met de locals out in the wopwops zoals de Nieuw-Zeelanders de leegste leegten omschrijven. Het Zuidereiland is alles dat je van een avontuurlijke rondreis mag verwachten. Wie van natuur geen genoeg krijgt, beleeft er de reis van zijn leven. Boeken en kaarten Wij reisden met de Engelstalige Lonely Nieuw-Zeeland deel/noordereiland is gepublicerd in REIZEN Magazine 9, september 2006. www.reizen nl Meer informatie over de accommodaties op www.reizen.nl. Daar vindt u ook een downloadbare versie van NieuwZeeland deel 1 Noordereiland dat in REIZEN 9 is gepubliceerd www.reizen.nl december 2006 75