Nederlandse praktijkrichtlijn Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. NPR 2901 (nl) Technische productdocumentatie - Tekeningen voor de werktuigbouw - Samenvatting van elementaire regels in normen Technical product documentation - Drawings for mechanical engineering - Summary of elementary rules in standards ICS 01.100.20 mei 2004
NPR 2901 Normcommissie 400 007 "Technische Productdocumentatie" Apart from exceptions provided by the law, nothing from this publication may be duplicated and/or published by means of photocopy, microfilm, storage in computer files or otherwise, which also applies to full or partial processing, without the written consent of the Netherlands Standardization Institute. The Netherlands Standardization Institute shall, with the exclusion of any other beneficiary, collect payments owed by third parties for duplication and/or act in and out of law, where this authority is not transferred or falls by right to the Reproduction Rights Foundation. Auteursrecht voorbehouden. Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Nederlands Normalisatie-instituut niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Het Nederlands Normalisatie-instituut is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor verveelvoudiging te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden, voor zover deze bevoegdheid niet is overgedragen c.q. rechtens toekomt aan de Stichting Reprorecht. Although the utmost care has been taken with this publication, errors and omissions cannot be entirely excluded. The Netherlands Standardization Institute and/or the members of the committees therefore accept no liability, not even for direct or indirect damage, occurring due to or in relation with the application of publications issued by the Netherlands Standardization Institute. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het Nederlands Normalisatie-instituut en/of de leden van de commissies aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdend met toepassing van door het Nederlands Normalisatie-instituut gepubliceerde uitgaven. 2004 Nederlands Normalisatie-instituut Postbus 5059, 2600 GB Delft Telefoon (015) 2 690 390, Fax (015) 2 690 190
Inhoud Voorwoord... 2 1 Onderwerp en toepassingsgebied... 3 2 Soorten documenten... 3 2.1 Tekeningen... 3 2.2 Schema's... 3 2.3 Stuklijsten... 3 3 Tekenbladen... 4 3.1 Vouwen en inhechten van afdrukken van tekenbladen... 4 3.2 Titelblok... 4 4 Algemene weergave van producten... 4 4.1 Schalen... 5 4.2 Lijnen... 5 4.3 Aanzichten... 6 4.3.1 Plaatsing van aanzichten (projectiemethoden)... 6 4.4 Doorsneden en doorsnijdingsvlakken... 7 5 Geschreven informatie... 8 6 Tekenwijze van bijzondere elementen en producten... 8 6.1 Schroefdraden... 8 6.2 Afsteekpunten en centergaten op gedraaide werkstukken... 9 6.3 Vertandingen van tand- en kettingwielen... 9 6.4 Assen met spievertanding ( splines )... 10 6.5 Veren... 10 6.6 Wentellagers... 11 6.7 Afdichtingen... 11 6.8 Staven en profielen... 11 6.9 Lasverbindingen... 11 6.10 Pijpleidingen en toebehoren... 12 6.11 In een matrijs gevormde, gegoten of gesmede producten... 12 7 Lengte- en hoekmaten en hun toleranties... 13 7.1 Maatinschrijving... 13 7.2 Gangbare lengte- en hoekmaten... 14 7.3 Lengte- en hoektoleranties... 14 7.3.1 Algemene lengte- en hoektoleranties... 14 7.3.2 Toleranties voor passingen... 14 7.3.3 Toleranties voor gietwerk... 15 8 Geometrische toleranties... 15 8.1 Tolerantieprincipes... 15 8.1.1 Omhullende-principe... 15 8.1.2 Onafhankelijkheidsprincipe... 16 8.2 Inschrijving van geometrische toleranties... 16 8.3 Maximum- en minimummateriaalprincipe...17 8.4 Meten van geometrische toleranties... 17 8.5 Praktijkvoorbeelden... 17 9 Oppervlaktegesteldheid... 17 9.1 Ruwheid... 18 9.2 Oppervlakte-onvolkomenheden... 18 9.3 Kanten en hoeken... 18 10 Uitgangsmateriaal en behandeling... 19 Bijlage A Verwijzing naar NEN-bundels... 20 1
Voorwoord In de serie Nederlandse praktijkrichtlijnen verschijnen publicaties van informatief karakter, zoals toelichtingen op normen, constructieve mogelijkheden, werkmethoden en fabricagegegevens. Aan deze publicaties kan geen normatieve waarde worden toegekend. 2
Technische productdocumentatie Tekeningen voor de werktuigbouw Samenvatting van elementaire regels in normen 1 Onderwerp en toepassingsgebied Deze praktijkrichtlijn geeft een overzicht van de meest elementaire regels en aanbevelingen, ontleend aan de in Nederland geldige normen voor technische productdocumentatie (TPD) en geometrische productspecificatie (GPS). Zij is bedoeld als eerste ingang en informatiebron voor iedereen die werktuigbouwkundige tekeningen moet maken en/of lezen en voor studenten en docenten in het technisch onderwijs in de werktuigbouwkunde. Om de omvang van deze praktijrichtlijn beperkt te houden, zijn alleen de meest elementaire regels en aanbevelingen opgenomen; voor meer informatie wordt in de tekst verwezen naar de betrokken normen. In de bijlage is aangegeven in welke normbundels deze normen zijn opgenomen. 2 Soorten documenten De belangrijkste documenten, nodig om producten te specificeren, zijn tekeningen, schema s en stuklijsten. Daarnaast kunnen aanvullende documenten worden gemaakt, zoals montagevoorschriften, meetvoorschriften enz. 2.1 Tekeningen De verschillende soorten tekeningen zijn gedefinieerd in ISO 10209-1. De meest voorkomende tekeningen zijn de monotekening en de samenstellingstekening. Op een monotekening wordt slechts één, niet verder te ontleden product getekend, voorzien van alle eisen die nodig zijn om het getekende product te vervaardigen. Op een samenstellingstekening wordt een product getekend om te laten zien hoe dat product uit verschillende onderdelen is opgebouwd. Deze onderdelen worden op de samenstellingstekening aangeduid met stuknummers op de wijze zoals aangegeven in NEN-EN-ISO 6433. 2.2 Schema's De opbouw van een procesinstallatie wordt doorgaans in schematische vorm op tekenbladen weergegeven, waarbij de onderdelen in de vorm van symbolen worden weergegeven. Voor stroomschema s van procesinstallaties en de bijbehorende symbolen voor apparatuur en leidingen geldt NEN-EN-ISO 10628; voor de bijbehorende procesbesturingsschema s gelden op internationaal niveau ISO 3511-1 t.m. ISO 3511-4 en in Nederland NEN 3157 en NEN 3347. Hydraulische en pneumatische schema s worden getekend volgens NEN-ISO 1219-2, de bijbehorende symbolen zijn op internationaal niveau vastgelegd in ISO 1219-1 en in Nederland in NEN 3348. 2.3 Stuklijsten Bij elke samenstellingstekening hoort een stuklijst waarop gegevens worden vermeld die nodig zijn om alle onderdelen, waaruit de samenstelling is opgebouwd, te kunnen identificeren. In de Angelsaksische landen wordt dit de bill of material (BOM) genoemd. De stuklijst mag op de samenstellingstekening zelf worden vermeld (bij voorkeur boven het titelblok) of in een apart document met hetzelfde identificatienummer als de samenstellingstekening. Nadere regels zijn vastgelegd in NEN-ISO 7573. 3
3 Tekenbladen Om archivering van tekenbladen mogelijk te maken, hebben zij genormaliseerde formaten, de zgn. A-formaten. Deze formaten zijn vastgelegd in NEN-EN-ISO 5457. Er mag geen groter formaat worden gebruikt dan strikt noodzakelijk is om het product duidelijk leesbaar weer te geven. 3.1 Vouwen en inhechten van afdrukken van tekenbladen Om afdrukken van tekenbladen, groter dan A4, in ordners of mappen te kunnen opbergen, worden ze gevouwen en ingehecht op de wijze zoals in NEN 379 is vastgelegd. 3.2 Titelblok Tekenbladen worden voorzien van een titelblok waarin bepaalde gegevens in verschillende velden worden vastgelegd. Het titelblok staat in de rechteronderhoek van het tekenblad. In ISO 7200 en NEN 5308 is vastgelegd welke gegevens in het titelblok worden vermeld. Om de tekening te kunnen identificeren, staan de volgende gegevens altijd in het titelblok: de naam van de wettige eigenaar van de tekening; het identificatienummer van de tekening; de datum waarop de tekening is uitgegeven en eventueel is gewijzigd; het bladnummer; het totaal aantal bladen. Alle andere gegevens worden alleen vermeld voorzover ze voor het beheren en lezen van de tekening nodig zijn. en hiervan zijn: de naam van de tekenaar; de data van vrijgave voor bijv. prototypebouw of serieproductie; de schaal (zie ook 4.1.); de toegepaste projectiemethode (zie ook 4.3.1); algemene toleranties (zie ook 7.3.1); de algemene oppervlakteruwheid (zie ook 9.1); het uitgangsmateriaal en de behandeling (zie ook 10). Een aantal gegevens kan reeds aanwezig zijn op voorbedrukte tekenbladen zoals het formaat, de wettige eigenaar, en toelichtende teksten die het invullen van de velden vergemakkelijken. 4 Algemene weergave van producten Op de tekening wordt de eindtoestand van het product weergegeven. Alle gegevens die nodig zijn om deze eindtoestand te bereiken, worden op de tekening of bijbehorende documenten vermeld. Daarbij kan ook naar andere documenten worden verwezen. De tekening behoort eenduidig en ondubbelzinnig te zijn en dus geen ruimte open te laten voor verschillende interpretaties. De afbeeldingen worden op schaal getekend, dus de verhoudingen in de afbeeldingen komen overeen met de werkelijke verhoudingen in het product. Basiseisen voor de weergave van producten op tekening zijn vastgelegd in NEN-ISO 128-1. 4
4.1 Schalen Niet al te grote producten worden op ware grootte getekend. Grote producten kunnen worden verkleind en hele kleine producten kunnen vergroot worden weergegeven. Aanbevolen schalen zijn vastgelegd in NEN-ISO 5455. De schaal wordt zo gekozen dat alle relevante details goed zichtbaar zijn. De gekozen schaal wordt als volgt in het titelblok vermeld: voor afbeeldingen op ware grootte: SCHAAL 1 : 1 voor vergrotingen: SCHAAL X : 1 voor verkleiningen: SCHAAL 1 : X Een uit een bepaalde afbeelding uitgelicht detail kan op een grotere schaal worden weergegeven dan die afbeelding zelf. Deze grotere schaal wordt bij het detail vermeld, zie ook NEN-ISO 128-34, hoofdstuk 11, en het voorbeeld in figuur 1. Figuur 1 Weergave van een detail op grotere schaal 4.2 Lijnen De afbeelding en bijbehorende informatie wordt op tekening met verschillende lijnsoorten weergegeven. De lijnsoorten voor werktuigbouwkundige tekeningen zijn vastgelegd in NEN-ISO 128-24. De meestvoorkomende lijnsoorten en hun belangrijkste toepassingen zijn vermeld in tabel 1. De verhouding tussen dunne en dikke lijnen is 1 : 2. De in de praktijk meest gebruikte lijndikten zijn 0,25 mm voor de dunne lijnen en 0,5 mm voor de dikke lijnen. 5
Tabel 1 Lijnsoorten en hun toepassing Lijnsoort doorlopende dikke lijn Belangrijkste toepassingen zichtbare kanten zichtbare begrenzingslijnen lijnen voor pijlen voor aanzichten en doorsneden doorlopende dunne lijn maatlijnen maathulplijnen aanhaal- en verwijzingslijnen arceringen vouw- en zetlijnen doorlopende dunne lijn met zigzags onderbreking in aanzichten en doorsneden dunne streeplijn dikke gemengde streeplijn dunne gemengde streeplijn niet-zichtbare kanten niet-zichtbare begrenzingslijnen begrenzingen van bijzondere gebieden doorsnijdingslijnen (zie ook 3.4) hartlijnen symmetrielijnen steekcirkels 4.3 Aanzichten Meestal lukt het niet om te volstaan met één afbeelding en zal, om alle relevante informatie te kunnen verstrekken, het product in verschillende aanzichten worden weergegeven, bijvoorbeeld in een voor- en bovenaanzicht. De aanzichten zijn 90 ten opzichte van elkaar georiënteerd (orthogonale weergave), maar indien nodig voor een duidelijke interpetatie van de tekening, mogen ook aanzichten onder een andere hoek dan 90 worden gekozen. Hiermee kunnen schuinliggende elementen zo worden weergegeven dat men er loodrecht op kijkt. 4.3.1 Plaatsing van aanzichten (projectiemethoden) Het aanzicht met de meeste informatie wordt als hoofdaanzicht gekarakteriseerd en heeft zelf geen aanduiding. De overige aanzichten worden aangeduid met een hoofdletter, te beginnen met A. In het hoofdaanzicht worden de overige aanzichten aangeduid met een pijl in de richting van het aanzicht en de bijbehorende hoofdletter. De overige aanzichten mogen ten opzichte van het hoofdaanzicht vrij op het tekenblad worden geplaatst. Deze methode van plaatsen van aanzichten wordt ook wel de pijlmethode genoemd en is vastgelegd in NEN-ISO 128-30. Zie ook figuur 2. Als alternatief kan men de aanzichten plaatsen volgens het eerste kwadrant (de zgn. Europese projectiemethode) of het derde kwadrant (de zgn. Amerikaanse projectiemethode). Daarbij worden de bovengenoemde pijlen en hoofdletters weggelaten, maar dan wordt in het titelblok van de tekening het bijbehorende grafische symbool voor de projectiemethode weergegeven. Deze methoden zijn vastgelegd in bijlagen A en B van NEN-ISO 128-30. Daarmee heeft de internationale normcommissie ISO/TC 10 voor technische productdocumentatie willen aangeven dat zij de voorkeur geeft aan de pijlmethode. Het verdient aanbeveling om binnen een bedrijf te kiezen voor één projectiemethode voor alle tekeningen. Meer informatie over projectiemethoden (ook andere dan de hierboven genoemde) is te vinden in NEN-ISO 5456-1 t.m. NEN-ISO 5456-4. 6
Figuur 2 Plaatsing van aanzichten volgens pijl 4.4 Doorsneden en doorsnijdingsvlakken Indien met aanzichten nog niet alle relevante informatie kan worden verstrekt, kunnen ook doorsneden worden weergegeven. Een doorsnede wordt aangeduid met twee gelijke hoofdletters met een liggend streepje ertussen. In het betrokken aanzicht wordt het doorsnijdingsvlak aangeduid met een doorsnijdingslijn (een dikke gemengde streeplijn volgens NEN-ISO 128-24), waarbij dezelfde hoofdletters aan het begin en eind van die lijn worden vermeld. De doorsnijdingslijn mag worden onderbroken, behalve op plaatsen waar zij van richting verandert, zie ook figuur 3. Figuur 3 Plaatsing en aanduiding van doorsneden 7
Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214 2600 WB Delft NEN Standards Products & Services Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg 6 2623 AX Delft Ja, ik bestel ex. nl Technische productdocumentatie - Tekeningen voor de werktuigbouw - Samenvatting van elementaire regels in normen 32.00 T (015) 2 690 390 F (015) 2 690 271 www.nen.nl/normshop Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via www.nen.nl/normshop Gratis e-mailnieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze e-mailnieuwsbrieven. www.nen.nl/nieuwsbrieven Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V E-mail Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: 015 2 690 271 E-mail: klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2018, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon 015 2 690 391, dagelijks van 8.30 tot 17.00 uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: www.nen.nl/leveringsvoorwaarden. LEREN, WERKEN EN GROEIEN MET NEN preview - 2018