Vervangt NEN-EN 1127-1:1993 Ontw. Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. Nederlandse norm NEN-EN 1127-1 (nl) Ontplofbare atmosferen - Voorkoming van en bescherming tegen ontploffingen - Deel 1: Grondbeginselen en methodologie Explosive atmospheres - Explosion prevention and protection - Part 1: Basic concepts and methodology ICS 13.110-10; 13.230 augustus 1997
NEN- Dit document bevat de vertaling in het Nederlands van de Europese norm. De Europese norm heeft de status van Nederlandse norm. Normcommissie 341 093 "Ontplofbare atmosferen" Apart from exceptions provided by the law, nothing from this publication may be duplicated and/or published by means of photocopy, microfilm, storage in computer files or otherwise, which also applies to full or partial processing, without the written consent of the Netherlands Standardization Institute. The Netherlands Standardization Institute shall, with the exclusion of any other beneficiary, collect payments owed by third parties for duplication and/or act in and out of law, where this authority is not transferred or falls by right to the Reproduction Rights Foundation. Auteursrecht voorbehouden. Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Nederlands Normalisatie-instituut niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Het Nederlands Normalisatie-instituut is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor verveelvoudiging te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden, voor zover deze bevoegdheid niet is overgedragen c.q. rechtens toekomt aan de Stichting Reprorecht. Although the utmost care has been taken with this publication, errors and omissions cannot be entirely excluded. The Netherlands Standardization Institute and/or the members of the committees therefore accept no liability, not even for direct or indirect damage, occurring due to or in relation with the application of publications issued by the Netherlands Standardization Institute. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het Nederlands Normalisatie-instituut en/of de leden van de commissies aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdend met toepassing van door het Nederlands Normalisatie-instituut gepubliceerde uitgaven. 2001 Nederlands Normalisatie-instituut Postbus 5059, 2600 GB Delft Telefoon (015) 2 690 390, Fax (015) 2 690 190
NEN- Nederlands voorwoord Voor de in deze norm vermelde normatieve verwijzingen bestaan in Nederland de volgende equivalenten: vermelde norm Nederlandse norm Titel EN 292-1:1991 NEN-EN 292-1:1994 Veiligheid van machines - Basisbegrippen, algemene ontwerpbeginselen - Deel 1: Basisterminologie, methodologie (EN 292-1:1991) (en,nl) EN 292-2:1991 NEN-EN 292-2:1996 Veiligheid van machines - Basisbegrippen, algemene ontwerpbeginselen - Deel 2: Technische beginselen en beschrijvingen (EN 292-2:1991) (en,nl) EN 414:1992 - - EN 954-1:1996 - - EN 1050:1996 NEN-EN 1050:1997 Veiligheid van machines - Principes voor de risicobeoordeling (en,nl) EN 50014 NEN-EN 50014 Elektrisch materieel voor plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen - Algemene eisen (en,nl) EN 50015 NEN-EN 50015 Elektrisch materieel voor plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen - Olievulling "o" (en) EN 50016 NEN-EN 50016 Elektrisch materieel voor plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen - Inwendige overdruk "p" (en) EN 50017 NEN-EN 50017 Elektrisch materieel voor plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen - Zandvulling "q" (en) EN 50018 NEN-EN 50018 Elektrisch materieel voor plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen - Drukvast omhulsel "d" (en) EN 50019 NEN-EN 50019 Elektrisch materieel voor plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen - Verhoogde veiligheid "e" (en) EN 50020 NEN-EN 50020 Elektrisch materieel voor plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen - Intrinsieke veiligheid "i" (en) EN 50021 NEN-EN 50021 Elektrisch materieel voor plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen - Beschermingswijze "n" (en) EN 50028 NEN-EN 50028 Elektrisch materieel voor plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen - Ingieten met gietmassa "m" (en) EN 50039 NEN-EN 50039 Elektrisch materieel voor plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen - Intrinsiek-veilige systemen "i" (en) EN 50050 NEN-EN 50050 Elektrisch materieel voor plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen - Elektrostatische handspuitapparatuur (en) EN 50053-1 NEN-EN 50053-1 Elektrostatische handspuitapparatuur voor verf en andere brandbare vloeistoffen en materialen - Selectie, installatie en gebruik - Deel 1: Verfspuiten met een energiebegrenzing van 0,24 mj en toebehoren (en)
NEN- EN 50053-2 NEN-EN 50053-2 Elektrostatische handspuitapparatuur voor verf en andere brandbare vloeistoffen en materialen - Deel 2: Poederspuiten met een energiebegrenzing van 5 mj en toebehoren (en) EN 50053-3 NEN-EN 50053-3 Elektrostatische handspuitapparatuur voor verf en andere brandbare vloeistoffen en materialen - Selectie, installatie en gebruik - Deel 3: Vlokkenspuiten met een energie-begrenzing van 0,245 mj of 5 mj en toebehoren (en) EN 50054 NEN-EN 50054 Elektrisch materieel voor de detectie en meting van brandbare gassen - Algemene eisen en beproevingsmethoden (en) EN 50055 - - EN 50056 - - EN 50057 - - EN 50058 - - EN 50059 NEN-EN 50059 Elektrostatische handspuitapparatuur voor nietbrandbare verven en vernissen - Algemene bepalingen (en) pren 50154 - - EN 60079-10 NEN-EN-IEC 60079-10 Elektrisch materieel voor plaatsen waar gasontploffingsgevaar kan heersen - Deel 10: Indeling van gevaarlijke gebieden (en,fr,nl) ISO 8421-1 - - IEC 60050-425 - - IEC 60079-4 - - IEC 60079-15 - -
EUROPESE NORM EN 1127-1 EUROPÄISCHE NORM EUROPEAN STANDARD NORME EUROPÉENNE augustus 1997 ICS 13.110; 13.230 Trefwoorden: machineveiligheid, voorkoming van ongevallen, bescherming tegen ontploffingen, bescherming tegen brand, gevaren, gevaarlijke gebieden, arbeidsplaatsen, ontplofbare atmosferen, veiligheidsmaatregelen, gebruik, informatie Nederlandse versie Ontplofbare atmosferen Voorkoming van en bescherming tegen ontploffingen Deel 1: Grondbeginselen en methodologie Explosionsfähige Atmosphären Explosionsschutz Teil 1: Grundlagen und Methodik Explosive atmospheres Explosion prevention and protection Part 1: Basic concepts and methodology Atmosphères explosives Prévention de l'explosion et protection contre l'explosion Partie 1: Notions fondamentales et méthodologie Deze norm is de Nederlandse versie van de Europese norm EN 1127-1. Hij is vertaald door NEN. Hij heeft dezelfde status als de officiële versies. Deze Europese norm is door de CEN aangenomen op 1997-03-26. De CEN-leden zijn verplicht zich te houden aan het huishoudelijk reglement van de CEN/CENELEC, waarin is vastgelegd onder welke voorwaarden aan deze Europese norm, zonder veranderingen, de status van nationale norm moet worden gegeven. Bijgewerkte lijsten van en bibliografische gegevens betreffende zulke nationale normen kunnen op aanvraag worden verkregen bij het Centrale Secretariaat en bij elk CEN-lid. Deze Europese norm bestaat in drie officiële versies (Duits, Engels, Frans). Een versie in een andere taal, die onder verantwoordelijkheid van een CEN-lid in zijn landstaal is gemaakt en die is aangemeld bij het Centrale Secretariaat, heeft dezelfde status als de officiële versies. Leden van de CEN zijn de nationale normalisatie-instituten van België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, IJsland, Italië, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. CEN Europese commissie voor normalisatie Europäisches Komitee für Normung European Committee for Standardization Comité Européen de Normalisation Centraal Secretariaat: Stassartstraat 36, B-1050 Brussel 1997 Auteursrechten voorbehouden aan de CEN-leden Ref. nr. nl
(blanco) 2
Inhoud Blz. Voorwoord... 4 Inleiding... 5 1 Onderwerp en toepassingsgebied... 7 2 Normatieve verwijzingen... 8 3 Definities en afkortingen... 10 4 Identificatie van gevaren... 14 4.1 Algemeen... 14 4.2 Verbrandingseigenschappen... 14 4.3 Eisen waaraan moet zijn voldaan om een ontsteking te kunnen doen plaatsvinden... 15 4.4 Ontploffingsgedrag... 15 5 Elementen van de risicobeoordeling... 15 5.1 Algemeen... 15 5.2 Bepalen van de waarschijnlijkheid dat er een ontplofbare atmosfeer ontstaat en de hoeveelheden daarvan... 16 5.3 Bepalen van de aanwezigheid van effectieve ontstekingsbronnen... 17 5.4 Schatten van de mogelijke gevolgen van een ontploffing... 23 6 Wegnemen of verminderen van risico... 23 6.1 Grondbeginselen... 23 6.2 Vermijden of verminderen van de omvang van een ontplofbare atmosfeer... 24 6.3 Indeling van gevaarlijke gebieden... 27 6.4 Eisen voor het ontwerp en de bouw van apparatuur, beveiligingssystemen en componenten ter voorkoming van effectieve ontstekingsbronnen... 29 6.5 Eisen voor het ontwerp en de bouw van apparatuur, beveiligingssystemen en componenten ter vermindering van de gevolgen van ontploffingen... 38 6.6 Noodmaatregelen... 44 6.7 Principes voor meet- en regelsystemen ter voorkoming van en bescherming tegen ontploffingen... 44 7 Informatie voor de gebruiker... 45 7.1 Algemeen... 45 7.2 Informatie over apparatuur, beveiligingssystemen en componenten... 45 7.3 Informatie over inbedrijfstelling, onderhoud en reparatie ter voorkoming van ontploffingen... 46 7.4 Kwalificaties en scholing... 46 Bijlage A (normatief) Gereedschappen bedoeld voor gebruik in potentieel ontplofbare atmosferen... 47 Bijlage B (informatief) Samenhang tussen categorieën en zones... 48 Bijlage C (informatief) Concepten voor het gebruik van meet- en regelsystemen ter voorkoming van effectieve ontstekingsbronnen... 49 Bijlage D (informatief) Index... 50 Bijlage ZA (informatief) Hoofdstukken van deze Europese norm die betrekking hebben op essentiële eisen of andere bepalingen van EU-richtlijnen...53 3
Voorwoord Deze Europese norm is opgesteld door Technisch Comité CEN/TC 114 "Safety of machinery", waarvan het secretariaat door DIN wordt gevoerd. Deze Europese norm moet uiterlijk per februari 1998 de status van nationale norm verkrijgen, hetzij door publicatie van een identieke tekst, hetzij door bekrachtiging, en hiermee strijdige nationale normen moeten uiterlijk per februari 1998 zijn ingetrokken. Deze norm is een algemene richtlijn ter voorkoming van en bescherming tegen ontploffingen door middel van het ontwerp en de bouw van apparatuur, beveiligingssystemen en componenten. In de van toepassing zijnde individuele normen wordt uitgebreide informatie over specifieke apparatuur, beveiligingssystemen en componenten gegeven. Voor het ontwerp en de uitvoering van maatregelen ter voorkoming van en bescherming tegen ontploffingen zijn er relevante gegevens over brandbare stoffen en ontplofbare mengsels nodig. Hierover bevatten de van toepassing zijnde normen uitgebreide informatie. Deze Europese norm is opgesteld onder een mandaat dat door de Europese Commissie en de Europese Vrijhandelsassociatie aan CEN is gegeven en ondersteunt essentiële eisen van Europese richtlijn(en). Voor de samenhang met Europese richtlijn(en), zie de informatieve bijlage ZA, die integraal deel uitmaakt van deze norm. Ingevolge het interne reglement van CEN/CENELEC zijn de normalisatie-instituten van de volgende landen gehouden om deze Europese norm om te zetten: Oostenrijk, België, Tsjechische Republiek, Denemarken, Finland, Frankrijk, Duitsland, Griekenland, IJsland, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Portugal, Spanje, Zweden, Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk. 4
Inleiding CEN en CENELEC stellen een reeks normen op om ontwerpers, fabrikanten en andere belanghebbenden te helpen, de essentiële veiligheidseisen te interpreteren om te komen tot overeenstemming met de Europese regelgeving. Binnen deze normenreeks heeft CEN op zich genomen, een norm op te stellen die als leidraad dient bij de voorkoming van en bescherming tegen ontploffingen voorzover de met ontploffingen samenhangende gevaren moeten worden beschouwd volgens 4.8 van EN 292-1:1991. De huidige norm is bij mandaat van de Europese Commissie en de EFTA opgesteld om te voldoen aan: de richtlijn van de Raad inzake de onderlinge aanpassing van de wetgevingen van de lidstaten betreffende machines (89/392/EEG) die in bijlage I, punt 1.5.7 voorschrijft dat machines zo moeten zijn ontworpen en gebouwd dat zij geen gevaar voor ontploffing opleveren, alsmede de richtlijn van de Raad (94/9/EG) betreffende apparatuur en beveiligingssystemen bedoeld voor gebruik op plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen (de ATEX-100a-Richtlijn genoemd). Ingevolge EN 292-1 is dit een type A-norm. Deze norm is opgesteld als geharmoniseerde norm in de zin van de van toepassing zijnde Europese richtlijnen en verwante EFTA-voorschriften. Deze norm beschrijft de grondbeginselen en de methodologie ter voorkoming van en bescherming tegen ontploffingen. CEN/TC 305 heeft een mandaat op dit gebied om type B- en type C-normen op te stellen, aan de hand waarvan de overeenstemming met de essentiële veiligheidseisen kan worden getoetst. Ontploffingen kunnen zich voordoen vanuit: stoffen die door de apparatuur, beveiligingssystemen en componenten worden bewerkt of gebruikt; stoffen die door de apparatuur, beveiligingssystemen en componenten vrijkomen; stoffen in de nabijheid van de apparatuur, beveiligingssystemen en componenten; voor de bouw van de apparatuur, beveiligingssystemen en componenten gebruikte materialen. Aangezien de veiligheid niet alleen afhankelijk is van de apparatuur, beveiligingssystemen en componenten maar ook van de stof waarmee wordt gewerkt en van het gebruik dat daarvan wordt gemaakt, behandelt deze norm ook aspecten die verband houden met het bedoelde gebruik, d.w.z. de fabrikant behoort aandacht aan te besteden aan de wijze waarop en het doel waarvoor de apparatuur, beveiligingssystemen en componenten zullen worden gebruikt en behoort hiermee tijdens het ontwerp en de fabricage rekening te houden. Alleen op deze wijze kunnen gevaren die zijn verbonden aan de apparatuur, beveiligingssystemen en componenten worden verminderd. OPMERKING 1 Deze norm mag ook worden gebruikt als leidraad voor de gebruikers van apparatuur, beveiligingssystemen en componenten bij de beoordeling van het risico van ontploffingen tijdens het werk en bij de selectie van de juiste apparatuur, beveiligingssystemen en componenten. OPMERKING 2 Tijdens het opstellen van deze norm is Directoraat-generaal V van de Commissie van de Europese Gemeenschappen begonnen om op grond van artikel 118a van het Verdrag een richtlijn op te stellen om de veiligheid en gezondheidsbescherming van personeel dat door een ontplofbare atmosfeer aan risico kan worden blootgesteld, te verbeteren. Het is de bedoeling dat deze richtlijn de definities van de zones zal bevatten voor de indeling van gevaarlijke plaatsen. De in deze norm gebruikte zonedefinities zullen, waar nodig, aan die richtlijn worden aangepast. 5
(blanco) 6
Ontplofbare atmosferen - Voorkoming van en bescherming tegen ontploffingen - Deel 1: Grondbeginselen en methodologie 1 Onderwerp en toepassingsgebied Deze Europese norm beschrijft methoden voor het bepalen en beoordelen van gevaarlijke situaties die tot ontploffingen leiden en de juiste maatregelen op het gebied van ontwerp en bouw ten behoeve van de vereiste veiligheid. Deze wordt verkregen door middel van: identificatie van gevaren; risicobeoordeling; wegnemen of verminderen van risico; aanwijzingen voor het gebruik. In 5.7 van EN 414:1992 staat beschreven hoe de veiligheid van de apparatuur, beveiligingssystemen en componenten kan worden bereikt door gevaren weg te nemen en/of risico's te beperken, te weten: a) door gebruik te maken van een ontwerp waarvoor geen beveiligingsmiddelen noodzakelijk zijn; b) door middel van beveiligingsmiddelen; c) door middel van communicatieverbindingen om informatie naar de gebruiker over te brengen, indien noodzakelijk; d) door andere voorzorgsmaatregelen. OPMERKING norm. "Ontwerp" volgens 5.7 van EN 414:1992 mag niet worden verward met "ontwerp" volgens 6.5 van deze Maatregelen volgens a) (voorkoming) en b) (bescherming) tegen ontploffingen worden behandeld in hoofdstuk 6 van deze norm, maatregelen volgens c) tegen ontploffingen worden behandeld in hoofdstuk 7 van deze norm. Maatregelen volgens d) komen in deze norm niet aan de orde. Zij worden behandeld in hoofdstuk 6 van EN 292-2:1991. Met de in deze norm beschreven maatregelen ter voorkoming en bescherming wordt alleen het vereiste veiligheidsniveau bereikt wanneer met de apparatuur, beveiligingssystemen en componenten wordt gewerkt binnen het kader van het bedoelde gebruik en wanneer zij zijn geïnstalleerd en worden onderhouden in overeenstemming met de van toepassing zijnde praktijkrichtlijnen of eisen. Deze norm beschrijft algemene methoden voor ontwerp en bouw die ontwerpers en fabrikanten ten dienste staan om het ontwerp van apparatuur, beveiligingssystemen en componenten ontploffingsveilig te maken. Deze norm is van toepassing op alle apparatuur, beveiligingssystemen en componenten die zijn bestemd om te worden gebruikt in een potentieel ontplofbare atmosfeer. Een dergelijke atmosfeer kan ontstaan vanuit brandbare stoffen die door de apparatuur, beveiligingssystemen en componenten worden verwerkt of gebruikt of daaruit vrijkomen, vanuit stoffen in de nabijheid van de apparatuur, beveiligingssystemen en componenten en/of vanuit de constructiematerialen van de apparatuur, beveiligingssystemen en componenten. Deze norm is van toepassing op apparatuur, beveiligingssystemen en componenten in alle stadia van het gebruik ervan. Deze norm is alleen van toepassing op apparatuur van groep II die is bestemd voor werkzaamheden op andere plaatsen dan onder de grond in mijnen en in bovengrondse mijninstallaties die door mijngas en/of brandbaar stof gevaarlijk kunnen zijn. 7
Deze norm is niet van toepassing op: medische hulpmiddelen bedoeld voor gebruik in een medische omgeving; apparatuur, beveiligingssystemen en componenten wanneer het ontploffingsgevaar uitsluitend wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van ontplofbare stoffen of instabiele chemische stoffen; apparatuur, beveiligingssystemen en componenten waarbij zich een ontploffing kan voordoen door de reactie van stoffen met andere oxidatiemiddelen dan atmosferische zuurstof of door andere gevaarlijke reacties of onder omstandigheden die geen atmosferische omstandigheden zijn; apparatuur bedoeld voor gebruik in een huiselijke, niet commerciële omgeving waar slechts zelden een potentieel ontplofbare atmosfeer kan ontstaan, en dan alleen als gevolg van onbedoeld ontsnappen van brandbaar gas; persoonlijke beschermingsmiddelen die vallen onder Richtlijn 89/686/EEG; zeeschepen en mobiele offshore-installaties alsmede de apparatuur aan boord van deze schepen of installaties; vervoermiddelen, dat wil zeggen voertuigen en aanhangwagens daarvan die uitsluitend zijn bedoeld voor het vervoer van personen door de lucht, via het wegen- of spoorwegennet of over het water, en vervoermiddelen, voor zover deze zijn ontworpen voor het vervoer van goederen door de lucht, via het wegen- of spoorwegennet of over het water. Niet uitgesloten zijn voertuigen die zijn bedoeld voor gebruik in een potentieel ontplofbare atmosfeer; het ontwerp en de bouw van systemen die gewenste, gecontroleerde verbrandingsprocessen bevatten, tenzij deze in een potentieel ontplofbare atmosfeer als ontstekingsbron kunnen werken. 2 Normatieve verwijzingen Deze Europese norm bevat door gedateerde en ongedateerde verwijzing bepalingen uit andere publicaties. Deze normatieve verwijzingen zijn op passende plaatsen in de tekst aangehaald en de publicaties zijn hierna opgesomd. Bij gedateerde verwijzingen zijn latere wijzigingen of herzieningen van een van deze publicaties slechts van toepassing op deze Europese norm, indien ze door wijziging of herziening daarin zijn verwerkt. Bij ongedateerde verwijzingen is de laatste druk van de publicatie waarnaar is verwezen van toepassing. EN 292-1:1991 Veiligheid van machines - Basisbegrippen, algemene ontwerpbeginselen - Deel 1: Basisterminologie, methodologie EN 292-2:1991 Veiligheid van machines - Basisbegrippen, algemene ontwerpbeginselen - Deel 2: Technische beginselen en beschrijvingen EN 414:1992 EN 954-1:1996 EN 1050:1996 Safety of machinery Rules for the drafting and presentation of safety standards Safety of machinery Safety related parts of control systems Part 1: General principles for design Veiligheid van machines - Principes voor de risicobeoordeling EN 50014 Elektrisch materieel voor plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen - Algemene eisen EN 50015 Elektrisch materieel voor plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen - Olievulling "o" 8
Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214 2600 WB Delft NEN Standards Products & Services Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg 6 2623 AX Delft Ja, ik bestel ex. NEN- nl Ontplofbare atmosferen - Voorkoming van en bescherming tegen ontploffingen - Deel 1: Grondbeginselen en methodologie 109.00 T (015) 2 690 390 F (015) 2 690 271 www.nen.nl/normshop Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via www.nen.nl/normshop Gratis e-mailnieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze e-mailnieuwsbrieven. www.nen.nl/nieuwsbrieven Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V E-mail Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: 015 2 690 271 E-mail: klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2018, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon 015 2 690 391, dagelijks van 8.30 tot 17.00 uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: www.nen.nl/leveringsvoorwaarden. LEREN, WERKEN EN GROEIEN MET NEN preview - 2018