Documentaire ruilverkaveling en streekverbetering groot succes Op 4 november jl. was de première van de documentaire over de ruilverkaveling en streekverbetering die rond 1960 heeft plaatsgevonden in polder de Zeevang. Het maken van de documentaire was het initiatief van de historische verenigingen van Middelie, Oosthuizen en Warder. De weken na de première is de documentaire vertoond in Hobrede, Beets, Warder, Oosthuizen en als laatste in Kwadijk. Het succes was enorm. Overal zaten de zalen bomvol. In totaal zijn er ongeveer 550 mensen komen kijken! De reacties waren enthousiast. Herkenning van hoe het vroeger was en verwondering hoeveel er is veranderd. Er was alom bewondering voor de manier waarop producer Erik Willems en cameraman Kester Dixon deze documentaire gemaakt hebben. de streek op de schop, de samenleving op zijn kop Dat was in 1960 terecht het motto. Het maken van de plannen had lang geduurd. Dat startte in 1948. Aanvankelijk was de idee om uit te gaan van een plan om het versnipperde land te ruilen, zodat dit allemaal dicht om de bestaande boerderijen in onze lintdorpen zou komen. Daarmee was echter één grote barrière niet weggenomen. Nog steeds was een groot deel van het land alleen per boot bereikbaar. Dat kostte niet alleen veel tijd, maar maakte het ook onmogelijk om met moderne landbouwmachines bij het land te komen. De boten waren te klein voor de tractoren, maaimachines en hooiwagens. Dat was voor een groep vooral jonge boeren destijds aanleiding om een andere aanpak voor te dragen. Al het land moest per as, met de tractor, bereikt kunnen worden. Dat betekende dat er boerderijen naar de polder verplaatst moesten worden en er wegen aangelegd moesten worden om die boerderijen te kunnen bereiken. Wegen zoals de Klemweg, Burgemeester Kooimanweg, Oosterweg, Westerweg en Molenweg. Dat plan werd in 1955 met een enorme meerderheid door de boeren goedgekeurd. 26 nieuwe boerderijen moesten worden gebouwd en 23 kilometer wegen moest worden aangelegd. Op de onderstaande afbeelding ziet u het plan. 1
plan ruilverkaveling met 26 nieuwe boerderijen en 23 kilometer nieuwe wegen ook streekverbetering Een andere en betere inrichting van het gebied was niet genoeg. De landbouworganisaties, de belangenverenigingen van de boeren, zorgden ervoor dat er ook een streekverbetering kwam. Boeren kregen voorlichting over hoe ze gebruik konden maken van de nieuwste ontwikkelingen in de veehouderij. De vrouwen in de streek kregen voorlichting over hoe zij de woning van de nieuwe boerderij optimaal konden gebruiken. Omdat de boerderij veel efficiënter was ingericht, zouden de boeren vaker naar huis komen. Het huis moest een echt thuis worden. Dus werden er lessen gegeven in koken en het maken van een leuke siertuin. Maar ook in hoe de vrouwen de administratie van de boerderij konden doen. En hoe zij hun woordje konden doen, door trainingen in discussiëren. Zoals Hanna Kooiman in de documentaire zegt eigenlijk was het een emancipatiebeweging. Of zoals Clara van Zoelen zei vroeger waren er voor de vrouwen de drie K s: de keuken, de koeien en de kinderen. Dat wilde men anders. Vrouwen wilden vol in de maatschappij staan. Die kans lieten vele vrouwen zich niet afnemen. De voorlichting was een groot succes. Dat gold overigens ook voor de voorlichting voor de boeren. vertoning in Warder groot succes! Op 13 november was de vertoning in Warder. Bij de aankondiging was al aangegeven dat het wel eens heel druk kon worden. Dat bleek een terechte waarschuwing te zijn. De zaal zat al goed vol toen om 20:00 uur de ledenvergadering begon. Toen die om 20:30 uur was afgelopen, stroomde de zaal snel helemaal vol. Ongeveer 110 mensen waren er aanwezig! Het programma begon dan ook wat vroeger dan was aangekondigd. geschiedenis ruilverkaveling 2
Rob van Gerve hield eerst een presentatie over de ontwikkeling van de ruilverkaveling in Nederland. Die begon al in 1916, tijdens de Eerste Wereldoorlog, bij het dorpje Ballum op Ameland. Het grondgebruik was daar enorm versnipperd. Rob liet het voorbeeld zien van boer Dirk. Die had 12 hectare grond, verdeeld over meer dan 250 percelen! Veel van die percelen waren zo klein dat ze nauwelijks terug te vinden waren. Daarom was de gewoonte om in het najaar, als het perceel weer klaar werd gemaakt voor de volgende lente, met de schop je eigen voorletter in het land te spitten. In de eerste periode was de ruilverkaveling nog helemaal een private aangelegenheid. De toenmalige Koninklijke Nederlandse Heidemaatschappij zorgde waar gewenst voor de deskundige ondersteuning. In die periode was er een tekort aan productie van voedsel in Nederland. Wij produceerden te weinig voor onze eigen behoefte. Dat was een belangrijke reden voor de overheid om ook een rol te nemen bij het productiever maken van het platteland. Zo kwam er in 1924 de ruilverkavelingswet. Daarin regelde de overheid dat zij voortaan de regie over de ruilverkaveling ging voeren. Dat betekende ook een forse financiële bijdrage. Heel belangrijk in die wet was dat bij een meerderheid van 50 % van de betrokken boeren en 50 % van het land, de ruilverkaveling door ging. Wie niet wilde, moest dus meedoen. intensieve voorlichting voor de oorlog Tot en met de Tweede Wereldoorlog was het lastig om de boeren in beweging te krijgen, ondanks de intensieve voorlichting die het rijk gaf. Direct na de oorlog veranderde dat. Niet alleen de steden, maar ook het platteland had zwaar geleden. In 1953 kwam daar de watersnood bovenop. De productie van ons voedsel stond er slecht voor. Alle reden om fors in te grijpen. Onder de leiding van Sicco Mansholt is dat gebeurd. Veel grotere gebieden dan voorheen werden onder handen genomen. Er werden veel grotere boerderijen gesticht dan voorheen. Samen met de herverkaveling en het 3
stichten van nieuwe boerderijen werden ook de wegen en de waterlopen aangepakt. De schaallvergroting betekende eveneens dat veel kleinere boerenbedrijven verdwenen. Die grootschaligheid en een groot accent op een hogere productie van de landbouw zette door tot in de 60-er jaren. Daarna kregen natuur, landschap en later recreatie en leefbaarheid van het platteland een steeds grotere rol. Vertegenwoordigers uit die sectoren kregen ook zitting in de commissies die de plannen voorbereidden. Ruilverkaveling veranderde in landinrichting. Dat werd in 1985 beklonken in de toenmalige landinrichtingswet. documentaire raakt mensen Toen startte de film. Een aantal mensen, die voor de documentaire geïnterviewd waren, zat in de zaal. Siem Bakker, een van de jonge boeren van destijds, Piet Visser die wist hoe destijds de boerderijen werden gebouwd en Clara van Zoelen. Clara binnenkort 90 jaar! - kwam helemaal uit Oostvoorne om de vertoning mee te maken. In de documentaire komt ook Ali Vink voor. Haar man en zij verhuisden destijds van een boerderij in Middelie naar de Molenweg. Helaas is Ali inmiddels, op hoge leeftijd, overleden. Twee van haar dochters waren al bij de première in Middelie. Eén van haar dochters was uit Sneek naar Warder gekomen om hier de documentaire niet te missen. bomvolle zaal bij première in Middelie De afgeladen zaal leefde volmondig mee. De herkenning van de situatie zoals het vroeger was, de herkenning van de mensen die toen een rol speelden en die geïnterviewd zijn om hun herinneringen te vertellen. Er werd ook flink gelachen, zoals toen Jack Steenman vertelde hoe zijn vader destijds op de wc boven de sloot zat, deur met hartje open, en tegenover hem aan de andere kant van de sloot buurman Dirk Vink. Samen namen de heren, onder het doen van hun behoefte en de broek op de enkels, de week rustig door. Of toen Clara van Zoelen antwoordde op de vraag of zij nu echt nooit weerstand had ondervonden toen zij de vrouwen voorlichtte hoe zij vol in de maatschappij konden staan. Nee, zei Clara met 4
pretoogjes, eigenlijk heb ik nooit tegenwerking ondervonden. Misschien was die er wel een beetje, maar daar heb ik nooit wat van gemerkt. En misschien was dat ook wel goed... Na afloop kon iedereen nog nagenieten bij een tentoonstelling van foto s over de ruilverkaveling en de streekverbetering. Overal waren mensen met elkaar in gesprek. Het was een flink gekakel. En zo kwam een einde aan een gedenkwaardige en geslaagde avond. 5