Nederpop: Nederlandse Populaire muziek vanaf de jaren 90 van de vorige eeuw. Brno, 18 oktober 2007 Alice van Kalsbeek Steunpunt Nederlands als vreemde taal Universiteit van Amsterdam A.A.M.vanKalsbeek@uva.nl De Nederlandse populaire muziek uit het laatste decennium van de vorige eeuw kenmerkt zich door pluriformiteit. 'En zo is het deltagebied van Schelde, Maas en Rijn na tweeduizend jaar muziekgeschiedenis meer dan ooit een muzikaal veelstromenland geworden (NMG, p.782) We kijken naar vijf verschillende stromingen: 1. De smartlap 2. Regionale pop 3. North Sea Jazz 4. Hiphop, rap 5. Spinvis Begrippen Inburgering = Verzuiling = Secularisatie = Globalisering = Delta = Smartlap = Chauvinistisch = Essentialistisch = Kaaskop = Straattaal = Uitdrukkingen Twaalf ambachten, dertien ongelukken = 1
De sterren van de hemel spelen = Je petje voor iemand afnemen = Een meisje van plezier / troostmeisje = 2
1. De smartlap André Hazes (1951-2004) is de grootste vertolker van de smartlap, het levenslied. Zelfs drie jaar na zijn dood staan zijn liedjes nog steeds nummer 1 op de belangrijke Nederlandse hitlijsten. Opdracht 1 Luister naar het lied en vul de ontbrekende woorden in. De Vlieger (1992) MIjn zoon was gisteren jarig, hij werd acht jaar oud mijn schat Hij vroeg aan mij een vlieger, en die heeft hij ook gehad Naar zijn bal, zijn fiets, zijn treinen, nee daar keek hij niet naar om Want zijn vlieger was hem alles, alleen wist ik niet waarom En toen de andere morgen, zei hij Vader ga je mee? De wind die is nu gunstig, dus ik neem mijn vlieger mee. In zijn ene hand een vlieger, in de andere een brief Ik kon hem niet begrijpen, maar toen zei mijn zoontje-lief: Ik heb hier een brief Die hoog Deze brief bind ik Tot zij hem ontvangt, En als zij dan leest hoeveel ik van haar hou Dat ik niet kan wennen aan die andere vrouw Ik heb hier een brief Die hoog Ik heb hier een brief Die hoog, die hoog Deze brief bind ik Tot zij hem ontvangt, Ik heb hier Opdracht 2 Werk samen. Bespreek de vragen. - Wat verklaart het succes van André Hazes denk je? - Met welke woorden zou je de muziek willen karakteriseren? - Over welke thema s zingt André Hazes, denk je? 3
- Is er een parallel in de muziek van Tsjechië? - Wat zijn daar de onderwerpen? 4
2. Regionale pop De Groninger leraar Engels Ede Staal hield behalve van taal ook van tuinieren. In 1982 maakte hij een liedje daarover in het Gronings, Mien toentje. Van dat liedje is een plaatje gemaakt en dat had een enorm succes. Daarmee is de toon gezet voor de ontwikkeling van regionale muziek in dialect die een van de kenmerken van de 90-er jaren is. 2.1 De Bunzingers (Wieringen) Opdracht 3 - Bedenk samen welke woorden ontbreken in onderstaande tekst. Het woord moet rijmen op het woord uit de zin ervoor of erna. Rijmschema: aa, bb. - Luister naar het lied en controleer of je de goede woorden had ingevuld. De dronken visser Tekst en muziek: Henk Cornelissen Arrangement: Dirk Keijzer Zangsolo: Henk Cornelissen Instrumenten: accordeon, gitaar, slagwerk Ik ben een dronken visser, bedorven is mijn Ik heb een week gevaren en wil een lekker wijf Ik dronk wat glazen whisky na twintig potten En nu wil ik een meisje, een meisje van plezier. Ik heb wel wat familie, waarom ik niet veel geef Een dolgedraaide zuster, ze weet niet of ik Er zijn ook nog drie nichten, twee vrouwen en een man Wat daarvan is geworden, daar weet ik weinig Ik ben een dronken visser, een visser vol verdriet Ik ben een dronken visser, iets anders ben ik niet Nog eentje dan, de laatste, ik zeg nog één keer En dan zoek ik een dame voor duur betaalde troost Met heimwee op het water en heimwee op het Zal ik het nooit echt vinden, ik heb met niets een band. Ik ben een dronken visser, een visser vol verdriet Ik ben een dronken visser, iets anders ben ik niet 2.2 Bløf (Zeeland) Bløf noemt zichzelf op de website Een grenzeloze band. De band heeft een aantal haren gereisd en samen met mensen uit andere landen muziek gemaakt. De CD Umoja is daar een van de resultaten van. Umoja is het elfde album van Bløf uit 2006. Dit album is opgenomen in dertien verschillende landen met medewerking van lokale artiesten. Het album was behaalde de eerste plaats in de Album Top 100. Umoja betekent in het Swahili saamhorigheid, eenwording en eenheid. 5
Ik denk dat je UMOJA wel kan omschrijven als de meest indrukwekkende, ingewikkelde, muzikale, verstrekkende, grensoverschrijdende, overweldigende, vermoeiende, cultuur-doorkruisende, afwisselende en absurde onderneming uit de Nederlandse pophistorie, zegt toetsenist Bas Kennis over het project. Paskal Jakobson (1974): zang, gitaar Peter Slager (1969): bas, zang Bas Kennis (1973): toetsen, zang Norman Bonink (1963): drums, zang Opdracht 4 Luister naar het lied en kies het juiste woord. Eén en alleen Ben ik hier voor mezelf? of ben ik hier vooral voor jou? Ben ik hier niet / precies / bijna op tijd? Ben je hier uit vrije wil of maakt het eigenlijk geen verschil ben je hier alleen voor mij? Misschien dat ik weer over/ terug / verder ga misschien dat jij nog naar me zwaait misschien dat ik nog even blijf misschien dat jij me iets verwijt en misschien dat het je bijt / spijt / kijkt zoals zo vaak Want wij, een en alleen we gaan voorbij zonder een als iedereen en jij, waar wil je heen? je kijkt naar mij en ik vraag me af wat goed is voor ons allebei Op blote schoenen / botten / voeten loop ik langzaam door We zijn één Zijn we hier voor elkaar? Zijn we hier nog ieder / volgend / vorig jaar? Zijn we hier en voelt het goed? Zijn we hier voor iets groots / moois / doods? of zijn we hier tot aan de dood? of zijn we toch wel / van / maar vlees en bloed? misschien dat ik weer verder ga misschien dat jij nog naar me zwaait misschien dat ik nog even blijft misschien dat jij me iets verwijt en misschien dat het je spijt, zoals zo vaak 6
Want wij één en alleen we gaan voorbij zonder een woord als iedereen en jij, waar wil je heen? je kijkt naar mij, En ik vraag me af wat goed is voor ons allebei Op blote voeten loop ik langzaam door, we zijn één één, één en alleen, één en alleen, maar onderweg ooit komen we aan en zijn we één! één en alleen één en alleen maar onderweg naar nergens ooit komen we aan en zijn we één! Opdracht 5 Bespreek samen de vragen. - Wat is de sfeer van de muziek: Vrolijk / melancholiek / serieus / droevig / komisch / vreemd / romantisch - Wat vind je van de muziek? - Van welk soort muziek houd je? - Ken je regionale artiesten in Tsjechië? 3. North Sea Jazz In 1976 vond het eerste North Sea Jazz festival plaats in Den Haag. Op dit eerste festival kwamen 9000 bezoekers af, er waren 300 artiesten. De muziek die wordt gespeeld is jazz, rock, mixen, salsabands, funkgroepen. Sinds de jaren tachtig, toen er inmiddels 40.000 bezoekers waren, drong het in de VS door dat het grootste jazzfestival ter wereld niet in New York of New Orleans, de jazzsteden, plaatsvindt, maar 'in Holland, aan de oever van de Noordzee'. Candy Dulfer Geboren in 1969. Ze is de dochter van Hans Dulfer, een bekende saxofonist. Samen met haar vader treedt ze al op 12-jarige leeftijd op het North Sea Jazz Festival. Als ze 14 jaar is, formeert ze haar eigen band: FUNKY STUFF. Een nummer uit haar tweede album (Sax-a-go-go): I can t make you love me. 4. Hiphop, rap Rappen is zingzeggen 7
Party Rap Rap is ontstaan in Amerika aan het eind van de zeventiger jaren (1979). In de arme zwarte wijken ontstond de gewoonte om straatfeesten te houden en om die straatfeesten wat dynamiek te geven gingen jongeren rappen. De teksten die ze zeiden hadden allemaal te maken met jezelf omhoog steken: ik wil gezien worden, ik kan dit, ik zie er goed uit. Rappen was: zeggen wat je zeggen wilt en zorgen dat je trots bent op jezelf. Hiphop Rap: alleen ritme, zingzeggen. Hiphop: discomuziek (beat) met een rap eroverheen. Bij hiphop en rap hoort een hele 'scene', een soort geheime club: kleding (wijde broeken, pet, gymschoenen, duur), rappen, 'breakdancen' (break = percussiefragmenten op de platen), sieraden, haardracht. Maar ook graffiti hoort bij de rapscene. Muren en metro's, oude treinstellen onderspuiten is het werk van de hiphoppers. Message rap In de tachtiger jaren verslechtert de situatie in de zwarte wijken in Amerika: het wordt harder, veel criminaliteit, veel drugs. De rap krijgt dan een andere inhoud: politieker. Vaak gericht tegen de politie. Gangster rap Gangster rap is de hardste vorm van rap. De teksten van dit genre verheerlijken seks en geweld. 4.1 Ali B Op dit moment is een heel populaire rapper Ali B. Hij heet Ali Bouali en is van Marokkaanse afkomst. Men noemt hem ook wel Ali Baba, of (in de taal van de rap) Leipe Moccro. Ali B. is in 1981 geboren in Nederland. Hij woonde als kind in Amsterdam-Oost en De Pijp. Als hij 14 is, heeft hij zijn eerste optreden in Almere, dat is een nieuwe stad in een van de polders, waar veel mensen uit Amsterdam zijn gaan wonen. 4.2 Lange Frans en Baas B Frans Frederiks (27) en Bart Zijlstra (25) komen uit Diemen, dat is een dorp vlakbij Amsterdam-Oost. Ze zijn altijd maatjes geweest, hebben samen opgetreden. Later vormen ze de band D-men. In 2001 komt hun eerste single uit en in 2003 een album. Het land van is van 2005. Opdracht 6 Luister en lees mee. Het land van Kom uit het land van Pim Fortuin en Volkert van der G. Het land van Theo van Gogh en Mohammed B. Kom uit het land van kroketten, frikadellen die je tot aan de Spaanse kust kunt bestellen. Kom uit het land waar air-max nooit uit de mode raken waar ze je kraken het moment dat je het groot gaat maken. 8
Kom uit het land van rood-wit-blauw en de gouden leeuw plunderen de wereld noemen het de Gouden Eeuw. Kom uit het land van wietplantages en fietsvierdaagses het land waar je een junkie om een fiets kan vragen het land dat kampioen werd in '88 het land van haring happen, dijken en grachten. Kom uit het land van, het land van lange Fransie. Dit is het land waar ik thuis kom na vakantie. Kom uit het land waar ik in 1982 geboren ben waar ik me guldens aan de euro verloren ben het land dat meedoet aan de oorlog in Irak want ome Bush heeft Balkenende in zijn zak. Het land van gierig zijn een rondje geven is te duur de vette hap van de febo trek je uit de muur. Het land van rellen tussen Ajax en Feyenoord maar wanneer Oranje speelt iedereen er bij hoort. Het land van Johan Cruijff en Abe Lenstra het legioen laat de leeuw niet in zijn hemd staan het land waar we elke dag hopen op wat beter weer die Piet Paulusma vertrouw ik voor geen meter meer het land dat vrij is sinds '45 Het land waar ik blijf, ik vind het er heerlijk. Eerlijk. Ik kom uit het land waar je doorheen rijdt in 3 uurtjes met een ander dialect elke 10 minuutjes kom uit het land waar op papier een plek voor iedereen is en XTC export nummer 1 is. Kom uit het land waar André Hazes over 100 jaar in elk café nog steeds de baas is kom uit het land waar Peter Gert-Jan Raymond en Junten Frans Bart en Ali de game runnen. Kom uit het land waar hiphop een kind van 30 is en je mag zelf in gaan vullen hoe vet dat is het land waar als je rijk wordt, je zoveel inlevert. dat je bij jezelf denkt, hoeveel zin heeft het? Het land waar prostitutie en blowen mag het land van sinterklaas en koninginnedag dit is het land waar ik verloren heb bedrogen ben kom uit het land waar ik geboren en getogen ben Kom uit het land met de meeste culturen per vierkante meter maar men is bang om bij de buren te gaan eten en integratie is een schitterend woord maar shit 't is fucking bitter wanneer niemand het hoort. Ik deel mijn land met Turken en Marokkanen, Antillianen, Molukkers en Surinamers het land waar we samen veel te veel opkroppen en wereldwijd gerepresent zijn door Harry Potter het land waar apartheid, internationaal het meest bekende woord is uit de Nederlandse taal. Kom uit het land dat tikt als een tijdbom 9
het land dat eet om zes uur en ook nog eens op tijd komt. Dit is het land waar ik zal overwinnen aan het einde totdat je deze meezingt aan de ArenAlijnen en tot die tijd zal ik schijnen ik heb mijn hart verpand dit is voor Nederland, Baas B Lange Frans. Opdracht 7 - Probeer samen de betekenis van het lied te achterhalen. - Zet begrippen uit het lied in de juiste kolom. Pim Fortuyn Oranje ArenA integratie Ali B. Gouden Eeuw oorlog in Irak 45 Mohamed B. Balkenende Volkert van der G. guldens André Hazes Ajax hiphop fietsvierdaagse Johan Cruijff Feyenoord apartheid Harry Potter Geschiedenis Muziek Sport Politiek Opdracht 8 Werk samen. Bespreek de vragen. - Welk beeld van Nederland krijg je uit dit lied? - Noem een aantal verschillen tussen Nederland en Tsjechië op basis van dit lied. - Zie je ook overeenkomsten? 5. Spinvis Spinvis (Erik de Jong, 1961) wordt door velen als de meest vernieuwende popmusicus van Nederland beschouwd. Hij bracht in 2002 zijn eerste single uit, die hij op zijn zolderkamer in Nieuwegein (een stad met enorme nieuwbouwwijken) had samengesteld. Als genre wordt hij bij de impressionisten ingedeeld. Hij heeft de Popprijs 2006 gekregen. 'Spinvis is eigenzinnig en origineel en trekt zich niets aan van de hitlijsten. Hij legt alleen verantwoording af aan zichzelf en heeft tekstdichten in de Nederlandse taal naar een nieuw plan getrokken', aldus de jury. De liedjes komen van zijn laatste CD: Goochelaars en Geesten (2007). Opdracht 9 Luister naar het lied en streep de woorden door die je niet hoort. Dag 1 10
dit is al de eerste dag ik ben net wakker en snel en ik zie nu scherper dan ooit luister luister luister toch hoor hoor maar hoe mijn hart pompt dit is al de eerste dag en op mijn net niet nieuwe huid voel ik de warme zon voor het eerst adem in en adem uit voel ik hoe mijn bloed stroomt Opdracht 10 - Herschrijf de tekst van het lied in een gedicht. Plaats eerst de zinsgrenzen. - Luister naar het lied: wil je nog correcties aanbrengen? - Vergelijk je gedicht met dat van iemand anders. Op een ochtend in het heelal op een ochtend in het heelal de burgemeester schraapt zijn keel uit zijn mond komen woorden vrij ze stijgen op het zijn er veel kijk ze gaan kijk ze gaan de woorden zweven hoog over het water naar de overkant ze wachten bij de nieuwe stad en landen op het nieuwe zand op een ochtend in het heelal een kaartje voor de eerste tram op een ochtend was alles af geboortegrond en zeemansgraf kijk ze nou kijk ze nou de kinderen planten vlaggen in hun land daar aan de overkant de jongste heeft mijn ogen en de oudste lijkt precies op jou op een ochtend was alles af en sirenen zongen in de nacht op een ochtend in het heelal ministers dansen hand in hand lacht er een naar de fotograaf dan komt het morgen in de krant aan de kant, aan de kant de blaaskapel die moet er langs hun bladmuziek waait van de brug ze kijken niet meer achterom marcheren naar de horizon en vanavond de nieuwe maan dan gaan de eerste lichten aan. Discussie Wat is je conclusie over de Nederlandse popmuziek vanaf de jaren 90 op basis van deze fragmenten? Bronnen Louis Peter Grijp (hoofdredactie), Een muziekgeschiedenis der Nederlanden. Amsterdam: Amsterdam University Press 2002. Bas Heijne, Eerst naar Wagner dan naar Hazes. NRC Handelsblad 7 april 2000. Gerda Telgenhof, Zingen. NRC Handelsblad 20 januari 2000. www.popinstituut.nl www.beeldengeluid.nl www.songteksten.nl BIJLAGE I: Nederlandstalige muziek Nederlands Ali B. Raymzter Vlaams Ann Christy Bart Peeters 11
Opgezwolle Brainpower Lange Frans en Baas B Osdorp Posse Spinvis De Dijk Doe maar André Hazes Marco Borsato Jan Smit Blof Acda en De Munnik Jeroen Zijlstra Frank Boeijen Groep Boudewijn de Groot Volumia! Wim Sonneveld Herman van Veen Paul de Leeuw Paul van Vliet Van Dik Hout Abel De Kast Rowwen Hèze Het Goede Doel Denise Jannah The opposites Brigitte Kaandorp Bart Herman Bart Van den Bossche Clouseau De Mens De Kreuners De nieuwe snaar Gorki Guido Belcanto Ingeborg Isabelle A Jan de Wilde Johan Verminnen K3 Kommilfoo Lais Louis Neefs Mama s jasje Margriet Hermans Monza Noordkaap Raymond van het Groenewoud Stef Bos Wim de Craene Wim Soutaer Will Tura Yasmine Pieter Embrechts Lenny en de Wespen 12
BIJLAGE II: Straattaal Dope man, om hier rapteksten te spitten Gebruik van straattaal onder matti s bevordert de integratie Iris Pronk Straattaal is dope, bleek gisteravond in het Utrechtse Muziekcentrum Vredenburg. En verboden voor volwassenen: De jeugd ownt die taal. Alle kinderen in haar klas spreken straattaal, zegt Melanie Lo-asioe (13), havo-scholier uit Hillegersberg: Behalve de nerds, die praten dat niet, die zijn meer gericht op school. Voor straattaalsprekers staan matti s (vrienden) voorop, en fissa s (feestjes) natuurlijk, zoals in het Utrechtse Muziekcentrum Vredenburg. Dat swingt en rockt deze avond vanwege de culturele zondag Caribbean Express, met op het programma onder meer een debat over straattaal. Dat debat wordt ingeluid met een paar stevige tracks (nummers) van de voluptueuze Nina, rapper uit de Amsterdamse Bijlmer. Dope man, om hier te zijn!, zo roept die tussen het spitten van haar rapteksten door in haar microfoon. Om zichzelf meteen te verbeteren: Oh nee, laat ik ABN praten: met dope bedoel ik leuk. Even later improviseert Nina een kleine straattaalquiz: Wie weet er wat skotoe betekent? Politie!, roept een blank meisje, tot tevredenheid van Nina: Jij bent goed geïntegreerd! Straattaal de Nederlandse variant van het Amerikaanse slang ontstaat in multiculturele jongerengroepen (vooral in Damsko, Amsterdam) en bevat woorden uit onder meer het Engels/Amerikaans, Sranantongo en Marokkaans. Straattaal bevordert de integratie, zo luidt dan ook een van de stellingen van het debat. En daarover lijkt iedereen het eens te zijn. Meer discussie is er over de vraag of het spreken van straattaal de beheersing van het Nederlands negatief beïnvloedt. Misschien wel, zegt een Surinaamse student: Ik kan wel een hele zin zonder straattaal uitspreken, maar dat doe ik zonder gevoel. Nederlands is mijn taal niet meer. Een mevrouw vindt dat straattaalsprekers juist bewijzen dat ze taalvirtuoos zijn, omdat ze zo makkelijk switchen van de ene naar de andere taal. Stelling drie luidt: Straattaal moet uit de openbare ruimte worden gebannen. Dat vindt rapper Excellent grote onzin: Als je intelligent genoeg bent, dan weet je heus wel wanneer je de knop moet omzetten. Tijdens het solliciteren bijvoorbeeld, of tijdens een mondeling examen op school (skoro): dan spreken slimme rappers en chickies gewoon Nederlands. Jongeren bepalen zelf wel wanneer, waar en met wie ze straattaal spreken. En vooral ook met wie niet: volwassenen in het algemeen, hun ouders en leraren in het bijzonder. In haar nummer Straattaal legt Nina uit hoe dat zit: Noem het geen loze taal, tis geen gewone taal, ik noem het codetaal, de jeugd ownt die taal. Nabil Pakosie (24) is nog jong genoeg om die taal wél te verstaan. Maar hij spreekt geen straattaal meer: Je houdt ermee op als je serieus begint te worden met je leven. Ze smurfen niet, maar schelden wel Je hebt chickies (meiden) en kills (kerels), die elkaar begroeten met: Fawaka, merhaba, conta bai, hoe gaat het? Vooral allochtone jongeren gebruiken straattaal, een mix van woorden uit het Engels/Amerikaans en de talen van hun ouders. Smurfentaal, zo zeiden voorheen taalkundigen: zij meenden dat de jongeren de Nederlandse synoniemen niet kennen en net als smurfen over een kleine woordenschat beschikken. Maar taalkundige René Appel vindt dat het gebruik van straattaal juist wijst op grote creativiteit. Het heeft géén negatieve invloed op de beheersing van het Nederlands. Straattaal is een vriendschapstaal, die vooral wordt gebruikt in multiculturele vriendengroepen. En ook een scheldtaal: veel woorden hebben een negatieve lading. Sociologe Lotte Vermeij: De vrienden hebben het over anderen. De meeste straattaalwoorden komen uit het Sranantongo; Surinamers zijn trendsetters 13