Latexvrij handelen op de gipskamer Mirjam Tak
Protocol Handeling: Latexvrij handelen op de gipskamer van het WKZ. Trefwoorden: - Latexallergie - Overgevoeligheid - Spina Bifida Omschrijving: Het latexvrij behandelen van patiënten met een bekende of bewezen allergie voor latex, alsmede alle patiënten, die behoren tot één van de volgende risicogroepen. - congenitale afwijkingen van de urinewegen - neurologische aandoeningen zoals spina bifida - spieratrofieën - spastische paresen Bevoegdheid: Geen voorbehouden handeling. Doel: Het latexvrij behandelen van patiënten met een bekende of bewezen latexallergie, alsmede alle patiënten, die behoren tot één van de risicogroepen.
Indicatie: Het behandelen van patiënten op de gipskamer. Complicaties bij het gebruik van latex bij patiënten die overgevoelig zijn voor latex: - Huidreacties bij huidcontact - Oedeem lippen of systemische allergische reacties bij contact met rubber (handschoenen) - Anafylactische reacties bij contact met slijmvliezen Voorbereiding: Vaststellen of de patiënt overgevoelig voor latex of tot een risicogroep behoort. (zie voorblad medische status, navragen bij patiënt / ouder) Preventie van allergische reacties berust op het voorkomen van contact met latexallergenen, zowel het rechtstreeks contact met de huid als middels inhalatie. Veiligheidshalve is het een goede zaak om alle patiënten, die behoren tot de risicogroep, te beschouwen als latexovergevoelig. Ook latexallergenen gebonden aan handschoenpoeder of stofdeeltjes, die vrij in de lucht zweven, kunnen ingeademd worden en reacties geven. Deze deeltjes kunnen lang in de ruimte blijven zweven, zodat het zinvol is geen latex handschoenen te gebruiken. Werkwijze: Zorg dat de werkruimte vrij is van stofdeeltjes die latex kunnen bevatten. Geef kinderen geen speeltjes ter afleiding die latex kunnen bevatten (bv. ballonnen) Vermijd verbandartikelen waarin latex is verwerkt. Bijgaande lijst geeft een opsomming van de materialen die gebruikt worden op de gipskamer met vermelding, of er al dan niet latex is verwerkt.
Onderzoeksverslag LATEXVRIJ HANDELEN OP DE GIPSKAMER Mirjam Tak, gipsverbandmeester Wilhelmina kinderziekenhuis. Samenvatting Latexallergie is een toenemend probleem in de gezondheidszorg. Bepaalde groepen patiënten en werknemers in de gezondheidszorg lopen een verhoogd risico overgevoeligheid voor latex te ontwikkelen. Het is daarom van belang te weten in welke producten latex is verwerkt. Het doel van het onderzoek is te kijken naar wie de risicogroepen zijn, wat de mogelijke complicaties zijn van een latexallergie en wat de mogelijkheden zijn deze complicaties te vermijden op de werkplek. Door literatuurstudie en in een gesprek met een allergoloog kwam duidelijk naar voor dat patiënten met spina bifida en operatiekamerpersoneel een grote kans hebben een overgevoeligheid voor latex te ontwikkelen en dat het van belang is het contact met latex in deze groepen te vermijden. Vervolgens werd van alle producten die wij op de gipskamer gebruiken nagegaan of ze latex bevatten. Met behulp van deze gegevens is er een latexprotocol gemaakt voor de gipskamer van het Wilhelmina kinderziekenhuis waarin beschreven staat wat de risicogroepen zijn, wat de mogelijke complicaties zijn bij het gebruik van latex bij deze groepen, en een lijst van producten die gebruikt worden met de vermelding of ze latex bevatten of niet. Conclusie: Latexallergie is een serieus probleem bij patiënten met spina bifida en bij werknemers in de gezondheidszorg. De aanwezigheid van een latexprotocol maakt het mogelijk om latexvrij te handelen als dit nodig is.
Inhoudsopgave Inleiding Latexallergie Risicogroepen Het onderzoek Het resultaat De conclusie
Inleiding Rubber wordt al meer dan 100 jaar gebruikt in vele producten. De afgelopen 20 jaar zijn er steeds vaker allergische en zelfs anafylactische reacties tegen natuurrubber beschreven. Oorzaken van de toenemende gevoeligheid zijn onder andere de toename in het gebruik en de slechtere kwaliteit van latexhandschoenen 5. De grootste problemen komen voor in de gezondheidszorg. Het is inmiddels bekend dat patiënten met spina bifida een groot risico lopen een allergie tegen latex te ontwikkelen. Ook hoor je steeds meer van werknemers in de gezondheidszorg dat ze overgevoelig zijn voor latex, met name operatiekamerpersoneel. In het Wilhelmina kinderziekenhuis wordt een grote groep spina bifida patiënten behandeld waarbij men sinds ± 12 jaar het contact met latex probeert te vermijden. Zo is er een latexvrije operatiekamer en op de verpleegafdelingen zijn latexprotocollen. Op de gipskamer echter worden vele producten gebruikt die niet in de protocollen opgenomen zijn. Het was daarom belangrijk om voor de gipskamer een apart latexprotocol te ontwikkelen.
Latexallergie Bij een latexallergie bestaat er een overgevoeligheid voor rubberen producten 7 zoals ballonnen, onderzoekshandschoenen en condooms. De overgevoeligheid kan zich uiten als een contactallergie in de huid (type IV allergie) en /of een allergische reactie in neus, ogen of longen door inademen van latex latexeiwitten (type I allergie). Type 4 allergie Dit is een contactallergie en die ontstaat na langdurige blootstelling (maanden, jaren) aan het betreffende allergeen (een stof die de allergische reactie uitlokt). Met name de chemische toevoegingen aan het latexsap kunnen de oorzaak zijn van het plaatselijke contacteczeem. Als men een contactallergie heeft ontstaat deze meestal uren tot dagen na het contact met latex. De klachten kunnen zijn: -eczeem van de huid, roodheid, jeuk, soms bultjes en blaasjes -jeukende bultjes of zwelling van oogleden, lippen of handen. Type I allergie Bij deze allergie staan antistoffen centraal (eiwitten die het lichaam maakt en die gericht zijn tegen bepaalde stoffen, in dit geval tegen latexdeeltjes. Bij inademing van latexdeeltjes (uittrekken van gepoederde handschoenen) of contact van latexeiwitten met het slijmvlies (operaties, tandarts) kunnen de volgende klachten ontstaan: -niezen, loopneus, verstopte neus, jeuk in de neus -tranen, jeukende en /of rode ogen -kortademigheid, hoesten en /of piepende ademhaling -jeukende bultjes op de hand binnen 30 minuten na het aantrekken van de handschoenen -jeukende bultjes op de rest van het lichaam direct na het aantrekken van de handschoenen -zwelling van handen, oogleden, lippen of tong -anafylactische shock 2
Risicogroepen In het algemeen vormen atopici (mensen met een genetisch bepaalde predispositie voor IgE-gemedieerde allergie) een risicogroep. Daarnaast zijn er twee bijzondere groepen met risico voor latexallergie bekend. De eerste groep bestaat uit werknemers in de gezondheidszorg (artsen, verpleegkundigen, tandartsen, en vooral operatiekamerpersoneel); de tweede groep bestaat uit patiënten die door operaties of catheterisatie (spina bifida, urogenitale malformaties 1 ) vaak in aanraking komen met latex. Werknemers in de gezondheidszorg Bij deze groep worden de allergische reacties voornamelijk veroorzaakt door latexbevattende handschoenen 2. Het gehalte aan latexeiwitten is in gepoederde handschoenen vele malen hoger dan in niet-gepoederde handschoenen 6. Latexallergenen hechten zich aan de poederdeeltjes en deze komen in de lucht als de handschoenen uitgetrokken worden. In ruimten waar vaak handschoenen worden uitgetrokken kunnen deze deeltjes gemakkelijk worden ingeademd. Dit kan leiden tot astmaklachten in de operatiekamer. In 1998 is er een onderzoek geweest naar latexallergie bij alle handschoendragende werknemers op de operatiekamercomplexen van het AZR 1. Eén op de zeven (14%) werknemers bleek gesensibiliseerd. Bij deze groep latexgesensibiliseerde kwamen duidelijk meer klachten voor van de huid, zoals jeuk, roodheid en /of eczeem (type 4). Ook urticaria en angio-oedeem en rhinoconjuctivitis werden vaker gemeld (type 1). Patiënten Bij deze groep wordt overgevoeligheid veroorzaakt doordat de patiënten meerdere operaties onder narcose moeten ondergaan, vooral in combinatie met regelmatige urineweg-catheterisaties 2. Dit is het geval bij kinderen met spina bifida en bij kinderen met urogenitale malformaties, spieratrofieën en spastische paresen 8. Daarbij blijken patiënten met spina bifida sowieso gevoeliger voor allergische aandoeningen 4. Bij onderzoek naar latexallergie bij spina bifida patiënten 3 Bleek dat 40,5% van de patiënten antistoffen tegen latex had. In tegenstelling tot 11,4% bij atopici en 1.9% bij gezonde kinderen. Kinderen met spina bifida ondergaan minstens 1 operatie en meestal meerdere. Maximum in deze studie was 30 operaties, het gemiddelde was 6. Het was duidelijk dat de antilichamen toenamen met het toenemen van het aantal operaties. Bij 1 op de 5000 ingrepen onder algehele anesthesie komt perioperatieve anafylaxis voor 2, In 20 % daarvan is het een gevolg van latexallergie. Perioperatieve anfylaxis komt voor bij 1 op de 8 ingrepen bij kinderen met spina bifida die zijn gesensibiliseerd voor latex. Het spreekt voor zich dat alle contact met latex bij deze kinderen vermeden dient te worden.
Onderzoek Om te beginnen heb ik een gesprek gehad met een allergoloog gehad in het Dijkzicht ziekenhuis te Rotterdam. Hij houdt zich intensief bezig met de gevolgen en preventie van latexallergie. Van hem kreeg ik artikelen, een voorbeeld van een latexprotocol, en informatie over latexallergie. Via literatuur heb ik onderzocht wie er risico lopen een latexallergie te ontwikkelen en wat de mogelijke gevolgen zijn van een latexallergie. Vervolgens heb ik een lijst gemaakt van alle producten die wij op de gipskamer gebruiken met de naam van de leverancier erbij. Aan de leveranciers is een brief geschreven en een lijst van alle producten die wij van hen betrekken met de vraag of ze met zekerheid kunnen zeggen of er in deze producten latex is verwerkt of niet. Tevens werd hen gevraagd of ze alternatieven hebben voor de latexhoudende producten. Daarna heb ik een gesprek gehad met iemand binnen ons ziekenhuis die zich bezig houdt met het ontwikkelen van protocollen. Tot slot heb ik volgens de richtlijnen van het ziekenhuis een latexprotocol geschreven voor de gipskamer.
Resultaten Het blijkt dat latexallergie een toenemend probleem is in de gezondheidszorg. Werknemers in de operatiekamers zijn voor 14% gesensibiliseerd en hebben klachten van zowel type I als van Type IV. Gepoederde latexhoudende handschoenen zijn de grootste oorzaak van deze klachten. Deze zouden binnen de gezondheidszorg vervangen moeten worden door alternatieven (zie bijlage 2). Patiënten met spina bifida zijn voor 50% gesensibiliseerd en lopen een verhoogde kans op een anafylactische reactie tijdens een ingreep. Deze kinderen dienen vanaf het begin latexvrij behandeld te worden om latexallergie te voorkomen. Van de producten die wij op de gipskamer gebruiken bevatten de meeste geen latex. In het algemeen kan gezegd worden dat de tapes latex bevatten in de kleeflaag en tubigripp in de elastische draad. Ook zit er latex in de Notac skintraction en de rolyan cuschion padding van S&N (zie bijlage 1). Hypoallergene producten en synthetische latex kunnen toch natuurrubber bevatten en bieden dus geen alternatief.
Conclusie Latexallergie is een serieus probleem voor werknemers in de gezondheidszorg en voor patiënten met spina bifida. Gepoederde latex onderzoekshandschoenen zouden vervangen moeten worden door alternatieven en patiënten met spina bifida en dienen ten alle tijden latexvrij behandeld te worden. De aanwezigheid van een latexprotocol maakt het mogelijk latexvrij te handelen als dit nodig is.
Literatuurlijst (1) A.M.H.Bijl, N.W.de Jong, P.G.H.Mulder, R.Gerth van Wijk en H.de Groot. Prevalentie van IgE-gemedieerde allergie voor natuurrubberlatex op Rotterdamse operatiekamers. Ned Tijdschr Geneeskd 1999;1780:143(35) (2) A.P.H.Jansen, G.Nierop. Latex in opmars. Janssen-cilag Medisch wetenschappelijk nieuws. april 1997;74 (3) R.Cremer, A.Hoppe, E.Korsch, U.Kleine-Diepenbruck, F.Bläker. Natural rubber latex allergie: prevalence and risk factors in patiënts with spina bifida compared ith atopic children and controls. Eur J Pediatr 1998; 157:13-16 (4) Shailen Shah, Michael Cawley, Roz Gleeson, John O Conner, Stephn McGeady. Latex allergy and latex sensitization in children and adolescents with meningomyelocele. J Allergy Clin Immunol june 1998,Volume 101, number 6, part 1 (5) H. de Groot, H.Boogaers. Overstap op ongepoederde onderzoekshandschoenen noodzakelijk. Monitor 3/1998(9) (6) H.de Groot. Tropisch fruit mede schuldig. Monitor 7-8/1996 (6) (7) Folder latexallergie AZR (8) Latexprotocol OK WKZ 1994
Artikelenlijst Verbandartikelen Wel + / Geen - Latex Latexvrij alternatief Badstof kous (Lohman) - Biplatrix (Bdf) - Buistricot (Lohman) - Camp heupabductie-orthese (Basko) - Castinggloves BLAUW (J&J) Latex + Castinggloves GROEN Castinggloves GROEN (J&J) - Cellona randpolster (Lohman) - Chinese vingers (Lomed) - Collar n cuff (Medeco) - Crêpe papierwindsels (Lohman) - Cutinova foam (Bdf) - Cutinova Thin (Bdf) - Cutisoft niet steriel (Bdf) - Cutisoft steriel (Bdf) - Deltacast Conformable (J&J) - Deltatape (pré-tape) (J&J) - Elastoplast (Bdf) Latex in kleeflaag + Elastoplast Low Allergy Elastieken (Somas) Latex + Gipszaag (Lomed) - Groen zeil (Medeco) - Gipshak (Bdf) - Hansamed soft (Bdf) - Hansapor steriel (Bdf) - Hydrofielwindsel (Medeco) - Ideaalwindsel (Bdf) - Jan Visser spreider (Basko) - Jelonet (S&N) - Katoenen gipskous ribbed (Medeco) - Kiddie Cast Shoe (Loman) - Leukotape classic (Bdf) Latex in kleeflaag + Leukotape foam (Bdf) - Lijmpatronen (Spronken) - Mallet spalken (Lomed) - Medfoam badstof plakpolster (Medeco) -
Medifam (Stockx) - Mepitel (Mölnlyke) - Micropore (3M) - Mitella (Medeco) - Neofract Softschuim (Spronken) - Neofract Hardshuim (Spronken) - Neofract Kousen/hemden (Spronken) - Nieten (Spronken) - Notac skintraction kit (Medeco) Latex in kleeflaag + Non-adhesive traction Non-adhesive skintraction kit (Medeco) - Orfit Soft platen (Somas) - Orfit Handspalken (Somas) - Orfitubes (Somas) - Orthoplast (J&J) - Pavlik bandage (Sporca) - Ringstrap (Stockx) - Roerstaafjes (Spronken) - Rolyan cushion padding (S&N) Latex + Scotchcast longguette (3M) - Sofban (S&N) - Softcast (3M) - Splintstrap (Stockx) - Spreidhose Listra (Sporca) - Standaard haakband (Stockx) - Standaard lusband (Stockx) - Steristrips (3M) - Stockinette plain (Medeco) - Tensoplast (S&N) Latex + Tensoplast sport (S&N) - Tracord Traction Cord (Medeco) - Tricofix (Bdf) - Tubigripp huidskleur (Medeco) Latex elastische Versagrip S&N draad+ Tubigripp wit (Medeco) Latex elastische draad+ Uniflex crêpe (Bdf) - Velcrosluiting voor corset (Spronken) - Vinyl handschoenen (Endamed) - Zelfklevend haakband (Stockx) -