Inhoud. 1 Inleiding en verantwoording 3

2 van 14 Inhoud 1 Inleiding en verantwoording 3 2 Beschrijving van de organisatie 4 2.1 Wie zijn wij? 4 2.1.1 Missie 4 2.1.2 Visie 4 2.1.3 Kernwaarden 4 2.1.4 Kernkwaliteiten 4 2.1.5 Speerpunten 4 2.1.6 Werkwijze 4 2.2 Onze kernactiviteiten 5 2.3 Certificaten 5 2.4 Lidmaatschap 5 2.5 Statement bedrijfsgrootte 6 3 Emissie inventaris rapport 7 3.1 Verantwoordelijke 7 3.2 Basisjaar en rapportage 7 3.3 Afbakening 7 3.4 Directe en indirecte GHG-emissies 8 3.4.1 Berekende GHG emissies 8 3.4.2 Verbranding biomassa 9 3.4.3 GHG verwijderingen 9 3.4.4 Uitzonderingen 9 3.4.5 Belangrijkste beïnvloeders 9 3.4.6 Toekomst 9 3.4.7 Significante veranderingen 9 3.5 Kwantificeringsmethoden 10 3.6 Emissiefactoren 10 3.7 Onzekerheden 11 3.8 Verificatie 11 3.9 Rapportage volgens ISO 14064 12 4 CO 2 Footprint 2015 13

3 van 14 1 Inleiding en verantwoording ERA Contour B.V., hierna te noemen ERA Contour, levert (direct en/of indirect) producten en diensten aan opdrachtgevers die in aanbestedingen een gunningsvoordeel hanteren met betrekking tot de CO 2- Prestatieladder. Sinds 1 december 2009 hanteert ProRail de door haar zelf ontwikkelde CO 2 -prestatieladder bij het selecteren van haar leveranciers. Rijkswaterstaat hanteert de CO 2 - Prestatieladder vanaf 1 januari 2013 op alle Grond- Weg- en Waterbouw aanbestedingen. Met deze CO 2 -prestatieladder worden leveranciers uitgedaagd en gestimuleerd om de eigen CO 2 uitstoot te kennen en te verminderen. Hoe meer een bedrijf zich inspant om CO 2 te reduceren, hoe meer kans op gunning van een opdracht. De CO 2 -Prestatieladder kent 4 invalshoeken: 1. Inzicht (het opstellen van een onomstreden CO 2 footprint volgens de ISO 14064-1 norm); 2. CO 2 reductie (de ambitie van het bedrijf om de uitstoot te verminderen); 3. Transparantie (de wijze waarop een bedrijf intern en extern communiceert over haar CO 2 footprint en reductiedoelstellingen); 4. Deelname aan initiatieven (in sector of keten) om CO 2 te reduceren. Elke invalshoek is onderverdeeld in 5 niveaus, hoe hoger het niveau per invalshoek, hoe meer punten het bedrijf kan vergaren en uiteindelijk des te meer gunningvoordeel het bedrijf ontvangt. Een certificerende instantie zal de activiteiten beoordelen en het niveau van het CO 2 bewust-certificaat te bepalen. Hiervoor moeten stappen zijn gezet op alle onderdelen A t/m D van de ladder. In dit rapport wordt de emissie inventaris van ERA Contour over 2015 besproken en richt zich op invalshoek A (inzicht) van de CO 2 prestatieladder. De CO 2 voetafdruk geeft een inventarisatie van de totale hoeveelheid uitgestoten broeikasgassen: de GHG emissies. Daarnaast geeft het inzicht in de herkomst van deze emissies met een verdeling naar directe en indirecte GHG emissies (respectievelijk scope 1 en scope 2). De inventarisatie is een verantwoording van onderdeel 3.A.1 uit de prestatieladder en is uitgevoerd conform de ISO 14064-1; 2006 (E) quantification and reporting of greenhouse gas emissions and removals. In dit rapport wordt de voetprint gerapporteerd volgens 7.3.1 van deze norm, in het laatste hoofdstuk is hiertoe een kruistabel opgenomen.

4 van 14 2 Beschrijving van de organisatie Een goede beschrijving van ERA Contour, waar zij voor staat, hoe zij werken en voor wie, vind u allemaal op onze website: www.eracontour.nl. 2.1 Wie zijn wij? ERA Contour creëert ruimte. Samen met onze klanten bedenken en maken wij buurten en wijken. We zitten aan tafel met gemeenten, corporaties, consumenten, beleggers en andere ontwikkelaars om plekken te maken waar mensen gelukkig en veilig leven. Of het nu gaat om door ons ontwikkelde projecten of projecten voor derden: wij werken nooit alleen, samenwerken is onze kracht! ERA Contour werkt al ruim 20 jaar in de stad. Daardoor zijn wij gewend om goed te luisteren naar consumenten en om producten te maken die voldoen aan hun wensen. Dat doen wij door middel van co-creatie: transparant samenwerken met alle partners én de eindgebruiker, in het ontwikkel- en realisatieproces om zo het uiterste eruit te halen voor de klant. Alleen dan kun je duurzame wijken realiseren waar mensen met plezier blijven wonen. Onze speerpunten zijn: Steden sterker maken, Consument als co-producent en 360 graden duurzaam. 2.1.1 Missie - ERA Contour creëert ruimte voor mens, stad en maatschappij. 2.1.2 Visie - ERA Contour is een unieke, vernieuwende onderneming met brede maatschappelijke inzet. 2.1.3 Kernwaarden - Verantwoordelijk - Gepassioneerd - Verbindend 2.1.4 Kernkwaliteiten - Technisch vakmanschap - Ondernemerschap - Innovatiekracht - Samenwerken 2.1.5 Speerpunten - Steden sterker maken - De consument als co-producent - 360 graden duurzaam 2.1.6 Werkwijze - Co-creatie

5 van 14 2.2 Onze kernactiviteiten - Buurtontwikkeling en transformatie in bestaand stedelijk gebied - Renovatie en groot onderhoud - Meerjaren onderhoud en beheer - Producten: Buurtlift Co-Green Eén blok stad beterbasishuis lekkereigenhuis leukewoonwinkel - Omzet ± 150 miljoen - 285 medewerkers: persoonlijk positief pro-actief professioneel - Onderdeel van TBI Holdings - Ruimtemakers - WOONlab, het innovatielab voor wonen. Een samenwerking tussen TBIondernemingen ERA Contour, Hazenberg Bouw en Koopmans Bouwgroep. 2.3 Certificaten Wij beschikken over diverse keurmerken zodat onze partners en klanten weten wat ze van ons kunnen verwachten: - NEN ISO 9001 Kwaliteitssysteem - NEN- EN -ISO 14001 Milieumanagementsysteem - FSC - VCA - CO 2 Prestatieladder, niveau 3 2.4 Lidmaatschap ERA Contour is onder andere lid van: - Bewuste Bouwers - Bouwend Nederland - Dutch Green Building Council - Nationaal Renovatie Platform - NEPROM - Stichting Klantgericht Bouwen - Stichting Waarborgfonds Koopwoningen

6 van 14 2.5 Statement bedrijfsgrootte De totale CO 2 uitstoot van ERA Contour bedraagt 1.709 ton (2015). Hiervan is: 1.369 ton CO 2 uitstoot door transport 333 ton CO 2 uitstoot door projecten 6 ton CO 2 uitstoot door kantoren ERA Contour valt daarmee in de categorie klein bedrijf. Figuur 1: Indeling in klein, middelgroot of groot bedrijf volgens het Handboek CO2 Prestatieladder

7 van 14 3 Emissie inventaris rapport 3.1 Verantwoordelijke De verantwoordelijkheid voor de stuurcyclus CO 2 reductie alsmede alle activiteiten die hier aan gekoppeld zijn, zoals het behalen van de doelstellingen, is: - de KAM-coördinator Hij rapporteert direct aan de directie. 3.2 Basisjaar en rapportage Dit rapport betreft het jaar 2015. Het jaar 2011 dient daarbij als referentiejaar voor de CO 2 -reductiedoelstellingen. 3.3 Afbakening De Organizational Boundary voor ERA Contour is als volgt geformuleerd: ERA Contour met inbegrip van de concernondernemingen conform TBI-organogram Zie hiervoor rapport: Boundary bepaling, hoofdstuk 4.

8 van 14 3.4 Directe en indirecte GHG-emissies In dit hoofdstuk worden de berekende GHG emissies toegelicht. 3.4.1 Berekende GHG emissies De directe en indirecte GHG emissie van ERA Contour bedroeg 1.709 ton CO 2. in 2015 (zie document emissie inventaris 2015): 1.409 ton CO 2 veroorzaakt door directe GHG emissie (scope 1) 300 ton CO 2 door indirecte GHG emissie (scope 2). Onderstaande tabellen geven dit weer. ton CO 2 Scope 1 omvang eenheid conversiefactor * 1 Gasverbruik 54.605 m 3 1.884 102,88 Brandstofverbruik wagenpark (diesel) 154.574 liters 3.230 499,27 Brandstofverbruik wagenpark (LPG) 6.172 liters 1.806 11.15 Brandstofverbruik wagenpark (benzine) 205.251 liters 2.740 562,39 Brandstofverbruik bedrijfsmiddelen (diesel) 0 liters 3.230 0,00 Propaan 85.305 m 3 1.725 147,15 Brandstofverbruik huur (diesel) 26.575 liters 3.230 85,84 Brandstofverbruik huur (LPG) 0 liters 1.806 0,00 Brandstofverbruik huur (benzine) 0 liters 2.740 0,00 Koudemiddelen 0 kg n.v.t. 0,00 Totaal scope 1 1.408,67 ton CO 2 Scope 2 Omvang eenheid conversiefactor * 1 Elektraverbruik - grijs 0 kwh 526 0,00 Elektraverbruik - groen 1.856.785 kwh 0 0,00 Stadswarmte 1.222 GJ 20.000 3,66 Zakelijke km prive-auto's (brandstoftype onbekend) 1.334.081 km s 220 293,50 Vliegreizen < 700 0 km's 297 0,00 Vliegreizen 700-2500 1.240 km's 200 0,25 Vliegreizen > 2500 17.570 km's 147 2,58 Totaal scope 2 299,99 Tabel 1 : CO 2 uitstoot 2015 (in tonnen CO 2 ) Totaal scope 1 en 2 1.708,66 * 1 bron conversiefactoren: co2emissiefactoren.nl, 2015-09-30

9 van 14 3.4.2 Verbranding biomassa In 2015 heeft geen verbranding van biomassa plaatsgevonden bij ERA Contour. 3.4.3 GHG verwijderingen In 2015 heeft geen broeikasgasverwijdering of compensatie plaatsgevonden bij ERA Contour. 3.4.4 Uitzonderingen Er zijn geen noemenswaardige uitzonderingen te noemen op het GHG protocol. 3.4.5 Belangrijkste beïnvloeders Binnen ERA Contour zijn geen individuele personen te benoemen die een dermate invloed op de CO 2 footprint hebben, dat gedragsverandering van deze individuele persoon alleen al zou zorgen voor een significante verandering in de CO 2 footprint. 3.4.6 Toekomst De emissie in de paragrafen hierboven zijn vastgesteld voor het jaar 2015. De verwachting is dat deze emissie in 2016 niet aan grote verandering onderhevig zal zijn, behoudens de gestelde reductiedoelstellingen. 3.4.7 Significante veranderingen Zoals in hoofdstuk 3 beschreven geldt 2011 als basisjaar. De voortgang van de reductie in CO 2 uitstoot wordt beschreven in document CO 2 reductiedoelstellingen.

10 van 14 3.5 Kwantificeringsmethoden Voor het kwantificeren van de CO 2 uitstoot is gebruik gemaakt van een voor ERA Contour op maat gemaakt model. In het model kunnen alle verbruiken worden ingevuld. Vervolgens wordt de daarbij behorende CO 2 uitstoot berekend en vergeleken met het basisjaar. Hierbij zijn de emissiefactoren volgens www.co2emissiefactoren.nl gehanteerd. In hoofdstuk 2 van het CO 2 managementplan van ERA Contour wordt beschreven waar de brongegevens per energiestroom vandaan komen. 3.6 Emissiefactoren Voor de inventarisatie van de CO 2 uitstoot van ERA Contour over het jaar 2015 zijn de emissiefactoren volgens www.co2emissiefactoren.nl gehanteerd. Omdat het gaat om specifieke emissiefactoren op nationaal niveau, zijn de gehanteerde emissiefactoren zeer geschikt voor het omrekenen van de broeikasgas activiteiten data naar de daarmee gepaard gaande CO 2 emissie. Alle gebruikte emissiefactoren zijn opgenomen in de berekening van de CO 2 footprint. De emissiefactoren van ERA Contour zullen te allen tijde mee gaan met wijzigingen in de emissiefactoren van de CO 2 prestatieladder 3.0. Er zijn geen Removal factors van toepassing.

11 van 14 3.7 Onzekerheden De gepresenteerde resultaten moeten worden gezien als de beste inschatting van de werkelijke waardes. Bijna alle gebruikte gegevens voor de berekening van de CO 2 footprint zijn gebaseerd op facturen en/of werkelijk gemeten aantallen. Hierdoor is de onzekerheidsmarge zeer gering. Er zijn nog wel een aantal onzekerheden. Deze worden onderstaand omschreven: 1. Het gasverbruik en elektraverbruik op de projecten geven in ons energieportaal niet een 100% nauwkeurig beeld. Slechts een deel van deze verbruiken is af te lezen uit een energieportaal, omdat er om nog onduidelijke redenen niet op alle projecten slimme meters geplaatst worden. Energieverbruik voor het droog- en proefstoken van woningen staan ook niet in het energieportaal. Om te voorkomen dat verbruik (van projecten) dubbel gerekend wordt of juist over het hoofd gezien wordt, hebben wij er voor gekozen voorlopig alle verbruiken van projecten én opgeleverde woningen uit eindfacturen van de energieleveranciers te herleiden. 2. De meters van onze vestigingen in Amsterdam en Barendrecht hangen niet in het energieportaal. Het verbruik van gas, elektra en stadsverwarming wordt ook geïnventariseerd aan de hand van jaarnota s van de energieleveranciers, die bij de verhuurders van deze panden opgevraagd worden. De verbruiksperioden van deze vestigingen lopen niet helemaal parallel met het kalenderjaar. De invloed van deze vestigingen op de totale CO 2 uitstoot is echter dusdanig gering, dat hier geen herberekeningen voor zijn uitgevoerd. 3.8 Verificatie De emissie-inventaris van ERA Contour is niet geverifieerd door een Certificerende Instantie (CI).

12 van 14 3.9 Rapportage volgens ISO 14064 Dit rapport is opgesteld volgens de eisen uit ISO 14064-1 paragraaf 7. In tabel 2 is een kruistabel gemaakt van de onderdelen uit ISO 14064 en de hoofdstukken in het rapport. ISO 14064-1 7.3 GHG rapport inhoud A Tabel 2 : Kruistabel ISO 14064-1 Beschrijving Beschrijving van de rapporterende organisatie B Verantwoordelijke persoon 3.1 C Verslagperiode 3.2 4.1 D Documentatie van de organisatiegrenzen 3.3 4.2.2 E Directe emissies, in tonnen CO 2 3.4 4.2.2 F Beschrijving CO 2 emissies van verbranding 3.4 van biomassa 4.2.2 G Reducties of verwijdering GHG removals,in 3.4 tonnen CO 2 indien van toepassing 4.3.1 H Uitsluitingen GHG bronnen 3.4 4.2.3 I Indirecte emissie 3.4 5.3.1 J Basisjaar en referentiejaar 3.2 5.3.2 K Wijzigingen in basisjaar of overige historische 3.4 data 4.3.3 L Kwantificeringsmethoden en toelichting op de 3.5 keuze 4.3.3 M Toelichting van veranderingen van 3.6 kwantificeringsmethoden welke voorafgaand gebruikt zijn 4.3.5 N /documentatie emissiefactoren en 3.6 verwijderingsfactoren 5.4 O Beschrijving van invloed van onzekerheden 3.7 met betrekking tot de nauwkeurigheid van de emissie- en verwijderinsdata P Verklaring van overeenstemming met ISO 3.9 14064-1 Q Verklaring met betrekking tot de verificatie van de emissie-inventaris, inclusief vermelding van de mate van zekerheid 3.8 Hoofdstuk in dit rapport 2

13 van 14 4 CO 2 Footprint 2015

CO 2 voetafdruk 2015 Status Datum : 15-01-2016 Gewijzigd : 15-03-2016 Status : definitief Door : P.W.C. van den Bosch 14 van 14 63% 0% 6% 14% 17% Elektriciteit Verwarming Brandstof machines woon-werk verkeer (cao) 4.000,00 3.500,00 3.000,00 1.130,00 wagenpark (uta) vliegtuiggebruik woon-werk verkeer (cao) Brandstof machines Verwarming naar bron 0% vliegtuiggebruik wagenpark (uta) 2.500,00 1.029,00 1.129,00 388,00 Elektriciteit 2.000,00 1.379,00 80% 20% 0% naar locatie projecten kantoren transport (personen) 1.500,00 1.000,00 500,00 0,00 448,00 407,00 708,00 982,00 306,00 1.072,81 360,00 513,00 436,00 74,00 95,00 901,27 403,00 382,00 345,00 991,00 293,50 804,00 755,00 303,00 19,00 214,27 268,57 358,00 59,55 232,99 139,00 143,01 77,88 30,00 47,08 10,03 106,54 0,00 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 CO 2 -voetafdruk ERA Contour B.V. (ton CO 2 ) 1.266,61 20 15 10 5 0 18,16 9,94 10,54 10,69 9,60 2011 2012 2013 2014 2015 per omzet (gr. CO 2 / ) 7 6 5 4 3 2 1 0 5,66 5,25 5,22 4,49 6,06 2011 2012 2013 2014 2015 per medewerker (gr. CO 2 / fte) 350 300 250 200 150 100 50 0 318,44 204,20 231,16 200,02 211,28 2011 2012 2013 2014 2015 leasewagens (uta) (gr. CO 2 / km) 225 220 215 210 205 200 208,42 208,96 209,63 211,19 220,00 2011 2012 2013 2014 2015 zakelijke km met privé auto's (gr. CO 2 / km) 110% 90% 70% 50% 30% 10% -10% -30% -50% 37,4% 49,4% 85,9% 0,0% -16,0% -12,6% -11,4% 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 verschil ten opzichte referentiejaar 2011 (per gr. CO 2 / ) -20,4% TOELICHTING CO 2 voetafdruk 2015: d.d. 15-03-2016 nieuwe CO2 emissiefactoren toegepast volgens SKAO Handboek 3.0 (www.co2emissiefactoren.nl) gasverbruik kantoor Zilverstraat volgens jaarafrekening 2015; elektraverbruik uit energieportaal (fors minder gasverbruik door opnieuw inregelen warmtepomp) energieverbruik van vestigingen Barendrecht en Amsterdam op basis van meest recente jaarafrekeningen van energiebedrijven energieverbruik van vestiging Amsterdam dit jaar voor het eerst opgenomen in berekening (sinds integratie eind 2014) energieverbruik op projecten alléén op basis van gefactureerd verbruik in 2015; gegevens uit energieportaal nog te beperkt bij energieverbruik op projecten ook verbruik van opgeleverde woningen meegerekend (droogstoken / proefstoken) bij energieverbruik op projecten verbruik meegerekend van tijdelijke (droog)stookinstallatie elektraverbruik laadpalen in inventarisatie opgenomen met terugwerkende kracht (vanaf 2013)