M ANIFEST VAN HET P LATFORMD ETAILHANDEL. NL TEGEN WINKELCRIMINALITEIT: VEILIG WERKEN EN WINKELEN In de bedrijfstak detailhandel werken ruim 705.000 mensen in meer dan 120.000 winkelbedrijven die voor 153 miljard gulden per jaar verkopen aan de Nederlandse consument. De criminaliteit waar ondernemers, medewerkers en consumenten mee worden geconfronteerd, heeft de afgelopen periode een recordniveau bereikt en leidt tot meer dan 1,5 miljard gulden schade. Over een verval van normen en waarden gesproken: er wordt op grote schaal op bestelling gestolen, maar de aanpak van heling heeft geen aandacht van de overheid. De 5 miljoen winkeldiefstallen veroorzaken een grote financiële schade, maar de meer dan 1.000 overvallen per jaar op winkels veroorzaken voor medewerkers een enorme traumatische ervaring. Het menselijk leed, de emotionele schade en de stijgende trend zijn de belangrijkste argumenten voor de bedrijfstak en de overheid om samen dit veelkoppige monster aan te pakken. Om de criminaliteit een halt toe te roepen, investeert de bedrijfstak jaarlijks meer dan 500 miljoen gulden. De bedrijfstak realiseert zich dat er de komende jaren nog meer aan preventie gedaan zal moeten worden. Winkeliers en hun personeel pleiten ervoor om in alle gemeenten het veiligheidsbeleid integraal aan te pakken. Alle vormen van criminaliteit concentreren zich in en om de winkel. Dat vraagt om een integrale gerichte aanpak van delicten en omgevingsfactoren en een goede lokale infrastructuur. Een duidelijke verantwoordelijkheidsverdeling tussen rijk (de ministeries van Justitie en BZK), politie, Openbaar Ministerie en gemeenten is noodzakelijk voor het slagen van een integrale aanpak. De aanpak van de problematiek is voor het Platform Detailhandel.nl, waarin het midden- en kleinbedrijf (MKB) en het grootwinkelbedrijf (GWB) samenwerken, een topprioriteit. Met het manifest richt het platform zich tot de Nederlandse politieke partijen. In onderstaande actiepunten geeft de detailhandel kernachtig weer wat er moet gebeuren om de voortdurend stijgende criminaliteit beheersbaar te maken. De detailhandel verwacht dat er bij het stellen van nationale en lokale prioriteiten door de overheid, meer aandacht komt voor de problemen van winkels en hun personeel. Ook pleit de detailhandel ervoor om belemmeringen, voor een goede preventie en repressie, in bestaande wet- en regelgeving aan te pakken. De actiepunten zijn apart uitgewerkt en toegelicht in de bijlage. ACTIEPUNTEN M ANIFEST Gezamenlijke aanpak geweld en agressie Stimuleren lokale samenwerking Nieuwe impuls preventieve maatregelen ondernemingen Landelijke uniforme aanpak en afhandeling winkeldiefstallen Aanpak interne fraude De eerste exemplaren van het Manifest tegen winkelcriminaliteit: 'Veilig werken en winkelen' zijn op 6 september 2001 tijdens de Manifestatie 'Veilig werken en winkelen' te Den Haag door het PlatformDetailhandel.nl aangeboden aan de minister van Justitie, de heer mr. A.H. Korthals, en de burgemeester van Den Haag, de heer drs. W.J. Deetman, tevens voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.
H ET P LATFORMD ETAILHANDEL. NL Ondernemingen in de detailhandel opereren in een sterk onderling concurrerende markt. De commerciële belangen van individuele bedrijven verschillen soms sterk van elkaar. Ten behoeve van de belangenbehartiging in Den Haag en Brussel slaan de vertegenwoordigers van het midden- en kleinbedrijf, de Nationale Winkelraad van MKB-Nederland (NWR), en de vertegenwoordigers van grootwinkelbedrijven, de Raad Nederlandse Detailhandel (RND), de handen ineen. Gezamenlijk treden zij op als het PlatformDetailhandel.nl. Deze samenwerking illustreert de sterke wil om de problemen binnen de detailhandel voortvarend aan te pakken. Eén van de eerste projecten is het terugdringen van de groeiende criminaliteit. WAT IS HET P LATFORMD ETAILHANDEL. NL? Het PlatformDetailhandel.nl heeft als samenwerkingsverband van de NWR en de RND de taak op zich genomen de belangenbehartiging van de detailhandel in Den Haag en Brussel te optimaliseren en te versterken. Voor de besluitvorming in de politiek en bij de overheid is het van groot belang dat de detailhandel met een eenduidig standpunt naar buiten treedt. De Nationale Winkelraad treedt in het Platform op namens de zelfstandige ondernemers in de detailhandel en het winkelambacht: het MKB. De Raad Nederlandse Detailhandel vertegenwoordigt de filiaal- en grootwinkelbedrijven. Onderwerpen waar het Platform zich intensief mee bezighoudt, zijn het verlagen van de kosten van het betalingsverkeer, de invoering van de euro, de bestrijding van winkelovervallen en -diefstallen, bereikbaarheid en bevoorrading. Zo heeft het Platform zich met succes verzet tegen baatbelasting in Breda en voert het regelmatig constructief overleg met ministers over de standpunten van de detailhandel over bijvoorbeeld de euro en criminaliteit. Voortvarende plannen van aanpak zijn hiervan het resultaat. M IDDELEN Bij het nastreven van de doelstellingen hanteert het PlatformDetailhandel.nl meerdere instrumenten. Overleg met de overheid, naast andere overlegstructuren, zoals het Hoofdbedrijfschap Detailhandel en overleg met de vakbeweging, zorgt ervoor dat de stem van de detailhandel wordt gehoord. Algemene informatie en persberichten van het PlatformDetailhandel.nl zijn terug te vinden op de website: www.platformdetailhandel.nl ACTIE Natuurlijk is overleg pas zinvol als het leidt tot concrete activiteiten op die plaatsen waar de problemen het sterkst worden gevoeld. Een stem laten horen is niet altijd voldoende. Daarom verheft het Platform nu zijn stem in de vorm van dit manifest. Criminaliteit vormt een groeiend probleem, mede omdat de betrokken detailhandelzaken hiervan schade ondervinden op verschillende niveaus. Er is sprake van derving als direct gevolg van criminele activiteiten, en ook indirecte gevolgen mogen niet worden onderschat. Denk daarbij aan afname van bezoekersaantallen en medewerkers die zich ziek melden of zelfs ontslag nemen. Het imago van een voor Nederland zo belangrijke bedrijfstak loopt een flinke deuk op. Zowel overheid als ondernemers en consumenten ervaren dat als een negatieve ontwikkeling. Hoog tijd voor verbetering!
G EZAMENLIJKE AANPAK GEWELD EN AGRESSIE De detailhandel wil een landelijk gecoördineerde projectmatige aanpak van overvallen om de meer dan 1.000 overvallen per jaar op winkels aan te pakken. De dalende trend van de jaren negentig is, na het beëindigen van het projectteam overvalcriminaliteit, omgebogen naar een voor de detailhandel sterk stijgende trend. De analyse van overvallen door het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD) is onder de maat. De analyse van criminaliteitscijfers (registratie overvallen LORS II) moet worden geïntensiveerd, zodat LORS managementinformatie oplevert voor het verbeteren van de werking van preventieve maatregelen voor de bedrijfstak en het verhogen van de effectiviteit van de opsporing en vervolging. Een professionele organisatie van de nazorg van slachtoffers van overvallen (traumateam) is van groot belang. M EER OVERVALLEN, LAGERE PAKKANS De cijfers zijn beangstigend en spreken voor zich. In 2000 is de detailhandel 1.140 keer het slachtoffer geworden van een roofoverval; 20% meer dan het jaar ervoor. En in het eerste kwartaal van 2001 werden alweer 368 overvallen op winkels geregistreerd, een stijging van 10% ten opzichte van 2000. In deze reeks cijfers is slechts één dalend percentage terug te vinden: de pakkans van de daders. Deze liep terug van 50% naar 30%, mede door het stopzetten van de projectmatige aanpak van overvallen. E EN GOED BEGIN IS HET HALVE WERK Hoewel de overheid bij monde van minister Korthals heeft laten weten geen projectteam meer in te stellen, realiseert men zich dat de toename van criminaliteit en de afname van de pakkans een onhoudbare situatie zijn. Vandaar dat de minister een plan van aanpak voorstaat. Het plan omvat het aanstellen van een landelijke coördinator bij de politie, alsmede een officier van justitie, die zich met roofovervallen gaan bezighouden. Ook komt er een bovenregionaal politieteam van minimaal 20 personen, met het opsporen van de daders van roofovervallen als belangrijkste opdracht. Dit is dus zeker een goed begin. Dat betekent nog niet dat het probleem is opgelost. Politie en justitie komen menskracht tekort, waardoor niet alle taken even goed kunnen worden uitgeoefend. Toch is extra inzet van personeel - 'meer blauw op straat' - beslist vereist voor een geslaagde aanpak. Andere belangrijke wapens in de strijd tegen criminaliteit zijn een goede registratie en een dadervolgsysteem. Analyse van gegevens kan inzicht geven in de werkwijze van overvallers. Kennis die dienst kan doen bij het afstemmen van nieuw beleid en het nemen van preventieve maatregelen. Dadervolgsystemen spelen een belangrijke rol bij het opsporen en vervolgen van recidiverende overvallers. A ANDACHT VOOR SLACHTOFFERS In 2000 waren ruim 8.000 personen direct of indirect betrokken bij een overval. 345 personen raakten gewond, 8 personen vonden de dood. Ook wanneer er geen sprake was van fysiek geweld, waren de psychische gevolgen ernstig. Zowel uit menselijk als uit zakelijk oogpunt is goede opvang dus noodzakelijk. Slachtoffers van een overval functioneren slechter, het ziekteverzuim neemt toe en sommigen nemen ontslag.
S TIMULEREN LOKALE SAMENWERKING: BEDRIJFSLEVEN, POLITIE EN BESTUUR De veiligheidszorg moet op lokaal niveau worden georganiseerd. Het lokale bestuur moet verantwoordelijk en aanspreekbaar zijn voor de aanpak van criminaliteit. Het is onbegrijpelijk waarom de lokale driehoek (korpsbeheerder, politie en Openbaar Ministerie) niet zichtbaar is voor het bespreekbaar maken van de problemen van de detailhandel. Er moet in iedere gemeente een veiligheidsloket worden opgericht. Er moeten nieuwe afspraken worden gemaakt over de private en publieke verantwoordelijkheidsverdeling bij preventie, repressie en het doen van aangifte. Prioriteitsstelling, de inzet van capaciteit en het voeren van de regie bij opsporing en vervolging liggen bij de lokale driehoek. P RETTIG TOEVEN Veiligheid is een zaak van iedereen. Overheid, politie, bedrijfsleven en burgers kunnen en moeten allemaal een steentje bijdragen. Hun beloning: een samenleving waarin het prettig toeven is. Helaas moet vaak geconstateerd worden dat personen anderen verwijten maken en daarbij de eigen tekortkomingen over het hoofd zien. Er blijft zo weinig tijd en energie over voor het aanpakken van het daadwerkelijke probleem. Het PlatformDetailhandel.nl streeft daarom goede samenwerking na en richt zijn pijlen daarbij op meerdere niveaus: landelijk, regionaal en lokaal/gemeentelijk. De ervaring leert dat het gezamenlijk lokaal aanpakken en oplossen van lokale problematiek gevoelens van onveiligheid vermindert. LOKALE DRIEHOEK De landelijke politiek speelt een grote rol in het streven naar grotere veiligheid. Budgetten, omvang van politiekorpsen, maatregelen om de veiligheid te vergroten: in Den Haag wordt hier veel over gesproken en nagedacht. Den Haag is geen gemakkelijk aanspreekpunt, als je wekelijks last hebt van bijvoorbeeld graffitiartiesten die je pand bekladden. Terwijl er wel grote behoefte bestaat aan een duidelijk aanspreekpunt. De lokale driehoek, korpsbeheerder - politie - Openbaar Ministerie, dient aanspreekbaar te zijn voor de plaatselijke detailhandel. Samenwerking is de enige manier om de stijgende criminaliteit een halt toe te roepen. Het is nodig boven het eigen gezichtspunt uit te stijgen en het probleem vanuit meerdere perspectieven te bezien. V EILIGHEIDSLOKET Ondernemers in de detailhandel zijn ook gebaat bij een duidelijk lokaal bestuurlijk aanspreekpunt. Een door de gemeente geïnitieerd veiligheidsloket is zo n punt. Hier kunnen ondernemers terecht met al hun veiligheidsvragen. Ook kan het veiligheidsloket relevante voorstellen toetsen alvorens de lokale ondernemers ermee te confronteren. Bovendien zou het loket een prima rol kunnen vervullen in het organiseren van lokaal overleg over criminaliteitsbeheersing en in de stimulering van de samenwerking tussen lokaal bestuur, politie en ondernemers.
N IEUWE IMPULS PREVENTIEVE MAATREGELEN ONDERNEMINGEN Jaarlijks wordt ruim 500 miljoen gulden besteed aan preventie in de detailhandel (artikelbeveiliging, camera-observatie, maar ook training en opleiding van medewerkers en het private preventieve toezicht in winkelcentra). Om het preventieniveau op een nog hoger plan te tillen, pleit de detailhandel voor een fiscale stimulans voor alle investeringen in beveiligingszorg, inclusief scholing en training van winkelpersoneel. Naar voorbeeld van de succesvolle fiscale stimulering van arbo- en milieu-investeringen zou hiervoor door de overheid een bedrag moeten worden gereserveerd in de ordegrootte van 200 miljoen gulden per jaar. Extra investeringen in trainingen en opleidingen, camera-observatie en poortsystemen kunnen daarmee worden bekostigd. N A AANSCHAF VOORTDUREND ONDERHOUD Preventieve maatregelen bestaan in verschillende soorten en maten, zoals de elektronische en bouwkundige beveiliging, beveiliging met CCTV-systemen, bronbeveiliging en preventieve surveillance en toezicht. Ook training en opleiding van winkelmedewerkers in het omgaan met overvallen en winkeldiefstal behoren tot deze maatregelen. De aanschaf van deze producten en diensten lijkt wat op de aankoop van een huis: voortdurend zijn aandacht en onderhoud nodig om de kwaliteit optimaal te houden. Voor elektronische beveiliging bijvoorbeeld geldt dat bij herinrichting van winkels de detectoren een andere plaats zouden kunnen krijgen. Voor bronbeveiliging (beveiliging van de producten met poorten bij de uitgang) geldt dat per artikel een kosten-batenanalyse uitgewerkt dient te worden, omdat het niet voor alle producten loont om het etiket/label aan te passen. Kortom, de kosten die dit met zich meebrengt, zijn aanzienlijk. KOSTEN Zoals al eerder werd opgemerkt, hebben de ondernemers in de detailhandel zelf ook een verantwoordelijkheid om de veiligheid in de eigen winkel te waarborgen. Denk daarbij aan preventieve maatregelen. Echter, voor sommige ondernemers kunnen de hoge kosten een probleem vormen. Dit geldt voor de detailhandel in het algemeen en niet slechts voor het midden- en kleinbedrijf. Hoe groter de winkel, hoe hoger de kosten. W ILLEKEURIGHEID LEIDT TOT GROTERE PROBLEMEN Een probleem bij gedeeltelijke en vrijwillige beveiliging is dat criminelen uitwijken naar díe winkels die niet of minder beveiligd zijn. De detailhandel ziet zich genoodzaakt tot preventieve maatregelen. Niet alleen omdat de financiële schade anders te hoog wordt, maar ook omdat de overheid dit in toenemende mate verwacht. Bovendien verlangt de consument een veilige winkelomgeving, waarbij de winkel er niet uit moet zien als een onneembare vesting. De detailhandel leent zich er niet voor om ingericht te zijn als bunker. Succes in deze branche staat en valt met de mate van klantvriendelijkheid.
L ANDELIJKE UNIFORME AANPAK EN AFHANDELING WINKELDIEFSTALLEN Er is een grote behoefte aan een landelijke uniforme aanpak en afhandeling van de 5 miljoen winkeldiefstallen per jaar. Er moet worden geïnvesteerd in een verbetering van het landelijk aangifteformulier winkeldiefstal. Het PlatformDetailhandel.nl wil afspraken maken met de overheid om te stimuleren dat altijd afloopberichten worden verzonden door politie of Openbaar Ministerie, als een winkelier aangifte heeft gedaan. Door het afloopbericht wordt de aangever geïnformeerd over de vervolging en strafoplegging van de dader. Het versturen van een afloopbericht vindt nu nog slechts sporadisch plaats. G ROEIEND PROBLEEM Winkeldiefstal is een groot en nog steeds groeiend probleem in Nederland. Cijfers wijzen uit dat in 2000 alleen al in de detailhandel 1,5 miljard gulden (ruim 680 miljoen euro) schade is geleden door diefstal, overvallen en agressie. Winkeldiefstal veroorzaakt het grootste deel van de genoemde schade. PAKKANS BESTE REPRESSIEMIDDEL Uit diverse onderzoeken is gebleken dat een hoge pakkans het belangrijkste repressiemiddel is. Vandaar dat het Openbaar Ministerie heeft besloten dat elke dader van diefstal voortaan minimaal een boete opgelegd moet krijgen van ten minste 250 gulden (113,45 euro). Vooral de wetenschap van daders dat ze straf krijgen als ze gepakt worden en dat de kans dat ze gepakt worden groot is, werkt repressief. Dat geldt met name voor eerste overtreders. Geharde en stelselmatige winkeldieven hebben een andere aanpak nodig; voor hen is confrontatie met het strafrechtelijk circuit noodzakelijk. Centrale registratie is een belangrijk wapen in deze moeilijke strijd; dat gebeurt thans in het herkenningsdienstsysteem HKS. A ANGIFTE DOEN LOONT In de detailhandel bestaat nog steeds het idee dat politie en justitie weinig doen met een aangifte van winkeldiefstal. Eén van de oorzaken is dat er vaak geen terugkoppeling plaatsvindt naar de aangever. Het is absoluut nodig dat gedupeerde winkeliers worden geïnformeerd over de afloop van de aangifte van winkeldiefstal. Ook is het een doorn in het oog van de detailhandel dat aangifteformulieren per politieregio verschillen. Een landelijk aangifteformulier dat overal op dezelfde wijze gemakkelijk door de politie geregistreerd kan worden, zou bij alle winkeliers achter de toonbank moeten liggen. Creativiteit is een belangrijke factor bij het voorkomen van winkeldiefstal, zo blijkt. De vakpers berichtte onlangs over een ondernemer die een waakhond heeft gekocht voor de veiligheid in zijn winkel. Andere ondernemers kiezen voor het ophangen van een afbeelding van de dief (wat overigens niet overal in goede aarde valt) of voor het uitdelen van taakstraffen aan jongeren tot 13 jaar, in overleg met hun ouders. Aan creativiteit uit noodzaak dus geen gebrek.
A ANPAK INTERNE FRAUDE Als sluitstuk in de aanpak van interne fraude wil de detailhandel afspraken maken met het Openbaar Ministerie over het opzetten van een landelijk uniform aangifteformulier en een centraal incidentenregister van integriteitsvraagstukken. Beide als belangrijk hulpmiddel bij de privaatrechtelijke afwikkeling van interne fraude. Daarnaast moeten afspraken worden gemaakt, bijvoorbeeld in een landelijk handhavingsarrangement detailhandel-om, dat bij het doen van aangifte van interne fraude passende vervolgactiviteiten door de overheid worden ondernomen. S TEEDS MINDER AANGIFTE Uit onvrede over het optreden van politie en justitie doen steeds minder werkgevers aangifte van diefstal door werknemers. Daarnaast levert een proces van aangifte vaak negatieve publiciteit op voor het betrokken winkelbedrijf, nog los van de kosten voor juridische bijstand en het werven ander personeel. V RUCHTBARE GROND Toch vormt ook het eigen personeel een onderdeel van de winkeldiefstalproblematiek. Vandaar dat veel bedrijven ervoor kiezen zelf maatregelen te nemen via de eigen afdelingen beveiliging of recherchebureaus. Aangetoonde diefstal is immers gegronde reden voor ontslag. Hieraan kleeft één groot nadeel: de toekomstige werkgever van de ontslagen werknemer leeft in volkomen onwetendheid van de gepleegde diefstal(len). De krapte op de arbeidsmarkt blijkt vruchtbare grond voor ontluikende recidiverende interne dieven. De gemeentelijke verklaring van goed gedrag is doorgaans niet waterdicht. Als er minder bedrijven aangifte doen, worden er minder mensen veroordeeld en zijn er minder strafbladen. C ENTRAAL INCIDENTENREGISTER Vandaar dat het PlatformDetailhandel.nl streeft naar een centraal incidentenregister van integriteitsvraagstukken, dat geraadpleegd kan worden voordat een nieuwe medewerker wordt aangesteld. Ook voor delicten gepleegd door personeel dient een centraal aangifteformulier te worden ontwikkeld dat kan dienen als basisinformatie voor het incidentenregister. En tot slot is het belangrijk dat de detailhandel de aangifte van interne diefstal beschouwt als een middel om de dief uit de gehele branche te weren en niet alleen uit de eigen winkel. B ELEMMERING WET- EN REGELGEVING Een aantal knelpunten in bestaande wet- en regelgeving belemmert de detailhandel in het verhogen van preventieve en repressieve activiteiten. Eén ervan is dat de overheden in gebreke blijven bij de naleving en handhaving. Een tweede is dat de wet- en regelgeving niet landelijk, maar regionaal of lokaal wordt geïnterpreteerd, waardoor onduidelijkheden en soms grote verschillen ontstaan. Om agressie en geweld binnen de detailhandel terug te dringen, dienen werkafspraken te worden gemaakt over de juridische onderbouwing van het winkel(centrum)verbod, camera-observatie, het ophouden van winkeldieven in de winkel, het toepassen van veiligheidsfouillering, het aanvragen van verklaringen omtrent goed gedrag (antecedentenonderzoek), het inzetten van particuliere bewaking in burgerkleding en het inzetten van private veiligheids- en preventieteams.