Behandeling van spataderen 1
Inleiding Deze folder geeft u een globaal overzicht van de klachten en oorzaak van spataderen (varices) en de meest gebruikelijke behandelingsmogelijkheden. Het is goed u te realiseren dat bij het vaststellen van een aandoening de situatie voor iedereen weer anders kan zijn. Wat zijn spataderen en hoe ontstaan ze? Alvorens hier op in te gaan, is het verstandig eerst iets uit te leggen over het systeem van bloedvaten in het lichaam. Slagaders zijn bloedvaten, waarin het transport plaatsvindt van bloed naar alle delen van het lichaam. Aders zijn bloedvaten, waarin het transport plaatsvindt van bloed weer terug naar het hart. Spataderproblemen doen zich voornamelijk aan de benen voor. Hier moet het bloed van de tenen in de aderen helemaal terug kunnen stromen naar het hart. Om te voorkomen, dat het bloed weer naar beneden zakt, zijn er kleppen in deze aderen. Helemaal boven in het been, in de lies en in de knieholte zitten de belangrijkste kleppen. Op die plaatsen komen een oppervlakkige en een diepliggende ader samen. In de oppervlakkige ader, die vrij dicht onder de huid loopt, doen zich de meeste spataderproblemen voor. Door verschillende oorzaken kunnen de kleppen in deze ader gaan lekken: insufficiënt worden. Bijvoorbeeld omdat er te veel druk op de kleppen komt te staan en deze bezwijken. Of omdat het bloedvat wijder wordt en de kleppen niet goed meer kunnen sluiten. Of omdat de kleppen zelf zwak zijn aangelegd. Wanneer de kleppen lekken, wordt de druk onder die kleppen in de ader groter. Hoe groter de druk, des te wijder het bloedvat, waardoor er meer kleppen bezwijken. Na verloop van tijd worden de gevolgen zichtbaar als spataderen: uitgezette, onder de huid gelegen, kronkelend verlopende aderen. 2
Wie krijgt spataderen? Eigenlijk kan iedereen spataderen krijgen, maar er zijn mensen, of groepen mensen, die 'vatbaarder' voor spataderen kunnen zijn: - Mensen, bij wie het in de familie voorkomt. - Zwangere vrouwen hebben een verhoogde kans op het ontstaan van spataderen. - Mensen, die veel en lang moeten (stil) staan tijdens hun werk of bezigheden. - Mensen, die in het verleden trombose in een been hebben gehad. Door de trombose kunnen de kleppen beschadigd zijn, waardoor ze kunnen gaan lekken. Welke klachten kunnen spataderen geven? Vaak bestaat er slechts een cosmetisch bezwaar: men vindt zo'n zichtbaar bloedvat op het onderbeen een lelijk gezicht. Sommige mensen met spataderen hebben echter jeuk of pijn of een onrustig gevoel in het onderbeen, soms met krampen. Soms kan er huiduitslag ontstaan, of een verkleuring (bruine vlekken), of kan er zich een aderontsteking of een spataderbloeding voordoen. In het ergste geval ontstaat er een 'open been': dan is er een huidzweer, die maar niet wil genezen. Is er nog nader onderzoek nodig? Afhankelijk van de bevindingen van de arts kan nader onderzoek gewenst zijn. Doorgaans zal dat bestaan uit een Doppler of Duplex onderzoek. Dat is een onderzoek met ultrageluidsgolven, waarbij een indruk kan worden verkregen over de doorgankelijkheid van de bloedvaten, de stroomrichting van het bloed en de functie van de kleppen. Het onderzoek is volstrekt pijnloos, onschadelijk (geen stralen) en wordt poliklinisch uitgevoerd. Wat zijn de behandelingsmogelijkheden? Afhankelijk van de uitgebreidheid van de aandoening en de eventuele bevindingen bij Doppler of Duplex onderzoek, zijn er verschillende mogelijkheden van behandeling. De spataderen worden daarbij weggehaald, 'dicht'- of 'weg' gespoten en/of dichtgedrukt. U kunt ze gerust missen, omdat het bloed langs een andere weg kan stromen en de spatader toch niet meer goed als ader functioneerde. 3
Gecombineerde behandeling Wanneer de klep in de lies en/of knieholte lek is kan met een kleine snede in de lies of in de knieholte de verbinding van de oppervlakkige stamader met de grote beenader worden opgeheven. Ook andere zijverbindingen met de oppervlakkige stamader worden dan opgeheven. Deze ingreep kan vaak onder plaatselijke verdoving worden uitgevoerd. Aansluitend of later poliklinisch worden vervolgens de spataderen op het been 'weg' gespoten. Volledig chirurgische behandeling Wanneer er meerdere lekke kleppen zijn in de oppervlakkige stamader, wordt deze stamader meestal weggehaald. In de lies en/of knie wordt dezelfde procedure uitgevoerd, zoals hierboven beschreven. Daarna wordt via een kleine snede onder de knie of bij de enkel met een speciaal instrument (de stripper) de ader uit het been verwijderd. In het gebied waar de ader heeft gezeten ontstaat vaak een bloeduitstorting, die in de loop van een aantal weken vanzelf wegtrekt. Bij uitgebreide spatadervorming kunnen tijdens dezelfde ingreep de overige uitgezette zijaderen via kleine sneetjes onderhuids verwijderd worden. Eventuele restanten kunnen later zo nodig 'weg' gespoten worden. Bij 'open benen' kan het ook voorkomen dat een operatie gewenst is. Dan worden plaatselijke verbindingen tussen het oppervlakkige en diepe adersysteem in de omgeving van het open been opgeheven. Afhankelijk van de uitgebreidheid van de operatieve behandeling van spataders geschiedt de operatie in een kortdurende opname of in dagbehandeling. De operatie wordt verricht onder algehele anesthesie (narcose), met een ruggenprik of onder plaatselijke verdoving. Het 'weg' spuiten van spataderen (sclerotherapie) Door het inspuiten van een bepaalde vloeistof in de spatader, die vervolgens wordt afgedrukt, wordt een reactie in de ader teweeg gebracht. Deze reactie moet ervoor zorgen dat de ader dicht 'plakt'. Na verloop van tijd is de spatader veranderd in een litteken en nauwelijks meer te zien. Het lijkt dus of hij is 'weg' gespoten. Het inspuiten van de vloeistof gebeurt met een heel dun naaldje en vaak zijn er meerdere prikjes nodig. 4
Steunkousen Wanneer het diepe adersysteem niet goed meer functioneert, bijvoorbeeld als gevolg van een doorgemaakte trombose, is men wel eens terughoudend met het weghalen van spataderen. In dat geval worden elastische steunkousen als behandeling geadviseerd. Ook wanneer er om medische redenen bezwaren zijn tegen een operatie kunnen elastische steunkousen uitkomst bieden als behandeling. Mogelijke complicaties Van de operatieve behandeling Geen enkele ingreep is vrij van de kans op complicaties. Zo zijn er bij de operatieve behandeling van varices de normale risico's op complicaties van een operatie, zoals trombose, nabloeding, wondinfectie. Het optreden van een bloeduitstorting komt vaak voor. Het kan wat hinderlijk zijn, maar is meestal niet ernstig en het trekt doorgaans in de loop van enkele weken vanzelf weer weg. Echte nabloedingen komen weinig voor. Ook het risico op infectie is niet groot. Wanneer de stamader moet worden weggehaald, kan dat een enkele keer gepaard gaan met een letsel van een begeleidende zenuw, die pal naast het bloedvat loopt. Dat kan dan nabij de voet een wat dovig gevoel tot gevolg hebben, soms tijdelijk, soms blijvend. Van de sclerotherapie De ingespoten vloeistof geeft wel ter plaatse in de ader een reactie, maar heeft verder weinig bijwerkingen voor de rest van het lichaam. Een hoogst enkele keer komt er wel eens een overgevoeligheidsreactie voor. Sclerotherapie kan soms resulteren in een bruine verkleuring van de huid. Deze trekt niet altijd weg. Het komt wel eens voor dat de injectievloeistof naast het bloedvat terecht komt. Het is dan mogelijk dat de huid ter plaatse stuk gaat. 5
De nabehandeling Na een operatieve behandeling en na het 'weg' spuiten van spataderen wordt aansluitend een drukverband of elastische windsel om het been aangelegd. Dit moet ervoor zorgen, dat de vorming van bloeduitstortingen beperkt blijft en dat de spataderen worden dichtgedrukt, zodat ze dicht kunnen raken. Meestal wordt geadviseerd een dergelijk verband of windsel enkele dagen (twee á drie) doorlopend te dragen (ook 's nachts). Daarna wordt de elastische kous of windsel alleen overdag gedragen gedurende vijf á zes weken. Geadviseerd wordt de kous of windsel aan te doen voordat u het bed uit komt en ze s avonds voor het naar bed gaan weer uit te doen. Meestal kunt u na 2 dagen wel weer even zonder kousen onder de douche. Na het douchen zo snel mogelijk weer gaan liggen om na enkele minuten de kousen aan te kunnen doen. Veel lopen is goed en dat mag al zo snel als mogelijk is na de behandeling. Lang staan moet vermeden worden en wanneer u zit, is het verstandig de benen hoog te houden. Ook is het beter enkele weken niet te sporten. De hechtingen kunnen na ongeveer vijf á tien dagen worden verwijderd, afhankelijk van de plaats waar de hechtingen zitten. Tot slot Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen dan kunt u contact opnemen met de polikliniek Chirurgie van maandag t/m vrijdag tussen 09.00 12.00 uur op telefoon (0223) 69 62 37. 6
66797-PK127-01/06 Deze folder is een uitgave van het Gemini Ziekenhuis 7