Katern voor scholing, her- en bijscholing 33 inhoud 1 Onderhoud gebalanceerde ventilatie 4 Cursussen 5 Otib-nieuws Door Han Brouwer-Keij Woningen met toevoerroosters in de gevel worden niet uitgevoerd met gebalanceerde ventilatie omdat elk rooster dan een toevoerventilator zou moeten hebben. Bij oudere ventilatiesystemen kon de gebruiker eenvoudig zelf bijregelen, door bijvoorbeeld een raam te openen. Slecht functionerende ventilatiesystemen werden daardoor zelden opgemerkt. Bij gebalanceerde ventilatie verstoort het openen van een raam weliswaar niet het ventilatiesysteem, maar wel de warmteterugwinning (wtw). Vooral bij woningen waar de ramen niet zijn te openen wordt een slecht functionerend ventilatiesysteem direct opgemerkt. Het is daarom nodig gebalanceerde ventilatiesystemen regelmatig en goed te onderhouden. Ventilatiesystemen Ventilatiesystemen zijn te onderscheiden in de vier systemen die in tabel 1 staan vermeld. Een uitgave van Intech Klimaat & Sanitair en otib december 2010 Onderhoud gebalanceerde ventilatie In woningen en woongebouwen waar ramen niet kunnen worden geopend en regelbare gevelroosters ontbreken, wordt gebalanceerde ventilatie toegepast, meestal met warmteterugwinning (wtw). Ook woningen waarin ramen wel zijn te openen, kunnen worden uitgevoerd met gebalanceerde ventilatie, eventueel met wtw. Goed onderhoud van een gebalanceerd ventilatiesysteem met wtw is zeer belangrijk. type A B C D omschrijving natuurlijke ventilatie, natuurlijke toe- en afvoer. mechanische toevoer en natuurlijke afvoer. natuurlijke toevoer en mechanische afvoer. gebalanceerde ventilatie (vaak met wtw, steeds vaker vraaggestuurd), mechanische toe- en afvoer. Tabel 1. Ventilatiesystemen. Gebalanceerde ventilatie met wtw wordt in de nieuwbouw vooral toegepast om een lagere epc te kunnen halen. Hiermee kunnen de prestatie-eisen uit het Bouwbesluit makkelijker worden gehaald. Een grote hoeveelheid warmte wordt in de wtw-unit uit de af te voeren lucht gehaald en overgedragen op de inkomende lucht. De ventilatoren draaien bovendien niet de Belangrijke normen en richtlijnen: - Bouwbesluit. - nen 1087:2001 nl: Ventilatie van gebouwen Bepalingsmethoden voor nieuwbouw. - nen 8087:2001 nl: Ventilatie van gebouwen Bepalingsmethoden voor bestaande gebouwen. - npr 1088:1999 nl: Ventilatie van woningen en woongebouwen Aanwijzingen voor en voorbeelden van de uitvoering van ventilatievoorzieningen. - Isso-publicatie 61: Kwaliteit ventilatiesystemen woningen. - Isso-publicatie 62: Kwaliteitseisen voor gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning in woningen. - Isso-publicatie 63: Beheer en onderhoud ventilatiesystemen in woningen en woongebouwen. 33 1
1. Balansventilatiesysteem met wtw-unit. 2. CO 2 -sensor. hele dag op het nominale vermogen, maar kunnen als dat nodig is meer of minder lucht verplaatsen. Vaak is dat mogelijk door een driestandenschakelaar die normaal op de middenstand staat, maar bij koken, douchen of veel visite handmatig op de hoogstand kan worden gezet. Bij afwezigheid 3. Kanaalreigingsborstelmachine. kan die schakelaar op de laagstand staan. Er komen echter steeds meer vraaggestuurde systemen die automatisch worden geregeld op basis van het CO 2 -percentage in de lucht. Vooral bij deze laatste systemen is de staat van onderhoud van grote invloed op de juiste werking van het ventilatiesysteem. Bij woningen met een onderhoudscontract voor het gebalanceerde ventilatiesysteem met wtw zijn bij de oplevering opleveringsdocumenten en onderhoudsdocumenten gemaakt, zoals tekeningen, gebruikershandleiding, onderhouds- en bedieningsvoorschriften, technische documentatie, inregelgegevens van ventielen en ventilatoren, onderhoudskaarten, meetrapporten en een logboek van de wtwunit. Hierin zijn de prestatie-eisen van het systeem beschreven en staat precies met welke frequentie onderhoud moet worden gepleegd en welke punten dan moeten worden gecontroleerd, nagelopen en schoongemaakt. Handmatig, mechanisch en ultrasoon reinigen Of het nodig is de kanalen te reinigen verschilt per woning, omgeving en gebruiker. In het algemeen zullen de horizontale kanalen het eerst vervuild raken. Het reguliere onderhoud vindt vaak elke twee jaar plaats en groot onderhoud elke acht jaar. Onder normale omstandigheden worden de kanalen alleen bij het groot onderhoud gereinigd. Voor woningbouw komen hoofdzakelijk twee schoonmaakmethoden in aanmerking: - handmatig borstelen voor losse componenten, zoals ventilator en motor en mechanisch borstelen met een stofzuigsysteem voor kanalen; - ultrasoon reinigen. Hierbij wordt een vloeistofbad met een geluidstrilling met een hoge frequentie in beweging gebracht waardoor vet en vuildeeltjes loslaten. Voor het onderhoud aan de wtw-unit moet de instructie van de fabrikant worden ruimte verblijfsgebied vereiste luchtvolumestroom 0,9 l/s/m 2 vloeroppervlak met een minimum van. ruimte vereiste luchtvolumestroom verblijfsruimte verblijfsgebied met kooktoestel < 15 kw 0,/m 2 vloeroppervlak met een minimum van. 0,9 l/s/m 2 vloeroppervlak met een minimum van 21 l/s. opstelplaats voor een wasautomaat en/of wasdroger < 2,5 m 2 toiletruimte badruimte gemeenschappelijke verkeersruimte opslagruimte afval 14 l/s 0,9 l/s/m 2 vloeroppervlak van die ruimte over ten minste de vereiste breedte van die ruimte. minimaal 100 l/s opstelplaats voor een wasautomaat en/of wasdroger > 2,5 m 2 bergruimte 14 l/s Tabel 2. Vereiste volumestromen volgens het Bouwbesluit. Tabel 3. Aanvullende eisen giw-certificaat afgegeven na 2007. 33 2
Werkvolgorde onderhoud wtw-unit 1. Vraag de bewoner of er klachten zijn over het ventilatiesysteem. 2. Controleer de volgende punten van de kanalen: a. inwendige vervuiling van de kanalen; b. luchtdichtheid van de kanalen en verbindingen; c. toestand van de isolatie en dampremmende laag (vocht); d. vervuiling van de ventielen, de luchtdichte aansluiting op de kanalen en stand van de ventielen. 3. Controleer de volgende punten bij de wtw-unit: a. vervuiling van de filters; b. vervuiling van de motoren en waaiers; c. geluidsniveau motoren en ventilatoren; d. vervuiling van de warmtewisselaar; e. aanwezigheid water in de stankafsluiter van de condensatiewaterafvoer. 4. Controleer de werking van de standenschakelaar of de CO 2 -sensor. 5. Maak de kanalen schoon als dat nodig is. 6. Reinig de ventielen en stel ze eventueel af volgens de inregelgegevens. 7. Plaat de ventielen luchtdicht op de kanalen. 8. Repareer eventuele lekken. 9. Vervang of reinig de filters in de wtw-unit. 10. Reinig de waaiers en de motoren als dat nodig is (eerst de stroom uitschakelen). 11. Reinig de warmtewisselaar als dat nodig is. 12. Controleer de werking van de toerenregeling. 13. Controleer de werking van de bypassregeling. 14. Controleer de werking van de vorstbeveiliging. 15. Controleer de toestand van kabels en de aansluitingen. 16. Vul de stankafsluiter bij. 17. Repareer beschadigde isolatie en de dampremmende laag. 18. Sluit alle deuren en ramen. 19. Zet de standenschakelaar op de middenstand. 20. Meet de volumestroom over de ventielen en vergelijk deze met de inregelgegevens als er onderdelen zijn vervangen, schoongemaakt of opnieuw afgesteld. 21. Vul het onderhoudsrapport, meetrapport en het logboek in. 22. Laat de bewoner tekenen voor akkoord. Bekijk de video op www.installtv.nl gevolgd. Elk fabricaat heeft een eigen methode voor meten en eventueel afstellen. In elk geval moet gedacht worden aan: - schoonmaken of vervangen van de filters; - controleren, bijstellen en/of reinigen van het lamellenblok en reinigen van het luchtcompartiment; - controleren en/of reinigen van de ventilatoren, de motoren en de lagers; - controleren en/of reinigen van de condensatiewaterafvoer en vullen van de stankafsluiter; - controle van de toerenregeling; - controle van de bypassregeling; - controle van de vorstbeveiliging; - controle van de sensoren; - controle en/of repareren van bekabeling. kan worden gesteld dat een verblijfsgebied bestaat uit een of meer verblijfsruimten op eenzelfde verdieping. Een verblijfsruimte is bijvoorbeeld een woon-, werk-, slaap-, of hobbykamer. Voor woningen waarvoor een giw-certificaat (Garantiefonds Instituut Woningbouw) is afgegeven na 2007 gelden de aanvullende eisen uit tabel 3. De afzuigventielen bevinden zich in elk geval in de keuken, badkamer en toilet en eventueel in een berging en/of opslagruimte voor afval. De toevoerroosters bevinden zich in de verblijfsruimten, zoals woon-, slaap-, en hobbykamer. Om de toegevoerde lucht vanuit de verblijfsruimten naar de andere vertrekken te kunnen laten stromen zijn er tussen de vertrekken bouwkundige overstroomopeningen aangebracht. Dat kan bijvoorbeeld een kier onder de deur zijn of een rooster in een wand. Wat gebruikers zelf kunnen onderhouden Omdat het onderhoud van gebalanceerde Luchtvolumestromen De eisen voor luchtvolumestromen zijn sinds 1991 opgenomen in het Bouwbesluit. In tabel 2 zijn deze volumestromen weergegeven. De juiste definitie van verblijfsgebieden en verblijfsruimte zou in het kader van dit artikel te ver voeren. Globaal 4. Vuil kanaal. 5. Filters uitnemen. 33 3
cursussen ventilatiesystemen door het onderhoudsbedrijf elke twee jaar plaatsvindt, moeten de bewoners een deel van het onderhoud zelf doen. Het gaat dan vooral om: - schoonmaken of vervangen van filters in de wtw-unit; - schoonmaken of vervangen van filter in motorloze wasemkap; - schoonmaken van ventielen; - bijvullen van de stankafsluiter van de condensatiewaterafvoer. In het onderhoudscontract staat of het onderhoudsbedrijf deze werkzaamheden standaard uitvoert of niet. Niet iedere bewoner zal dit onderhoud met de juiste frequentie uitvoeren en sommigen vergeten het helemaal. Door het niet tijdig reinigen of vervangen van filters ontstaat een grotere weerstand, waardoor de vereiste luchtvolumestromen niet meer worden gehaald. Bij het schoonmaken van ventielen worden deze soms verwisseld of versteld, waardoor in de ene ruimte te veel en in een andere ruimte te weinig lucht wordt ververst. Bij een niet compleet gevulde stankafsluiter is de kans op stankoverlast klein. Omdat de condensatiewaterafvoer rechtstreeks in verbinding staat met de afvoerventilator, zal er lucht uit de opstellingsruimte en rioollucht worden afgezogen. Hierdoor wordt de capaciteit op de ventielen lager. 6. Meten van de luchthoeveelheid. Cursussen: Sanitaire technieken Sanitaire technieken Voor wie? Ondernemers water, afvoer en sanitair, projectleiders water afvoer en sanitair, tekenaars gebouwinstallaties sanitair, cv en ventilatie. Waar? www.tvvl.nl. Basiskennis installatietechniek Voor wie? Onbekenden met het installatievak, niet-technische medewerkers, administratief medewerkers, magazijnmedewerkers. Waar? www.roinn.nl, www.roi-ar.nl, www.iwmiddenoost.nl, www.iwbrabant.nl, www.installatiewerknoordholland.nl, www.iwzh.nl. Bewerken van koperen buis in de installatietechniek Voor wie? Installatiemonteurs, verwarmingsmonteurs, onderhoudsmonteurs, servicemonteurs. Waar? www.iwzwn.nl. Instructie sanitaire installaties Voor wie? Adviseurs legionellapreventie, installatiedeskundigen, leidinggevende installateurs, medewerkers service en onderhoudsdiensten. Waar? www.isso.nl. Voorschriften water (avwi) voor monteurs Voor wie? Installatiemonteurs, onderhoudsmonteurs, servicemonteurs. Waar? www.mijnkenteq.nl, www.cursusloket.nl, www.iwzwn.nl, www.iwzh.nl. Voorschriften water (avwi) voor installateurs Voor wie? Hoger kaderfunctionarissen, technisch ondersteunend personeel, middenkaderfunctionarissen. Waar? www.mijnkenteq.nl, www.cursusloket.nl. Beveiliging en beheer leidingwaterinstallaties Voor wie? Medewerkers adviesbureaus, technici, tekenaars, installateurs, monteurs. Waar? www.cursusloket.nl, www.isso.nl. Installatiegeluid Voor wie? Opdrachtgevers, adviseurs, ontwerpers, architecten, projectleiders. Waar? www.isso.nl. Meten aan regelorganen en regelsystemen Voor wie? Servicemonteurs koudetechniek (semk), monteurs koudetechniek (Mk). Waar? www.vereniging-orka.nl. Legionellapreventie basiskennis Voor wie? Monteurs, technisch leidinggevenden water, technisch leidinggevenden afvoer, projectleider, servicemonteurs installatietechniek, servicetechnici, technisch leidinggevenden sanitaire technieken. Waar? www.mijnkenteq.nl. Vakbekwaamheid waterleidingtechniek Voor wie? Startende ondernemers, leidinggevende monteurs, chef-monteurs. Waar? www.roctilburg.nl, www.mijnkenteq.nl. Afvoertechniek Voor wie? Installateurs, ontwerpers van sanitaire ruimten, medewerkers utiliteit, medewerkers woningbouw. Waar? www.geberit.nl. * Ga voor het meest actuele overzicht van opleidingen en aanbieders naar www.etalage.otib.nl. 33 4
otib-nieuws Martine Beijer in Promoteam Jonge Vakvrouwen Het pas opgerichte Promoteam Jonge Vakvrouwen van TechniekTalent.nu zet zich de komende tijd in om techniek te promoten bij vrouwen en meisjes. Het promoteam zal zich vooral gaan richten op vrouwelijke bezoekers van onderwijsbeurzen en open dagen. Vanuit hun eigen ervaring is de boodschap van het team: techniek is interessant en er is de komende jaren volop werk in te vinden. Niet alleen voor jongens, maar zeker ook voor meisjes. Het Promoteam bestaat uit vrouwen die allemaal zelf werkzaam zijn in de techniek. Martine Beijer, installateur en eigenaar van een bedrijf dat badkamers ontwerpt en installeert: Ik vind het belangrijk met ons promoteam meisjes te enthousiasmeren voor een baan in de techniek. Ik doe vaker speeddates met meisjes die geïnteresseerd zijn en daar ga ik altijd met hoge hakken en gelakte nagels naartoe, zodat meisjes zien dat er echte vrouwen in de techniek werken! Meer informatie? Kijk op www.techniektalent.nu. Beste Leerbedrijf 2010 bekend Een deskundige jury riep op 2 november Paree Elektro-Telecom uit s-heerenhoek uit tot het Beste Leerbedrijf van Kenteq in 2010. In deze landelijke verkiezing streden vijf leerbedrijven tegen elkaar. Eerder dit jaar werden zij al de beste in de regionale verkiezingen van Kenteq. De jury constateerde tijdens de beoordeling dat er een bijzondere bedrijfscultuur heerst bij Paree, die wordt opgebouwd vanuit een continue aandacht voor ontwikkeling en verankering van kennis en vaardigheden van alle medewerkers. Het bedrijf stimuleert medewerkers daarin hun eigen verantwoordelijkheid te nemen. Daarmee verwerft het een zodanige aantrekkingskracht dat de aanwas van nieuwe mensen vanzelfsprekend is. Ook laaggeschoolden, of degenen die het sociaal maatschappelijk wat moeilijker hebben, worden aangetrokken. Het bedrijf reikt voor hen oplossingsgerichte trajecten aan. Ook het passend proberen in te zetten van vaklieden met een medische historie maakt hier onderdeel van uit. Naast Paree Elektro-Telecom uit s-heerenhoek waren Hekema Elektrotechniek uit Oudewater, Hollander Techniek uit Apeldoorn, Marmix Landbouwmechanisatie en Metalco de Leye uit Oisterwijk genomineerd. Hekema Elektrotechniek kwam in aanmerking voor de tweede prijs en Metalco de Leye nam de derde prijs in ontvangst. De andere twee bedrijven ontvingen een ingelijst certificaat. EuroSkills in Lissabon Van 8 tot en met 11 december worden de Europese kampioenschappen voor vakmanschap gehouden, de EuroSkills. Elke twee jaar vinden deze vakwedstrijden plaats, ditmaal in het Portugese Lissabon. Honderden jongeren uit allerlei vakgebieden strijden met elkaar om de titel Beste vakman/vakvrouw van Europa. De jongens die in Team Nederland de technische installatiebranche vertegenwoordigen, zijn Klaas de Bruin (metalen dakdekken), Bjorn Koekkoek(woninginstallaties), Geert Dorresteijn (koudetechniek) en Gudo Rijk (sanitaire- en verwarmingstechniek). De kandidaten van Team Nederland hebben een eigen community op internet: www. euroskillsteam.nl. Hier kunt u ook terecht voor meer informatie over de wedstrijden. Topstarters Ook dit jaar organiseert Otib weer de TopStartersdagen. TopStarters is hét succesvolle loopbaanevent voor alle jongeren in de technische installatiebranche, waarbij alles draait om vaktrots en werken in de techniek. Tijdens deze dagen worden jongeren uitgedaagd aan de slag te gaan met hun eigen vaardigheden en ontwikkelingsmogelijkheden tijdens leerzame, maar vooral leuke workshops. Deelname aan de TopStartersdagen is gratis. De TopStartersdagen vinden in 2011 plaats op: - 18 januari in het az-stadion, Alkmaar. - 21 januari in het psv-stadion, Eindhoven. - 25 januari in het nac-stadion, Breda. - 31 januari in het Feyenoord-stadion, Rotterdam. - 2 februari in het stadion van fc Utrecht, Utrecht. - 7 februari in Papendal, Arnhem - 9 februari in Abe Lenstra Stadion, Heerenveen Vanaf 15 november is het mogelijk in te schrijven. Kijk voor meer informatie op www.topstarters.otib.nl. 33 5