Instructieboekje Acolieten en misdienaars H.-Josephkerk en O.L.V.-Hemelvaartkerk te Gouda Versie 1 oktober 2018
Inhoudsopgave Misdienaar in Gouda... 3 De taak van misdienaar, acoliet en lector... 4 De Eucharistieviering... 5 1. Voorbereidingen in de sacristie... 5 2. Intocht... 6 3. Openingsrite... 7 4. Dienst van het woord... 910 5. Dienst van de eucharistie... 1213 6. Slotriten... 21 De schuldbelijdenis, geloofsbelijdenis en het Onze Vader... 22 De Hoogfeesten in de Katholieke Kerk... 2223 Wist je dat... 2425 2
Misdienaar in Gouda Meisjes en jongens die hun eerste Heilige Communie hebben gedaan, mogen misdienaar zijn. Het is een belangrijke taak, want ze helpen de priester tijdens de Eucharistievieringen in het weekend. Meestal dienen er twee misdienaars samen met een acoliet. Misdienaars dragen een lang wit kleed, een albe met koord en hebben een ketting met een kruisje om. Tijdens de viering dragen ze bijvoorbeeld de kaarsen bij de evangelielezing en helpen bij het klaarmaken van het altaar. Wanneer je misdienaar bent, ben je volgens een beurtenlijst aanwezig in één van onze twee kerken. Het rooster wordt op basis van jouw wensen en die van je ouders samengesteld. Dit boekje geeft informatie over de taken van de misdienaar en acoliet. Er staat een aantal foto s in, die we in de H.-Josephkerk hebben gemaakt. Lees het ook maar eens met je ouders door. Wanneer je vragen hebt, kun je die altijd voor of na de viering aan de priester of één van de acolieten stellen. 3
De taak van misdienaar, acoliet en lector Altaar-assistent is één van de oudste functies binnen de christelijke liturgie. Misdienaars en acolieten hebben als taak om de bisschop of priester te assisteren in de liturgie. Het woord lector komt van de Latijnse woord legere = lezen. Een lector is degene die leest. In de Katholieke Kerk is de lector een leek die in de kerk tijdens de viering: de eerste en tweede lezing, de psalm, het evangelievers, de voorbede en de mededelingen leest. Daar waar de lector de rechterhand van de voorganger is bij het verkondigen van het Woord zijn de misdienaar en acoliet de rechterhand van de priester rondom het altaar. Een acoliet is vaak begonnen als misdienaar en krijgt er als acoliet extra taken bij zoals het uitreiken van de communie en het wieroken. 4
De Eucharistieviering 1. Voorbereidingen in de sacristie Zorg dat je een kwartier voordat de viering begint in de sacristie bent. Je hebt dan voldoende tijd om de albe aan te trekken en de laatste dingen met de priester en de acoliet door te spreken. Vijf minuten vóór de viering zijn jullie met de koster, de lector en de acoliet in de sacristie en worden we samen met de priester stil om ons voor te bereiden op de viering. Voor het vertrek uit de sacristie zeggen we dit gebed: Priester: Allen: Priester: Allen: Onze hulp is in de naam van de Heer. Die hemel en aarde gemaakt heeft. Laten wij gaan in vrede in de naam van de Heer. Amen. Dit gebed staat op een kaartje, dat in de sacristie hangt. Na dit gebed lopen de misdienaars, acoliet, lector en de priester naar de ingang van de kerk en wachten op de bel. 5
2. Intocht Het binnengaan van de kerk wordt de intocht genoemd. De intocht begint als de koster de bel heeft geluid. We houden deze volgorde aan: 1. Voorop loopt de acoliet met het kruis. Als het een hoogfeest 1 is, wordt er wierook meegedragen en loopt de acoliet met de wierook voorop; 2. Daarachter lopen de misdienaars met de kaarsen; 3. Daarachter loopt de lector met het evangeliarium; 4. Achteraan loopt de priester. 1 Alle hoogfeesten staan achterin. 6
3. Openingsrite Bij binnenkomst wordt het intredelied of openingslied door de kerkgangers gezongen. We lopen door het middenpad naar de trappen voor het altaar. De misdienaars (met de kaarsen) stellen zich voor de trap elk ter hoogte van een punt van het altaar op. De acoliet loopt zo ver mogelijk door maar blijft tussen de misdienaars. De priester en de lector staan tussen de acoliet en de misdienaar. Na het buigen lopen we het priesterkoor op. De priester en de lector gaan eerst, gevolgd door de acoliet en de misdienaars. 1. Misdienaars zetten de kaarsen in de standaard en gaan voor hun stoelen staan; 2. Acoliet zet het kruis in de standaard en gaat voor de stoel staan; 3. Lector legt het evangeliarium op altaar en blijft voor de stoel staan; 4. De priester kust het altaar en gaat daarna naar de stoel. 7
Indeling van de stoelen op het priesterkoor: Lector Priester Acoliet Misdienaar Misdienaar De stoel van de priester is goed te herkennen, omdat hij het grootst is. In de H.-Josephkerk zitten de misdienaars naast elkaar aan de linkerhand van de acoliet. De acoliet zit weer aan de linkerhand van de priester. De lector zit aan de rechterhand van de priester, het dichtst bij de kerkgangers. In de O.L.V.-Hemelvaartkerk zitten de misdienaars links op het bankje. De acoliet zit bij de lector en de priester. Christelijke begroeting en inleiding Schuldbelijdenis Loflied (Gloria) Openingsgebed We maken met de priester een kruisteken en blijven samen met hem staan. Tekst staat op blz. Heer, ontferm u. Eer aan God Priester spreekt dit uit. De acoliet houdt het gebedenboek leesbaar voor de priester. 8
4. Dienst van het woord Eerste lezing Psalm Tweede lezing Lector loopt naar het altaar, buigt en neemt het lectionarium mee naar de ambo en leest de eerste lezing. Kerk bidt of zingt een psalm. Lector leest de tweede lezing. Halleluja Het Halleluja wordt gezongen en evangelievers wordt gelezen en daarna wordt het Halleluja herhaald (in de vastentijd is er geen Halleluja). Zodra het Halleluja wordt gezongen en in de vastentijd dus direct na de tweede lezing, pakken de misdienaars de kaarsen en gaan bij de ambo staan waar de priester de evangelielezing gaat lezen: In de H.-Josephkerk staan de misdienaars ieder aan een kant van de priester bij de ambo en kijken elkaar dus aan. In de O.L.V.-Hemelvaartkerk staan de misdienaars beiden aan rechterzijde van de priester (aan de linkerkant is te weinig ruimte voor de misdienaar). Ze staan tussen de ambo en het altaar en de kleinste misdienaar staat aan de kant van de kerkgangers. Als er wierook is biedt de acoliet het wierookvat aan de priester aan, die er korreltjes op zal gooien. Vervolgens geeft hij het wierookvat aan de priester, die het evangelie zal bewieroken. Daarna geeft de priester het terug aan de acoliet, die plaats neemt achter de priester en het wierookvat rustig heen en weer zwaait. 9
De priester leest de evangelielezing en misdienaars staan naast hem met de kaarsen. De priester sluit de evangelielezing af met de acclamatie: Priester: Allen: Woord van de Heer. Wij danken God. 1. Misdienaars zetten de kaarsen weer in de standaard en gaan zitten; 2. Acoliet hangt het wierookvat terug of geeft het aan de lector, waarna die het klaarmaakt voor de dienst van de eucharistie. Hierna gaat acoliet zitten. 10
Preek (Homilie) Geloofsbelijdenis Voorbede + acclamatie Priester preekt. We gaan staan en zeggen of zingen de geloofsbelijdenis. Tekst staat achterin. Priester leidt in, Lector bidt voorbede en elke voorbede eindigt met: Zo bidden wij. Allen: Heer onze God, wij bidden u, verhoor ons. 11
5. Dienst van de eucharistie Bereiding van de gaven De misdienaars helpen de acoliet bij het klaarmaken van het altaar en houden deze volgorde aan bij het brengen van de gaven naar het altaar: 1. Kelk met kelkdoekje + palla en corporale 2. Ciborie + hostieschalen (alleen de gevulde) 3. Wijn- en waterampullen 4. Eventueel wierook (dit doet de acoliet) 5. Handwassing 12
Vervolgens zal de acoliet het altaar gereed maken. Hij/zij doet dit als volgt: 1. Vouw de corporale uit (niet te dicht bij de rand neerleggen); 2. Plaats de grote hostie midden onder op de corporale; 3. Neem de cibories en hostieschalen aan en plaats deze eerst rechts en dan links boven op de corporale; 4. Bied hostie aan de priester aan. Deze komt dan vanaf zijn stoel naar het altaar en neemt de hostie aan. 5. Bied het kelkdoekje aan de priester aan. De acoliet houdt de kelk vast terwijl de misdienaars het wijn en water aan de priester aangeven. De priester voegt wijn en water samen. Bij het aanbrengen van de gaven maken de misdienaars een lichte buiging naar de acoliet. De kosters kunnen het weleens in een andere volgorde hebben neergezet, maar hou dan wel de juiste volgorde aan bij het brengen van de gaven. Wierook Als er wordt gewierookt, zal de acoliet hier zorg voor dragen. Nadat hij/zij klaar is bij het altaar gaat hij/zij het wierookvat pakken. Als de priester klaar is met zijn riten biedt de acoliet, net als met het evangelie, het wierookvat aan de priester aan, zodat hij er korreltjes op kan gooien. Vervolgens neemt de priester het wierookvat over en bewierookt het altaar. Vervolgens geeft hij het terug aan de acoliet die daarna eerst de priester bewierookt (2 maal midden, 2 maal rechts, 2 maal links) en tot slot de kerkgangers op eenzelfde wijze. Hierna hangt de acoliet het wierookvat weg. 13
Handwassing De ene misdienaar legt de doek over de arm en pakt de schaal. De tweede misdienaar pakt de kan met water en giet wat water over de handen van de priester. De priester pakt de doek van de arm en droogt zijn handen. De misdienaars zetten de spullen terug op de credenstafel. Na het klaarmaken van de tafel blijven de misdienaars en de acoliet bij het altaar staan. Eén misdienaar staat bij de altaarbel op de credenstafel, de andere staat aan de andere kant samen met de acoliet om de priester heen. 14
Collecte De misdienaars lopen naar de collectanten toe en nemen de collecteschalen van de collectanten in ontvangst. Ze zetten de schalen aan de voet van het altaar neer. Dit gebeurt alleen als de misdienaars klaar zijn bij het altaar. Als dit niet het geval is zal de acoliet deze taak overnemen. Daarna gaan de misdienaars weer op hun plek bij het altaar staan. 15
Gebed over de gaven Eucharistisch gebed Priester spreekt dit gebed uit. Priester spreekt dit gebed uit. Inleidende dialoog Prefatie Alle kerkgangers gaan staan. Heilig (Sanctus) en vervolg eucharistisch gebed.! Eén misdienaar belt 3x kort bij de opheffing van het Brood.! Eén misdienaar belt 3x kort bij de opheffing van de Beker. Communieritus Onze Vader Vlak voor het Onze Vader komen diegenen, die de H. Communie gaan uitreiken bij het altaar staan. Dit kan een lector of een koorlid zijn. Allen bidden het Onze Vader. 16
Vredesgebed en vredeswens Priester geeft misdienaars en anderen bij het altaar een hand en zegt: Vrede van Christus. Iedereen bij het altaar en de mensen in de kerk wensen het elkaar toe. Vervolgens blijft de priester bij het altaar en gaan lector en misdienaars de kerk in om de vrede te wensen aan de kerkgangers op de voorste rijen. Indien vooraf afgestemd met de koster haalt de acoliet de eucharistische reserve uit het tabernakel. Bij afwezigheid van acoliet neemt de lector deze taak op zich. Broodbreking Lam Gods (Agnus Dei) De personen, die bij het altaar staan ontvangen samen de H. Communie. Wacht even met nuttigen totdat iedereen de H. Communie ontvangen heeft. De misdienaars krijgen (vanwege hun jonge leeftijd) de kelk niet aangeboden. Uitreiking van de communie De misdienaars pakken de kaarsen. Eén misdienaar loopt naar de vaste plek waar de priester de communie gaat uitreiken en de andere misdienaar loopt naar de vaste plek waar de acoliet de communie gaat uitreiken. De misdienaar loopt dus niet mee met de priester of acoliet langs de banken, maar gaat alvast op de vaste plek staan. In de H.-Josephkerk zijn die plaatsen vanaf het altaar gezien bij de linkerbeuk en in het middenpad. Wanneer de communie in de linkerbeuk door de acoliet is uitgereikt loopt de misdienaar met de 17
kaars met de acoliet mee om vervolgens in het middenpad de communie uit te reiken. De misdienaar stelt zich zo op, dat er aan beide kanten een kaars is, zoals op de foto s is te zien. In de O.L.V.-Hemelvaartkerk gaan de misdienaars eerst elk op de plek bij een zijbeuk staan waar communie wordt uitgereikt. Als degene die uitreikt klaar is bij de zijbeuk lopen ze mee naar de vaste plek in het middenpad. Als de communie ook in het middenpad is uitgereikt, lopen ze tegelijk met de priester terug en zetten de kaarsen weer in de standaard. 18
Middenpad (H.-Josephkerk) Zijbeuk (H.-Josephkerk) Middenpad (H.-Josephkerk) 19
Eén van de misdienaars assisteert de priester met het reinigen van de kelk door er water in te gieten. De acoliet brengt ondertussen de geconsacreerde gaven terug naar het tabernakel. Als de acoliet terug is, ruimt hij/zij de rest van het altaar af met hulp van de misdienaars. Eerst gaan de hostieschalen terug naar de credenstafel. Vervolgens ruimt de acoliet de kelk, het kelkdoekje, de palla en de corporale af en geeft het geheel aan een misdienaar, die het weer op de credenstafel zet. De misdienaars en acoliet gaan daarna weer terug naar hun stoel. Stil gebed Gebed na de communie Priester spreekt dit gebed uit. 20
6. Slotriten Mededelingen / slotwoord Lector leest de mededelingen voor. Wegzending Zegenbede Slotlied en uittocht Bij het begin van het slotlied gaan priester, lector, acoliet en misdienaars vóór de trappen met het gezicht naar het altaar staan op dezelfde manier als bij het begin. Alles (dus ook de kaarsen) blijft achter bij het altaar. Alleen bij een Hoogfeest worden de kaarsen en het kruis wel meegenomen (niet de wierook). Aan het einde van het slotlied (hoofdknik van de priester) buigen we en lopen door het middenpad naar achter in de kerk (hier kwamen we ook vandaan). Acolieten en misdienaars voorop, daarna lector en daarna priester. Achter in de kerk geven we elkaar een hand, wensen elkaar een zalige communie en een goede zondag. De priester blijft achter in de kerk staan om de kerkgangers een hand te geven. De acolieten, misdienaars en lector lopen via het tabernakel, waar zij knielen, terug naar de sacristie. De koster luidt de bel. 21
De schuldbelijdenis, geloofsbelijdenis en het Onze Vader Schuldbelijdenis Ik belijd voor de almachtige God, en voor u allen, dat ik gezondigd heb in woord en gedachte, in doen en laten, door mijn schuld, door mijn schuld, door mijn grote schuld. Daarom smeek ik de heilige Maria, altijd maagd, alle engelen en heiligen, en u, broeders en zusters, voor mij te bidden tot de Heer, onze God. Priester: Moge de almachtige God zich over ons ontfermen, onze zonden vergeven en ons geleiden tot het eeuwig leven. Amen. Geloofsbelijdenis Ik geloof in God, de almachtige Vader, Schepper van hemel en aarde. En in Jezus Christus, Zijn enige Zoon, onze Heer. Die ontvangen is van de Heilige Geest, geboren uit de maagd Maria. Die geleden heeft onder Pontius Pilatus, is gekruisigd, gestorven en begraven. Die nedergedaald is ter helle, de derde dag verrezen uit de doden. Die opgestegen is ten hemel, zit aan de rechterhand van God, de almachtige Vader. Vandaar zal Hij komen oordelen de levenden en de doden. Ik geloof in de heilige Geest, de heilige katholieke Kerk, de gemeenschap van de heiligen, de vergeving van de zonden, de verrijzenis van het lichaam en het eeuwige leven. Amen. Onze Vader Onze Vader, die in de hemel zijt, Uw naam worde geheiligd, Uw rijk kome, Uw wil geschiede op aarde zoals in de hemel. Geef ons heden ons dagelijks brood en vergeef ons onze schulden, zoals ook wij vergeven aan onze schuldenaren en breng ons niet in beproeving, maar verlos ons van het kwade. 22
De Hoogfeesten in de Katholieke Kerk Op deze feestdagen wordt er ook wierook meegedragen. 8 december: Maria Onbevlekt Ontvangen 25 december: Hoogfeest van de geboorte van de Heer (Kerstmis) 1 januari: Feest van de Heilige Maria, Moeder van God 6 januari: Hoogfeest van de Openbaring van de Heer (wordt in de liturgie gevierd op de zondag na 1 januari als 6 januari op een weekdag valt) 19 maart: Heilige Jozef Paasfeest: variabele datum 25 maart: Aankondiging van de Heer/Maria Boodschap Hemelvaart van de Heer: variabele datum Pinksteren (variabele datum, zevende zondag na paaszondag = 50 dagen na Pasen) Hoogfeest van de H. Drie-eenheid (zondag na Pinksteren = Drievuldigheidszondag) Sacramentsdag Heilig Hart van Jezus (derde vrijdag na Pinksteren) 24 juni: Geboorte van de Heilige Johannes de Doper 29 juni: Hoogfeest van de Heilige Petrus en Paulus, apostelen 15 augustus: Maria-Tenhemelopneming 1 november: Allerheiligen 7 november: Heilige Willibrordus Christus Koning van het Heelal (eind november, 34e en laatste zondag van het liturgisch jaar) Feest van de kerkwijding 23
Wist je dat de tafel waar de kelk, de pateen (hostieschoteltje), de hosties en de ampullen met water en wijn op staan, de credenstafel wordt genoemd? Het is de plaats waar de misdienaars de gaven gaan halen om ze bij de offerande naar het altaar te brengen. in het tabernakel de geconsacreerde (gewijde) hosties worden bewaard. Er brandt altijd een kaars, vaak in rood glas, in de buurt van het tabernakel. Dit noemen wij de godslamp. het kleed dat jullie tijdens de mis dragen een albe heet. Het Latijnse woord alba betekent wit. Ons woord albe is afgeleid van het latijn "alba vestis" en betekent "wit kleed". Niet alleen de misdienaars dragen een albe. Ook de priester draagt een albe onder zijn andere gewaden. Dit witte kleed verwijst naar het doopkleed. in de kasten van de sacristie gewaden in verschillende kleuren hangen? Ze worden door de priester gedragen tijdens de eucharistieviering. Vier kleuren zijn van belang om te onthouden: wit, rood, paars en groen. Overal in de wereld worden dezelfde kleuren gebruikt. Wit staat voor zuiverheid, heiligheid en vreugde. [ FEEST ] De priester draagt een wit kazuifel op alle feestdagen, tijdens de kersttijd en tijdens de paastijd. 24
Rood, een vurige kleur, wordt vooral op Pinksterdag gebruikt. [ VUUR ] Want toen daalde de Heilige Geest neer in de gedaante van vurige tongen boven de hoofden van de apostelen. Rood is ook de kleur van bloed: daarom wordt het ook gebruikt bij de viering van martelaren. Dat zijn mensen die omwille van hun geloof hun leven hebben gegeven. Paars is een wat sombere kleur. [ VOORBEREIDING ] Deze kleur past bij droeve vieringen (begrafenis) en bij een tijd van boete en bezinning (veertigdagentijd = vasten). Zo is paars ook de kleur van de advent (voorbereiding op Kerstmis). Groen is de kleur van de natuur [ GEWOON ] Deze kleur staat voor het begin van het nieuwe leven. Daarom is het ook de kleur van de hoop en van eeuwig leven. De priester draagt groen in de gewone tijd door het jaar. Kijk volgende week eens welke kleur de priester draagt en waarom? 25