Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid Bouwplaatsmachinisten Bouwplaatsmachines
2
bouwplaatsmachines Voorwoord Situering Er bestaan al verschillende uitgaven over bouwplaatsmachines, maar de meeste zijn verouderd. Daarom is de vraag naar een modern handboek, waarin ook de nieuwe technieken aan bod komen, enorm groot. Het Modulair handboek Bouwplaatsmachinisten werd geschreven in opdracht van fvb-ffc Constructiv (Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid). De dienst Gemechaniseerde beroepen (MECA) van het fvb vormde het redactieteam. De verschillende boekdelen werden in samenwerking met de opleidingsinstellingen uitgewerkt. Dit handboek werd opgebouwd uit verschillende boekdelen en verder opgesplitst in modules. De structuur en inhoud werden aangepast aan de nieuwe technieken in de bouw- en machinewereld. In het naslagwerk werd tekst zoveel mogelijk afgewisseld met afbeeldingen. Hierdoor krijgt de lezer het leermateriaal meer visueel aangeboden. Om goed aan te sluiten bij de realiteit en de principes van competentieleren is een praktijkgerichte beschrijving het uitgangspunt van elk onderwerp. De boekdelen bevatten ook praktijkoefeningen. Opleidingsonafhankelijk Het handboek werd zo ontwikkeld dat het voor verschillende doelgroepen toegankelijk is. We streven naar een doorlopende opleiding: zo kan zowel een leerling bouwplaatsmachinist als een werkzoekende in de bouw of een werknemer van een bouwbedrijf dit handboek gebruiken. Een geïntegreerde aanpak Veiligheid, gezondheid en milieu zijn thema s die de redactie hoog in het vaandel draagt. Het is voor een bouwplaatsmachinist uitermate belangrijk dat hij daar de nodige aandacht aan besteedt. Om de toepasbaarheid te optimaliseren werden deze thema s zoveel mogelijk geïntegreerd in het handboek. Robert Vertenueil Voorzitter fvb-ffc Constructiv 3
fvb ffc Constructiv, Brussel, 2012 Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen. N021BM - versie augustus 2012. D/2011/1698/57 Contact Voor opmerkingen, vragen en suggesties kun je terecht bij: fvb ffc Constructiv Koningsstraat 132/5 1000 Brussel tel.: +32 2 210 03 33 Fax: +32 2 210 03 99 website : fvb.constructiv.be 4
bouwplaatsmachines INHOUDSTAFEL 1. hydraulische GRAAFmachine als HIJsweRKtuiG...7 2. DE BESTUURDER...9 3. INDIENSTTREDINGSKEURING...11 3.1. CE-gekeurde hijshaak...11 3.2. Hijstabel (lastentabel)...11 3.3. Slangbreukbeveiliging...13 3.4. EDTC...14 3.5. Overlastsignalering...14 4. PERIODIEKE KEURING...15 5. AANSLAGmateRiaal...17 5.1. Aanslaan van de haak...19 5.2. Veilige werkbelasting (VWB)...20 5.2.1. Lasten onder een hoek aanslaan...21 5.3. Overbelasting...23 5.4. Identificatie van het aanslagmateriaal...23 6. HIJSKETTINGEN...25 6.1. Hoofdzaken...25 6.2. Gebruik en gebruiksregels...26 6.3. Afkeuringen...26 7. (PLATTE) HIJSBANDEN...27 7.1. Hoofdzaken...27 7.2. Gebruik en gebruiksregels...28 7.3. Afkeuringen...29 8. STAALKABels...31 8.1. Hoofdzaken...31 8.2. Gebruik en gebruiksregels...33 8.3. Afkeuringen...33 5
6
1. een hydraulische graafmachine als hijswerktuig bouwplaatsmachines 1. een hydraulische graafmachine als hijswerktuig Hijsen is niet de belangrijkste functie van een hydraulische graafmachine. Toch wordt er tegenwoordig steeds meer hijswerk verricht met deze graafmachines. Zowat iedereen kan een last verplaatsen met een graafmachine, maar hierbij kunnen wel ongelukken gebeuren. Om een last degelijk hijsklaar te maken zijn kennis, ervaring, gezond verstand en een goede opstelling van de machine nodig. Wanneer een hydraulische graafmachine als hijswerktuig gebruikt wordt, moet ze voldoen aan de wettelijke verplichtingen voor hijswerktuigen. Alle hijswerktuigen, zoals torenkranen en graafmachines met een hijshaak, en alle aanslagmaterialen, zoals kettingen, hijsbanden, enz. die na 1 januari 1995 in de handel gebracht zijn of in dienst genomen zijn, moeten door een Externe Dienst voor Technische Controles (EDTC), bijvoorbeeld Vincotte, TüV, APAVE of KEBOMA, gekeurd worden: Opgelet Het keuringsverslag moet zich in de omgeving van de machine bevinden (op de werf)! voor de indienststelling om de drie maanden: controle van de veiligheidssystemen, het aanslagmateriaal jaarlijks: controle van het geraamte, het mechanisme, de verschillende onderdelen Bij een torenkraan moet het frame van de kraan zelf jaarlijks gekeurd wordt. Bij een hydraulische graafmachine wordt het frame niet apart gekeurd en moeten zowel de machine als het aanslagmateriaal driemaandelijks gekeurd worden. 7
8
2. de bestuurder bouwplaatsmachines 2. De bestuurder De bestuurder van een hijsmachine is een bevoegd persoon die een veiligheidsfunctie uitoefent. Bevoegd persoon: De bestuurder is bekwaam voor het werk. Hij heeft de nodige opleiding en ervaring om te weten hoe hij lasten moet tillen en een toestel moet besturen. Daarbij houdt hij ook rekening met de gebruiksvoorschriften van de fabrikant. Hij is verantwoordelijk voor de lading en het aanhaken van lasten, kan afstanden, gewichten en volumes inschatten, heeft altijd het recht om een onveilige lading te weigeren en houdt rekening met de werk- en weersomstandigheden. Veiligheidsfunctie: De bestuurder is verantwoordelijk voor de veiligheid van de mensen en het materiaal op de werkplek: Hij moet minstens 18 jaar oud zijn en jaarlijks een medisch onderzoek ondergaan. Ook seingevers naast een hijswerktuig moeten 18 jaar zijn. Hij is verplicht om mee te werken aan een voorkomingsbeleid, een beleid dat erop gericht is schade in de ruimste zin van het woord te voorkomen. Het gaat hier bijvoorbeeld om zaken op de werf die verbeterd kunnen worden, zoals een container die opgeschoven moet worden. Hij heeft meldingsplicht: hij moet zijn oversten op de hoogte brengen van onveilige situaties, bijvoorbeeld beschadigde ondergrondse staalkabels of leidingen. 9
10
3. indiensttredingskeuring bouwplaatsmachines 3. Indiensttredingskeuring Er moet een indiensttredingskeuring uitgevoerd worden. Dit gebeurt in verschillende stappen: 3.1. CE-gekeurde hijshaak De leverancier van de hydraulische graafmachine last een CE-gekeurde hijshaak op de machine volgens de vraag van de klant. De haak kan op erg veel verschillende plaatsen aangebracht worden bij verschillende machines en ook voor het soort haak bestaan erg veel mogelijkheden. Bijvoorbeeld: een haak op de bak, op de hefarm, op een machine waar enkel regenwaterputten mee zullen geplaatst worden, enz. De fabrikant maakt de hijshaak vaak zelf. De haak moet wel op de machine gelast worden door een gebrevetteerd lasser, een lasser met een lasbrevet. Links: door de fabrikant aangelaste haak Rechts: haak met veiligheidspal (standaard aanwezig op snelwissels van Verachtert) 3.2. Hijstabel (lastentabel) PRODUCT GEWICHT IN kg VOOR 1 M³ Water 1000 1 Zand 1700 1,7 (losse grond) Klei 2000 2 Grind 2000 2 Ongewapend 2300 2,3 beton Gewapend 2400 2,4 beton Staal 8000 8 Hout 600 0,6 VOlume- MASSA De fabrikant zorgt voor een aangepaste hijstabel in functie van de plaats van de hijshaak, de lengte van de giek en de breedte van de rupsen. In deze tabel worden de maximale lasten op verschillende afstanden en hoeken vermeld, zowel aan de voorkant als aan de zijkant van de rupsen. Er moet een kopie van de hijstabel op een zichtbare plaats in de cabine bevestigd worden. Een andere kopie moet in een apart mapje bijgehouden worden. Het gewicht van de (eventuele) uitrusting (sloophamer, kofferbak ) is niet in de hijstabel opgenomen! Om een hijstabel goed te kunnen gebruiken moet een machinist een idee hebben van de volumemassa s (soortelijke gewichten) van enkele veel voorkomende producten in de bouwsector: 11
bouwplaatsmachines 3. indiensttredingskeuring Caterpillar hydraulische graafmachine 318C S/NR. FAA00197 Hefvermogens met 5,3m lange giek volgens documenten HEHH2393 (0899) hr Alle gewichten in kg Graafarm: 2,7m Kettingplaten: 500mm A 4,50m 6,00m 7,50m max. OVEr de VOOrkant B C 6,00m * 4240 * 3940 --- * 1780 4,50m * 4980 * 4800 --- * 1750 3,00m * 7890 5210 3470 * 1800 1,50m 8050 5160 3370 * 1940 0m 7980 4930 3290 * 2200-1,50m 8150 4800 --- * 2660-3,00m 7710 * 4060 --- --- -4,50m --- --- --- --- OVEr de zijkant B C 6,00m * 4240 3130 --- * 1780 4,50m * 4980 3210 --- 1480 3,00m 5100 3060 1840 1300 1,50m 5110 2840 1750 1250 0m 4640 2640 1670 1310-1,50m 4330 2520 --- 1550-3,00m 3960 2450 --- --- -4,50m --- --- --- --- * Begrensd door de hydraulische capaciteit en niet door de kiepbelasting. De bovenstaande hefvermogens zijn gebaseerd op de ISO 10567 norm voor het hefvermogen van hydraulische graafmachines. De nominale vermogens bedragen maximaal 87% van het hydraulisch hefvermogen of 75% van het kiepmoment. Het gewicht van alle hefaccessoires moet van de hierboven vermeldde hefvermogens worden afgetrokken. 12
3. indiensttredingskeuring bouwplaatsmachines 3.3. Slangbreukbeveiliging Een slangbreukventiel, in het Engels rupture valve genoemd, moet ervoor zorgen dat de hijsarm niet naar beneden kan vallen bij een leidingbreuk. Net als een terugslagklep blijft ook een slangbreukventiel open door de druk van het systeem. Als deze druk wegvalt, sluit het ventiel de olietoevoer af. 13
bouwplaatsmachines 3. indiensttredingskeuring Bij machines die gemaakt zijn na 1999 is een slangbreukventiel verplicht op de hefcilinder en de knikcilinder. Op de bakcilinder wordt geen slangbreukventiel voorzien. Wat kan je dus het best doen met de bak wanneer je de machine verlaat? De dubbelwerkende cilinders op een hydraulische graafmachine kunnen zowel trekken als duwen en worden aangestuurd met twee hydraulische leidingen. 3.4. EDTC Voor een fabrikant een machine levert, waarschuwt hij een Externe Dienst voor Technische Controles op de werkplaats (EDTC). Een expert van het keuringsorganisme bezoekt dan de fabrikant en schrijft onmiddellijk een indiensttredingskeuring uit, zodat de machine in dient genomen kan worden. Achteraf wordt een definitieve versie aan de fabricant bezorgd. 3.5. Overlastsignalering Tegenwoordig is op veel hydraulische graafmachines die uitgerust zijn om te een overlastsignalering aangebracht: een bieper die de bestuurder zelf aan of uit kan schakelen met een schakelaar. Dit is niet wettelijk verplicht. Bij een graafmachine die gekeurd is voor het van een gewicht van bijvoorbeeld 3.000 kg en die uitgerust is met een overlastsignalering, zal deze signalering al gaan werken bij het naderen van dit maximale gewicht, bv. vanaf 2.900 kg. 14
4. periodieke keuring bouwplaatsmachines 4. Periodieke keuring 15
bouwplaatsmachines 4. periodieke keuring 16
5. aanslagmateriaal bouwplaatsmachines 5. Aanslagmateriaal Met aanslagmateriaal bedoelen we kettingen en kettingwerk, hijsbanden, staalkabels, buizenklemmen, veiligheidskooien die gehijst worden, betonbakken, enz. die dienen als verbinding tussen de last die aangeslagen moet worden en het hijswerktuig. Al het aanslagmateriaal moet driemaandelijks gekeurd worden. Op de figuur op de volgende bladzijde vind je verschillende aanslagmaterialen. Hieronder worden ze omschreven. A B C D E F G H I ketting die samengesteld is uit gesloten, gelijke schalmen uit veredeld staal kettingwerk met metaalkwaliteit graad 80 (gele kleur) kettingschalm topschalm of eindschalm voor een drie- of viersprong. Deze schalm dient om een ketting aan een kraanhaak te hangen of een strop te maken. verbindingsschalm om een ketting met een ander kettingwerk te verbinden. Zo n schalm is vaak opgebouwd uit twee identieke helften, één bus en één pen. ooghaak met klep ooghaak zonder klep rechte sluiting of D-sluiting met bout om twee onderdelen aan elkaar te koppelen harpsluiting met bout om meer dan twee onderdelen aan elkaar te koppelen Opmerking: D-sluitingen en harpsluitingen die met een bout (schroefdraad) gesloten worden, hebben een grote kans om weer losgedraaid te worden wanneer je de platte hijsbanden aanspant. Waarom is dat zo en hoe kan je dat oplossen? J K L M N O P veiligheidshaak: deze haak blijft gesloten tot erop geduwd wordt. wartelhaak (kan horizontaal of verticaal ronddraaien) rechte sluiting met bout, moer en splitpen harpsluiting met bout, moer en splitpen identificatieplaatje staalkabel hijsbanden. De kleur van de banden duidt aan welk gewicht ermee gehesen mag worden. In België betekent violet een hijskracht van 1.000 kg, groen een kracht van 2.000 kg, geel 3.000 kg, grijs 4.000 kg en rood 5.000 kg. 17
bouwplaatsmachines 5. aanslagmateriaal 18
5. aanslagmateriaal bouwplaatsmachines 5.1. Aanslaan van de haak De punt van de hijshaken moet altijd naar buiten gericht zijn. Als de haak naar binnen gericht wordt, wordt hij foutief gebruikt en: kan al de kracht op de punt van de haak komen; kan de last loskomen bij het aanspannen. Zorg dat het hijsmiddel (leng, ketting ) altijd goed bevestigd wordt aan de haakblok, de last of een ander hijsmiddel. Een slechte bevestiging leidt tot gevaarlijke situaties. Gebruik een grote beugel als de haak te klein is voor het aantal lengen dat erin bevestigd moet worden. 19
bouwplaatsmachines 5. aanslagmateriaal 5.2. Veilige werkbelasting (VWB) De veilige werkbelasting van één (ketting)leng is de maximale last die er in gestrekte toestand aan opgehangen mag worden (op de onderstaande figuur is dit 1.000 kg of 10.000 N). De veilige werkbelasting mag nooit overschreden worden! De veilige werkbelasting bereken je met deze formule: Veilige werkbelasting = minimaal gegarandeerde breukbelasting gebruikscoëfficiënt Minimaal gegarandeerde breukbelasting (MGB): de belasting die minimaal gegarandeerd wordt door de fabrikant. De gebruikscoëfficiënt is een veiligheidsfactor: kettingen hebben een factor 4; staalkabels hebben een factor 5; hijsbanden hebben een factor 8. De veilige werkbelasting (VWB) van de bovenstaande kettingleng is 1.000 kg. Hoeveel bedraagt de minimaal gegarandeerde breukbelasting van deze leng? 20
5. aanslagmateriaal bouwplaatsmachines Als dezelfde ketting onder een hoek wordt aangeslagen, treden er grotere spanningen op. Hoeveel mag de last op deze ketting maximaal bedragen bij een hoek van 60? Als de last bovendien gestropt wordt, treden er nog bijkomende spanningen op. Voor stroppen wordt altijd een verlies van 20% voorzien. Je moet de VWB dus vermenigvuldigen met 0,8. Hoeveel bedraagt de minimaal gegarandeerde breukbelasting van deze gestropte leng? 5.2.1. Lasten onder een hoek aanslaan Hoe groter de hoek is, hoe groter de trekbelasting op de aanpikpunten en de lasten zelf en hoe groter dus ook de kans op een breuk. De trekbelasting in de kabels vergroot wanneer de tophoek vergroot. Algemeen wordt aangeraden om nooit met tophoeken van meer dan 90 te werken, en liefst zelfs niet met tophoeken van meer dan 60. Tophoeken vanaf 120 zijn verboden. Voor lasten onder een hoek is het dus beter om langere lengen te gebruiken, zodat de hoek verkleint. Daarom mogen kettingen en kabels ook nooit ingekort worden. 21
bouwplaatsmachines 5. aanslagmateriaal 22
5. aanslagmateriaal bouwplaatsmachines 5.3. Overbelasting Als je een gewicht hijst dat de veilige werkbelasting (VWB) overschrijdt, overbelast je de lengen. Overbelasting kan ook ontstaan door: een verkeerde keuze van het aanslagmiddel; een foutieve ophanging van de last. Zal hierdoor onmiddellijk een breuk ontstaan? Leg uit. 5.4. Identificatie van het aanslagmateriaal Op het aanslagmateriaal zelf moeten een aantal gegevens vermeld staan. Bij kettingen wordt bijvoorbeeld gewerkt met een gelood metalen plaatje waarin deze gegevens gegraveerd staan: het unieke nummer (materiaalidentificatie, logisch volgnummer) de maximaal toegelaten werkbelasting (bij meersprong met hellingshoeken, vaak ook de lengte) de lengte (in m) Verder moet op elk stuk ondeelbaar aanslagmateriaal een CE-markering aangebracht zijn. Aanslagmateriaal draagt bij voorkeur een uniek volgnummer (dat bepaald wordt in het bedrijf ), aan de hand waarvan de naam van de leverancier, de datum van ingebruikstelling en de data van de periodieke keuringen opgezocht kunnen worden in een register. 23
bouwplaatsmachines 5. aanslagmateriaal Als er rechtstreeks in het metaal geijkt is, ziet je vaak het volgende: 26 1000 26 26 = het unieke nummer 1000 = een veilige werkbelasting van 1.000 kg Vaak bevat het metalen plaatje dat aan het aanslagmateriaal bevestigd is, nog meer gegevens: de fabrikant (naam of afkorting) de CE-markering het aantal kettingen (bij een meersprong) Bij deelbaar hefgereedschap moet elk deel apart gemerkt worden. Hiernaast zie je een voorbeeld van een identificatiepapier aan een hijsband. Een groene hijsband mag bij verticaal gebruik 2.000 kg. Bij hijsbanden komt één steknaad overeen met 1.000 kg. Twee steknaden komen dus overeen met 2.000 kg. 24
6. hijskettingen bouwplaatsmachines 6. Hijskettingen 6.1. Hoofdzaken Een ketting is een samenstel van schalmen die gemaakt zijn uit rondstaal en gesloten, gelijk en gelijkvormig zijn. Onder kettingwerk verstaan we verbindingsschalmen, sluitingen, haken, ringen, wartels, oogbouten, enz. Met een verbindingsschalm kan je een ketting aan een ander kettingwerk verbinden. De maximale draaglast moet op al het kettingwerk vermeld staan op een merkplaatje dat aan het werktuig bevestigd is of op een loze schalm. Zeer populair zijn de gele aanslagkettingen, die een staalkwaliteit van graad 80 hebben. Tegenwoordig bestaat er ook paarse kettingen, met een kwaliteit van graad 100. Een neigingshoek van meer dan 60 is verboden bij alle kettingen. 25
bouwplaatsmachines 6. hijskettingen 6.2. Gebruik en gebruiksregels Hijskettingen worden gebruikt om zware stukken te. Ze hebben een grote weerstand tegen een ruwe behandeling. Hieronder vind je de belangrijkste gebruiksregels: Alle bouten van sluitingen moeten volledig aangedraaid zijn. Kettingen met beschadigde, uitgerekte of scheefgetrokken schakels moeten onmiddellijk vervangen worden. In principe mag een ketting alleen van boven naar beneden belast worden en niet van opzij. Bij een belasting van opzij nemen de krachten toe, bijvoorbeeld wanneer je een lus maakt door een haak in of rond de ketting te slaan. Als je een strop maakt in een ketting, heb je altijd 20% verlies. 6.3. Afkeuringen De twee belangrijkste redenen om hijskettingen af te keuren zijn materiaalverlies en vervorming. Enkele voorbeelden hiervan: blijvende vervorming, scheuren of een breuk van de schalmen door overbelasting meer dan 10% sleet in de schalmen overmatige roest het ontbreken van een veiligheidsklep aan de haak het ontbreken van het identificatieplaatje of de aanduiding van de VWB 26
7. (platte) hijsbanden bouwplaatsmachines 7. (Platte) hijsbanden 7.1. Hoofdzaken Hijsbanden zijn gemaakt uit platte geweven banden met een enkele of dubbele laag uit garen (nylon, polyester ). De uiteinden kunnen op verschillende manieren uitgevoerd zijn. In functie van het gebruiksdoel hangen er lussen, beugels of bevestigingsmiddelen (zoals eindschalmen) aan vast. De hijsband moet minstens 5 cm breed zijn. De ogen moeten minstens 20 cm zijn, gemeten langs de binnenkant. Deze binnenkant is vaak bekleed met leer. Hijsbanden moet gekleurd zijn volgens de Europese norm met betrekking tot de veilige werkbelasting (VWB). De kleuren zijn al van toepassing in België, maar nog niet altijd in het buitenland: 1.000 kg 2.000 kg 3.000 kg 4.000 kg violet groen geel grijs 5.000 kg 6.000 kg 8.000 kg 10.000 kg rood bruin blauw oranje Eigenschappen van hijsbanden: hoge sterkte ten opzichte van de gewichtsverhouding licht en soepel in het gebruik schokabsorberend geen beschadigingen aan geverfde oppervlakken breed draagvlak bestand tegen draaien en knikken gemakkelijk te inspecteren op beschadigingen NIET BESTAND tegen chemische stoffen of hoge temperaturen 27
bouwplaatsmachines 7. (platte) hijsbanden 7.2. Gebruik en gebruiksregels Hijsbanden worden gebruikt om kwetsbare stukken te verplaatsen. Hieronder vind je enkele gebruiksregels: Controleer voor het gebruik of de hijsband geschikt is voor het gewicht van de last (de maximaal toegelaten werkbelasting staat aangegeven op het label). Controleer of de hijsband gebreken vertoont. Hou de hijsbanden steeds droog en vrij van vuil of grond. Als ze toch vuil geworden zijn, moet je ze afwassen met water en hangend laten drogen. Gebruik geen chemische reinigingsproducten! Voorzie hoekbeschermers als de hijsband over scherpe hoeken wordt geleid. 28
7. (platte) hijsbanden bouwplaatsmachines 7.3. Afkeuringen Hijsbanden kunnen afgekeurd worden: als ze versleten zijn; als ze scheuren tot aan de steknaad bevatten; als er olie of vet op aanwezig is; als de metalen onderdelen gebreken vertonen (vervorming, roest ). 29
30
8. staalkabels bouwplaatsmachines 8. Staalkabels 8.1. Hoofdzaken Een staalkabel is gemaakt uit dunne staaldraden, die tot strengen gevlochten zijn en rond een kern gedraaid zijn. Twee bekende eindverbindingen zijn de talurit-klem (waarbij het kabeleinde samengeklemd wordt met de kabel) en de superloopklem (waarbij het kabeleinde in de kabel gevlochten wordt). 31
bouwplaatsmachines 8. staalkabels 32
8. staalkabels bouwplaatsmachines 8.2. Gebruik en gebruiksregels Staalkabels zijn soepel en vrij licht. Je mag er geen scherpe hoeken mee maken; de straal moet minstens zes keer groter zijn dan de diameter van de kabel. 8.3. Afkeuringen Staalkabels kunnen afgekeurd worden: als de eindverbindingen beschadigd zijn. Daarom moet het einde van het dode deel altijd zichtbaar zijn. als ze te zwaar aangetast zijn door corrosie; als de kabel knikken of tekenen van vermoeidheid vertoont; als een aantal draden gebroken zijn. 33
bouwplaatsmachines notities NOTITIES 34
fvb ffc Constructiv Koningsstraat 132/5, 1000 Brussel t +32 2 210 03 33 f +32 2 210 03 99 fvb.constructiv.be fvb@constructiv.be fvb ffc Constructiv, Brussel, 2012 Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen 35
Modulaire handboeken bouwplaatsmachinisten Bouwplaatsmachines Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid Bouwplaatsmachinisten Bouwplaatsmachinisten Bouwplaatsmachinisten Bouwplaatsmachinisten Bouwplaatsmachines HYDRAULISCHE GRAAFMACHINES Bouwplaatsmachines Bouwplaatsmachines Dozers Bouwplaatsmachines Graaf-laadcombinaties Hydraulische Dozers Graaf-laadcombinaties graafmachines Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid Bouwplaatsmachinisten Bouwplaatsmachinisten Bouwplaatsmachinisten Bouwplaatsmachinisten Bouwplaatsmachines LADERS Bouwplaatsmachines DUMPERs Bouwplaatsmachines NivelleermachiNes Bouwplaatsmachines Verdichtingsmachines Laders Dumpers nivelleermachines Verdichtingsmachines Andere boekdelen: Praktijk bouwplaatsmachines Motorenleer Bouwtechnologie Toegepaste technieken Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid