1 Orde van dienst Zwanenhofviering 10 januari 2016 (Gert van de Bunt) Mededelingen Openingslied Ergens komt een kind vandaan (PP 211) Votum Genade, barmhartigheid en vrede: zij kome ons toe van God de Vader en van Jezus Christus onze Heer. Welkom. Welkom, nog goede wensen, dat mag nog, dat mag trouwens altijd. Een nieuw jaar, een nieuw begin, een nieuwe cyclus met een nieuw thema: Tijd van Leven. Ontleend aan Prediker, door de kerngroep in een nieuw jasje gestoken. Waarbij de vraag blijft: wat blijft er voor onszelf over: te doen, te mogen, te kunnen, binnen het rad van de geschiedenis, die almaar doorgaat Vandaag: Tijd van Opnieuw, aansluitend bij het Hoogfeest van Epifanie, ofwel de Openbaring des Heren. Epifanie staat voor: aan het licht komen, openbaring van nieuw leven Openbaring, nieuw leven is ons aangekondigd, door profeten en zichtbaar geworden in de menswording van God: kind van mensen. Tijd van opnieuw: mooi gezegd maar wat betekent het voor ons? Wij die roepen: jij, jij, jij: kun jij het worden: nieuw? Ik nodig u uit om u mee te laten nemen, door klanken, gebaren en woorden, toen uitgezegd, nu opnieuw- gesproken. Openingsgebed
2 Laten wij bidden: God, Eeuwige, ondoorgrondelijk- ontsnappend aan tijd en duur, verschijn Verlicht ons pad, leer ons kennen, Uw Messias, die dag van nacht wist te maken en oud naar nieuw omvormde. Wees bij ons, vergeef onze leegheid, breng ons tot leven en maak ons nieuw. Dat vragen wij u, al onze dagen hier en nu (Kryie)lied Geschreven staat dat uw Messias komt (TLK 133) Eerste lezing, Jer. 31, 27-34 De dag zal komen spreekt de HEER dat ik Israël en Juda zal inzaaien met mensen en met dieren. Zoals ik niet aarzelde om hen uit te rukken en te verwoesten, af te breken, kwaad te doen en te vernietigen, zo zal ik niet aarzelen om hen te planten en op te bouwen spreekt de HEER. Dan zal men niet meer zeggen: Als de ouders onrijpe druiven eten, krijgen de kinderen stroeve tanden, maar zal wie zondigt om zijn eigen zonden sterven. Wanneer iemand onrijpe druiven eet, zullen zijn eigen tanden stroef worden. De dag zal komen spreekt de HEER dat ik met het volk van Israël en het volk van Juda een nieuw verbond sluit, een ander verbond dan ik met hun voorouders sloot toen ik hen bij de hand nam om hen uit Egypte weg te leiden. Zij hebben dat verbond verbroken, hoewel ze mij toebehoorden spreekt de HEER. Maar dit is het verbond dat ik in de toekomst met Israël zal sluiten spreekt de HEER: Ik zal mijn wet in hun binnenste leggen en hem in hun hart schrijven. Dan zal ik
3 hun God zijn en zij mijn volk. Men zal elkaar niet meer hoeven te onderwijzen met de woorden: Leer de HEER kennen, want iedereen, van groot tot klein, kent mij dan al spreekt de HEER. Ik zal hun zonden vergeven en nooit meer denken aan wat ze hebben misdaan. Tussenzang Ik heb haar lief, uw Thora (TL:K 110-13) Tweede lezing, Ef. 4, 17 5,2 Op gezag van de Heer zeg ik u dus met klem: ga niet langer de weg van de heidenen met hun loze denkbeelden. In hun geest heerst duisternis en ze zijn vervreemd van het leven met God, omdat ze hem niet kennen en hun hart voor hem gesloten hebben. Afgestompt als ze zijn, geven ze zich over aan losbandigheid en storten ze zich in allerlei zedeloze praktijken. Maar zo hebt u Christus niet leren kennen! U hebt toch over hem gehoord, u hebt toch onderricht over hem gekregen? Door Jezus wordt duidelijk dat u uw vroegere levenswandel moet opgeven en de oude mens, die te gronde gaat aan bedrieglijke begeerten, moet afleggen, dat uw geest en uw denken voortdurend vernieuwd moeten worden en dat u de nieuwe mens moet aantrekken, die naar Gods wil geschapen is in waarachtige rechtvaardigheid en heiligheid. Leg daarom de leugen af en spreek de waarheid tegen elkaar, want wij zijn elkaars ledematen. Als u boos wordt, zondig dan niet: laat de zon niet ondergaan over uw boosheid, geef de duivel geen kans. Laat wie steelt niet meer stelen, maar eerlijk de kost verdienen door zelf hard te werken om iets weg te kunnen geven aan wie het nodig heeft. Laat geen vuile taal over uw lippen komen, maar alleen goede en waar nodig opbouwende woorden, die goeddoen aan wie ze hoort. Maak Gods heilige Geest niet bedroefd, want hij is het stempel waarmee u gemerkt bent voor de dag van de verlossing. Laat alle wrok en drift en boosheid varen, alle geschreeuw en gevloek, en alle kwaadaardigheid. Wees goed voor elkaar en vol medeleven; vergeef elkaar zoals God u in Christus vergeven heeft. Volg dus het voorbeeld van God, als kinderen die hij liefheeft, en ga de weg van de liefde, zoals Christus, die ons heeft liefgehad en zich voor ons gegeven heeft als offer, als een geurige gave voor God. Overweging
4 In zowel het OT als in het NT komt het thema van nieuw leven, nieuw begin vaker aan de orde. Dat horen we onder meer in de eerste lezing, van Jeremia. Jeremia leefde in een bijzondere tijd: de tijd van het eigen koninkrijk, de tijd van de Koningen liep ten einde, het volk van Juda kwam steeds meer klem te zitten tussen grootmachten, die elkaar bestreden om de wereldheerschappij: Assyrië aan de ene kant en Babylonië en Egypte aan de andere kant grote problemen, die uiteindelijk leidden tot de ballingschap Een overgangstijd dus, de tijd van Jeremia, met alom bedreiging en onzekerheid Het lijkt wel wat op de tijd, die wij nu doormaken. Geen wonder, dat Jeremia regelmatig somber was en de noodklok luidde Maar Jeremia was niet alleen de onheilsprofeet, getuige de eerste schriftlezing. Bij monde van God (zo spreekt de Heer) wordt er ook hoop geboden: op een nieuwe toekomst, een nieuw verbond, dat in zoverre afwijkt van het eerdere verbond, dat het niet meer de vorige generatie is, waarop je de ellende kan afwentelen: als je - vanaf nu- onrijpe druiven eet, zul je zelf stroeve tanden krijgen. De tijd van bij voorbaat- de anderen de schuld geven: je weet toch waar hij vandaan is uit welke nest hij komt het kan toch ook niet anders dan dat hij zich zo misdraagt : die tijd is voorbij. Vanaf nu ben je zelf verantwoordelijk voor je daden en kun je niemand anders (meer) de schuld geven van de ellende waarin je zit. Verantwoordelijk ben je - vanaf nu-, niet alleen voor de situatie hier aan de overkant, waar het AZC zit, maar verantwoordelijk, niet schuldig, ben je ook voor wat er de laatste dagen is ontstaan in en rond Keulen, verantwoordelijk in wat je erover zegt en wat je ermee doet. En over de wijze van die verantwoordelijkheid heeft Jeremia ons ook nog wat te zeggen: nl. naar de Wet, die Jahweh in ons binnenste heeft neergelegd en die in ons hart is geschreven. Dat betekent dus, zoals ook in de voorbereidingsgroep werd gezegd, dat je wel heel scherp naar jezelf moet en wil kunnen kijken om dat, de Wet van JHWH goed te kunnen verstaan. Geen gejeremieer, geen aangeklaag, geen oppervlakkig gepraat dus op zijn minst
5 Na Jeremia werd ons voorgelezen uit de brief aan de inwoners van Efese. Daarin spoort Paulus hen aan niet te leven als heidenen, maar volgens (de Wet van) Christus. Eén van ons roemt de tekst en typeert deze als praktische wenken om er een fris geestelijk leven op na te houden. Handboek Soldaat, maar dan voor Christenen Ik weet niet hoe Paulus zou hebben gereageerd op deze typering. Afhankelijk van het beeld, dat je hebt van Paulus zou je kunnen denken, dat hij minzaam zou glimlachen en in zachte bewoording nog eens zou vertellen wat hij eigenlijk wil zeggen. Maar je kunt je ook voorstellen, dat hij - getergd- de pen zou pakken en - nogmaals- omstandig zijn bedoeling zou uitleggen. Ik houd het maar op het eerste Karen Armstrong, wereldberoemd schrijfster over religie, publiceerde onlangs een boek over Paulus. Net als zijzelf beschouwt Karen Armstrong Paulus als een kwetsbaar en eenzaam mens, net als u en ik wellicht. Paulus draagt een nogal beladen verleden met zich mee. De weg, die hij als fanatieke christenvervolger ging, was er een om niet erg trots op te zijn. En de weg, die hij - na zijn bekering- volgde, als fervent voorvechter van de nieuwe tijd, (die volgens Christus) was een eenzame weg. Desalniettemin, gedreven door de Liefde en Betrokkenheid, die hij bij Christus had aangetroffen, bleef Paulus er voortdurend op hameren, dat mensen gelijk zijn. Gelijkheid, gelijkheid, gelijkheid', het centrale motto van Paulus. Als er iemand werd gedoopt klonk er, wanneer hij of zij oprees uit het water: 'geen Joden of Grieken meer, slaven of vrijen, mannen of vrouwen!' Dat pikte Paulus op in Antiochië en verspreidde het in heel de Hellenistische wereld. Het is een traditie die teruggaat op Jezus zelf, dat in het koninkrijk van God iedereen aan dezelfde tafel zit. Een absoluut revolutionair idee. De oude scheidingen vallen weg zodra je uit het doopwater oprijst." Het beeld van de nieuwe mens, zoals dat in de tweede lezing naar voren komt, moet tegen deze achtergrond worden gelezen: de scheiding tussen mensen en volkeren houdt op te bestaan. Voortaan zult u verder: in eenheid als individu, onverdeeld als gemeenschap. De oude mens, versleten en uiteengerafeld, zal worden getransformeerd tot nieuw
6 Een nieuwe mens tijd van opnieuw In de voorbereidingsgroep spraken we er uitvoerig over: of het überhaupt wel kan opnieuw beginnen, vast zoals je zit aan je eigen persoonlijke geschiedenis en aan de collectieve geschiedenis waar je deel van uitmaakt. Een nieuwe mens tijd van opnieuw Moet dat zo nodig en wil ik dat wel? Mag ik niet tevreden zijn met wie ik ben en wat ik heb? Ik vermoed, dat Paulus u niet zal zeggen, dat u van alles moet. Hij was geen regeltjesfreak. Wat voor hem gold, en hier lag zijn diepste drive, was de Liefde: Doe alles wat je doet met liefde en niet vanuit eigenbelang'. Of u, ik, tevreden mag zijn? Ik denk, dat Paulus u dat recht niet zal ontzeggen. Immers: het leven, ook dat van ons, is Godsgeschenk. En het kan eenvoudig niet, dat u daar niet tevreden mee zou zijn. Tegelijk, vermoedelijk, zal Paulus ook verwijzen naar de overkant: het AZC, naar Keulen, naar de ongelijkheid en onenigheid, die mensen nog altijd van elkaar verwijdert. Ik vermoed, dat - als u Paulus op de man af zal vragen of u tevreden mag zijn- dat hij u een verhaal zal vertellen: geen moralistisch verhaal van plicht en moeten, maar een verhaal als belofte: een verhaal over de nieuwe mens, over het afleggen van het oude de belofte van gelijkheid, waarin ieder gelijk is aan ieder, geen mens hetzelfde, aan elkaar gelijk. Tijd van leven Tijd van opnieuw Moge het gebeuren... Stilte Lied Tijd van leven (PP 319, TLK 495) Collecte Beurtgebed, Steek ons aan (naar H. Oosterhuis) R. Hierheen adem, steek ons aan, stuur ons uit jouw verste verte: golven licht.
7 L. Welkom armeluisvader, welkom opperschenker, welkom hartenjager, R. Beste tranendroger, lieve zielsbewoner, onze vriend, onze schaduw. L. Rustpunt voor tobbers en zwoegers, een verademing voor krampachtigen ben je. R. Onmogelijk mooi licht, kom in ons hart, overstroom ons. L. God ben jij, zonder jou is alles nacht en ontij, wreedheid, schuld. R. Maar jij maakt ons schoon: Heradem ons, Geef ons water, Zalf onze wonden. L. Verwarm ons, koester ons, raak onze grenzen: zoek ons. Allen: Niets zijn wij zonder jou. Naar jou willen wij toe. Doe ons lachen, steek ons aan. Maak ons nieuw. Onze Vader Onze Vader verborgen (TLK 402)
8 Vredeswens: Ik nodig u uit elkaar vrede toe te wensen. De vrede van Christus, die ons kan oplappen, en ons kan doen opknappen: van oud naar nieuw. De vrede van Christus kome over ons allen. Voorbede Met acclamatie: Maak mij nieuw en zegen ons. Tijd voor uitbundigheid, tijd voor verstilling Laten wij bidden Een nieuw leven beginnen, meermaals roept u ons daar toe op. Kunnen we dat? Wíllen we dat? Mag een mens tevreden zijn met wat hij heeft, doet en gedaan heeft? Of moeten we ons meer moeite getroosten uw koninkrijk nabijer te brengen? Goede God, geef ons voldoende inzicht om ons levenspad tegen uw licht te houden. Accl.: Maak mij nieuw en zegen ons Een nieuw leven beginnen, als je van haard en huis verdreven bent is het geen keuze. Goede God, geef immigranten de kracht en de gelegenheid hier een nieuw leven te beginnen. Geef ons ingezetenen het inzicht dat élk mens van waarde is, of hij van hier is of van elders komt. Accl.: Maak mij nieuw en zegen ons Een nieuw leven beginnen, soms dwingen omstandigheden daar toe. Heugelijke, maar ook droeve omstandigheden briefjes Evt., als je veel intenties hebt, kun je de acclamatie nogmaals doen zingen, nadat jij hebt gezegd: wij bidden u Goede God, geef ons de kracht om het nieuwe leven dat zich voor ons uitstrekt, gestalte te geven. Accl.: Maak mij nieuw en zegen ons
9 Wegzending en zegen Deze dag is een nieuwe dag: Het staren in het verleden voorbij, Er gaat iets nieuws beginnen. Nee, het is al begonnen. Zegen ons, zo vragen wij Zegen ons spreken, Zegen ons oordelen, Zegen ons denken en ons doen. Maak ons nieuwe mensen Van heden, naar toekomst. Maak ons nieuw. Zegene ons daartoe de eeuwige, Die was, die is en die blijft. In de Naam van de Vader, de Zoon en de H. Geest. Slotlied Blijf niet staren (PP 47)