KRUIBEEKSE FAMILIEWAPENS Er is een tijd geweest dat de meeste gegoede families een wapen hadden zoals nu nog de adellijke families er een hebben. Het gebruik ontstond in de middeleeuwen en bleef voortbestaan tot in de 17e eeuw. Pronkerij was daar niet mee gemoeid. Het familiewapen was een teken van de saamhorigheid van de familie, saamhorigheid die toen veel sterker werd aangevoeld dan op onze dagen. In hun wapen - zowel door kleuren als door figuren - drukten de middeleeuwers hun geloof en levensvisie uit. Wij hebben dikwijls het raden naar wat ze wilden uitdrukken. Wij verstaan hun taal van kleuren en beelden veelal niet meer. Zelfs deskundigen zijn het niet altijd eens over de verklaring van vele wapens. Tegenover enkele honderden adellijke familiewapens bleven er duizenden niet-adellijke bewaard. Ze werden meestal gevonden op wassen zegels die aan een of ander document werden gehangen. De zegels geven uiteraard alleen de figuren, niet de kleuren van de wapens. We vonden een aantal wapens van oude Kruibeekse families en brengen ze hier samen. Onder die families zijn er waarvan de naam nu nog op Kruibeke voortleeft. Zij die zo'n naam dragen vinden misschien in de onderstaande lijst het familiewapen van een hunner voorvaders en meteen hun eigen familiewapen. De meeste Kruibeekse familiewapens vonden we bij J.Th. De Raadt : Sceaux armoriés des Pays-Bas (Wapendragende zegels van de Nederlanden), Brussel 1898-1901, vier delen. Wij verwijzen naar dat werk met de initialen D.R. en vermelden telkens het deel en de bladzijde. 1. Jan de Backere, zoon van Steven, was schepen van Kruibeke en zegelde in 1501 met een rechtopstaande gekroonde bakkerspaal, vergezeld van twee rozen in de punt van het schild (D.R. deel I blz. 198). De bakkerspaal bewijst nog niet dat Jan bakker was van stiel. Hij - of een van zijn voorouders - heeft de bakkerspaal als wapenfiguur kunnen kiezen omdat hij meende dat zijn familienaam voor het eerst gedragen werd door een voorvader die bakker van stiel was en daarom "bakker" werd genoemd. Maar dat is nog lang niet zeker. De familienaam "de Backer" kan oorspronkelijk ook gegeven zijn aan een verre voorvader die met een "bak" mensen en vee over een stroom voer. HK 1981 3 Kruibeekse familiewapens 1
Steven de Backere, de vader van Jan, was in 1480 weerbaar man te Kruibeke ; dat betekent dat hij toen minstens 18 en nog geen 70 jaar oud was. In de heerlijke cijns van Kruibeke in 1495 betaalde Steven verscheidene penningcijnsen (ARAB, Eekenkamer nr. 45313, o.m. fo3, 22 vo, 66 vo en 78 vo). Jan trouwde Katelijne de Moleneere, dochter van Gillis en Agnes Moensone (in de hoofdcijns van Sint-Baafs, Haasdonk 2). In 1531 hield Jan twee lenen van de heer van Kruibeke, elk van twee gemeten. De meeste cijnsen die zijn vader Steven betaalde, gingen over op hem. De kinderen van Jan volgens de hoofdcijns : 1. Jan de Backere, koster en schepen te Kruibeke, trouwde Clara Keppens,dochter van Michiel en Margriet Boytas (in de hoofdcijns van Sint-Rombout, Haasdonk 4). Ze hadden acht kinderen, onder wie : a. Margriet die Gillis Coole trouwde ; b. Anna die Philips Coole trouwde. 2. Steven de Backere, klerk te Temse, trouwde Katelijne Keppens, dochter van Michiel en Margriet Boytas (zelfde hoofdcijns als onder nr. 1). 3. Pieter de Backere, priester en kapelaan te Kruibeke. 4. Agnes de Backere trouwde Jan Licesone (Lyssens). 2. Jan van Belle, priester en pastoor van Kruibeke, zegelde in 1425 met drie omgewende geknotte adelaartjes, vergezeld van een roos in het hart van het schild (D.R. deel I blz. 223). 3. Hendrik van den Bossche, leenman van de hertog van Boergondië in diens heerlijkheid Kruibeke, zegelde in 1451 met 3 palen ; in een rechter vrijkwartier een keper (D.R. deel I blz. 298). Uit een paar heerlijke cijnsen van Kruibeke 1495 vernemen we dat Hendrik getrouwd was met Amelberga de Pape Geertsdr. : "Jan van Bossche f s Heyndrics uut Amelberga spapen sinder moeder : l hoender. - Jan van Bossche fs Heyndrics uut de horye (erfgenamen) Geerts Papen : 12 déniers" (ARAB, Rekenkamer nr. 45313,f 139 en 90). Behalve de zoon Jan kennen we nog de dochter Lijsbet : "Gheertruyt van Bossche, dwijf Jans van Raemsdonc, gekomen uut Lijsbet van Bossche fa Heyndrics : 12 deniers" (f 90 en 139 v ). Jan van Raemsdonc was in 1480 weerbaar man te Kruibeke. De grootvader van Hendrik was wellicht Heinric van den Bossche die in 1365 van de heer van Kruibeke twee lenen hield : een van 13 bunder 8 gemeten in het Broek en een ander van 8 bunder met heerlijke rechten (Annalen...van Waas, deel 61 blz. 91). Het wapen van de zoon Jan volgt onder nr. 4. Dat wapen verschilt van zijns vaders wapen alleen door het vrijkwartier. In plaats van een keper staat daar een roos. Keper en roos zijn kennelijk wapenbreuken. Door de keper in het vrijkwartier onderscheidde Hendrik zijn wapen van dat van een voorvader, dat alleen uit drie palen bestond. Zijn zoon Jan plaatste dan een roos in een vrijkwartier om zijn wapen te onderscheiden van het wapen van HK 1981 3 Kruibeekse familiewapens 2
zijn vader. 4. Jan van den Bossche, leenman van de hertog van Boergondië in diens heerlijkheid Kruibeke, zegelde in 1457 met 3 palen ; in een rechter vrijkwartier een roos (D.R. deel I blz. 301). Jan alias Raes van den Bossche, zoon van Hendrik en Amelberga spapen, was in 1480 weerbaar man te Kruibeke. Hij trouwde : 1 Margriet ver Heyden, dochter van Symon en Katelijne van Raemsdonc (in de hoofdcijns van Sint-Baafs, Haasdonk 15); 2 Margriet ver Heyden, dochter van Willem en Amelberga van Raemsdonc (in dezelfde hoofdcijns). De kinderen uit het eerste huwelijk : 1. Simon van Bossche, In de heerlijke cijns van Kruibeke 1495 : Simon van Bossche fs Raes 7 1/2 en 2 1/2 déniers, gekomen uit Jan ver Heyen f s Cornelis (f 63). 2. Gillis van Bossche. 3. Amelberga van Bossche trouwde Jan Coole. De cijns van Jan van Bossche fs Heyndrics gekomen uit Amalberge spapen, zijn moeder, - l hoender - vererfde op Amelberga van Bossche, dwijf Jan Coel (f 139). 4. Beatrijs van Bossche, overleden in 1465, trouwde Willem Smets te Burcht en Jan Hasaert te Kruibeke. De kinderen uit het tweede huwelijk : 5. Jan van Bossche. 6. Lijsbet van Bossche trouwde Jan Smets. - In de heerlijke cijns van Kruibeke 1495 : "De kinderen Raes van Bossche uit Hendric van Bossche : l hoender ; de cijns vererfde op Hanne (Jan) van Bossche fs Raes. - De kinderen Raes van Bossche uit de horye (erfgenamen) Gheerts van Papen : 12 déniers ; de cijns vererfde op Lijsbet van Bossche, dwijf Jan Smeets (f 139 vo en 90). 5. Pieter van der Bochagen, leenman van de hertog van Boergondië in diens heerlijkheid Kruibeke, zegelde in 1412 met een lopende bok (D.R. deel I blz. 277). Al in 1383 hield Pieter te Kruibeke een leen van 5 bunder, waarvan 11 gemeten eigendom. In 1365 werd dat leen gehouden door Gillis van der Bochagen. 6. HK 1981 3 Kruibeekse familiewapens 3
Jan Coel, leenman van de hertog van Boergondië in diens heerlijkheid Kruibeke, zegelde in 1436 met een rechter schuinbalk, beladen met 5 losse ruiten die geplaatst zijn van schuinlinks (D.R. deel II blz. 233). Jan Coel was getrouwd met Beatrix Hutsers Jansdr. Ze hadden drie kinderen : l. Margriet, overleden in 1473, trouwde Pieter Couthals Gil-lisz. ; 2. Lijsbet trouwde Pieter van den Vivere; 3 Jan Coel (in de hoofdcijns van Sint-Baafs, Kruibeke 4). Jan Coel was in 1440 schepen van Kruibeke, samen met Jan van den Perre, Jan van de Putte en Jan Vijt (Annalen...van Waas, deel 69 blz. 130). In 1383 hield een Jan Coel een leen van 8 gemeten. Was het deze Jan of een oudere? 7. Willem van der Elst, leenman van de graaf van Vlaanderen, zegelde in 1330 een akte van de baljuw van Waas. Hij zegelde met drie elzenbloemen, geplaatst 2 en 1_ (D.R. deel I blz. 424). Die Willem van der Eist was waarschijnlijk geen geboren Kruibekenaar. Hij heeft wel jaren lang op Kruibeke gewoond. In 1290 was hij daar kastelein in dienst van de toenmalige heer van Kruibeke, Raas van Gavere, heer van Liedekerke (Zie : Wissekerke, 5e jg. (1980) blz. 52). Omstreeks 1320 was Willem door de graaf van Vlaanderen beleend met 10 bunder, gelegen op Melsele. In 1365 werd dat leen gehouden door een Jan van der Elst, mogelijk zijn zoon. 8. Jan van der Heyden Jansz., leenman van de hertog van Boergondië in diens heerlijkheid Kruibeke, zegelde in 1421 en 1430 met 3 rozen geplaatst 2 en l, vergezeld van een vijfpuntige ster in het hart van het schild (D.R. deel II blz. 54). Jan heet in de akte van 1430 "zoon van Jan" om hem te onderscheiden van Jan van der Heyden fs Pieters, die ook in de akte wordt vernoemd maar van wie de zegel is afgevallen. Al in 1383 hield Jan van der Heyden fs Jans een leen van 17 bunder waarvan 16 gemeten eigendom. - Met hetzelfde wapen (mogelijk met een andere figuur in het hart van het schild) zegelde in 1418 ook Simon van der Heyden, eveneens leenman van de hertog van Boergondië in de heerlijkheid Kruibeke (D.R. deel I blz. 54). HK 1981 3 Kruibeekse familiewapens 4
9. Jan van der Heyden Niclaasz./ leenman van de hertog van Boergondië in diens heerlijkheid Kruibeke, zegelde in 1424 en nog in 1446 met een bloeiende heideplant op een heuveltje. In de akten heet hij "zoon van Niclaus" (D.R. deel II blz. 54). Was Jan dezelfde Jan van der Heyden fs Claeus, die al in 1383 een leen van 3 1/2 gemeten hield? Dan moet hij zeer oud geworden zijn. 10. Simon de Hont zegelde in 1426 met een schild van hermelijn ; daarin 3 schaaktorens geplaatst 2 en l, vergezeld van een wassenaar in het hart van het schild (D.R. deel II blz. 102). Simon zegelde voor zijn vrouw Maria Robosch de ontvangstbrief van een rente die bezet stond op de heerlijkheid Kruibeke. Maria Robosch was een dochter van Jan Robosch, baljuw en ontvanger van Kruibeke, die in 1398, 1412 en 1426 zegelde met drie rozen. We kennen van die baljuw nog twee zonen : 1. Nicolas Robosch die in 1412 een rente op de heerlijkheid Kruibeke ontving en zegelde met 3 rozen, vergezeld met een wieltje in het hart van het schild ; 2. Sire Jan Robosch, pastoor te Zele, die zegelde met 3 rozen, overtopt door een barensteel (D.R. deel III blz. 235-236). 11. Jan van der Moertere Geraardsz., leenman van de hertog van Boergondië in diens heerlijkheid Kruibeke, zegelde in 1414 met een eend (D.R. deel II blz. 514). De naam van der Moertere werd in oude tijden op verschillende wijzen geschreven : van den Moortre, van Moortere, enz. Onder de leenmannen van de heer van Kruibeke vinden we in 1383 vijf van Moorteren. Behalve de drie die we verder aanhalen waren er nog : Gillis_van den Moortere Jansz. die l bunder 2 gemeten in leen had en Claus_van_den Moortere die 3 bunder hield (Leenboek van Waas, blz. 28-32). We laten een afstammingslijstje volgen waarin Jan voorkomt die in 1414 zegelde met een eend. Het lijstje werd opgemaakt aan de hand van de heerlijke cijns van Kruibeke in 1495 (ARAB, Rekenkamer nr. 45313). Tussen haken verwijzen we naar de folio van het document waar de aangehaalde cijnsen staan ingeschreven. I. Dieric van de Moortere hield in 1383 twee lenen : een van l en een ander van 4 bunder. We kennen van hem twee zonen : l. Geraard die volgt onder II. 2. Jan die ver vóór 1495 zeven déniers cijns betaalde (f 17). II. Geraard van de Moortere hield in 1383 twee lenen, elk van l bunder. In zijn tijd HK 1981 3 Kruibeekse familiewapens 5
betaalde hij 3 cijnsen van 3 1/2 déniers en nog een van 7 déniers (f 5, 5 v en 16 v ). Van zijn kinderen kennen we : 1. Beatricen. Het land waarop ze 7 déniers cijns betaalde, behoorde in 1495 toe aan de kerk van Bazel (f 17). 2. Amelberga. Het land waarop ze 5 deniers cijns betaalde, behoorde in 1495 toe aan de kerk van Rupelmonde(f 17 v ). 3. Jan die in 1414 zegelde met een eend, trouwde Margriet van der Bochagen,van wie: Amelberga en Beatrix, die beiden Jan Coels trouwden f 16 v en 92). 4. Pieter die volgt onder III. III. Pieter van Moortre, weerbaar man te Kruibeke in 1480, overleden vóor 1495, trouwde Joanna van de Vivere, dochter van Jan en Lijsbet van den Bossche; Joanna hertrouwde met Jan Neelsone (in de hoofdcijns van Sint Bertinus, Kruibeke 2). Vóór 1495 betaalde Pieter 7 deniers cijns, gekomen uit Gheert van Moortre Dierics sone. Zijn vrouw Janne van de Vivere betaalde in 1495 zeven déniers over haar vader en 13 1/2 déniers gekomen uit de kinderen Pieters van Moortre. De laatste twee cijnsen vererfden op Jan Neelsone (f"16 v,20 en 94). De kinderen: 1. Gillis_ trouwde Lijsbet van Pudenbrouc. In de cijns van 1495 : Lijsbet van Pudenbrouc, dwijf Gillis van Moorter, betaalt 7 déniers. Catelijne van Moorter betaalde 2 hoenderen, gekomen uit Gillis van Moortre fs Pieters ;deze cijns vererfde op Pieter van Moortre fs Jans (f 18 v en 123). 2. Jan trouwde Katelijne Kemels, dochter van Jacob en Lijsbet smoleneeren (in de hoofdcijns van Sint-Bernaards, Melsele 4). Van wie: Geertruid van Moortre die Niclaas Bolsele trouwde. In 1495 betaalde Geertruid 5 cijnsen die vererfden op Jan Neelsone (f 29 vo, 45 vo, 92, 94 en 102). 3. Lijsbet trouwde Michiel Dansaert. In 1495 betaalde Lijsbet, als vrouw van Michiel Dansaert, 3 1/2 déniers gekomen uit Gheert van der Moortre;de cijns vererfde op Joos Dansaert Michielsz. Lijsbet betaalde nog 7 deniers gekomen uit Gillis van Moortre Pietersz. (f 5 v, 20 v, 92 v ). 4. Amelberga trouwde 1 Frans Maes, 2 Anthonis Kerrebroeck. In 1495 betaalde Amelberga van Moortre Pietersdr., als vrouw Thonys van Kerbrouc, 43 déniers ; als vrouw Frans Maes 2 hoenderen, gekomen uit Pieter van Moortre (f 93 en 102). 12. Jan van de Perre, leenman van de hertog van Boergondië in diens heerlijkheid Kruibeke, zegelde in 1436 met een pereboom staande op een heuvel (D.R. deel III blz. 144). Jan van den Parre was in 1440 schepen van Kruibeke, samen met Jan van de Putte, Jan Cool en HK 1981 3 Kruibeekse familiewapens 6
Jan Vijt (Annalen van Waas, deel 69 blz. 130). Jans vader, die ook Jan heette, woonde ook te Kruibeke en hield daar in 1383 een leen van 5 gemeten. Op Haasdonk bezat hij nog een hofstede met bijhorend hofland, gelegen ten Briele. Samen met zijn kinderen (hij was dus al weduwnaar) betaalde hij daarop in 1390 een jaarlijkse rente van 12 en 22 déniers aan de kerk van Haasdonk (Annalen...van Waas, deel 63, blz. 179-180). 13. Loenys van Putte, leenman van de hertog van Boergondië in diens heerlijkheid Kruibeke, zegelde in 1457 met drie rozen, geplaatst 2 en l (D.R. deel III blz. 172). Loenys is een Vlaamse vorm van Leonius. Van Putte of van den Putte heet dikwijls ook van de Walle. Loenys van den Putte, geboren na 1400 en overleden vóór 1495, was zoon van Jan van den Putte die in 1440 schepen van Kruibeke was. Hij trouwde Margriet Bertrams, dochter van Marie Boytas (in de hoofdcijns van Sint-Gertrudis, Nieuwkerken 1). De hoofdcijns vermeldt 6 kinderen. Drie van hen vinden we terug in de heerlijke cijns van Kruibeke 1495 (ARAB, Rekenkamer nr. 45313). De kinderen : 1. Gillis van den Putte betaalde als zoon van Lonys 8 deniers in die heerlijke cijns (f 54). 2. Pieter van den Putte als Pieter van de Walle was weerbaar man te Kruibeke in 1480. Hij trouwde Jacomien Smet, dochter van Gillis en Katelijne Saens (in de hoofdcijns van Sint-Bernaards, Kruibeke 12). Zie zijn afstammelingen te Bazel in : Vlaamse Stam 1976, blz. 523-525. 3. Jan van den Putte. 4. Matthijs van den Putte, weerbaar man te Kruibeke in 1480 als "Thijs van Walle fs Lonys". Hij trouwde Catelijne Moenssone. In de heerlijke cijns van Kruibeke 1495 betaalde Mathijs van Walle fs Lonys 4 déniers ; als Matthijs van Putte fs Lonys betaalde hij 12 déniers, gekomen uit Lonys van Putte fs Jans. - Catelijne Moenssone, dwijf van Matthijs van Walle, betaalde 7 en 6 déniers (f 24 v, 32 vo, 39 v en 46). 5. Lijsbet van den Putte, trouwde Pieter Vermeulen. In 1528 hield Lijsbet te Vrasene een leen van 6 gemeten uit het hof ten Doele van Frans van Pottelsberghe, heer van Wissekerke. 6. Amelberga van den Putte trouwde Simon van den Vivere. 14. HK 1981 3 Kruibeekse familiewapens 7
Jonkvrouw Maria Bernardina van Royen voerde in lazuur een verkort kruis van zilver, vergezeld op de dwarsbalk van 3 vijfpuntige sterren van goud (Grafschrift te Melsele). Maria Bernardina van Royen werd te Kruibeke geboren op 23 oktober 1616 en overleed te Melsele op 23 januari 1645. Ze was te Kruibeke getrouwd op 15 mei 1635 met Jan-Baptist L'Escuyer, adjudant van het fort Sint-Maria. Deze overleed te Melsele op 7 december 1657. Ze liggen beiden begraven in de kerk van Melsele. Maria Bernardina was een dochter van Carel van Royen en Maria van de Vijvere Joosdr. Carel was kapitein en wachtmeester van Waas. In 1593 kocht hij het Schaliënhuis en woonde daar. Het Schaliënhuis staat nu ingebouwd in het klooster van de Zusters. Carel overleed op 18 november 1622 en ligt begraven in de kerk van Kruibeke. Het Schaliënhuis werd ge-erfii door zijn dochter Maria Bernardina. - Over de familie van Royen te Kruibeke zie : Vlaamse Stam 1972, blz. 225-231. 15. Jan van den Vivere, leenman van de hertog van Boer-gondië in diens heerlijkheid Kruibeke, zegelde in 1410 met een boom geplant op een heuvel en links vergezeld van een eekhoorn die opklimt tegen de stam van de boom (D.R. deel IV blz. 140). 16. Pieter van den Vivere, leenman van de hertog van Boergondië in diens heerlijkheid Kruibeke, zegelde in 1421 met 5 aaneengesloten spitsruiten in de schild-punt, overtopt door een smalle faas waarop een toren rust (D.R. Deel IV blz. 140). In 1365 hield een Pieter van den Vivere van de heer van Kruibeke een leen van 7 gemeten. Die 7 gemeten werden in 1383 gehouden door Gillis van den Vivere Pietersz. De Pieter die in 1421 zegelde was allicht de zoon van die Gillis. 17. Laureyns van Vlierberghe zegelde op 29 februari 1652 het denombrement van zijn leen op Kruibeke met een koopmans- of huismerk (Wetachtige Kamer van HK 1981 3 Kruibeekse familiewapens 8
Vlaanderen nr. 6730). 18. Michiel de Wolf zegelde in 1629 het verhef van zijn leen dat hij hield van de heer van Kruibeke. Hij zegelde met een gaande wolf (Rijksarchief te Gent, Kruibeke : charters). A. Maris. HK 1981 3 Kruibeekse familiewapens 9