Radio 4 presenteert... series Bolsjoj, Mariinski en de Ballets Russes / Muzikale Meesterwerken / Sint-Petersburg 10 vrijdag 11 februari 2011, 20.15 uur inleiding Huib Ramaer 19.30 uur 2011 1 Radio Filharmonisch Orkest Andrew Grams DIRIGENT Arturo Muruzabal CELLO Igor Stravinsky Scherzo à la russe (1943-45) 1882-1971 Dmitri Kabalevski Celloconcert nr. 2 in G op. 77 1904-1987 (1964) I. Molto sostenuto. Allegro molto e energico. Tempo I. Cadenza (Tempo I rubato - Allegro molto agitato) II. Presto marcato: Cadenza (L istesso tempo - Molto sostenuto) III. Andante con moto. Allegro agitato. Molto tranquillo PAUZE Pjotr Iljitsj Tsjaikovski Balletmuziek uit: 1840-1893 Doornroosje (1888-89) Het Zwanenmeer (1876)
>> 2 Na afl oop van het concert blijven de buffetten geopend. De programmatoelichtingen van de concerten zijn enkele dagen vóór het concert te lezen op www.trosklassiek.nl en www.radio4.nl/devrijdagvanvredenburg. U wordt verzocht hoesten en andere storende geluiden tot een minimum te beperken. Signalen van mobiele telefoons en horloges kunnen musici en luisteraars ernstige overlast bezorgen. Dit concert wordt door de TROS rechtstreeks uitgezonden op Radio 4. Het concert van het Groot Omroepkoor (vrijdag 21 januari jl. in de Utrechtse Jacobikerk) wordt op zondag 13 februari om 20.00 uur via Cultura24 uitgezonden. De beelden zijn te zien via www.cultura24.nl en via de digitale kabelverbindingen.
Zwanenmeer en meer vrijdag 11 februari 2011, 20.15 uur 3 Wie kan zich Rusland nog voorstellen zonder het luisterrijke balletverleden in het Mariinski en het Bolsjoj Theater van het Zwanenmeer en Doornroosje van Tsjaikovski? In dit programma flankeert deze onsterfelijke balletmuziek een zelden uitgevoerd werk van Russische bodem: het Tweede celloconcert van Dmitri Kabalevski. Het is een van de vruchten van de geweldige Russische celloschool, waarvoor grootheden als Wilhelm Fitzenhagen en Karl Davydov, de tsaar aller cellisten, in de negentiende eeuw al de fundamenten legden. Stravinsky s Scherzo à la russe markeert zijn zoektocht naar een nieuw bestaan in de Verenigde Staten. Russen in Amerika Tijdens de oorlogsjaren kregen Amerikaanse componisten compassie met hun Russische collega s in bezet gebied. Brieven en telegrammen werden uitgewisseld, verzoeken van de componistenbond om bladmuziek naar Rusland te sturen ingewilligd. Gekluisterd aan de radio luisterden velen naar Sjostakovitsj Leningrader symfonie, waaronder Igor Stravinsky die in september 1939 Frankrijk had verlaten voor de Verenigde Staten. Al groeide Dmitri Sjostakovitsj in de VS uit tot de grootste held, Kabalevski werd ook een vertrouwde naam, stelde de Amerikaanse componist Aaron Copland in zijn memoires vast. Copland kreeg zelfs de indruk dat Kabalevski het seizoen 1941-42 méér werd uitgevoerd dan welke Amerikaanse componist ook. Op Amerikaanse bodem trouwde Stravinsky in maart 1940 met Vera Sudeikin. In Europa had hij een heel leven achter zich gelaten. Kort nadat zijn oudste dochter in 1938 was bezweken aan tuberculose in een sanatorium, stierf ook zijn eerste vrouw. Zijn eigen conditie was eveneens verslechterd. Tijdens tournees bleek het zonrijke klimaat van Californië heilzaam. Weg uit Europa, wilde Igor op naar Amerika, waar het leven nog ordelijk was. De meest diverse klussen brachten brood op de plank, zoals een bewerking voor klein orkest van een pas de deux uit Tsjaikovski s ballet
4 Doornroosje in opdracht van het New Yorkse Ballet Theatre (waarvan veel leden zich bij het geallieerde leger hadden aangesloten). Filmbazen in Hollywood zagen in deze Russische componist een geschikte kandidaat voor een epos over een Russisch dorpje dat zich kranig weert tegen de nazi s: The North Star met liedteksten van Ira Gershwin. Onenigheid over het drakerige script en het contract leidde tot een breuk. Collega Aaron Copland klaarde de klus wel en won een Oscar. Stravinsky legde zijn filmmuziek op de stapel nader te recyclen materiaal en was opgelucht dat hij van het filmproject verlost was. Paul Whiteman (opdrachtgever van Gershwins Rhapsody in blue) vroeg Stravinsky de verweesde filmmuziek te transcriberen voor diens populaire Symphonic Jazz Orchestra. Als atypische jazz kreeg het Scherzo à la russe op 5 september 1944 zo zijn radiopremière op het Blue Network van NBC. Whiteman nam het scherzo veel te snel, vertelde Stravinsky later aan Robert Craft. Na deze omzwervingen vond het scherzo een geschikter thuis in de vanavond gespeelde versie voor symfonieorkest met harp, piano en slagwerk en koperblazers die Stravinsky in mei 1945 voltooide. Het lastigst vond Stravinsky het harp en piano in toom te houden in de canon van het ingetogen Trio, in de jazzversie gezet voor mandoline en gitaar. Maart 1946 kon Stravinsky als dirigent zelf Igor Stravinsky
het tempo bepalen bij de première met het San Francisco Symphony Orchestra. In het spectaculaire syncopische rondzoeven van trompetten, trombones en hoorns is nog het stempel van Stravinsky s allereerste idee te herkennen: twee accordeons in tegenbeweging laten spelen. Het notenmateriaal van het Scherzo à la russe is gebaseerd op een bundel Russische volksliederen, door Stravinsky op de kop getikt in Los Angeles. George Balanchine maakte in 1972 een choreografie voor zijn dansers in rijk versierde Russische boerenkostuums voor een opvoering in het Stravinsky Ballet Festival in New York. 5 Kabalevski In het najaar van 1959 bezocht ook Dmitri Kabalevski de Verenigde Staten. Hij maakte deel uit van een Sovjetdelegatie van componisten rond het officiële eerste bezoek van staatshoofd Chroesjtsjov op uitnodiging van president Eisenhower. En in zijn koffer droeg hij zijn Eerste celloconcert (1948) bij zich. Kabalevski was vanaf 1932 tot een leidende positie in het Russische muziekleven opgeklommen. Hij was in 1904 geboren in Sint Petersburg als zoon van een wiskundige. Na de Oktoberrevolutie van 1917 verhuisde de familie naar Moskou, waar Kabalevski zijn pianostudie begon aan het Skrjabin Muziekinstituut. Hij gaf pianolessen en verdiende een cent bij als begeleider Dmitri Kabalevski van zwijgende films onder het witte doek. Vanaf 1925 studeerde Kabalevski aan het conservatorium bij Georgy Catoire (een leerling van Ljadov en Rimsky-Korsakov) en bij Nikolaj Mjaskovski (boezemvriend en mentor van Prokofjev). Kabalevski publiceerde artikelen over muziek waarin hij modernistische en conservatieve stromingen met elkaar probeerde te verzoenen. Zo raakte hij in 1932 betrokken bij de oprichting van de Unie van Sovjetcomponisten. Hij was getuige van de proclamatie van het sociaal realisme als maatgevende richting voor de kunsten in 1932. Hij was getuige van het rampjaar 1948, waarin de beruchte partijbons Zjda-
6 nov componisten aanklaagde wegens bourgeoisformalisme. En hij maakte ook de relatieve dooi mee die intrad na de dood van Stalin in 1953. Intussen hield Kabalevski talloze speeches, deed hij foute en goede dingen, deelde hij berispingen uit en minstens zoveel lofprijzingen en prijzen. Vijf jaar na zijn bezoek aan de Verenigde Staten droeg Kabalevski zijn Tweede celloconcert (1964) op aan de Russische meestercellist Daniil Sjafran (1923-1997). Samen voerden ze het werk uit met het Filharmonisch Orkest van Leningrad. Grote contrasten tussen desolate pizzicato s, dankbare cantilenes, typisch Russische berenbassen en frenetieke passages van het middenluik Allegro molto e energico vormen de aantrekkingskracht van het eerste deel. Vanaf de solocadens gaat het attacca naar het door de altsaxofoon opgestuwde Presto marcato (deel II). Fagot en gestopte trompet roepen halverwege een Peter en de Wolf-achtige spanning op, waarna de cellist zich in zijn hoogste register begeeft. Slagwerk leidt naar de tweede solocadens. Ingetogen rustmomenten en heftige uitroepen monden uit in de lyriek van het Andante con moto (deel III). Interrupties van het frenetieke motief uit het eerste deel wisselen zich af met door de hobo omlijstte nostalgie. Wij beweren geenszins dat ons leven en onze kunst zich zonder problemen ontwikkelen. Wij schamen ons evenmin dat wij in het verleden fouten hebben gemaakt. Kabalevski tegen journalisten in de VS Zwanenmeer en Doornroosje Een kleine eeuw eerder was Pjotr Iljitsj Tsjaikovski met familieleden bijeen in Lamenka. Dat was in de zomer van 1871. Zijn nicht Anna Davydov herinnerde zich later hoe haar muzikale oom een familievoorstelling Het meer van de zwanen opzette, een kinderballet waarin ze zelf optrad als Cupido en haar oom Modest als prins. Prachtige houten zwanen waar ze met haar zus op schommelde hadden nog lang in huis gestaan. Thema van het sprookje was de liefde die de doden tot leven kan wekken. In het tsarenrijk keken serieuze componisten neer op het metier van de balletcomponist. Balletmuziek moest slechts elegant zijn, zonder pretenties, als een goede zus, zoals een criticus het formuleerde. Voor vrijgevochten geesten een weinig uitdagende zaak. César Cui noemde zich op balletgebied daarom bewust ignoramus, een onwetende. Balletwerk? Dat liet je over aan mindere goden als Léon Minkus en Alexander
Pjotr Iljitsj Tsjaikovski Serov, huiscomponisten van dansmeesters als Arthur Saint-Léon en de grote Marius Petipa. Zo niet Tsjaikovski. Het Zwanenmeer, zijn eerste ballet uit 1876, was in menig opzicht een experiment. Hij schreef aan Rimski-Korsakov dat hij het werk deels voor het geld had aangenomen en deels omdat hij al lang de innerlijk drang voelde zich aan balletmuziek te wagen. Tsjaikovski zorgde voor een revolutie in de balletmuziek en Marius Petipa nam hem volkomen serieus, gaf heel precies aan wat voor muziek hij waar wilde hebben en waarom. In het ballet Doornroosje kwam deze samenwerking in de jaren 1888-1890 tot een hoogtepunt. Ivan Vsevolozjki, directeur van de Keizerlijke theaters, stelde voor het scenario te baseren op het zeventiende-eeuwse sprookje van Charles Perrault. Zo zou de wereld van het hof van Lodewijk XIV opgeroepen kunnen worden. Petipa ontwierp een zeer gedetailleerde opeenvolging van dansen, waarin metrum, tempo en duur duidelijk waren gespecificeerd. Tsjaikovski schreef met Doornroosje zijn rijkste en meest perfecte balletpartituur. Hij ontwierp volkomen nieuwe orkestrale combinaties, waarvan hij hoopte dat ze heel fraai en interessant zijn. Zo wist Tsjaikovski de weinig dramatische structuur van dit sprookje over goed en kwaad in luisterrijke sferen te treffen. Van het verhaal moest het publiek het volgens hem ook niet hebben, want: Naar het ballet gaan voor het plot, is alsof je naar de opera zou gaan voor de recitatieven. Na afloop van de première van het spektakel op 15 januari 1890 in het Mariinski Theater bedankte tsaar Alexander de Derde Tsjaikovski met de woorden: Heel aardig. Huib Ramaer 7
uitvoerenden 8 Andrew Grams, dirigent De Amerikaanse dirigent Andrew Grams stond al voor orkesten in Cleve land, Philadelphia, Chicago, Detroit en Washington, maar ook elders, zoals in Montreal, Lyon, Birmingham, Melbourne, Rome, Den Haag, Hamburg en Malmö. Hij ontwikkelde zich onder de hoede van Franz Welser- Möst, was assistent-dirigent van het Cleveland Orchestra van 2004 tot 2007 en verzorgde daar in 2006 zijn eerste optreden met Schönbergs Zweite Kammersymphonie. Dit seizoen vermeldt Andrew Grams debuut bij het BBC Symphony Orchestra in Londen, bij het Radio Filharmonisch Orkest en bij het Orkest van de Beethovenhalle in Bonn. Verder keert Grams terug naar het Residentie Orkest, en naar orkesten in Hamburg, Malmö, Ottawa en Utah. In 2002 werd Andrew Grams assistant-dirigent van het Reading Symphony Orchestra in Pennsylvania, waar hij terugkeerde als dirigent in 2005. In 2003 studeerde hij bij David Zinman, Murry Sidlin en Michael Stern aan de American Academy of Conducting tijdens het Aspen Music Festival. Andrew Grams groeide op in Severn in Maryland en dirigeerde op zijn zeventiende het World Youth Symphony Orchestra bij het Interlochen Arts Camp in Michigan. Andrew Grams COLOR STAN
Arturo Muruzabal, cello Arturo Muruzabal werd geboren in Vittoria in een familie van musici. Hij studeerde cello bij Enrique Correa aan het conservatorium van Madrid, en trad voor de Spaanse televisie op in concerten van Boccherini en Saint- Saëns. Hij vervolgde zijn cellostudie in Duitsland bij Marcal Cervera en studeert kamermuziek bij Nicolas Chumachenco. Van 1984 tot 1989 was hij solocellist van het Orkest van de Spaanse Radio en Televisie, een tijd waarin hij veel solo s verzorgde bij andere Spaanse orkesten, onder meer het Celloconcert van Elgar, Don Quichot van Richard Strauss, het Tripelconcert van Beethoven en wereldpremières van werken van Spaanse componisten. In 1989 werd Arturo Muruzabal solocellist van het Radio Filharmonisch Orkest, waarmee hij onder meer de Nederlandse première van het laatste stuk van Olivier Messiaen verzorgde, naast de weduwe van de componist, Yvonne Loriod. Hij speelde het Tweede celloconcert van Penderecki onder leiding van de componist, een uitvoering die in heel Europa werd uitgezonden. Verder nam Arturo Muruzabal met de Radio Kamer Filharmonie de drie celloconcerten van Julius Röntgen op. Arturo Muruzabal gaf masterclasses Arturo Muruzabal in Nederland, Spanje, Brazilië en de VS. Hij is in Spanje oprichter van de Academie voor Moderne Muziek, samen met de dirigent Arturo Tamayo. Arturo treedt regelmatig op met DJ Pablo Muruzabal in cross-over projecten. Momenteel is Arturo Muruzabal solocellist van de Radio Kamer Filharmonie en het Radio Filharmonisch Orkest en treedt regelmatig op in binnen- en buitenland. 9
10 Radio Filharmonisch Orkest Het Radio Filharmonisch Orkest werd in 1945 opgericht door Albert van Raalte. Het orkest werd na hem geleid door achtereenvolgens Paul van Kempen, Bernard Haitink, Jean Fournet, Willem van Otterloo, Hans Vonk, Sergiu Comissiona en Edo de Waart. Sinds september 2005 is Jaap van Zweden chef-dirigent en artistiek leider. In het seizoen 2011-2012 gaat Amerikaanse dirigent James Gaffigan een verbintenis aan als vaste gastdirigent van het Radio Filharmonisch Orkest tot einde seizoen 2014-2015. Markus Stenz volgt Jaap van Zweden als chef-dirigent op met ingang van het seizoen 2012-2013. Het Radio Filharmonisch Orkest werkte samen met tal van befaamde gastdirigenten, onder wie Leopold Stokowski, Kirill Kondrasjin, Antál Dorati, Riccardo Muti, Kurt Masur, Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas, Gennady Rozhdestvensky en Valery Gergiev. Het orkest speelde de (Nederlandse) premières van werken van onder anderen Koechlin, Martin, Franssens, Koolmees, Padding, Francesconi, Janáček, De Raaff, Oestvolskaja, Vriend en Rijnvos. Het orkest staat in dienst van de Publieke Omroep en is prominent aanwezig in de series NTR Zaterdag- Matinee en Het Zondagochtend Concert in het Amsterdamse Concertgebouw, alsook in De Vrijdag van Vredenburg te Utrecht. Daardoor kan het zich in het Nederlandse muziekleven opmerkelijk profileren door bijzonder geprogrammeerde symfonische concerten en concertante opera-uitvoeringen. Eerste uitvoeringen in Nederland en wereldpremières zijn daarbij regelmatig aan de orde. Het Radio Filharmonisch Orkest treedt bij gelegenheid ook op in het buitenland. Olivier Messiaens meesterwerk La Transfiguration de Notre Seigneur Jésus- Christ, uitgevoerd in de ZaterdagMatinee in juni 2008 door Radio Filharmonisch Orkest en Groot Omroepkoor onder leiding van Reinbert de Leeuw, oogstte in september 2008 tijdens het Festival Musica in Straatsburg buitengewoon enthousiaste kritieken. Met chef-dirigent Jaap van Zweden was het Radio Filharmonisch Orkest in oktober 2009 te gast op het Sun Festival in Singapore. In maart 2010 vonden concertreizen plaats naar Groot-Brittannië, Duitsland en Oostenrijk. De omvangrijke cd-catalogus van het Radio Filharmonisch Orkest wordt in het seizoen 2010-2011 aangevuld met nieuwe opnamen in de veelgeprezen Sjostakovitsj- en Bruckner-reeks voor respectievelijk het label BIS en Challenge Records International. Tevens worden cd-opnamen gemaakt van Union square dance for 2 identical orchestras van Richard Rijnvos. WWW.RADIOFILHARMONISCHORKEST.NL
Radio Filharmonisch Orkest CHEF-DIRIGENT Jaap van Zweden ERE-DIRIGENT Edo de Waart EERSTE VIOOL Joris van Rijn Mitcho Dimitrov Alexander Baev Fred Gaasterland Alberto Johnson Natalia Gabunia Mariska Godwaldt Masha Iakovleva Kerstin Kendler Karina Korevaar Anna Korpalska Pamela Kubik Theo Ploeger Pieter Vel Ruud Wagemakers ALTVIOOL Francien Schatborn Huub Beckers Arjan Wildschut Igor Bobylev Martina Forni Erik Krosenbrink Robert Meulendijk Ewa Wagner Annemieke Huls Ruben Sanderse CELLO Michael Stirling Anton Istomin Eveline Kraayenhof Wim Hülsmann Harm Bakker Mirjam Bosma Crit Coenegracht Anneke Janssen Rebecca Smit Arjen Uittenbogaard SAXOFOON Femke IJlstra HOBO Hans Wolters Sandra Simon Monje ALTHOBO Yvonne Wolters KLARINET Diede Brantjes Sergio Hamerslag FAGOT Jos Lammerse Birgit Strahl contrafagot Desirée van Vliet HOORN Petra Botma Toine Martens Fréderick Franssen Anneke Vreugdenhil PAUKEN Bas Voorter SLAGWERK Hans Zonderop Vincent Cox Esther Doornink Harry van Meurs HARP Ellen Versney PIANO Stephan Kiefer 11 TWEEDE VIOOL Casper Bleumers Eveline Trap Andrea van Harmelen Sarah Loerkens Jill Bernstein Michiel Eekhof Odilia Fiedler Yvonne Hamelink Annemarie van Helderen Robbert Honorits Guido Muller Nienke Teuben Laura Frenkel Françoise van Varsseveld CONTRABAS Rien Wisse Wilmar de Visser Walter van Egeraat Annika Hope Edward Mebius Stephan Wienjus Eduard Zlatkin Marijn van Prooijen FLUIT Barbara Deleu Carla Meijers PICCOLO Janneke Groesz TROMPET Hessel Buma Hans van Loenen Jacco Groenendijk Hans Verheij TROMBONE Herman Nass Pete Saunders BASTROMBONE Brandt Attema TUBA Niels Lammers
komende concerten in de Vrijdag van Vredenburg SERIE AVRO KLASSIEK vrijdag 18 februari 2011, 20.15 uur inleiding Sebastiaan van Eck 19.30 uur Philippe Herreweghe en Steven Isserlis 12 Radio Kamer Filharmonie Philippe Herreweghe dirigent Steven Isserlis cello Manneke CIACONNA/Answering The Question * WERELDPREMIÈRE Schumann Celloconcert Beethoven Symfonie nr. 3 Eroica * * ZONDAG 20 FEBRUARI, 11.00 UUR OOK IN HET ZONDAG- OCHTEND CONCERT, CONCERTGEBOUW, AMSTERDAM Philippe Herreweghe RIITA INCE SERIE VIER RUSSISCHE COMPONISTES, TROS KLASSIEK vrijdag 25 februari 2011, 20.15 uur inleiding Thea Derks 19.30 uur Tsjaikovski en Goebaidoelina Radio Filharmonisch Orkest Andrew Litton dirigent Glorious Percussion Goebaidoelina Glorious Percussion NEDERLANDSE PREMIÈRE Tsjaikovski Symfonie nr. 6 Andrew Litton
SERIE DE VRIJDAG VAN VREDENBURG / PREMIÈRE vrijdag 11 maart 2011, 20.15 uur inleiding Madeleine Pfundt 19.30 uur Klanken uit het Oosten Radio Kamer Filharmonie Otto Tausk dirigent Viviane Hagner viool Ligeti Concert Românesc Unsuk Chin Vioolconcert Yun Symfonie nr. 2 13 Otto Tausk MARCO BORGGREVE SERIES BOLSJOJ, MARIINSKI EN DE BALLETS RUSSES / VIER RUSSISCHE COMPONISTES / MUZIKALE MEESTERWERKEN vrijdag 18 maart 2011, 20.15 uur inleiding Paul Janssen 19.30 uur Borodin en Stravinsky Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Marin Alsop dirigent Celso Antunes koordirigent Anne de Ridder mezzosopraan Stravinsky Concert in D Borodin Suite Vorst Igor Debussy Prélude à l après-midi d un faune Stravinsky De Vuurvogel Marin Alsop
CONCERTEN IN DE IN C M US A 14 zaterdag 12 februari 2011 14.15 uur Concertgebouw Amsterdam Diepe toewijding Radio Kamer Filharmonie Groot Omroepkoor Philippe Herreweghe dirigent Klaas Stok koordirigent Morten Frank Larsen bariton Letizia Scherrer sopraan Ingeborg Danz alt Robert Getchell tenor Martin Sechs Monologe aus Jedermann Bruckner Mis in f zaterdag 19 februari 2011 14.15 uur Concertgebouw Amsterdam Een bijna-opera van Vivaldi Venice Baroque Orchestra Andrea Marcon dirigent Karina Gauvin sopraan Kristina Hammarström mezzosopraan Peter Gijsbertsen tenor Luca Tittoto bas Vivaldi La Senna festeggiante RV 693 Philippe Herreweghe HANS VAN DER WOERD Kristina Hammarström
HET CONCERTGEBOUW TE AMSTERDAM A C zaterdag 26 februari 2011 14.15 uur Concertgebouw Amsterdam Sir Simon Rattle en de Berliner Berliner Philharmoniker Sir Simon Rattle dirigent Stefan Dohr hoorn Haydn Symfonie nr. 99 Hosokawa Hoornconcert opdrachtwerk Berliner Philharmoniker, Barbican Centre, Concertgebouw Amsterdam en NTR ZaterdagMatinee; EERSTE UITVOERING IN NEDERLAND Schubert Symfonie nr. 9 D 944 Grote zaterdag 5 maart 2011 14.15 uur Concertgebouw Amsterdam Een nieuwe Rijnvos Radio Kamer Filharmonie Michael Schönwandt dirigent Pekka Kuusisto viool Rossini Ouverture Willem Tell Rijnvos ponte de la pietá - passacaglia per violino e doppia orchestra OPDRACHTWERK ZATERDAGMATINEE; EERSTE UITVOERING Beethoven Zevende symfonie 15 Sir Simon Rattle MAT HENNEK EMI CLASSICS Pekka Kuusisto ANJA AHOLA
Het team van de ZaterdagMatinee en De Vrijdag van Vredenburg 16 LEENDERT JANSEN v.l.n.r.: Myrthe van Dijk, Astrid in t Veld, Chris van de Ven, Petra Koks, Kees Vlaardingerbroek, Marianne Lange, Anne Marie van Doorn, Marlon de Ruiter, Manon Tuynman, Anneke de Vries, Anita Wijnen, Maaike Verdonk, Mauricio Fernández, Onno Schoonderwoerd en Peter Janssen colofon PROGRAMMERING Astrid in t Veld PRODUCTIE Manon Tuynman en Maaike Verdonk RANDPROGRAMMERING TROS EN AVRO RADIO4 Thea Derks en Victor Striker EINDREDACTIE RADIO Roland Kieft en Petra Koks REDACTIE PROGRAMMABOEK Clemens Romijn EINDREDACTIE Onno Schoonderwoerd COMMUNICATIE Anne Marie van Doorn ADMINISTRATIE & FINANCIËN Anneke de Vries PRESENTATIE RADIO 4 Mark Brouwers, Ab Nieuwdorp en Maartje Stokkers CASTING DIRECTOR Mauricio Fernández ARTISTIEK LEIDER Kees Vlaardingerbroek PROGRAMMATOELICHTING Huib Ramaer VORMGEVING Dorine Verharen DRUK Van der Weij BV Hilversum