31 OKTOBER 2012. Onderzoeksresultaat Vlaams Subsidieagentschap

31 OKTOBER 2012 Onderzoeksresultaat Vlaams Subsidieagentschap

BESTEMMELINGEN De Vlaamse Ombudsdienst bezorgt dit rapport aan: 1. de heer Philippe Muyters, functioneel bevoegde minister 2. de heer Jan Peumans, voorzitter Vlaams Parlement 3. mevrouw Patricia Ceysens, voorzitter parlementaire Commissie Werk en Sociale Economie 4. de heer Marc Le Bruyn, secretaris parlementaire Commissie Werk en Sociale Economie 5. de heer Eric Vernaillen, administrateur-generaal Vlaams Subsidieagentschap voor Werk en Sociale Economie 6. de heer Eddy Guilliams, administrateur-generaal IAVA SAMENVATTING In de nasleep van wat in het voorjaar 2012 bekend raakte als een zaak van sociale fraude met uitkeringen (aanmoedigingspremies), onderzocht de Vlaamse Ombudsdienst twee concrete klachten van burgers. Het onderzoeksresultaat stoot op een weinig coherente regelgeving. De ombudsman vraagt onze politici ook om te waken over hun taalgebruik. Het is onbetamelijk om, al te voortvarend, een hele groep van burgers als fraudeurs te kijk te zetten. Ten slotte, vraagt de ombudsman een oplossing voor de behartenswaardige situatie van twee werknemers uit een beschutte werkplaats, die vele duizenden euro s aan terechte uitkeringen dreigen mis te lopen.

EERST EEN CHRONOLOGIE 1. Sedert 2001 - Werknemers in de socialprofitsector die over voldoende anciënniteit beschikken, kunnen vanaf 50 jaar instappen in een viervijfde of halftijdse werkregeling..1 Naast het loon voor hun deeltijds werk, kunnen ze dan ook een (basis-)uitkering van de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA) en een aanvullende Vlaamse aanmoedigingspremie krijgen. Al wie die aanvullende Vlaamse aanmoedigingspremie ontvangt, verbindt er zich wel toe wijzigingen in zijn persoonlijke situatie mee te delen aan de Dienst Aanmoedigingspremies van het Vlaams Subsidieagentschap voor Werk en Sociale Economie (VSAWSE, hierna: de Vlaamse Dienst Aanmoedigingspremies). Probleem: naar begin 2012 blijkt, organiseerde de Vlaamse Dienst Aanmoedigingspremies jarenlang geen gegevensuitwisseling met de RVA. Jarenlang was het dus blind varen. De Vlaamse overheid kon niet nagaan of de begunstigden van de aanvullende Vlaamse premie, (nog) in aanmerking kwamen voor de RVA-(basis-)uitkering landingsbaan. De betrokken Vlaamse Dienst voerde dus geen controle op de uitbetalingen uit, ook niet steekproefsgewijs, en vertrouwde op de burgers zelf om een wijziging van hun situatie mee te delen. 2. December 2007 - Tegen die achtergrond, gaat ergens in Vlaanderen, een oudere werkneemster in de social profit met pensioen (OMB2012-0237). Ze vertrouwt op haar personeelsdienst voor wat betreft het papierwerk. Resultaat: de stopzetting van haar federale loopbaanvermindering wordt doorgegeven aan de RVA, maar niet aan de Vlaamse Dienst Aanmoedigingspremies. In 2008, 2009, 2010, en 2011 blijven er, maand na maand, bedragen van rond de 200 euro toekomen op de rekening van deze mevrouw. Zij stelt zich daarbij niet al teveel vragen. N_Éëäìáíî~åÇÉsä~~ãëÉoÉÖÉêáåÖî~åPãÉáOMMOíçíáåëíÉääáåÖî~åÇÉ~~åãçÉÇáÖáåÖëéêÉãáÉëáåÇÉsä~~ãëÉ éêáî~íéëçåá~äééêçñáíëéåíçêi~êíáâéäéånmíçínpk O

3. April 2008 - Op weer een andere plaats in Vlaanderen, in een beschutte werkplaats stappen twee werknemers over van een viervijfde naar een halftijdse landingsbaan (OMB2012-0238). De personeelsdienst van de beschutte werkplaats regelt voor hen het papierwerk. Zoals ondertussen is gebleken, volgt de personeelsdienst van de beschutte werkplaats, niet voldoende op of, naast de RVA, ook de Vlaamse Dienst Aanmoedigingspremies op de hoogte wordt gebracht van de wijziging in de tewerkstellingsbreuk. Ook bij de maatschappelijk assistente die deze gehandicapte personen begeleidt of bij de familieleden die optreden als voorlopig bewindvoerder, gaat geen belletje rinkelen. Ook deze mensen stellen zich niet al te veel vragen. Bijvoorbeeld dus ook niet of de maandelijkse uitgekeerde som van 83 euro misschien toch niet te laag ligt? 4. Januari-februari 2012 Het is nu plots wel technisch mogelijk voor de Vlaamse Dienst Aanmoedigingspremies om, op basis van elektronische gegevensuitwisseling met de databanken van de RVA, na te gaan of de begunstigden van de Vlaamse premie nog in aanmerking komen voor een RVA-uitkering landingsbaan. En op die manier, komt aan het licht dat sommige begunstigden al jaren onterecht een aanvullende aanmoedigingspremie uitbetaald kregen. De minister zal enkele maanden later in een parlementaire commissie 2 verduidelijken dat 233 dossiers op basis van de gegevensuitwisseling met de RVA werden stopgezet. Van deze 233 dossiers werd er in 187 dossiers een onterechte betaling uitgevoerd. Zowel de gepensioneerde mevrouw uit ons verhaal hiervoor, als de twee werknemers van die beschutte werkplaats, behoren tot die laatste categorie van 187 dossiers. Over de gepensioneerde mevrouw hebben we het straks verder. Hier gaan we eerst even dieper in op de situatie in van onze werknemers in die beschutte werkplaats. Zij zijn dus in april 2008 overgestapt van een viervijfde naar een halftijdse landingsbaan en in februari 2012 krijgen beiden een brief van het Vlaams Subsidieagentschap. Die brief meldde dat zij niet langer aan de voorwaarden voldoen om de éénvijfde premie te ontvangen. OsÉêëä~Öå~ãÉåëÇÉ`çããáëëáÉîççêbÅçåçãáÉIbÅçåçãáëÅÜlîÉêÜÉáÇëáåëíêìãÉåí~êáìãIfååçî~íáÉI téíéåëåü~éëäéäéáçitéêâéåpçåá~äébåçåçãáéìáíöéäê~åüíçççêçéüééêj~ííüá~ëaáéééåç~éäé~~åçé `çããáëëáéîççê^äöéãééå_éäéáçicáå~ååáøåéå_éöêçíáåöiüçìçéåçéçéééêëíé~~åé~ëëáåöî~åçé~äöéãéåé ìáíö~îéåäéöêçíáåöî~åçésä~~ãëédéãééåëåü~éîççêüéíäéöêçíáåöëà~~êomno P

In februari 2012 blijkt dus dat zij de onterecht ontvangen premie zouden moeten terugbetalen en in de toekomst geen recht meer hebben op een premie. Sinds 2008 hadden zij immers een aanvraag voor een aanmoedigingspremie voor een halftijdse baan moeten indienen, en konden zij in feite niet langer aanspraak maken op de premie voor een viervijfde baan. Helaas is het binnen het stelsel van de social profit, conform de huidige regelgeving, niet mogelijk om dergelijke aanvraag alsnog retroactief te doen, omdat elke aanvraag binnen de zes maanden na aanvang van de loopbaanonderbreking moet gebeuren. 5. Tweede helft april 2012 - De zaak komt uitgebreid ter sprake in media en in het parlement. a. Een verslag van de parlementaire commissie 3, geeft er blijk van dat de minister op 19 april 2012 een mededeling heeft gedaan over de onrechtmatige betalingen van de aanmoedigingspremies landingsbaan in de social-profitsector. De minister verduidelijkt daarbij dus dat er in 187 van de 233 stopgezette dossiers een onterechte betaling werd uitgevoerd. Blijkt ook, meer globaal, dat 17% van de stopzettingen niet werd gemeld, tegenover 83% die wel gemeld werden aan de Vlaamse Dienst Aanmoedigingspremies. De minister stelt dat dit sociale fraude is en dat het zou getuigen van een grote oneerlijkheid tegenover de grote meerderheid die correct een wijziging doorgaf en dus geen premie meer ontving, om de onterecht uitbetaalde premies niet terug te vorderen. b. Tijdens dezelfde commissievergadering nemen ook andere commissieleden de term sociale fraude in de mond, en stellen zij dat dit, zoals elk fraudegeval, moet worden aangepakt. Een enkel commissielid nuanceert hierbij dat de term sociale fraude niet blindelings mag worden gebruikt in dit dossier. Hij geeft aan dat het in een aantal gevallen wel degelijk gaat om een gewone vergetelheid van het melden van de verandering in de situatie van de werknemer. c. De minister antwoordt hierop dat het in 101 van de 187 dossiers om relatief kleine bedragen gaat en dat daar hoogstwaarschijnlijk heel wat gevallen tussenzitten waarbij het om een loutere vergetelheid draait, maar dat men echte fraude kan vermoeden, wanneer het gaat om premies die gedurende meerdere jaren onterecht werden uitbetaald. PfÇÉãîçÉíåççíOK Q

6. 25 april 2012 In de plenaire vergadering van het Vlaams Parlement, krijgt minister Muyters een actuele vraag 4 over het terugvorderen van de aanmoedigingspremies, waarbij de vraagsteller een onderscheid maakt tussen enerzijds de fraudegevallen, die moeten aangepakt worden, en anderzijds de vergetelheden, waarvoor in sommige gevallen oplossingen moeten worden gezocht. Er wordt daarbij expliciet verwezen naar de gevallen waarbij een aantal mensen zich in de omgekeerde situatie bevinden (zie de hoger besproken problematiek in de beschutte werkplaats van het herleiden van een viervijfde loopbaan naar een halftijdse loopbaan). 7. 3 mei 2012 - Tijdens een parlementaire commissievergadering, ten slotte, wordt ervoor gepleit om de emotionaliteit te relativeren. Men geeft aan dat de media veel aandacht hebben besteed aan de fraude bij de aanmoedigingspremies. Het valt daarbij op dat het vaak niet echt opzettelijke fraudegevallen zijn, maar eerder te wijten is aan nonchalance dan aan opzettelijke sociale fraude, bvb. wanneer het gaat om mensen die werken in beschutte werkplaatsen. 8. Midden mei 2012 Die gepensioneerde mevrouw (OMB2012-0237) contacteert de Vlaamse Ombudsdienst. In het gesprek met de ombudsman, benadrukt de mevrouw dat ze er geen moeite mee heeft te begrijpen dat zij onterecht ontvangen aanmoedigingspremies (voor een groot bedrag van 13.536 euro) moet terugbetalen, maar zij heeft het er erg moeilijk mee dat zij wordt afgeschilderd als een sociale fraudeur (tegenover de ombudsman legt verzoekster dus uit hoe ze voor haar papierwerk vertrouwde op de personeelsdienst van haar werk). 9. Juli 2012 De maatschappelijk assistente bij een woonondersteuningsvorm voor personen met een verstandelijke beperking, legt aan de Vlaamse Ombudsdienst het hiervoor al ter sprake gebrachte dossier voor van de twee bewoners die in een stelsel van landingsbaan zitten (OMB2012-0238). Q^ÅíìÉäÉîê~~Öî~åÇÉÜÉÉêg~åi~ìêóëíçíÇÉÜÉÉêmÜáäáééÉjìóíÉêëIsä~~ãëãáåáëíÉêî~åtÉêâIçîÉêÜÉí íéêìöîçêçéêéåî~å~~åãçéçáöáåöëéêéãáéëemäéå~áêéséêö~çéêáåöî~åor~éêáäomnofk R

In haar julibrief aan de ombudsman, meldt de maatschappelijk assistente dat het Agentschap bereid werd gevonden om een compromis te sluiten waardoor verzoekers de uitbetaalde premie niet moeten terugbetalen, en verder de éénvijfde premie kunnen ontvangen. Deze ligt echter een pak lager dan de halftijdse premie waar ze in feite recht op hebben. In concrete cijfers betekent dit dat ze in plaats van 356,95 euro/maand gedurende al die jaren sinds 2008 maar 83 euro/maand hebben ontvangen, en vooral ook, zullen ontvangen in de toekomst. In totaal misten zij beiden voor de periode april 2008- november 2012 14.650 euro aan premies. De ene verzoeker zal in de loop van 2013 met pensioen gaan en zou in theorie voor de resterende maanden nog 2855 euro kunnen krijgen in plaats van de 664 euro die hij nu zal krijgen. De andere verzoeker heeft nog enkele arbeidsjaren op zijn teller staan en voor hem zouden de gemiste bedragen oplopen tot 13.971 euro. 10. 24 oktober 2012 De Vlaamse Ombudsdienst bekijkt samen met de personeelsmanager van de beschutte werkplaats en de maatschappelijk assistente, of er een oplossing gevonden kan worden. Al snel wordt duidelijk dat het hier gaat om twee mensen die zich in een erg behartenswaardige positie bevinden. Beide mannen hebben een mentale handicap. Het is een grote stap te ver om te verwachten dat zij dergelijke aanvragen zelf zouden kunnen doen, laat staan om te verwachten dat zij na goedkeuring van de RVA - zelf hun dossier zouden kunnen opvolgen, in die zin dat zij zelf met hun RVAgoedkeuring terug naar de personeelsdienst zouden stappen om hun afgeleide rechten te laten gelden. S

Zij zijn in dezen volledig afhankelijk van anderen, en de kans op fouten vergroot, naargelang van het aantal tussenschakels dat zich in de ketting bevindt. Verzoekers zijn eigenlijk het slachtoffer van de vrij ingewikkelde regelgeving en van het feit dat de overheid gedurende al die jaren heeft nagelaten om zelf controles uit te voeren, want in dat geval was de fout wellicht veel vroeger ontdekt. In het parlement bevestigt minister Muyters dan wel de stelling dat men niet noodzakelijk de lagere premie verliest, als men de hogere premie niet aanvraagt 5. Maar de minister voegt er ook aan toe dat het niet kan en ook niet gewenst is dat er gecompenseerd zou worden alsof mensen een hogere premie zouden kunnen aangevraagd hebben. Voor onze beide werknemers van de beschutte werkplaats, houdt dat dus in dat de bewoners hun éénvijfde premie niet verliezen, maar ook dat ze geen nieuwe aanvraag kunnen indienen om tot het einde van hun beroepsactieve loopbaan aanspraak te kunnen maken op een halftijdse premie. Het voorgestelde compromis waarbij men niet hoeft terug te betalen voor de in feite onterecht ontvangen éénvijfde premie, vormt een welwillende lezing van de wetgeving. Als men een éénvijfde premie krijgt, maar in feite recht zou hebben op een halftijdse premie, is men niet verplicht om deze hogere premie aan te vragen. Maar dat betekent ook niet dat men de éénvijfdepremie zou verliezen. R`ÑêÜçÖÉêîÉêãÉäÇÉmäÉå~áêÉsÉêÖ~ÇÉêáåÖî~åOR~éêáäOMNOK T

CONCLUSIES VAN HET ONDERZOEK VAN DE OMBUDSMAN / KWALIFICATIES EN NORMEN 11. De Vlaamse Ombudsdienst besluit, op basis van de onderzochte dossiers, dat er te kort door de bocht wordt gegaan, als men alle onterechte ontvangers van de premie bestempelt als sociale fraudeurs (ombudsnorm correcte bejegening). 12. De overheid gaat hierbij ook te snel voorbij aan haar eigen verantwoordelijkheid: het systeem steunde volledig op de burger die zelf de verantwoordelijkheid droeg om een wijziging in zijn situatie al dan niet te melden. Sinds de aanvang van het stelsel in 2001 werden er geen controles uitgevoerd (ombudsnorm goede uitvoeringspraktijk en administratieve nauwkeurigheid). Sinds begin 2012 zijn de databanken van de Vlaamse overheid en de RVA aan elkaar gekoppeld, waardoor de controle voortaan wel maandelijks zou gebeuren. 6 13. De Vlaamse Ombudsdienst begrijpt dat er beperkingen worden gesteld inzake het retroactief aanvragen van aanmoedigingspremies, maar vindt het niet billijk dat sommige groepen van burgers fouten die volledig buiten hun wil zijn gebeurd, ook naar de toekomst toe niet kunnen rechtzetten en dus voor eens en altijd moeten afzien van de hogere premie waar ze in feite aanspraak op kunnen maken. 14. Los van de thematiek landingsbanen in de social profitsector, moet er op gewezen worden dat er voor drie sectoren (privé, social profit en openbare sector) nog steeds verschillende regels gelden. Het besluit van de Vlaamse Regering voor de privésector laat toe dat Voor de social profitsector en voor de openbare sector gelden andere regels: - een aanvraag van een aanmoedigingspremie ingediend wordt gedurende de hele periode van de verminderde arbeidsduur; en - de aanvraag kan daarenboven met een terugwerkende kracht van zes maanden worden toegekend. - daar wordt de periode van indiening beperkt tot de zes maanden na de aanvang van de loopbaanonderbreking waarvoor de aanmoedigingspremie wordt aangevraagd. - de regelgeving voorziet daarenboven geen afwijking op de indieningstermijn. SfåÇÉ~äÉÉêÇÉêîÉêãÉäÇÉé~êäÉãÉåí~áêÉîÉêÖ~ÇÉêáåÖÖ~ÑÇÉãáåáëíÉêÄáàâçãÉåÇ~~åÇ~íÜÉí~ÖÉåíëÅÜ~éfåíÉêåÉ ^ìçáíî~åçésä~~ãëé^çãáåáëíê~íáéef^s^fçéçéçê~åüíüééñíöéâêéöéåçãééå~ìçáíìáííéîçéêéåk U

De ombudsman ziet geen redelijke verantwoording voor deze verschillende behandeling op het vlak van de aanvraagmodaliteiten (ombudsnorm overeenstemming met het recht). 15. Naast het feit dat de beide mannen zich vanwege hun handicap in een zeer zwakke positie bevinden, hebben zij nog eens de dubbele pech dat zij zich in de verkeerde sector bevinden, want als zij in de privésector gewerkt zouden hebben, zou er onder bepaalde voorwaarden wel gedeeltelijk tegemoet kunnen worden gekomen aan hun vraag. 16. In het verleden behandelde de Vlaamse Ombudsdienst al verscheidene klachten over het gebrek aan eenvormigheid tussen de verschillende stelsels. Dat probleem werd nog eens extra onder de aandacht gebracht in het jaarverslag 2010. De Vlaamse Ombudsdienst herhaalt hierbij zijn principiële standpunt dat voor elk stelsel eenzelfde indieningstermijn zou moeten worden gehanteerd. Hoewel de beleidsnota Werk 2009-2014 perspectief biedt op een harmonisering van de drie stelsels, is hier nog altijd geen werk van gemaakt. In een recenter antwoord op een schriftelijke vraag geeft de minister weliswaar aan dat het de bedoeling is om verder onderzoek te verrichten naar de hervorming van het huidige systeem van aanmoedigingspremies, maar er wordt daarbij geen verdere timing vooropgesteld 7. 17. De minister gaf aan geen voorstander te zijn van het automatisch toekennen van de premie 8. Als tegengewicht zou het dan minstens mogelijk moeten kunnen zijn om zich te beroepen op een situatie van overmacht. Het moet daarbij benadrukt dat verzoekers geen nieuwe aanvraag indienden. Zij zaten al in het stelsel, maar zijn alleen van tewerkstellingsbreuk veranderd. TpÅÜêáÑíÉäáàâÉîê~~Öî~åãÉîêçìïióÇá~mÉÉíÉêëíçíÇÉÜÉÉêmÜáäáééÉjìóíÉêëIsä~~ãëãáåáëíÉêî~åtÉêâIçîÉê ÇÉëí~åÇî~åò~âÉåãKÄKíKÇÉsä~~ãëÉ~~åãçÉÇáÖáåÖëéêÉãáÉEîê~~ÖåêKRSSî~åNV~éêáäOMNOFK U^åíïççêÇÄáàÜçÖÉêîÉêãÉäÇÉ~ÅíìÉäÉîê~~Öî~åÇÉÜÉÉêg~åi~ìêóëK V

VOORSTEL TOT BEMIDDELING / AANBEVELING 18. Zoals de Vlaamse Ombudsdienst in het verleden al verscheidene keren opmerkte en zoals uitdrukkelijk werd gesteld in een aanbeveling uit 2009 (23): De Vlaamse Regering moet op korte termijn zorgen voor eenvormigheid tussen de verschillende stelsels van de aanmoedigingspremies met betrekking tot de indieningstermijn. 19. Daarnaast moet er ook bijzondere aandacht worden geschonken aan de opname van overmachtsituaties op de indieningstermijn voor de aanvraag van een aanmoedigingspremie. In concreto wordt de zaak van beide verzoekers van ombudsdossier 2012-0238 best heroverwogen, naar aanleiding van een beroep dat beide verzoekers daarop eerstdaags zullen doen. 20. Politici moeten erover waken om neutrale terminologie te gebruiken: men kan niet zo maar een hele groep van burgers, zonder enig oog voor nuancering, als fraudeurs bestempelen. Bart Weekers Vlaams Ombudsman Karin Van Puyenbroeck Onderzoeker Vlaamse Ombudsdienst NM

www.vlaamseombudsdienst.be info@vlaamseombudsdienst.be 02 552 48 48