KARTERNGSPROJECT FAUNSTEK ZOOGDEREN NEDERLAND: TUSSENSTANDEND 1983 Mededeling 6 van de Veldwerkgroep van de Vereniging voor Zoogdierkunde en Zoogdierbescherming Het in 1982 gestart project Faunistiek Zoogdieren Nederland beoogt informatie bijeen te brengen over de verspreiding oecologie en talrijkheid van de in Nederland voorkomende zoogdiersoorten (Glas 1981). Siqs de.:r:officifhe start van het project is het door omstandigheden niet mogelijk geweest een tussenstand aan de waarnemers te presenteren. Ditwsaanlei ding voor een 12tal mensen om gezamenlijk een deel van de binengekomen gegevens 'met de hand' te bewerken vooruitlopend op computerbe erking om inzicht te verkrijgen in de kwaliteit en kwantiteit van de.'voor het projectingestuurde waarnemingsformulieren. Naast de groene waarnemingsformylieren ontworpen voor computerverwerking werden de eenvoudiger uitgevoerde gele jaarkaarten ingevoerd. Daar deze jaarkaarten pas medio 1983 zijn uitgegeven zal daarover in de loop van 1984 meer zijn te zeggen. n het navolgende zal alleen worden ingegaan op de stand van zaken met be trekking tot de groene waarnemingsformulieren... Hopefijk'vormt de verkrege'n tussenstand met de voor lopige verspreidingskciartjes'een stimulans tot.het insturen van meer formulieren.met uitzondering van de vleermuizendie afzonderlijk worden onderzocht (G.H. Glas in prep.) en de boom- en steenmarter in bewerking bij S. Broekhuizen en G. MUskens (RN Arnhem) zijn er 7172 formulieren ingevuld. D. verdeling over de soorten is vermeld in tabel 1. Het relatief grote aantal ingevulde formulieren voor de otter is te dank en aan de speciale aandacht die aan deze soort wordt besteed door de Directie Faunabeheer (Zoetermeer) en de Vereniging Das & Boom (Nijmegen). n tabel 2 staat vermeld via welke bij de Contactgroep Zoogdierinventarisatie aangesloten organisaties de formulieren zijn opgestuurd. De jeugdbonden ACJN en NJN blijken een groot aantal (35) van de gegevens voar hun rekening te hebben genomen. Door Mostert (1983) is deze bijdrage van de jeugdbonden in een tussentijds overzicht uitgewerkt. Een aantal andere organisaties heeft opmerkelijk weinig bijgedragen. Van twaalf soorten zijn gegevens van de ingezonden formulieren ver-.werkt: egel bosspi tsmuis huisspi tsmuis haas: konijn rosse woelmuis woelrat bosmuis bruine rat huismuis hermelijn en weze1. De voorlopige verspreidingskaartjes van vier van deze soorlen worden hier ter illustratie gepresenteerd. De gegevens over huismuis (fig. 1) en konijn (fig. 2) laten zien dat er weinig aandacht geschonken wordt aan algemene soorten. Er komen im-.:mers wel degelijk konijnen voor op ale Waddenei1anden en in Friesland en de huismuis mag Texe1 uitgezonderd overal in steden en dorpen verwacht worden. Het is gewenst dat ook voor deze 'gewone' soorten waarnemingen worden ingestuurd om tot een verantwoord bee1d van het voorkomen te komen. De egel (fig. 3) wordt ais beschermde diersoort kennelijk wel serieus genomen. Het ziet er naar uit dat van de reele verspreiding van de egel nu reeds een aardig beeld verkregen is. n een aanta1 gevallen geven de voor1opige verspreidingskaarten reeds een aanvulling op wat er bekend was. Met name in het'noorden en westen
van het land liggen nieuw bekend geworden delen van het verspreidingsgebied van de huisspitsmuis (Fig. 4 vergelijk Van Wijngaarden et a1. 1971). n het algemeen blijken er uit Noord-Brabant (behalve ten zuiden van Eindhoven) en de kop van Noord-Holland vriel geen meldingen binnen gekomen te zijn. Ook komen er weinig gegevens uit Friesland Limburg en Overijssel. Behalve het bepa1en van de verspreiding heeft het project tot doe1 inzicht te verkrijgen over het biotoop waar in de dieren voorkomen. Van de twaalf onderzochte soorten bleken bij woelrat rosse woelmuis en bosspitsmuis in meer dan 90% van de gevallen het oecotype ingevuld bij bosmuis huismuis haas konijn en weze1 in 80-90% en bij huisspitsmuis bruine iat en hermelijn in 75-80%. Oit stemt tot tevredenheid vooral wanneer men bedenkt dat een aantal formulieren betrekking heeft op braakbalvondsten waarbij het oecotype meestal niet wordt genoemd. Van de egel werd slechts in 41o van de gevallen het oecotype vermeld vermoede1ijk omdat het voor een groot dee1 verkeerss1achtoffers betroffen. Het grote aantal mogelijke combinaties van codes voor het oecotype rnaakt een automatische verwerking van de gegevens noodzakelijk. Een probleem blijkt dat er per deelnemende organisatie een centraal meldingsadres is dat niet in ale gevallen zorg kan dragen voor het controleren van de waarnemingen en het activeren van de waarnemers. Er zijn daarom plannen ontstaan over een nieuwe organisatievorm waarover we later meer hopen te berichten. Tenslotte willen wij erop wijzen dat er nog een schat aan gegevens te uerkrijgen is door het onderzoeken van allerlei archieven particuliere aantekenboekjes museumcollecties etc. Oit onderzoek is voor ons met name interessant voor de periode na 1970. Voor hun bijdrage aan de bewerking van de gegevens dank en wij: P.H. Bels A.B. van den Berg K.J. Canters C. Hoff P. de Knijff B. Lanjou O. Minkenberg E. Pelzers M.J. Wallage en W.J.R. de Wijs. LTERATUUR GLAS G.H. 1981. Het karteringsproject Faunistiek Zoogdieren Nederland. -Microtus 3(2): 7-8. MOSTERT K. 1983. Atlasprojekt een tussenbalans.-trias 12(3): 16-24. WJNGAARDEN A. VAN V. VAN LAAR & M.O.M. TROMMEl 1971. De verspreiding van de Nederlandse zoogdieren.-lutra 13(1-3): 1-41 kaart 1-64. december 1983 F.R.M. Naber C.A.W. Bosman G.H. Glas
- -.- tit!. ; ; i... \N Fig. 1. Voorlopig beeld van de verspreiding van de huismuis Mus musculus november 1983. Fig. 2. Voorlopig beeld van de verspreiding van het konijn Oryctolagus cuniculus november 1983.
. wi!s M --... m i... lrt - " -. e...-.lele! V.' M =W '1"":'" -. _ Fig. 3. Voorlopig bee d'var'de-c';verspreidlng van de egel Erinaceus europaeus november 1983. Fig. 4. Voorlopig beeld van de verspreiding van de huisspitsmuis Crocidura russula november 1983.
soort aantal waarnemingsformulieren soort aanta1 waarnemingsformu1ieren egel.erinaceus europaeus bbsspi tsmuizen Sorex araneus/coronatus. 1102 315 bruine rat Rattus norvegicus zwarte rat Rattus rattus 142 3 dwe.rgspitsmuis soiex minutus waterspitsmuis Neomys fodiens huisspitsmuis Crocidura russula 226 61 219 huismuis Mus musculus zeven51aper 81is glis hazelmuis Muscardinus ave11anarius 117 o 3 ve1dspitsmuis Crocidura 1eucodon mol alpa europaea haa8 Lepus capensis konijn Oryctolagus cuniculus eekhoorn Sciurus vulgaris 2 965 536 409 349 eikelmuis Eliomys guercinus beverrat Myocastor. 2YE.us vos Vu1pes vulpes wasbeerhond Nyctereutes procyonoides wasbeer Procyon lotor 4 7 117 o 39 grijze eekhoorn Sciurus caro1inensis siberische grondeekhoorn Tamias sibericus 2 1 hermelijn Mustela inea wezel Muste1a nivalis 209 241 hamster Cricetus cricetus 12 Amerikaanse nerts Muste1a vis on 12 rosse woelmuis Clethrionomys glareolus woelrat AriTicola terrestris 196 79 bunzing Muste1a utorius fret Mustela furo 272 3 muskusrat Ondatra zibethicus 61 das Me les me les' 90 ondergrondse woelmuis Pitymys subterraneus veldmuis Microtus arvalis 18 161 otter Lutra lutra huiskatfelis catus 208 5 aardmuis Microtus agrestis noordse woelmuis Microtus oeconomus 65 40 wild zwijn Sus fa damhert Cervus dama 32 5 dwergmuis Micromys minutus bpsmuis Apodemus sylvaticus iote bosmuis Apodemus f1avicollis 184 367 o ede1hert Cervus e1aphus ree Capreolus capreolus moeflon Ovis ammon 3 289 1 Tabel 1. Aantal waarnemingsformu1ieren per soort bijgewerkt tot 20 november1983: exc1usief v1eermuis- en boom- en steenmarterwaarnemingen. f--' V1
Organisatie: 01 Staatsbosbeheer 02 Zoogdierwerkgroep A.C.J.N. 03 Zoogdierwerkgroep N.J.N. 04 Vereniging voor Zoogdierkunde 05 Natuurmonumenten 06 Faunabeheer 09 Taakgroep Flora en Fauna 10 Zoogdierwerkgroep N.H. Gen. L. 11 Rijksinstituut voor Natuurbeheer 12 Zoologische Oeeologie en Taxonomie 20 ongeorganiseerden totaal aantal ingezonden formulieren: 41 1767 631 1049 7 216 1031 367 838 150 907 7004 aantal medewerkers/ rapporteurs: 3 62. 22 23 4 10 23 10 14 1 29 201 Opmerkingen: 01 - exclusief de door D. Wammes op formulier gezette gegevens uit het kerkzolderarehief betreffende vleermuizen ca. 4500; 06 - exclusief door Leeuwenberg reeds veer medio 1982 ingezonden; 09 - exelusief door Lina reeds veer medio 1982 ingezonden; 10 - betreft alleen vleermuistellingen door S.O.K.-leden; - exclusief gegevens ingebraeht door Broekhuizen MUskens en Maaskamp; 20 - in de loop der tijd zijn enige waarnemers lid geworden van de VZZ en daardoor administratief verhuisd naar 04. Tabel 2 - Overzicht van de aantallen groene waarnemingsformulieren tot en met 31 december 1983 ingezonden vanuit de deelnemende organisaties aan het centrale verzame1adres (R.l.N. Arnhem) en de aantallen waarnemers/rapporteurs die hieraan meewerkten. Naschr i ft Het voorgaande is als tussentijdse rapportage door de V.Z.Z. aangeboden aan de organisaties samenwerkend in de Contactgroep Zoogdierinventarisatie. Zoals uit de tekst b1ijkt zijn bij de bewerking in november 1983 door leden van de V.Z.Z. voorlopige verspreidingskaartjes vervaardigd van 12 soorten waarvan sleehts vier in de rapport age waren opgenomen (fig. 1-4). De V.Z.Z. meent eehter ook de tussentijdse kaartjes van de overige acht bewerkte soorten aan de leden te kunnen presenteren..op de navolgende bladzijden zijn deze als fig. 5 t/m 12 zonder toelichtende tekst weergegeven.
. t'.' )!ff>- ' ' j j.. j -1..'...'.....! ' i l ' T0 0' ;r j j.'.'.'. 1..'. ' /f..."..-.v/...: 18 tit ta'':. ' r i =.-.'..; '...'.'.. i-' --J Fig. 5. Voor1opig bee1d van de verspreiding van de bosspitsmuis Sorex cf. araneus november 1983. Fig. 6. Voor1opig beeld van de verspreiding van de haas Lepus capensis november 1983.
'. 0 _._.... ".".. J..' - iajjt.. '.' --j. -' CO Fig. 7. Voor1opig beeld van de verspreiding van de rosse woe1muis C1ethrionomys g1areo1us november 1983. Fig. 8. Voorlopig beeld van de verspreiding van de woelrat Arvico1a terrestris november 1983.
. '. -....'.; i/..:' '. '. - T'" i ' i i i: TTl i f-' W Fig. 9. Voor1opig beeld van de verspreiding van de bosmuis Apodemus sylvaticus november 1983. Fig. 10. Voor1opig bee1d van de verspreiding van de bruine rat Rattus norvegics november 1983.
;. kij.0.'..'.' '...'!!.' \ObJ!.' j '. \.'.'.. j.' i N :J Fig. 11. voorlopig beeld van de verspreiding van de hermelijn Muste1a erminea november 1983. Fig. 12. Voorlopig beeld van de verspreiding van de wezel Mustela nivalis hovember 1983.