10 EEN VERLATEN EN VERGETEN VESTIGING AAN DE GREFT BIJ DE KORENMOLEN ONDER KAMERIK MIJZIJDE i) Daar waar nog tot 1921 de korenmolen aan de Greft stond, was ruim drie eeuwen eerder het begin van een kleine nederzitting. die het echter tot niets gebracht heeft. Deze molen was het begin van de bebouwing aldaar en diende voor Kamerik en Zegveld beide. Voor de aanvoer van graan e.d, was hij gunstig gelegen aan de toenmaals druk bevaren Greft, de kortste verbinding van Woerden met Amsterdam, Bovendien werd de Greft daar gekruist door een vrij druk begaan voetpad, dat de kortste weg was tussen Zegveld en Kamerik. Het liep over het ruim 7 morgen groot zijnde kerkeland, dat in 1628 door Neeltje Corssen bij testament was vermaakt "aen den Heyligen Geest armen ende de kerke van Secvelt, 2 j In 1638 werd het door predikant, kerkmeesters en armmeesters verpacht op voorwaarde, dat den huerder sali noch moeten gedogen t op ende overpat van de luyden, die nae ofte van de coornmolen sullen willen gaen ofte coomen. De Greft passeerde men tot 1671 met een bootje, doch uit een brief van 14 juli 1671 s ) aan schout en heemraden blijkt dat bij die van Woerden (de stad) is geconstateert, dat tot gerieff van die van Segvelt over de Greft bij t corenmolentgen sal mogen worden gelegen een quakel met leunen. De Mijzijdse molen, ook wel! wipcoornmolen genoemd, heeft in 1682 het alleenrecht gekregen voor Zegveld en Kamerik, De inwoners en bakkers aldaar waren verplicht hun koren op die molen en niet elders te- laten vermalen. In 1722 had de Zegveldse bakker Grietje Hermens de Groot, weduwe van Abraham Oppelaar. zich te verantwoorden omdat zij haar graan in Harmelen had laten malen. Voor Zegveld diende de nog altijd geheten korensloot' voor de aanvoer van het graan (en de afvoer van het meel). Het moest dan echter nog over de Greftkade en Greft gedragen en gevaren worden om bij de molen te belanden. Als in de winter de sloten waren toegevroren. werd het voetpad ook wel door wagens gebruikt. Voor Kamerik blijkt dat uit een klacht van 2 februari 1709 van de molenaar Pieter Pietersz. Bindervoet, die melding maakt van moeilijkheden welke Jan Pietersz. van Rossum. bakker op Kamerik, ondervindt van de pachter van hét land (achter de molen) Jan Aertsz. Hoelevelt. Wanneer de molen aldaar is geplaatst, is mij niet bekend, In het eerste kwart van de 17e eeuw waren op deze plaats ook enige neringdoenden gevestigd, zoals o.a. blijkt uit een lijst van erffkens. daterende van ca. 1626 (zie bijlage). Daartoe was een strook van 600 roeden (= 6 hont, ongeveer 1 morgen) afgegraven (d.w.z. door een dwarssloot afgescheiden) van een perceel land op Kamerik Mijzijde. dat eigendom was van de ambachtsheer van Zegveld en Kamerik Mijzijde, het kapittel van St. Marie te' Utrecht, en in erfpacht was uitgegeven aan Jan Jansz. Rampt. Deze strook aan de Greft was in zes stukken verdeeld, die elk iets minder dan 100 roeden groot waren en in erfpacht werden uitgegeven aan neringdoenden 4 ). In het kaartboek van St, Marie ^ vinden we de erfjes afgebeeld (zie afbeelding), Behoudens kleine verschillen komt dit kaartje overeen met de hierbij als bijlage opgenomen lijst van erfjes. Het perceel waar de molen stond, was evenwel in twee stukken verdeeld. Uit de ligging en de aard van deze bedrijfjes is wel duidelijk, dat zij vooral de scheepvaart langs de Greft en het verkeer langs het pad tussen Kamerik en Zegveld dienden. Uit een brief van 23 maart 1725 blijkt tevens dat. aldaar een goede losplaats was gemaakt voor de
11 «J. A. r? s * r 't *> V -k 5 -w -**^ il ^ o 4* ^ f) ^,^ Q + f ** ci» ^? «H ç <0.. o 2 o.. J3 O r- g-gs O ^CN ë "S 5 s S? a o o *: t «S 2<> - o o u.-co U 0)» tfl c a OD u JQ U ' -û -a _o x o.» M u u u o o o S => n u ; 10 > :>. >- ^ r- C-O 3 3 ^ Ol OJ CQ _Q C X) '- O 0)
12 te water aangevoerde 'weelicheyd", zijnde vuilnis* of compost uit de grote steden, een belangrijke factor bij het vruchtbaar maken van grasland. De oudste uitgifte in erfpacht, die ik gevonden heb. dateert van 14 augustus 1618 e ). Toen werd door deken en kapittel van St. Marie aan Anthoenis Anthoenisz, in erfpacht gegeven omtrent een hont lants. soe t selve gelegen ende in de jare 16 tien (1610) affgegraven is van de landen, die Jan Rampt van ons in pachte is hebbende...,.,., allé jaer voor een dubbelde pistolet in specie. In deze acte was nog bepaald dat de voerseyde Anthoenis Toenisse geen ander neringe ofte am bocht doen en zal moegen dan van backerije ende t gene daer off dependeert. alse van alderhande meel. biscuiten. coeck ende diergelijcke backersneringe De eerste molenaar, die ons genoemd wordt is Jan Jacopsz. de Jongste, ook genaamd Jan Jacobsz. van Harderwijck of Jan Molenaar van Harderwijck. In 1633 wordt hij vermeld als. t recht vercregen hebbende van Jan Cornelis de Bruyn. die ook wel (den) Bruynenheet. Jan Jacobsz. is tevens bakker. Op 11 november 1676 wordt Maerten Joosten van Eyck, schepen van Kamerik Mij zij. als opvolger voor de molen genoemd. Op 13 juni 1712 doet deze met zijn dochter Beatrix van Eyk 7 ) de molen over aan Bieter Pietersz. Bindervoet (den Ouden) B ). Op 23 October 1727 wordt Gerrit Claesz, Zael uit Zegveld de nieuwe molenaar, die op 15 maart 1743 wordt opgevolgd door Baltus Jansen Borst. De verdere lotgevallen van de molen zijn mij niet bekend. Op 24 april 1637 wordt Härmen Jansz. Lodewijk of Härmen Jansz. Backer, gehuwd met Swaentje Jans, vermeld als bakker, t recht vercregen hebbende van Jan Jacobsz. van Harderwijck. Hun dochter Trijntje Harmens, gehuwd met Govert Jansz. Groenevelt, wordt op 7 februari 1660 als bakker genoemd. Zij wordt 11 november 1676 gevolgd door Gerrit Gijsbertsz. Groenevelt. terwijl in 1692 en 1725 Johan Houwert als bakker vermeld staat. Als bezitter van de scheepvaardij' en de! coorncoperije' ontmoeten we in 1626 Claes Jansz. Hagen en Jan Cornelisz. den Bruynen; herbergier is dan Teunis Cornelisz. Poock. Voor de coorncoperije' treedt in 1679 Segerum Pietersz, Woerden op. in 1701 Pieter Pietersz. Bindervoet. in 1721 Gerrit Claesz. Zaal. in 1743 Baltus Jansen Borst, in 1746 Jan Maartensz. Blonck., in 1774 Maarten Gerritsz. Blonck en in 1776 Sr. Gerrit Verburg als in huwelijk hebbende Marfigje Blonk en vermits het overlijden van haaren vader Maarten Gerritsz. Blonk. Deze Ger(h)ardus Verburg hertrouwde 9 mei 1784 te Kamerik met. Aaltje van Doorn, dochter van Arie van Doorn, bakker aan de Hogeboom op 's Gravesloot. Uit het bovenstaande blijkt, dat verschillende bedrijfjes in één hand zijn gekomen. In 1676 heeft Mathijs Joosten van Eyck. die eigenaar van de molen is, ook de oomcoperije' in handen, terwijl in 1725 Pieter Pietersz. Bindervoet tevens huurder is van het erfje daer een herrebergh op gestaen heeft. Blijkbaar was de herberg toen verdwenen. In 1633 wordt hier -an al gezegd, dat die van Cornelis Heyndricksz. brouwer binnen Woerden is en dat hij zijn huis aan de Greft leeg laat staan. Deze nederzetting is echter- nimmer in goede doen geweest. De grond was erfpacht, de gebouwen eigendom van de erfpachters. De eigenaren zullen er niet altijd zelf hebben gewoond doch de nering
13 aan een ander hebben overgelaten. Misschien is dit van invloed geweest op de mislukte ontplooiing. De korenmolen heeft het tot 1921 uitgehouden; er staat nu alleen nog het vroegere huisje van de molenaar. De kwakel is ook verdwenen. Het voetpad zou nog kunnen dienen voor de wandelaar, die van de natuur en stilte langs de Greft wil genieten. De vroeger zo levendige scheepvaart brengt ook geen beroering meer teweeg in het water van de Greft. Het is er weer als eeuwen en eeuwen geleden. Z. van Doorn Rijksarchief Utrecht, Archief St. Marie, inv. nos. 186, 603, 666, 1189, 1206, 1210. Oud-archief gemeente Zegveld, inv. no. 15. Als noot 1, inv. no. 603. D.w.z. de grond werd in erfpacht uitgegeven, de gebouwen daarop waren eigendom van de erfpachters. Dit geldt ook voor de korenmolen. Zo werd in 1727 door de koper van de molen, Gerrit Claesz. Zaal, een hypotheek genomen van Ö 3000,. Als noot 1, inv. no. 945, folio 60 (15 oktober 1567). Als noot 1, inv. no. 186. Zij was toen gehuwd met Dirck de Geer, doch bij een andere gelegenheid wordt zij genoemd als huisvrouw van Aert Theunisse Zuytbrouck. Hij was 11 maart 1691 te Jaarsveld gehuwd met Gunera Jans van den Heuvel, BIJLAGE LIJST VAN DE ERFFKENS GELEGEN TOT CAMERIJCK AEN DE MIJSIJDE AEN DE VAERT GENAEMT DE GREFT, TOEBEHORENDE DIE E. HEREN VAN SINTE MARIEN T UTRECHT *) In den eersten een erff van hondert roeden het eerste vant suyden, een daer een huys op staet, bruyck Cornells Ueyndrlcks, brouwer, uytgegeven totte nerlnck om te tappen en blerscholjen.
14 2 Het tweede vant suyden aen oock groot hondert roeden, bruyck Jan Jacopsz. de Jongste, molenaar: is geordonneert om die mclenaer in te woonen. Heeft een huys op gestaen, heeft Jan Jacopsz. molenaer affgebrocken. 3 Het darde erff groot vijftien roeden, daer staet die corenmolen op. hruyekt Jan Jacopsz die Jongste, molenaer. streek voor uyt die Greft, 4 Het vierde erff groot vijftich roeden, wesende die wederhelft daer die molen op staet. gelegen after die corenmolen, staet een huys op, bruyekt Antonis Tonisz,, is geordonneert om alderhande crameryen te coop te houden, 5 Het vijfte erf groot hondert roeden, staet een huys op; is geordonneert om backerneringe te doen. bruyekt Jan Jacopsz, die Jongste, molenaer, 6 Het seste erf groot hondert roeden staet een huys op is geordonneert tot de scheepvarderey en coren te coop te houden heeft overgenomen Jan Cornelis den Bruynen van Claes Jansz, Hagen 7 Het sevenste e T ff groot hondert roeden- heeft noyt huys op gestaen.. heeft mede Jan Comelis den Bruynen overgenomen van Claes Jansz, Hagen Voorts is geordonneert bij de E Heren dat de ene den anderen van des e neringen niet hinderlyck mach wesen Rijksarchief Utrecht, Archief St, Marie, inv no 1206 (c, 1626)