ZWEDEN 1. Het Hoger Onderwijs in Zweden 1.1. In Zweden kan men hoger onderwijs volgen aan : 7 universiteiten; 15 zelfstandige universitaire scholen ("University Colleges"); 17 instituten met gespecialiseerde opleidingen; 31 hogescholen voor gezondheidszorg. 1.2. Tot de oude universiteiten behoren deze van Uppsala (gesticht in 1477), Lund (1688), Stockholm (1877) en Göteborg (1891). De jonge universiteiten zijn gelegen in Malmö (1955), Umeå (1963) en Linköping (1970). In Uppsala (170.000 inw.) is de landbouwhogeschool gevestigd. De bosbouwhogeschool heeft men in de hoofdstad Stockholm (680.000 inw.). In Zweden hebben 83% van de twintigjarigen een diploma van secundair onderwijs. In België is dit 73%, in Denemarken 80%, in Portugal 36% en in Italië 56% (Bron : EU, 1995). 1.3. Naar opleidingsduur onderscheidt men in Zweden 2 typen ingenieurs. Deze 2 typen worden opgeleid aan 5 universiteiten, 16 "colleges" en 2 gespecialiseerde instituten. 1.4. Tot 1985 kende Zweden de "Civilingenjör" en de "Bergsingenjör" (metallurgie en geotechnologie). De opleiding bedroeg 4,5 tot 5 jaar. Op vraag van de industrie werd een kortere ingenieursopleiding ingevoerd. Afhankelijk van de onderwijsinstelling en de specialiteit was de opleidingsduur 2 jaar of 2½ jaar. In 1985 werd voor deze opleiding de titel van "ingenjör" ingevoerd. De titel "Bergsingenjör" werd afgevoerd. Ter onderscheid sprak men van een "korte opleiding" en een "lange opleiding". Dit experiment (korte opleiding) bleek echter niet te voldoen. In 1990 (begin van de recessie in Zweden) werd eveneens een 3 jaar opleiding (leidend tot de graad van "ingenjör") ingevoerd. Een en ander klinkt ons vertrouwd in de oren. Bij de eeuwwisseling ontstond immers in ons land en precies op dezelfde vraag van de industrie, de opleiding voor "technisch ingenieur" (3 jaar) naast deze voor "civiel ingenieur" (burgerlijk ingenieur). De titel "technisch ingenieur" werd ingesteld bij Ministerieel Besluit van 23 mei 1924. In 1933, amper tien jaar na de instelling van de titel, waren er in ons land reeds 18 scholen voor technisch ingenieurs (10 in Wallonië en 8 in Vlaanderen). De keerzijde van het opzet was een proliferatie van scholen en een onoverzichtelijk aantal disciplines. In 1977 was het aantal scholen voor technisch ingenieurs reeds opgelopen tot 53. Veel scholen telden nog geen 200 studenten. De rest van het Belgisch verhaal is bekend. De kaderwet van 7 juli 1970 i.v.m. de structuur van het hoger onderwijs was een eerste maatregel om orde op zaken te stellen. Tenslotte zou de uitvoeringswet van 18 februari 1977 de nieuwe opleiding voor industrieel ingenieurs regelen. Daarna volgde er een fusie van onderwijsinstellingen. Tussen de "lange" opleiding voor burgerlijk ingenieur en de "korte" hogere technische opleiding voor gegradueerde (één cyclus) zit de opleiding voor industrieel ingenieur (2 cycli). Zweden 1
In de internationale context is dit een hoogst eigenaardige situatie. In Zweden vinden we sinds 1985 een navolging van het Belgisch hoger onderwijssysteem. Niet iedereen in Zweden vindt dit een goede oplossing. De korte opleiding voor "ingenjör", de proliferatie van de Zweedse onderwijsinstellingen en het niet homogeen beeld van de korte opleidingen heeft er geleid tot een controverse. De Zweedse aanhangers van het nieuw systeem gaan ervan uit dat het experiment zijn kans moet krijgen. De directe bruikbaarheid van hoger opgeleide technici blijkt voor de Zweedse industrie van een groot belang te zijn. Overigens hebben deze Zweedse hogere technici met hun titel, internationaal gezien, geen reden tot klagen. De titel van "ingenjör" is immers een internationaal label en dit is voor deze Zweedse technici best meegenomen. 2. De Zweedse industrie in een notedop Zweden heeft circa 8,8 miljoen inwoners. Dit is weinig voor een land dat ongeveer 15 keer zo groot is als België. De helft van het land is immers met bossen bedekt. Ruim 90% van de bevolking woont in de zuidelijke helft van het land. De drie grootste stedelijke agglomeraties zijn Stockholm (1,5 miljoen inwoners), Göteborg (750.000 inw.) en Malmö (490.000 inw.). Tegenover de ongeveer 2.000 km lange gekartelde kustlijn liggen honderden eilandjes. In Stockholm en Göteborg liggen de 2 grootste onderwijsinstellingen voor ingenieurs (opleiding van 3 en 4,5 jaar). De "Kungliga Tekniska Högskola" (KTH) (Koninklijk Instituut voor Technologie) in Stockholm heeft circa 8.500 studenten ("civilingenjör" - 4,5 jaar). Aan de "Chalmers Tekniska Högskola" (CTH) studeren circa 6.000 studenten voor "civilingenjör" 1. Begin 1990 kende Zweden een recessie. Ondanks een lichte verbetering van de economie begin 1997 blijft de werkloosheid, zoals bij de overige Europese landen, het zorgenkind van de Zweeds economie. Dit vertaalt zich ook in de dalende belangstelling voor de lange opleidingsvorm voor ingenieurs. Inherent aan deze toestand is de hervorming geweest van het technisch hoger onderwijs. Veel "civilingenjörs" werken onder het niveau van hun opleidingskwalificatie 2. De zeer gediversifieerde Zweedse industrie wordt echter gedomineerd door grote ondernemingen. De machinebouw blijft de belangrijkste sector. Ze stelt circa 23% van de actieve bevolking tewerk 3. In deze machinebouwsector is de autoindustrie de grootste subsector (Volvo, Saab en Scania). Een speerpuntsector is de elektronica. In Kista bij Stockholm heeft men LM Ericcson die hybride elektronische schakelingen maakt. LM Ericcson, een wereldnaam in de telecomsector heeft eveneens een fabriek in Nörrköping, een industriestad van 120.000 inwoners aan de Oostzee. Ooit behoorde Zweden tot de wereldleiders in het domein van de scheepsbouw. Maar de jongste jaren is deze sector flink afgekalfd. Zweden telt nu nog slechts een twintigtal werven met een bescheiden omvang. De belangstelling voor de opleiding van ingenieur in de scheepsbouw aan de CTH taande daardoor flink. 1 Bron : Prof. Susan Jagner, CTH Göteborg, 1995. 2 Bron : Dr. Jörgen Sjöberg, CTH Göteborg, 1996. 3 Bron : Belgische Dienst voor Buitenlandse Handel, Brussel, 1996. Zweden 2
De chemische ondernemingen zijn van vrij bescheiden formaat. Hout blijft voor Zweden één van de belangrijkste natuurlijke rijkdommen. De bekende meubelindustrie Ikea werkt bovendien met talrijke onderaannemers. Tenslotte weze bij dit bondig overzicht nog vermeld dat het land over heel wat mijnrijkdommen beschikt : koper, zink, lood, zilver en vooral ijzer. Vrijwel alle ijzererts wordt te Kiruna, ten Noorden van de poolcirkel ontgonnen door de staatsonderneming LKAB. De "Kunglia Tekniske Högskola" van Stockholm heeft in dit opzicht een belangrijke afdeling voor "Bergsingenjör", die nu een "civilingenjör"- opleiding van 4½ jaar is in de metallurgie en materiaal-technologie. Zweden trad pas tot de EU toe op 1 januari 1995. Universiteiten en hogescholen nemen deel aan de uitwisselingsprogramma's van de EU. 3. Opleiding van ingenieurs in Zweden In Zweden onderscheidt men 2 typen ingenieurs met name de "ingenjör" en de "civilingenjör". De "ingenjör" is een korte opleiding, terwijl de "civilingenjör" behoort tot de lange opleidingen. De "civilingenjör" wordt opgeleid aan een universiteit of aan een gespecialiseerd instituut (zoals bv. het Koninklijk Instituut voor Technologie van Stockholm). De "ingenjör" wordt opgeleid aan hetzij een school die gehecht is aan een universiteit waar ook de "civilingenjör" wordt opgeleid, hetzij aan een school gehecht aan een universiteit echter zonder een opleiding voor "civilingenjör". Deze "scholen" worden in de internationale context wel eens aangeduid als "University Colleges". "CIVILINGENJÖR" * Opleidingsduur : 4,5 tot 5 jaar (inbegrepen een stage van 17 weken). * De "civilingenjör" heeft een academische kwalificatie. * De "Nationale Onderwijsregeling" van Zweden stelt de titel van "civilingenjör" gelijkwaardig met de internationale titel van "Master of Science in Engineering" (M.Sc.Eng.). * Voor de architect (Arkitekt) geldt de internationaal gebruikelijke titel van "Master of Science in Architecture". Architecten volgen een academische opleiding van 4½ jaar. * Een selectieproef ("högskoleprovet") bepaalt de toegang tot de opleiding van "civilingenjör" (dit geldt ook voor de architecten). * In 1995 werden voor alle Zweedse onderwijsinstellingen slechts 5.000 eerstejaarsstudenten (civilingenjör) toegelaten 4. 4 Bron : Prof. Jörgen Sjöberg, CTH Göteborg. Zweden 3
* Voor "civilingenjör" kan men studeren aan de volgende 2 "gespecialiseerde" instellingen : E "Chalmers Tekniska Högskola" (CTH) te Göteborg (Chalmers' Universiteit voor Technologie). In 1995 waren er aan de "CTH" circa 6.000 studenten ingeschreven 5. De voornaamste opleidingsdisciplines aan de "CTH" zijn : bouwkunde, chemie, elektriciteit, elektronica, fysica en mechanica. De "CTH" biedt ook een korte opleiding voor ingenieur aan ("ingenjör" zie verder). E Kungliga Tekniska Högskola" (KTH) te Stockholm (Koninklijk Instituut voor Technologie). In 1995 waren er aan de "KTH" ongeveer 8.500 studenten ingeschreven 6. De voornaamste opledingsdisciplines aan de "KTH" zijn : architectuur, bouwkunde, chemie, fysica, landmeten, luchtvaart, mechanica en metallurgie en materialen. Aan de "KTH" kan men eveneens de kortere opleiding, leidend tot de graad van "ingenjör" volgen. E Andere onderwijsinstellingen voor "civilingenjör" (en tezelfdertijd ook voor "ingenjör" zijn : - Universiteit van Linköping (LITH) met circa 3.000 studenten ("civil"). - Universiteit van Luleå (aantal studenten onbekend). - Universiteit van Lund (± 3.000 studenten) (= faculteit voor "civilingenjör"). - Universiteit van Umeå (aantal studenten onbekend). - Universiteit van Uppsala (± 500 studenten) (= faculteit voor "civilingenjör") 7. 5 Bron : Prof. Jörgen Sjöberg, CTH Göteborg. 6 Bron : Prof. Jörgen Sjöberg, CTH Göteborg. 7 Bron : Prof. Susan Jagne, CTH Göteborg, 1995. Zweden 4
"INGENJÖR" * Opleidingsduur : 2 jaar, 2½ jaar, 3 jaar of 4 jaar. * De opleiding dateert van 1985. Oorspronkelijk voorzag men een opleiding van 2 jaar en 2½ jaar als een "voortgezet secundair technisch onderwijs". * Sinds 1990 zijn de meeste opleidingen 3 jaar, maar sommige scholen hebben ook een opleiding van 4 jaar. * Alle opleidingen leiden tot de titel van "ingenjör". * De "Nationale Onderwijsregeleing" van Zweden stelt de titel van "ingenjör" (3 jaar opleiding) gelijkwaardig met de internationale titel van "Bachelor of Engineering" (B. Eng.). * De 4 jaar opleiding (8 semesters) van "ingenjör" wordt gelijkgesteld met een "Master of Science" (M. Sc.). De internationale titel van "Master of Science in Engineering" (M.Sc.Eng.) is echter voorbehouden voor de "civilingenjör". * In 1995 werden er slechts 6.200 eerstejaarsstudenten toegelaten tot de "ingenjör"-opleiding. * De "ingenjör" krijgt een praktische opleiding met een strikt minimum aan theoretische vakken. De "ingenjör" heeft geen academische kwalificatie. * De graad van "Master of Science" (4 jaar) wordt in Zweden ook "Magister" genoemd. * De opleidingen leidend tot de graad van "ingenjör" zijn, zoals eerder gezegd, in een experimentele fase. De diverse programma's vertonen geen homogene structuur (toestand 1997). * 22 onderwijsinstellingen bieden de opleiding aan van "ingenjör". Ze zijn van het "college"-type. Sommige van deze "colleges" zijn gehecht aan de onderwijsinstelling voor "civilingenjör". Alle onderwijsinstellingen voor de opleiding van "ingenjör" noemt men echter in Zweden (in de internationale contaxt) "University College". De 22 onderwijsinstellingen heeft men op volgende plaatsen: Boräs, Falun/Borlänge, Gävle, Halmstad, Jönköping, Kalmar, Karlskrona/Ronneby, Karlstad, Kristianstad, Linköping (1), Luleå (1), Lund (1), Mid-Sweden, Mälardaden, Örebro, Skövda, Trollhättan/Uddevalla, Umeå (1), Uppsala (1) en Växjö. Eveneens heeft men een "college" voor "ingenjör" te Göteborg ("CTH") en Stockholm ("KTH"). De met (1) aangeduide plaatsen bieden ook een opleiding aan voor "civilingenjör". Zweden 5
4. Doctoraat Zweden kent 2 soorten "onderzoeksgraden" met name "LICENTIAAT" en "DOKTOR". Voor de "civilingenjör" noemt men deze onderzoeksgraden respectievelijk "Teknologie Licentiaat" en "Teknologie Doktor". Ingenieurs kunnen echter aan andere faculteiten de graad behalen van "Filosofie Doktor" of "Medicine Doktor". Onderzoeksgraden in het domein van de technologie worden enkele uitgereikt door instituten die de graad van "civilingenjör" aanbieden. De graad van "Teknologie Licentiaat" wordt ten vroegste 2 jaar na het behalen van de graad van "civilingenjör" uitgereikt (per jaar worden hiervan circa 300 graden uitgereikt); de graad van "Teknologie Doktor" na 4 jaar (per jaar worden hiervan circa 300 graden uitgereikt) 8. Circa 2/3 van alle research-studenten zijn ingeschreven aan de "CTH" van Göteborg en de "KTH" van Stockholm. Aan alle Zweedse onderzoeks-instellingen waren er in 1995 ongeveer 4.000 studenten (ingenieurs) ingeschreven. De graad van "Teknologie Licentiaat" werd in Zweden voor het eerst in 1982 uitgereikt. De graad van "Teknologie Doktor" dateert van veel vroeger en wordt door de industrie hoog gewaardeerd. 5. Industrieel ingenieur versus de Zweedse ingenieur De opleiding van industrieel ingenieur is van een hoger niveau dan deze van de Zweeds "ingenjör" (3 jaar). De Zweedse "civilingenjör" (4½ jaar) heeft een hoge wetenschappelijke vorming, gelijkwaardig met deze van de Belgische burgerlijk ingenieur. Een meerderheid wordt opgeleid aan de twee befaamde onderwijsinstellingen, met name deze van de "CTH" te Göteborg en de "KTH" in Stockholm. 8 Bron : Prof. Jörgen Sjöberg, CTH Göteborg. Zweden 6