Jaarverslag 2003. Steunpunt Nederlands als vreemde taal. Faculteit der Geesteswetenschappen. Universiteit van Amsterdam.

Jaarverslag 2003 Steunpunt Nederlands als vreemde taal Faculteit der Geesteswetenschappen Universiteit van Amsterdam Spuistraat 210 1012 VT Amsterdam tel +31 20 525 3152 fax +31 20 525 3051 snvt-fgw@uva.nl www.snvt.hum.uva.nl

1 INLEIDING Dit verslag betreft 2003, het zesde jaar van het Steunpunt Nederlands als vreemde taal en het eerste jaar van het meerjarenplan 2003-2007. Het jaar 2003 was een productief jaar, waarin een aantal concrete producten het licht zag: een boek, een leermiddel, een vernieuwde website en een nieuwe huisstijl. De producten dragen bij aan verdere profilering en professionalisering van het Steunpunt. 2 KERNTAKEN De formatie voor advisering en dienstverlening was in 2003 0.5 fte, evenveel als in voorgaande jaren. Het totale aantal vragen was in 2003 iets kleiner dan in 2002 en ook de routine neemt toe. Dat verklaart waarom wederom niet alle tijd die voor dienstverlening was ingepland gerealiseerd is, en dat terwijl er steeds meer activiteiten worden weggeschreven onder dienstverlening die vroeger apart in de planning waren opgenomen, zoals werkoverleg, Zeitschriftenschau, rubriek IVN-krant, etc. De afgelopen jaren is echter gebleken dat enige marge in de planning noodzakelijk is om onverwachte activiteiten te kunnen uitvoeren. Daarom zal de formatie voor 2004 op hetzelfde worden gehouden (0.5 fte). Eventuele ruimte kan altijd toegevoegd worden aan onderzoek. Het Steunpunt ontvangt regelmatig mails met bedankjes voor de snelle en adequate of uitgebreide beantwoording van vragen. Het komt ook nooit voor dat een vraag niet beantwoord kan worden (of dat de vragensteller niet doorverwezen kan worden). 2.1 INFORMATIECENTRUM BIBLIOTHEEK De bibliotheek is in 2003 uitgebreid en bevat nu ongeveer 1.400 titels. Mensen die op bezoek komen, zijn over het algemeen zeer tevreden over de omvang en de inhoud van de bibliotheek. Qua video s en cd s kan er nog wel wat geïnvesteerd worden. BIBLIOGRAFIE Ook de bibliografie is in 2003 verder aangevuld en bevat nu ongeveer 5.500 titels. Steeds meer uitgevers en auteurs zijn op de hoogte van het Steunpunt zodat regelmatig catalogi en presentexemplaren worden opgestuurd. Er is hard gewerkt aan de actualisering, aanvulling en uitbreiding van de informatie die bij de afzonderlijke titels hoort zoals prijzen, beschrijvingen en links naar on line recensies. Bij de vernieuwing van de website zijn in de gebruikersmodule van de bibliografie pop-up's geïntegreerd die de gebruiker moeten ondersteunen bij het werken met de bibliografie. Bibliotheek en bibliografie vormen een belangrijke bron voor de dienstverlening van het Steunpunt. Veel vragen kunnen op basis van deze informatie worden beantwoord. Het redigeren van de bibliografie vormt tevens de basis voor het schrijven van recensies zoals in "nachbarsprache niederlandisch" en het verzorgen van de rubriek "Zojuist verschenen" in de nieuwsbrief van de IVN. 1

WEBSITE Zoals in het jaarverslag 2002 reeds vermeld is, is de website in 2002 en 2003 op alle niveaus grondig herzien. Op 24 augustus 2003 kon tijdens het IVN-colloquium te Groningen de vernieuwde website aan het publiek worden gepresenteerd. Naast de nieuwe vormgeving is de structuur verbeterd, zodat de bezoeker minder hoeft te klikken om bij bepaalde informatie te komen. De informatie in de afzonderlijke rubrieken is aangevuld, zoals bijvoorbeeld in de rubriek uitgevers. In 2003 zijn een Engelse en een Duitse variant van de website gemaakt; de Franse versie is in de maak. Het Nederlandstalige gedeelte van de website is uitgebreid met de rubrieken nieuws en tip van de maand. Sommige artikelen die onder tip van de maand staan, kunnen vervolgens als FAQ worden opgenomen. FACILITAIR De overheveling van de server is afgerond. De oude server werd doorverkocht. Voorts werd een van de vaste computers vervangen. Het Steunpunt beschikt nu over drie computers en een een scanner. Alle werkplekken zijn aangesloten op het internet en op het interne netwerk van de UvA, waardoor medewerkers vanuit alle computers gebruik kunnen maken van de bestanden van het Steunpunt. Daarnaast beschikt het Steunpunt nog over een laptop. In 2003 is een Service Level Agreement met de Dienst ICT van de Faculteit der Geesteswetenschappen gesloten waarin afspraken die eerder waren gemaakt, werden gecontinueerd. Belangrijk is dat het Steunpunt een zelfstandige eenheid vormt binnen de ICTstructuur van de Faculteit. Een deel van de ICT-werkzaamheden van het Steunpunt werd in 2003 uitbesteed aan een Nederlands-Litouws programmeerbedrijf (zie ook paragraaf 4). 2.2 VERZAMELPUNT VAN EXPERTISE Conform het Werkplan 2003 hebben de medewerkers van het Steunpunt in 2003 een extra impuls gegeven aan de profilering van het Steunpunt. Er is een nieuwe huisstijl gekozen, waarvoor een eigen font is aangekocht en een nieuw logo ontworpen. In deze huisstijl is een nieuwe folder gemaakt met algemene info over het Steunpunt. Daarnaast is een brochure ontworpen die alle scholingsactiviteiten en mogelijkheden voor trainingen op een rij zet. Naar aanleiding van deze informatie zijn er een paar vragen gekomen over een ICO-cursus, maar over het algemeen valt het aantal reacties toch erg tegen. Er is ruim gemaild. In het meerjarenplan 2003-2007 is opgenomen dat het van belang is in de toekomst te blijven werken aan een verdere profilering van het Steunpunt als loket voor alle zaken betreffende het onderwijs Nederlands als vreemde taal. Het netwerk dat is opgebouwd vraagt om onderhoud. Een van de middelen daartoe zijn bezoeken aan de bijeenkomsten van docentenplatforms. Omdat er een IVN-colloquium was in 2003, waren er maar weinig docentenbijeenkomsten in dat jaar. Medewerkers van het Steunpunt waren aanwezig op de volgende congressen en docentenbijeenkomsten: docentenbijeenkomst Oslo colloquium Olomouc IVN-colloquium onderzoeksmarkt Luik 2

Op het IVN-colloquium heeft het Steunpunt een feestelijke bijeenkomst georganiseerd waar een aantal producten werd gelanceerd: @net 2 Cultuur in taal oefenprogramma Woordenschat (materialenbank Taalunieversum) vernieuwde website Ook de vers van de pers gerolde folders en brochures werden daar uitgedeeld. Alice van Kalsbeek organiseerde op het IVN-colloquium een bijeenkomst over Taal en Beroep, waar verschillende aspecten van vaktaal aan de orde kwamen. Er waren sprekers uitgenodigd uit verschillende landen, die de volgende onderwerpen presenteerden: leerderswoordenboeken, leermiddelen Nederlands voor toerisme, de relatie vaktaaluniversitaire opleiding en juridisch Nederlands. Sebastian Fuchs werkte mee aan de organisatie van de themamiddag over ict en taalonderwijs (samen met Miranda van Rossum en Roel Vismans) en aan een workshop over leermiddelen (met Johanna Roodzant). Daarnaast hebben de medewerkers nog enkele vergaderingen van regionale clubs bijgewoond en lieten ze zich niet onbetuigd in de informele contacten tijdens het colloquium. 2.3 DIENSTVERLENING EN ADVISERING Dienstverlening/advisering is onder te verdelen in de volgende subtaken: concrete vragen beantwoorden; advisering bij het opzetten en uitvoeren van projecten; advisering op locatie (extra muros) door het geven van cursussen aan docenten en colleges aan studenten; advisering op locatie (extra muros) door het houden van lezingen en het geven van presentaties tijdens bijeenkomsten van docenten; advisering middels commissies en raden. VRAGEN In 2003 zijn op het Steunpunt 231 vragen binnengekomen. De meeste vragen kwamen via e- mail (zie bijlage I), hoewel er een daling is vergeleken met 2002, die ten gunste kwam van de categorieën persoonlijk contact en telefoon. Het aantal bezoekers aan het Steunpunt blijft gering. In 2003 was er voor het eerst geen Steunpuntmedewerker uitgenodigd op het Seminarie voor Nederlandse Taal en Cultuur en slechts een klein aantal deelnemers aan die cursus bezocht het Steunpunt. Hopelijk kan dit in 2004 wel gebeuren. Leermiddelen is nog steeds het meest bevraagde onderwerp. Het komt regelmatig voor dat mensen na een bezoek aan de website specifiekere informatie willen over lesmateriaal. Ook het omgekeerde vindt plaats: dat het antwoord op een vraag een verwijzing naar de bibliografie bevat. Een duidelijke stijging van het aantal vragen zien we in de categorieën advies over projecten en overige onderwerpen. Een regelmatig terugkerende vraag in deze laatste categorie betreft toetsing en certificering (12). Voorbeelden van andere vragen bij overige onderwerpen : ondersteuning onderzoek/scriptie (9), project student assistenten (4). Vragen zijn afkomstig uit 32 verschillende landen (36 in 2003). In 2003 kwamen minder vragen uit Nederland en meer uit het buitenland dan in 2002. Zie voor bezoekers van de website bijlage II. 3

LANGDURIGE ADVIESTAKEN: Adviseur Scholingsplan 2001-2004 van het Erasmus Taalcentrum Jakarta. Adviescommissie Huygens beurzen. Adviescommissie Projectsubsidies Resonansgroep Certificaat Nederlands als vreemde taal. Ook binnen de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam was vraag naar de expertise van het Steunpunt. Alice van Kalsbeek hield een inleiding op een DBVbijeenkomst over Taal en Cultuur en gaf gastcolleges over datzelfde onderwerp aan studenten die een duale master NT2 doen. Verder was zij lid van de commissie die het afscheid van René Appel voorbereidde. 2.4 COÖRDINATIE EN INITIATIE VAN PROJECTEN Zoals in het jaarplan van 2003 was vastgelegd zijn geen nieuwe projecten geïnitieerd. Reeds lopende projecten waarvan de coördinatie op het Steunpunt gebeurde, worden beschreven in paragraaf 3. 2.5 BELEIDSADVIEZEN Er was in 2003 geen vraag van de Taalunie, maar de advietaak werd wel gerealiseerd door deelname van steunpuntmedewerkers aan diverse adviesorganen. 2.6 ONDERZOEK In 2003 was er een klein beetje tijd voor onderzoek en deskundigheidsbevordering (DBV) gereserveerd. In het kader van DBV nam Alice van Kalsbeek deel aan een aantal bijeenkomsten van de leerstoelgroep tweedetaalverwerving en bereidde een van die bijeenkomsten mee voor. Als onderzoeksactiviteiten schreef ze een artikel over poëzie en taalverwerving en een artikel over recente methodes en benaderingen (het laatste grotendeels buiten Steunpunttijd). Over dat laatste onderwerp hield ze twee lezingen. Verder werd er onder supervisie van haar een studie gedaan naar criteria bij leesmateriaal door de student assistenten. Sebastian Fuchs hield zich bezig met het Europees Referentiekader, en hield daarover twee lezingen. In het kader van het VDD-project (zie paragraaf 3) is een literatuurstudie gedaan naar onderwerpen als evaluatie van onderwijs, curriculumplanning en de plaats van multimedia in het taalvaardigheidonderwijs. Deze studie vond grotendeels plaats in de tijd van het project. De rapportage van het evaluatieproces zal op deze literatuurstudie worden gebaseerd. Tenslotte hielden medewerkers van het Steunpunt op verzoek of op eigen initiatief weer een aantal presentaties en leverden ze beide een bijdrage aan de afscheidsbundel voor René Appel. (zie bijlage III en IV). LEESWIJZER Er is veel vraag naar leesmateriaal voor volwassenen met een geringe taalvaardigheid. Gewoon leuke teksten, verhalen, gedichten, romans of strips die voor het plezier kunnen worden gelezen, zonder verwerkingsopdrachten. Om deze vraag te beantwoorden wil het Steunpunt een lijst met criteria ontwikkelen waaraan teksten getoetst kunnen worden. 4

Wetenschappelijk is dit een nog braakliggend terrein, maar er zijn wel allerlei aanknopingspunten te vinden die we zouden kunnen bundelen. In 2003 is die taak in eerste instantie uitbesteed aan Hannie Humme, recensente van jeugdboeken. Met de resultaten van haar vooronderzoek zijn de student assistenten Eva van Lier en Rosa Spanjaard verder gegaan. Op dit moment wordt bekeken of het materiaal dat er nu ligt geschikt is om voor publicatie voor te dragen aan NEM. DIDACTIEKCAHIERS In het Werkplan 2003 werden drie onderwerpen voor didactiekcahiers vermeld: 1. Taal en beroep Bronnentaal, economisch Nederlands, medisch Nederlands, juridisch Nederlands, Nederlands en toerisme, geïntegreerde trajecten. 2. NVT-onderwijs en nieuwe media Elektronische leeromgevingen, leermiddelen, e-mail/chat/moo, internet als bron van informatie, gebruik van video en de didactische implicaties hiervan. 3. Toetsing en certificering (samen met CNaVT) Certificaat Nederlands als vreemde taal, Staatsexamen NT2, Instellingsexamens, Europees Referentiekader, Taalportfolio, Competentiegericht onderwijs. Het onderwerp Taal en beroep is aan de orde geweest op het IVN-colloquium en heeft geresulteerd in een serie artikelen waarvan enkele in de Handelingen/NEM zullen verschijnen. Voor het tweede en derde onderwerp zijn nog geen initiatieven ondernomen. 3 PROJECTEN De in deze paragraaf genoemde activiteiten behoren niet tot de kerntaken van het Steunpunt, maar liggen wel in het verlengde daarvan. De projecten worden extern gefinancierd. Van de hieronder genoemde projecten zijn afzonderlijke verslagen gemaakt. 3.1 PROJECTEN DIE OP VERZOEK VAN DE NEDERLANDSE TAALUNIE WERDEN UITGEVOERD In 2003 kwam er een financiële regeling tot stand tussen de Faculteit der Geesteswetenschappen (UvA) en de Nederlandse Taalunie met betrekking tot projecten die extra (buiten de basissubsidie voor het Steunpunt) worden gefinancierd door de Taalunie. De regeling houdt in dat er een vast tarief wordt gehandhaafd door de UvA voor dat soort projecten. TAALUNIEVERSUM Het project Taalunieversum werd gecontinueerd in 2003. Op sommige punten is er samenhang met een aantal reguliere activiteiten van het Steunpunt, zoals de bibliografie, de agenda en de adres-/linkdatabank. Met de Taalunie is nu de afspraak gemaakt dat vanaf begin 2004 een deel van de informatie die tot nu toe onder de website www.taalunieversum.org wordt aangeboden, via www.taalunieversum.hum.uva.nl wordt aangeboden. Voor een aantal deelprojecten is met andere instituten binnen en buiten het taalgebied samengewerkt, 5

waaronder: de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek, de vakgroep Dutch Studies te Leiden en de Erasmus Leerstoel in Wroclaw. In het kader van deze samenwerking reisde Sebastian Fuchs in 2003 meerdere malen naar Polen. INDONESIË Het Steunpunt is betrokken bij de ontwikkeling en uitvoering van het project Scholing NVTdocenten in Indonesië 2001-2003. Het gaat om een omvangrijk project dat drie hoofdonderdelen heeft: taalvaardigheid, didactiek taalverwerving en intervisie/collegiale reflectie. Het project beslaat alle docenten Nederlands in Indonesië. De uitvoering is in handen van drie gastdocenten (in samenwerking met Indonesische docenten), waarvan Alice van Kalsbeek er een is. Ze was in 2003 negen weken in Indonesië als adviseur en om een deel van het project uit te voeren. Een samenvatting van haar verslag gaat hierbij. Het project is met een jaar verlengd tot 2004. VIRTUAL DEPARTMENT DUTCH In 2002 heeft de Taalunie het Steunpunt benaderd met de vraag om als externe evaluator bij het project Virtual Department Dutch op te treden. Het Steunpunt heeft daarvoor een projectplan uitgewerkt dat door de betrokkenen (Universiteit van Amsterdam, Nederlandse Taalunie en University College London) medio 2003 werd goedgekeurd. Sebastian Fuchs is sindsdien als externe evaluator bij het project VDD betrokken. Hij reisde hiervoor vier keer naar Engeland (twee maal Cambridge, een maal Hull en een maal Londen). 3.2 PROJECTEN DIE GEÏNITIEERD ZIJN DOOR HET STEUNPUNT INTERCULTURELE DOCENTVAARDIGHEDEN Het ICO-project, zoals het in de praktijk heet, was in 2002 afgerond. In 2003 kwam echter de mogelijkheid het materiaal te publiceren bij de uitgeverij van Nederlands Centrum Buitenlanders. Hiervoor was een grondige eindredactie nodig. Deze taak is uitbesteed aan Clara Rekers, die als student assistent al betrokken was geweest bij de interne publicatie van het materiaal. Projectleider was Alice van Kalsbeek. In augustus, vlak voor het IVNcolloquium, verscheen het boek, met de titel Cultuur in taal. Interculturele Docentvaardigheden. @NET Vanwege het succes van het eerste pakket lesmateriaal is begin 2003 besloten een tweede aflevering te maken, weer bestaande uit twee videobanden en een pakket verwerkingsmateriaal. Ook @net 2 was in augustus klaar, hetgeen wijst op een zeer snelle productie. De kosten van productie en ontwikkeling zijn voor het merendeel gedragen door Radio Nederland Wereldomroep, maar ook het Steunpunt en het James Boswell Instituut hebben een financiële bijdrage geleverd. De 150 exemplaren van deel 1 zijn vrijwel allemaal verkocht. Van deel 2 zijn er 250 gemaakt. De verkoop loopt goed. De videofragmenten van deel 1 zijn gedigitaliseerd en ook het lesmateriaal staat (lineair) op de website (www.nederlandsonline.nl). De bedoeling is de videofragmenten van deel 2 er te zijner tijd (na de verkooppiek) ook op te zetten en de oefeningen te bewerken, zodat het medium meer wordt benut. De situatie bij de Wereldomroep is dermate onzeker dat van die kant geen verdere ondersteuning kan worden verwacht. De partners proberen nu elders fondsen te werven om het project toch te kunnen continueren en mogelijk zelfs uit te breiden. Hierover zijn 6

gesprekken gaande, waaraan ook Sebastian Fuchs vanuit het project Taalunieversum deelneemt. 4 PERSONELE BEZETTING Per 1 oktober 2003 is de directeur van het Steunpunt, prof. dr. René Appel, vertrokken. Zijn taken zijn overgenomen door prof. dr. Jan H. Hulstijn, hoofd van de leerstoelgroep tweedetaalverwerving aan de Faculteit der Geesteswetenschappen. De student assistent voor de reguliere administratieve taken, Eva van Lier, is per 1 september 2003 vertrokken omdat ze een plaats als aio kon krijgen. In haar plaats is aangesteld Rosa Spanjaard. De student assistent van het project Taalunieversum, Klara Ashley Bonder, was langdurig ziek en is vervangen door een uitzendkracht, Aleid Fokma. Projecten worden voor een deel door de vaste medewerkers uitgevoerd. De resterende projectgelden alsmede de vrijgekomen vaste subsidie van het Steunpunt zijn in 2003 aangewend voor het uitbesteden van een aantal taken. Voor migratie van de server en onderhoud van de website werden verschillende taken gedefinieerd die uit werden besteed aan het Nederlands-Litouwse bedrijf Kuryba. Pascal Tieman van Death Valley ontwierp de nieuwe huisstijl en folder en brochure. Clara Rekers redigeerde het boek Cultuur in taal en schreef de teksten voor de brochure en de folder. Fouke Jansen van bureau Taal & Educatie voerde de helft van het ontwikkelwerk van @net 2 uit. Hannie Humme (recensente van jeugdboeken) deed een vooronderzoek naar criteria voor leesmateriaal. De ervaringen met deze freelancers zijn alle zonder meer positief te noemen. 5 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 1. Het jaar 2003 heeft een continuering laten zien voor wat betreft de vraag naar dienstverlening. Daarmee blijft dienstverlening nog steeds de kern van de activiteiten van het Steunpunt. In 2003 lag de nadruk daarnaast op profilering van het Steunpunt. Er is een aantal producten opgeleverd waardoor het Steunpunt weer duidelijker op de kaart van de neerlandistiek extra muros is komen te staan. Vrijwel alle taken die gepland waren voor 2003 zijn uitgevoerd. Enkele niet geplande taken kwamen daarbij, met name op het gebied van onderzoek en presentaties. 2. Werkoverzichten maken duidelijk dat niet alle kerntaken naar behoren kunnen worden uitgevoerd, zoals dat ook al in het meerjarenplan is aangetoond. In 2003 was er bijvoorbeeld officieel geen tijd voor onderzoek, ondanks het feit dat er een keuze was gemaakt om niets aan acquisitie te doen (ook een kerntaak). In het pakket taken zoals dat nu uitgevoerd is, kan niet verder worden gesneden ten behoeve van onderzoek. De onderzoekstaak kan ook niet uitbesteed worden. We moeten dus concluderen dat de kerntaak onderzoek niet kan worden uitgevoerd binnen de bestaande formatie, ook niet in 2004. Dit is, gezien het feit dat het Steunpunt onderdeel vormt van een universiteit, zeer te betreuren. Daarnaast verliest het Steunpunt als adviserend orgaan aan geloofwaardigheid. 7

3. In 2003 is voor het eerst een aantal taken uitbesteed. De ervaring met uitbesteding is zonder meer positief te noemen. Alle taken zijn goed en snel uitgevoerd, en hebben niet te veel geld gekost (in totaal ca 6500). Het is aan te bevelen voor 2004 ook naar mogelijkheden te zoeken werkzaamheden af te bakenen en uit te besteden. 8

BIJLAGE I: VRAGEN FIGUUR 1: MEDIUM DAT GEBRUIKT IS VOOR HET STELLEN VAN DE VRAGEN 2002 2003 Telefoon 20 42 E-mail 177 135 Fax 4 0 Brief 4 3 Persoonlijk contact 39 49 244 231 FIGUUR 2: ONDERWERPEN VAN DE VRAGEN 2002 2003 Advies over curriculum 15 11 Info over leermiddelen 74 81 Info over nascholing 15 9 Info over studie 9 8 Opzetten van bijscholingen 4 6 Opzetten van ontwikkelprojecten 3 2 Advies over projecten 19 29 Docentenbemiddeling 4 5 Bemiddeling bij contacten 32 21 Algemene informatie over het Steunpunt 12 2 Overige onderwerpen 41 58 Informatie over zomercursussen 12 12 Informatie over NT 2 4 9 244 231 9

FIGUUR 3: LANDEN WAARUIT DE VRAGEN AFKOMSTIG ZIJN 2002 2003 Australië 1 3 België 9 13 Canada 5 5 China 1 Duitsland 26 29 Denemarken 2 Estland 1 Finland 1 Frankrijk 3 5 Georgië 3 4 Griekenland 2 2 Hongarije 1 2 Ierland 4 IJsland 1 India 1 Indonesië 9 8 Iran 1 Israël 1 Italië 12 8 Japan 3 Kroatië 3 1 Litouwen 2 1 Luxemburg 1 Marokko 1 Mexico 1 Nederland 88 70 Oostenrijk 8 1 Papua 1 Polen 4 3 Portugal 6 8 Roemenië 1 Rusland 10 14 Singapore 1 Slowakije 8 Spanje 6 4 Thailand 1 Tsjechië 3 3 Turkije 1 1 Verenigd Koninkrijk 12 13 Verenigde Staten 5 5 Wit-Rusland 1 Zuid-Afrika 2 Zweden 2 5 Zwitserland 2 1 244 231 10

BIJLAGE II: WEBSITE Important Totals Item Accesses Visits Alle documenten 252,278 37,308 Home Page 16,098 6,556 11

BIJLAGE III: PRESENTATIES 2003 Sebastian Fuchs, De studie Nederlands als vreemde taal. Presentatie aan Harting-scholars, Utrecht. Sebastian Fuchs, Taalverwerving en ICT, inleiding dagdeel, IVN-colloquium, Groningen. Sebastian Fuchs, Het Europees referentiekader, lezing, colloquium der Fachvereinigung Niederlandisch, Keulen. Sebastian Fuchs, Toetsen en didactiek, cursusdeel, cursus toetsen voor docenten NVT, Leuven. Sebastian Fuchs, Profielen, projecten en producten, lezing, Colloquium Olomouc. Sebastian Fuchs, Gastcollege ICT in het onderwijs NVT. Dutch Studies, Leiden. Sebastian Fuchs, Cursus voor docenten NVT aan Duitse volksuniversiteiten, Mainz. Alice van Kalsbeek, Presentatie @net, Oslo. Alice van Kalsbeek, Inleiding Taal en beroep, IVN-colloquium Groningen. Alice van Kalsbeek, Lezing Methods and Approaches in Foreign Language Learning and Teaching, Universitas Hasanuddin, Makassar. Alice van Kalsbeek, Lezing Methods and Approaches in Foreign Language Learning and Teaching, Universitas Indonesia, Jakarta. Alice van Kalsbeek, Lezing Nederlandse Populaire Muziek in de jaren negentig van de 20 e eeuw, Universitas Hasanuddin, Makassar. Alice van Kalsbeek, Lezing Nederlandse Populaire Muziek in de jaren negentig van de 20 e eeuw, Universitas Indonesia, Jakarta. Alice van Kalsbeek, Cursus Instructietaal voor docenten van het Erasmus Taalcentrum Jakarta. Alice van Kalsbeek, Inleiding Taal en Cultuur voor leerstoelgroep bijeenkomst FdG-UvA Alice van Kalsbeek, Gastcolleges Taal en cultuur, UvA ATW 12

BIJLAGE IV: PUBLICATIES 2003 Klara Bonder en Sebastian Fuchs, Zeitschriftenschau. nachbarsprache niederländisch 1-2/2002, pp. 154-158. Sebastian Fuchs, Lehrwerke fur den Computer: Zurück zu Adam und Eva. nachbarsprache niederländisch 1-2/2002, pp. 102-106. Sebastian Fuchs, Sprachreferenzen: Diagnose und Indikation im Internet. nachbarsprache niederländisch 1-2/2002, pp.107-110. Sebastian Fuchs, Schrijven voor het onderwijs Nederlands als vreemde taal. Folkert Kuiken (red), Appel heeft het gedaan, Amsterdam: Bert Bakker, pp.151-156. Alice van Kalsbeek, Zojuist verschenen. Rubriek in IVN-krant 1/2003. Zojuist verschenen. Rubriek in IVN-krant 2/2003. Alice van Kalsbeek, Methodes en benaderingen. René Appel (red), Onderwijs Nederlands als tweede taal. Onderwijskundig Lexicon. Editie III. Alphen aan den Rijn: Kluwer 2003, pp. 38-57. Alice van Kalsbeek, Poëzie en taalverwerving. Nederlandse Taal-, vertaal- en letterkunde. Handelingen van de bijeenkomst van docenten in de Neerlandistiek in Zuid-Europa, Israël en Turkije, Lissabon (te verschijnen). Christine van Baalen & Ludo Beheydt & Alice van Kalsbeek (eindredactie), Cultuur in taal. Interculturele vaardigheden voor docenten Nederlands aan anderstaligen. Utrecht: NCB. Alice van Kalsbeek, Pieterburen Santiago. In: Appel heeft het gedaan. Amsterdam: Bert Bakker, pp.145-150. INTERNE PUBLICATIE Maud Beersmans & Fouke Jansen (projectleider Alice van Kalsbeek), @net. Tien videolessen. Deel 2. 13