Documentatiemap paardenwelzijn 2010 Bijlage van de voortgangsrapportage plan van aanpak welzijn in de sector paardenhouderij Onderzoek naar de voorlichtingsactiviteiten van de Nederlandse hippische organisaties en tijdschriften om bij te dragen aan een proces van bewustwording van paardenliefhebbers en de verbetering van het paardenwelzijn in Nederland.
INHOUDSOPGAVE 1. Overzicht van de samenwerkende organisaties van de Sectorraad Paarden... 3 2. Overzicht van de overige organisaties die invloed hebben op de hippische sector... 5 3. Overzicht van de hippische tijdschriften... 6 4. Overzicht van de hippische websites... 8 5. Overzicht van de nieuwsbrieven in de hippische sector... 9 6. Overzicht van de welzijnsonderwerpen op hippische forums... 10 7. Overzicht van de congressen en bijeenkomsten waarin paardenwelzijn een rol speelde... 13 8. Overzicht van de artikelen en nieuwsberichten over paardenwelzijn... 17 9 Overzicht voortgangsrapportage KNHS... 25 2
1. OVERZICHT VAN DE SAMENWERKENDE ORGANISATIES VAN DE SECTORRAAD PAARDEN Sectorraad Paarden organisatie Afkorting Aantal leden Sport Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie KNHS * 212.002 Nederlandse Draf en Rensport NDR * Geen info Ondernemers Federatie Nederlandse Hippische Ondernemers FNHO Federatie van Nederlandse Ruitersportcentra FNRS * 430 Verenigde Sportpaardenhandel Nederland VSN 60 Bond van Hengsten Houders BvHH 120 Vereniging Hengsten Opfokkers VHO 80 (2009) Land- en Tuinbouw Organisatie Nederland LTO NL (vanaf 1 paard) Land- en Tuinbouw Organisatie Noord LTO Noord 19969 NGE Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie ZLTO 1258 Limburgse Land en Tuinbouw Organisatie LLTB 314 Fokkerij Koninklijke Warmbloed Paardenstamboek Nederland KWPN * 30.000 Koepel Fokkerij * Vereniging het Nederlandse Appaloosa Stamboek NAS 685 Vereniging Arabische Volbloedpaardenstamboek Nederland AVS 1.200 Vereniging Nederlandse Draf en Rensport NDR 1.480 Vereniging het Nederlandse Fjordenpaarden Stamboek NFS 2.315 Koninklijke Vereniging het Friesch Paarden Stamboek FPS 13.000 Vereniging het Groninger Paard HGP 400 International Horse Breeders Association Heavy Warmbloods IHW 131 Vereniging het Nederlandse Hackney Stamboek NHS 208 Lippizaner Vereniging Nederland LVN 96 Nederlandse Mini Paarden Registratie Stamboek NMPRS 824 Het Nederlandse Rijpaarden- en Ponystamboek NRPS 4.000 Nederlands Shetland Pony Stamboek NSPS 4.300 Vereniging het Nederlandse Welsh Pony en Cob Stamboek NWPCS 2.236 Koninklijke Vereniging het Nederlandse Trekpaard en de Haflinger KVTH 4.180 Nederlandse Dartmoor Ponystamboek DPS 161 Vereniging het Nederlandse Connemara Stamboek - 178 Vereniging Nederlandse Stamboek voor IJslandse Paarden NSIJP 2.000 Welsh Pony en Cob Vereniging WPCV 328 Vereniging Nederlands New Forest Stamboek - 1.513 Vereniging het Nederlands Fell Pony Stamboek NFPS 196 Vereniging het Nederlandse Stamboek voor Tinkers NSVT 540 Nederlandse Quarter Horse Association NQHA 385 Merens Stamboek Nederland MSN 180 Falabella Stamboek - 113 Pura Raza Espanola Stamboek Nederland PRE 220 Europees Stamboek Amerikaans Minipaard EUSAM 33 Gypsy Cob and Drum Horse Association GCDHA-NL 110 (2009) Irish Cob Society ICS 515 (2009) Vereniging het Nederlands Ezelstamboek VNE 438 (2009) 3
4 totaal 71965
2. OVERZICHT VAN DE OVERIGE ORGANISATIES DIE INVLOED HEBBEN OP DE HIPPISCHE SECTOR Overige organisaties Afkorting Aantal leden Dierenbescherming DB 160000 Vereniging Eigen Paard VEP 2500 Nederlandse Belangenvereniging van Hobbydierhouders NBvH - Levende Have - * Landelijk Informatie Centrum Gezelschapsdieren LICG * KNMvD, Groep Geneeskunde Paard GGP - Nederlandse Vereniging voor Vrijetijdsruiters NVVR 1000 Gezondheidsdienst voor Dieren GD * Polo sport - 400 paarden 5
3. OVERZICHT VAN DE HIPPISCHE TIJDSCHRIFTEN Hippische magazines Organisatie Oplage Uitgaves per jaar Niet gerelateerd aan organisatie Hart voor Dieren - 97.000 12 De Hoefslag - 45.000 52 Paard en Spul - 30.000 12 Horsimo - 20.000 12 Ros - 22.000 6 Bit - 21.000 8 Horse International - 19.000 10 Mensport - 17.000 9 De Paardenkrant - 10.000 104 Boerenvee - 10.000 6 Het Sportpaard - 5.000 52 Het Showpaard - 2.500 10 De paardenkrant extra 10.000 6 6
Hippische magazines Organisatie Oplage Uitgaves per jaar Gerelateerd aan organisatie Magazine Dier Dierenbescherming 150.000 4 Nieuwe Oogst LTO 52.000 12 PaardenSport KNHS * 55.000 12 GD Paard GD * 10.000 2 Draf en Rensport NDR * 8.500 52 Levende Have Levende Have 8.000 6 Hippische Ondernemer FNHO 8.500 6 VrijRuiter NVVR 1.200 6 Paard&Leven FNRS 120.000 4 Hengstenbrochure BvHH 16.000 1 Paard&Leven KNHS* 125.000 4 Gerelateerd aan stamboek In de Strengen KWPN 30.500 25 Phryso KFPS 10.200 12 In de Strengen internationaal KWPN 5.000 6 De Shetland pony NSPS 4.100 12 Trekpaard & Haflinger KVTH / DPS 4.500 6 Welsh Magazine NWPCS 3.000 12 De Forester New Forest Stamboek 1.700 6 AVS Magazine AVS 1.500 6 TopCobs GCDHA-NL 125 4 Appaloosa Nieuws NAS 6 Het Fjordenpaard NFS 2.700 4 De Revérance LVN 4 Minimagazine NMPRS 900 7 NRPS magazine NRPS 5500 12 Ijslandse paarden NSIJP 2.000 6 Welsh journal WPCV 12 Felletje NFPS 200-225 4 Battie NSvT 650 Falabella Newsmagazine Falabella Stamboek 130 2 Hackey NL Magazine NHS 300 2 Verenigingsblad MSN 4 International Horse Breeders Association Heavy Warmbloods 10.200 12 7
4. OVERZICHT VAN DE HIPPISCHE WEB SITES Op deze websites staat informatie en nieuws over paardenwelzijn. Deze websites zijn vooral gericht op de belangenbehartiging en voorlichting van paardenliefhebbers. Het zijn geen instellingen/bedrijven die op een commerciële manier bezig zijn met welzijn van paarden. Organisatie Website Aantal bezoekers per dag NHK www.nhk.nl Abouthorses.tv www.abouthorses.tv 387 Horses.nl www.horses.nl 16700 (2009) Paardensport.nu* www.paardensport.nu Paardentips www.paardentips.com - Bokt.nl * www.bokt.nl 70.000 Horsus.nl www.horsus.nl - PaardNatuurlijk.nl www.paardnatuurlijk.nl 5103 Levende Have www.levendehave.nl 670 (2009) VEP www.verenigingeigenpaard.nl 300 (2009) NVVR www.nvvr.info - NBvH www.hobbydierhouder.nl - Dierenbescherming www.paarden.dierenbescherming.nl - GD * www.gddeventer.nl LICG * www.licg.nl 667 LTO Nederland * www.nieuweoogst.nu / www.ltonederland.nl LTO www.paardennet.com KNHS * www.knhs.nl 9225 FNRS * www.fnrs.nl 2000 SRP www.sectorraadpaarden.nl 2271 Paard en Spul * www.paardenspul.nl De Hoefslag www.dehoefslag.nl - NSIJP www.nsijp.nl 6 Fjordstudbook www.fjordstudbook.com 267 BvHH www.bvhh.nl 19 Boerenvee www.boerenvee.nl 800 N.M.P.R.S http://www.minipaarden.nl/ - AVS www.avsweb.org 150 NAS http://www.appaloosa-stamboek.com 64 Vereniging Eigen Paard www.eigenpaard.nl 400 8
5. OVERZICHT VAN DE NIEUWSBRIEVEN IN DE HIPPISCHE SECTOR Organisatie Nieuwsbrief Oplage Aantal uitgaves KNHS * Voor alle disciplines / Zie hieronder Zie hieronder vakgebieden een nieuwsbrief Horses.nl Horses.nl 20.000 3 x per week LTO Nieuweoogst.nu * LTO Noord LLTB ZLTO 1000 350 250 Dagelijks 6 x per jaar 6 x per jaar 6x per jaar Boerenvee Boerenvee Wekelijks Paardensport.nu * Paardensport.nu Vereniging Eigen Paard * Samen staan we sterker Levende Have * Levende Have Sectorraad Paarden Sectorraad Paarden 400 4 x per jaar LICG * LICG Paard en Spul * Paard en Spul 12 x per jaar Paardentips.com Paardentips Magazine - 2x per maand Dierenbescherming Dierenm@il - 12x per jaar FNRS Ondernemersjournaal 400 FNRS Ruiterjournaal 40.000 Boerenvee Nieuwsbrief boerenvee 500 50 Abouthorses.tv Abouthorses.tv 20.000 8 KNHS* Voor alle disciplines / vakgebieden een nieuwsbrief Nieuwsbrieven* Aantal abonnees Aantal keer verzonden per jaar Algemeen** 3295 13 Aangespannen 1147 12 Bestuurders en officials 7393 11 Dressuur 11907 46 Endurance 923 5 Eventing 2141 18 Mennen 1831 18 Reinig 426 4 Springen 6838 48 Subtop 3126 7 Voltige 523 9 * In onderstaand schema zijn alleen de nieuwsberichten over welzijn opgenomen die in de Algemene nieuwsbrief zijn verschenen. In elke nieuwsbrief en elke uitgave hiervan wordt aandacht aan paardenwelzijn besteed. ** Iedereen kan zich abonneren op de Algemene nieuwsbrief van de KNHS, je hoeft hiervoor geen lid te zijn. Dit geldt wel voor de overige nieuwsbrieven. 9
6. OVERZICHT VAN DE W ELZIJNSONDERWERPEN OP HIPPISCHE FORUMS 6.1. Aantal leden Forum Aantal leden Bokt.nl 150000 Cavaletti.nl 10663 Horsus.nl 3762 Paardnatuurlijk.nl 6424 (2009) Paardennet.com 430 6.2. Bokt.nl Bokt.nl is een erg groot forum met veel discussieonderwerpen en reacties hierop. Het forum is in categorieën ingedeeld om het overzichtelijk te houden. Een aantal van deze categorieën heeft een link met paardenwelzijn. Deze zijn in onderstaande tabel opgenomen. Voor één categorie is onderzocht hoeveel procent van de onderwerpen over paardenwelzijn gaan. Dit was 4.5% en dat is als standaard gebruikt voor iedere categorie. Gemiddeld werden er 30 reacties gegeven op de welzijnsonderwerpen die zijn besproken. Categorie Aantal onderwerpen Reacties Rijtechnische praktijkproblemen 95 2865 Medisch 118 3552 Beweging en hoefverzorging 41 1214 Voeding en supplementen 53 1581 Harnachement 156 4674 Verzorging stalling en weide 97 2910 Omgang en paardengedrag 61 1818 Van nature 11 330 Totaal Paardenwelzijn 2010 632 18943 10
Maand Onderwerpen Reacties Januari Wormkuur 1 Februari Rhino-uitbraak op 25 Walcheren April Voeding aanpassen 66 Mei Zomerexceem 3 Juni Conditieprobleem of lui? 7 Weven 4 Juli Wat gebruiken tegen 32 vliegen? Mok?! 10 Augustus Mick zijn 34 luchtzuigproblemen Vliegendeken noodzaak 32 of onzin Perfecte bit? 20 September Opgelet. 7 Dierenmishandeling Spierbevangen 14 Hoefbevangen 25 Bit (maat) 5 Oktober Bitloos 18 December Laten inslapen of niet? 13 Totaal paardenwelzijn 2009 17 316 6.3 Cavaletti.nl Maand Onderwerp Reacties Januari Mager paard 9 Februari weidegang met sneeuw en vorst 29 Maart scheren 8 April Zonder deken 23 Kudde gedrag 2 Onderhoud wei 5 Passend zadel 8 Mei voeding 10 Juni Wel of geen deken op? 27 Vliegennetje of vliegen masker? 23 Hoefverzorging 22 Paard wassen? 21 Juli Slofteugel 43 Augustus Supplementen 36 Dazenval 6 11
November Dry Needling 10 December hoefverzorging 4 Totaal paardenwelzijn 2009 17 286 6.4 Abouthorses.tv Het hele jaar gratis cursussen 24 uur per dag: KNHS Van Paarden Houden: Aard van het paard KNHS Van Paarden Houden: Huisvesting KNHS Van Paarden Houden: Omgang met het paard 1/2/3 KNHS PaardenWelzijn: Gezondheid en preventie KNHS PaardenWelzijn: Huisvesting en vervoer KNHS PaardenWelzijn: Omgang en verzorging KNHS PaardenWelzijn: Voeding KNHS PaardenWelzijn: Welzijn Het hele jaar voor 15,- per video: Abouthorses.tv cursus Gezondheid Abouthorses.tv cursus Verzorging Abouthorses.tv cursus Voeding Abouthorses.tv cursus Aankoop Paard Abouthorses.tv cursus Hoe denkt en leert een paard Abouthorses.tv cursus veilig vervoer en trailerladen Abouthorses.tv cursus Hoe train je een paard In 2010 9.600 videocursussen, gemiddeld 1.22 uur bekeken. 12
7. OVERZICHT VAN DE CONGRESSEN EN BIJEENK OMSTEN WAARIN PAARDENWELZIJN EEN ROL SPEELDE Maand Congres/ bijeenkomst Organisatie Publiek Presentaties welzijn Januari Fokkerij Info dag AVS AVS Leden Fouten in confirmatie leren herkennen Februari Maart April Mei 13 Algemene leden vergadering AVS AVS leden Genetische erfelijke ziekten (specifiek Cerebellaire Abiotrofie) Juni Juli Augustus NSAID congress FEI Toestaan van niet steroïde ontstekingsremmers September Oktober November Fokkerijdag AVS AVS leden Fokdag met o.a. fokjury adviezen en adviezen t.a.v. correct beslag/bekapping van paarden 7.1 overzicht KNHS cursussen en educatie 2010 Datum Bijeenkomst Aantal bezoekers 18 januari 2010 KNHS Oefenspringen 20 januari 2010 KNHS Cursus Vergroot je 24 deelnemers 21 januari 2010 KNHS Rondje Educatie Pilates 66 bezoekers voor ruiters 27 januari 2010 KNHS Cursus Vergroot je 24 deelnemers 3 februari 2010 KNHS Cursus Vergroot je 24 deelnemers 10 februari 2010 KNHS Cursus Vergroot je 24 deelnemers 16 februari 2010 KNHS Cursus Mentale training 12 deelnemers 17 februari 2010 KNHS Cursus Vergroot je 24 deelnemers 19 februari 2010 KNHS Rondje Instructie 490 bezoekers Zadelmak maken en corrigeren van probleempaarden 2 maart 2010 KNHS Cursus Mentale training 12 deelnemers 4 maart 2010 KNHS Rondje Educatie Presteren 104 bezoekers kun je leren 5 maart 2010 KNHS Rondje Instructie 329 bezoekers Dressuur 11 maart 2010 KNHS Rondje Educatie Hoe 86 bezoekers
herken je spierproblemen bij paarden 11 maart 2010 KNHS Cursus Mentale training 12 deelnemers 19 maart 2010 KNHS Cursus Hoe herken je 12 deelnemers spierproblemen bij paarden 30 maart 2010 KNHS Cursus Mentale training 12 deelnemers 31 maart 2010 KNHS Oefenspringen 2 april 2010 KNHS Cursus Hoe herken je 12 deelnemers spierproblemen bij paarden 7 april 2010 KNHS Vervolgcursus Vergroot je 17 deelnemers 9 april 2010 KNHS Rondje Instructie Exterieur 175 bezoekers en training 14 april 2010 KNHS Vervolgcursus Vergroot je 17 deelnemers 16 april 2010 KNHS Cursus Hoe herken je 12 deelnemers spierproblemen bij paarden 19 & 20 april 2010 KNHS Oefenspringen 184 deelnemers 27 t/m 29 april 2010 KNHS Op weg naar de top 32 deelnemers 29 april 2010 KNHS Vervolgcursus Vergroot je 17 deelnemers 4 mei 2010 Bixiedag 390 deelnemers 11 mei 2010 KNHS Vervolgcursus Vergroot je 17 deelnemers 14 t/m 16 mei 2010 KNHS Eventing Trainingsweekend 62 deelnemers 18 mei 2010 KNHS Vervolgcursus Vergroot je 17 deelnemers 25 mei 2010 KNHS Vervolgcursus Vergroot je 17 deelnemers 26 mei 2010 KNHS Oefendressuur 137 deelnemers 28 mei 2010 KNHS Oefenspringen 168 deelnemers 31 mei t/m 4 juni 2010 ZIW Mennen 32 deelnemers 4 juni 2010 KNHS Rondje instructie 93 bezoekers Chris Irwin 7 t/m 11 juni 2010 ZIW Allround paarden 66 deelnemers 14 /m 18 juni 2010 ZIW Mennen 41 deelnemers 21 t/m 25 juni 2010 ZIW M/Z dressuur paarden & 52 deelnemers SGW Paarden 28 juni t/m 2 juli 2010 ZIW Allround paarden 64 deelnemers 5 t/m 9 juli 2010 ZIW Allround pony s 72 deelnemers 7 juli 2010 KNHS Oefenspringen 93 deelnemers 7 juli 2010 KNHS Oefendressuur 142 deelnemers 12 t/m 16 juli 2010 ZIW Allround pony s 71 deelnemers 19 t/m 23 juli 2010 ZIW Allround/SGW 72 deelnemers paarden/pony s 26 t/m 30 juli 2010 ZIW Allround pony s t/m 12 72 deelnemers jaar 2 t/m 6 augustus 2010 ZIW M/Z dressuur/springen pony s 72 deelnemers 14
9 t/m 13 augustus ZIW Allround pony s/paarden 72 deelnemers t/m 20 jaar 10/11 augustus 2010 KNHS Oefenspringen 347 deelnemers 23 t/m 27 augustus 2010 ZIW Allround pony s 71 deelnemers 1 oktober 2010 KNHS Cursus Hoe herken je 11 deelnemers spierproblemen bij paarden 5 oktober 2010 KNHS Cursus Mentale training 12 deelnemers 12 oktober 2010 KNHS Cursus Vergroot je 20 personen veterinaire paardenkennis Naaldwijk 13 oktober 2010 KNHS Cursus Vergroot je 25 deelnemers 14 oktober 2010 KNHS Rondje Educatie 48 bezoekers Beengebreken 15 oktober 2010 KNHS Cursus Hoe herken je 11 deelnemers spierproblemen bij paarden 19 oktober 2010 KNHS Cursus Mentale training 12 deelnemers 19 oktober 2010 KNHS Cursus Vergroot je 20 personen veterinaire paardenkennis Naaldwijk 20 oktober 2010 KNHS Oefenspringen 74 deelnemers 20 oktober 2010 KNHS Cursus Vergroot je 25 deelnemers 29 oktober 2010 KNHS Rondje Instructie 333 bezoekers Mennen 29 oktober 2010 KNHS Cursus Hoe herken je 11 deelnemers spierproblemen bij paarden 4 november 2010 KNHS Rondje Educatie 51 bezoekers Scheren van paarden 9 november 2010 KNHS Cursus Mentale training 12 deelnemers 9 november 2010 KNHS Cursus Vergroot je 20 personen veterinaire paardenkennis Naaldwijk 10 november 2010 KNHS Cursus Vergroot je 25 deelnemers 11 november 2010 KNHS Rondje Educatie 82 bezoekers Hoe word je als ruiter fitter 12 november 2010 KNHS Rondje Instructie Kür op muziek 195 bezoekers 16 november 2010 KNHS Cursus Vergroot je 20 personen veterinaire paardenkennis Naaldwijk 17 november 2010 KNHS Cursus Vergroot je 25 deelnemers 18 november 2010 KNHS Cursus Mentale training 12 deelnemers 23 november 2010 KNHS Cursus Vergroot je 20 personen veterinaire paardenkennis Naaldwijk 24 november 2010 KNHS Cursus Vergroot je 25 deelnemers 15
25 november 2010 KNHS Rondje Educatie 68 bezoekers Acupunctuur en manuele therapie 25 november KNHS Cursus Vergroot je 25 deelnemers 30 november 2010 KNHS Cursus Mentale training 12 deelnemers 30 november 2010 KNHS Cursus Vergroot je 20 personen veterinaire paardenkennis Naaldwijk 9 december 2010 KNHS Rondje Educatie Presteren kun je leren 86 bezoekers 16
8. OVERZICHT VAN DE ARTIKELEN EN NIEUWSBERICHTEN OVER PAARDENWELZIJN 8.1. Overzicht van het aantal artikelen en nieuwsberichten per maand Aantal Artikelen / Maand nieuwsberichten Januari (vanaf 13 januari) 71 Februari 41 Maart 102 April 69 Mei 51 Juni 33 Juli 31 Augustus 34 September 57 Oktober 40 November 51 December (tot 11 december) 16 Totaal 596 17
8.2. Overzicht van het aantal artikelen en nieuwsberichten per organisatie Aantal Artikelen / Organisatie / medium nieuwsberichten Vereniging Eigen Paard 153 Horses.nl Dierenbescherming / magazine Dier Levende Have Bit 16 Paardensport.nu LTO/nieuw oogst De Paardenkrant Boerenvee NVVR In de Strengen 11 Hoefslag 9 Ros SRP 7 NBvH 1 Paard en Spul Paard en Sport 41 In de Strengen Internationaal FNRS 7 Hippische Ondernemer Mensport NSIJP 5 KNHS 187 excl. Persberichten AVS paarden.dierenbescherming.nl 10 NRPS 5 Horsimo 9 18
8.3. Overzicht van de artikelen en nieuwsberichten per maand Januari Artikel / nieuwsbericht Medium - Medische behandeling in paspoort PaardenSport/KNHS - Wijzigingen medicatielijst FEI PaardenSport/KNHS - Vragen aan.. Wormen PaardenSport/KNHS - Opkomende paardenziekten PaardenSport/KNHS - Start cursus PaardENWelzijn Digitale nieuwsbrief Algemeen/persbericht KNHS - Medisch inlegvel in paardenpaspoort Digitale nieuwsbrief Algemeen/KNHS - Schuilstallen Bit - Oud en afgedankt Bit - Atypische myopathie Bit - Hoefbeslag De Hoefslag 10 Veel ongerustheid over paarden in de sneeuw paarden.dierenbescherming.nl 19 Cursus PaardenWelzijn van start paarden.dierenbescherming.nl 26 World Horse Welfare: 'Nog 93 handtekeningen nodig!' paarden.dierenbescherming.nl - Veterinair spreekuur NRPS Februari Artikel / nieuwsbericht Medium - Het Hefboombit: traditie of tragedie? IJslandse Paarden 15 Welzijnsonderzoek Ondernemersjournaal/FNRS - Introductie Impulsrubrieken PaardenSport/KNHS - Dressuurproeven bitloos rijden vanaf 1 april PaardenSport/KNHS - EHBO bij het paard PaardenSport/KNHS - Voervoorbeelden PaardenSport/KNHS - Koliek? Geen paniek! PaardenSport/KNHS - Dressuurproeven bitloos rijden vanaf 1 april Digitale Nieuwsbrief Algemeen/KNHS 5 Goed weideonderhoud Erfelijke genetische gebreken Sectorraad Paarden in voortgangsrapportage: Uitvoeringsagenda bevordering paardenwelzijn Paardensector geeft verkeerd signaal AVS AVS Sectorraad Paarden 8 paarden.dierenbescherming.nl 12 EU-beleid paardentransport opnieuw bekeken paarden.dierenbescherming.nl 26 Beklag over gecoupeerde staarten krijgt staartje paarden.dierenbescherming.nl 25 Veulen op komst In De Strengen - Paradijs voor je paard Bit nr. 176 19
Maart Artikel / nieuwsbericht Medium 2 Welzijnsonderzoek van start Ondernemersjournaal/FNRS - Welzijnsmonitor 2010 PaardenSport/KNHS - Rhinopneumonie PaardenSport/Paard&Leven/KNHS - Patiënten gevraagd met staart- en maneneczeem PaardenSport/KNHS - KNHS boek EHBO-paard weer verkrijgbaar PaardenSport/KNHS - Hartslagmeters: speeltje of nuttig hulpmiddel? PaardenSport/KNHS - Cursus PaardenWelzijn van start PaardenSport/KNHS - Gebitsverzorgers verenigd PaardenSport/KNHS - Vraag het de Fysio: De voorkeurskant van je paard PaardenSport/KNHS In de praktijk: Help je paard de rui door Paard&Leven/KNHS Hoefbevangenheid voorkomen beter dan genezen Paard&Leven/KNHS Praktijktips: Bereid je weiland voor op het weideseizoen Paard&Leven/KNHS - Verbeter je rijtechniek met de unieke combi clinic Digitale Nieuwsbrief Algemeen/KNHS - Kennis vergroten over spierproblemen bij paarden Digitale Nieuwsbrief Algemeen/KNHS - Stalondeugden De Hoefslag - Gewichtsproblematiek De Hoefslag - Blessures (h)erkennen De Hoefslag 4 'Minister Verburg, houd woord!' paarden.dierenbescherming.nl 14 'Aantekening in paspoort afgekeurde paarden is goede eerste stap' paarden.dierenbescherming.nl 17 Paarden moeten het zonder beschutting doen in de Gelderse Vallei Hobbydierhouder.nl April Artikel / nieuwsbericht Medium 9 Onderzoek welzijn op schema Ondernemersjournaal/FNRS 9 Neurologische vorm Rhinopneumonie Ondernemersjournaal/FNRS - Meer informatie over Impulsrubrieken PaardenSport/KNHS - Vragen aan KNHS boek EHBO-paard PaardenSport/KNHS - Bitten, hoe zit het nu precies? PaardenSport/KNHS - Een drachtige merrie: wat te doen? PaardenSport/KNHS - Verboden middelen PaardenSport/KNHS - KNHS wedstrijden bitloos rijden Digitale Nieuwsbrief Algemeen/KNHS - FEI-lijst verboden medicatie van kracht op KNHS-wedstrijden Digitale Nieuwsbrief Algemeen/ KNHS Biodiversiteit AVS - Erfelijke genetische gebreken AVS - Natuurlijk weidebeheer De Hoefslag 14 'Aantekening in paspoort afgekeurde paarden is goede eerste stap' paarden.dierenbescherming.nl 22 Droes In De Strengen Veterinair spreekuur NRPS 3 Op zoek naar paardenwelzijn Nieuwe Oogst Veehouderij - Alles over peesproblemen Bit nr. 177 20
- Wijdgaan en slepen Bit nr. 177 21
Mei Artikel / nieuwsbericht Medium 18 Besmettelijke moeraskoorts Ondernemersjournaal/FNRS - FEI-lijst verboden medicatie ook op KNHS-wedstrijden PaardenSport/KNHS - Zin en onzin over maagzweren bij paarden PaardenSport/KNHS - Oude dag paard De Hoefslag - Dazenval De Hoefslag - Massage De Hoefslag 27 Steekproef toont noodzaak APK voor trailers aan paarden.dierenbescherming.nl 6 Het hoe en waarom van het OC onderzoek In De Strengen 20 Rhinopneumonie In De Strengen 20 Een gezond paardengebit begint bij goed voeren In De Strengen 29 Weg van geleiderlijkheid is best Nieuwe Oogst Veehouderij 14 Sauna voor viervoeter Nieuwe Oogst Veehouderij 1 Voorzichtig van voer naar vers Nieuwe Oogst Veehouderij - Kriebeljeuk Bit nr. 178 - Vrijheidsdressuur Bit nr. 178 Juni Artikel / nieuwsbericht Medium - Moet ik mijn paard ontwormen? IJslandse Paarden - Toegestane warming-up technieken in beeld gebracht PaardenSport/KNHS - Standafwijkingen bij veulens: Tijdige correctie belangrijk PaardenSport/KNHS - Bescherming tegen vliegen PaardenSport/KNHS - Registratie van vaccinaties in het paspoort PaardenSport/KNHS - Let op giftige planten! Paard&Leven/KNHS - In de praktijk: is slootwater drinkbaar? Paard&Leven/KNHS - Cursus PaardenWelzijn: Jij wilt toch ook het beste voor je paard? Paard&Leven/KNHS Lees alles over paarden houden in Paard&Welzijn Digitale Nieuwsbrief Algemeen/KNHS Goed drinkwater voor paarden AVS Veilig vervoer voor paarden AVS 7 Vaccinatie tegen West-Nijlvirus Sectorraad Paarden - Paardengebit De Hoefslag 3 Atypische myopathie In De Strengen 17 Koliek, nog altijd een veel voorkomend probleem In De Strengen 22
Juli Artikel / nieuwsbericht Medium 8 Item in nieuwsbrief met link naar SRP Ondernemersjournaal/FNRS - Brook Hospital for Animals: Op weg naar een beter leven PaardenSport/KNHS - Een wijde blik op de paardenwei PaardenSport/KNHS 1 Maagzweren, een nieuw probleem? In De Strengen 15 Vaccineren tegen het West Nijl virus voorbarig of verstandig? In De Strengen - Rollen Bit nr. 179 - Supermama Bit nr. 179 - Innovatieve boogstal Bit nr. 179 Augustus Artikel / nieuwsbericht Medium - Voeren met verstand Ijslandse Paarden - Vragen aan (basis) inenting PaardenSport/KNHS - Prikkeldraad PaardenSport/KNHS - Vraag het de Fysio: Het hoe en waarom van dierfysiotherapie PaardenSport/KNHS - Droes onschuldige kinderziekte of reële bedreiging? PaardenSport/KNHS - Zomerexceem PaardenSport/KNHs - Eerlijke dressuur Bit nr. 180 - Gedrag: Learned helplessness Bit nr. 180 September Artikel / nieuwsbericht Medium 17 Speciale nieuwbrief over Equine infectieuze anemie FNRS - Vragen aan. Correctie- en scholingsbit PaardenSport/KNHS - Veterinair: Wat is dat eigenlijk? Equine infectieuze anemie PaardenSport/KNHS - Paardenwelzijn daar zorg jij toch voor? Paard&Leven/KNHS - In de praktijk: Wel of geen deken? Paard&Leven/KNHS Voer je paard gezond het hele jaar rond Paard&Leven/KNHS 10 EIA aangetroffen in Nederland paard Sectorraad Paarden - Giftige planten De Hoefslag - Obesitas De Hoefslag 9 Gezondheidsdienst voor dieren. Vraagbaak voor de paardenhouderij In De Strengen Nieuwe Oogst 18 Actie rond moeraskoorts Veehouderij 23
Oktober Artikel / nieuwsbericht Medium - Slowfeeders onder de loep IJslandse Paarden - FEI bijeenkomst over het gebruik van pijnstillers: iets nieuws? PaardenSport/KNHS - Rijbodems De Hoefslag - Scheren en dekens De Hoefslag - Stalgebreken De Hoefslag - Bit 15 jaar! Thema: beweging Bit nr. 181 - Beweging als basis Paard fit? Ruiter fit! Bit nr. 181 November Artikel / nieuwsbericht Medium 8 Brief SRP FNRS Vragen aan Mok PaardenSport/KNHS Eikels giftig voor paarden Digitale Nieuwsbrief Algemeen/KNHS - Gedragsproblemen De Hoefslag - Intervisie Paard Noord De Hoefslag 18 Nakomelingenonderzoek osteochondrose loopt. De teller staat op 1500 In De Strengen Rantsoen samenstellen kan simpel zijn NRPS Veterinair: huidschimmel NRPS - Training drachtige merrie Bit nr. 182 - Lichaamstaal van paarden Bit nr. 182 December Artikel / nieuwsbericht Medium - Spenen van veulens, hoe doe je dat? IJslandse Paarden - Vragen aan inentingen PaardensSport/KNHS - Bitloos dressuur PaardenSport/KNHS - Verzorging en gezondheid: In de winter Paard&Leven/KNHS 15 Rondje educatie: Koliek bij paarden Persbericht KNHS Conditietraining en wedstrijdplanning AVS 24
9 OVERZICHT VOORTGANGSRAPPORTAGE KNHS Gebied Thema Actie Status Algemeen Het invoeren van een systeem waarbij promotie niet verplicht is omdat het paard of de ruiter niet is staat is het gevraagde te tonen. In de sport zijn de zgn. verblijfsklassen ingericht. Hieruit behoeft een sporter niet te promoveren. Tevens is de verplichte promotiegrens bij eventing opgerekt. Bij het springen is, naast het flexibel springen, het voor een deelnemer met 1 actieve startkaart niet verplicht te promoveren. Vanaf 1 april 2011 is het niet meer verplicht te promoveren naar de klassen Z2, ZZ-licht en ZZzwaar in de dressuur. Ingevoerd In 2011 Algemeen Situatie op wedstrijdterreinen: beschikbaar over vers water en een strobed. Recentelijk is reglementair vastgelegd, dat een wedstrijdorganisatie dient zorg te dragen voor een in kwantitatief en in kwalitatief opzicht voldoende aanwezige voorraad voer, strooisel, water en voor een goede opslag ervan. Voorts dient de wedstrijdgevende organisatie zorg te dragen voor zindelijkheid en hygiëne op het stalterrein, alsmede voor een goede regeling voor het verwijderen van mest. Algemeen Project Paard en Welzijn. De praktijkcursus, het boek en (gratis) internetcursussen Paard en Welzijn zijn in 2010 breed weggezet. Er is een docentenhandleiding. De internetcursussen worden per dag 9 keer bekeken. Er zijn ruim 1100 boeken afgenomen en minimaal 13 cursussen georganiseerd (KNHS kent niet alle cursuslocaties). In 2011 wordt de marketing geïntensiveerd; o.a. alle ORUN instructeurs zijn aangeschreven; daar is veel positieve respons op. uitrol scholenplan. Voorlichting middels Rondje(s) instructie. Algemeen Scholenplan Paard en Leren In 2010 is een leerproject ontwikkeld voor de hoogste klassen van het basisonderwijs onder de titel Paard&Leren. Dit is een spel dat scholen kunnen opnemen in hun lesprogramma waarbij de leerlingen (aansluitend bij de leerdoelen voor deze leeftijdsgroepen) spelenderwijs meer leren over paarden: hun gedrag, de verzorging, het omgaan met paarden. Onderdeel van het leerproject is ene bezoek aan manege of vereniging. 25 Gestart in Ontwikkeld In 2010. Uitrol in 2011
Algemeen Deelname en bijdragen aan welzijnsonderzoeken Onderzoek o.a. welzijnsmonitor paardenhouderij 2010-2011 Algemeen Onderzoekscommissie Ongevallen In 2010 is een onafhankelijke onderzoekscommissie ingesteld om ongevallen tijdens KNHS/FEI wedstrijden waarbij paarden dodelijk verongelukken of zwaar gewond raken te onderzoeken. De eerste rapportages worden begin 2011 opgeleverd. Ingevoerd Eind 2010 Opleiding Bijscholen officials en instructeurs op het gebied van welzijn en fairride waaronder de juiste werking en de reglementaire correctheid van hulpmiddelen. Altijd onderzoek naar ongeoorloofde middelen en sectie bij overleden en ernstig gewonde paarden tijdens KNHS wedstrijden. In de scholing en bijscholing is het studiemateriaal aangepast. Eveneens worden specialisten ingehuurd om de te trainen officials en instructeurs optimaal op te leiden. Strikte uitvoering in 2010 gestart Is doorlopend. Recreatiesport Enjoy the ride: promotie buitenrijden d.m.v. concept Enjoy the Ride. Project heeft geleid tot begeleide buitenritten. Het jaar 2009 was een pilotjaar. In 2010 vindt brede uitrol plaats, samen met de hoofdsponsor. Bij aantal ritten keuring door dierenarts bij wijze van educatie. Website met ook welzijnstips. Boodschap: afwisseling dmv buitenrijden is plezier voor paard en mens. Doorlopende uitrol Springen Flexibel springen (met één startkaart in de rubriek kunnen blijven en anders makkelijker een stapje terug). Paardvriendelijk. Algemeen Voorlichting in algemene zin waaronder voeding en huisvesting. Publicatie in de mediamix (70.000 bladen per maand, 140.000 bladen per kwartaal, internetsite, 35.000 nieuwsbrieven per maand). Recreatiesport Voorlichting over het kopen van een paard en de selectie ervan. Voorlichting op website opgenomen en artikel in mediamix. Wedstrijdsport Ontwikkelen eenvoudigere en lichtere rubrieken in de verschillende disciplines en invoering kennismakingsrubrieken ten behoeve van paard en ruiter. Uitrol Impuls: onder de verzamelnaam Impuls worden wedstrijdvormen aangeboden onder het huidige B-niveau. De sport wordt daarmee laagdrempeliger. Nieuwe wedstrijdruiters kunnen eenvoudiger instromen. Ook het kennismaken met een andere discipline wordt daarmee bevorderd. Wedstrijdgevende organisaties In te voeren in 2010. 26
kunnen relatief gemakkelijk Impuls-rubrieken uitschrijven. Doelstelling: 150 wedstrijden met Impulsrubrieken. Wedstrijdsport Ongeoorloofde middelen weren uit de sport door ondermeer goede voorlichting en handhaving. Extra aandacht geweest voor voorlichting aangezien nagenoeg alle zaken het gebruik van middelen betreffen, die voor behandeling van het paard bedoeld zijn. Vanuit de nul-optie is evenwel gekozen om in het geheel geen middelen toe te staan. Wedstrijdsport Invoering systeem waarbij, onder zekere voorwaarden, promotie in de wedstrijdsport niet verplicht is (zie ook flexibel springen). Gerealiseerd. Topsport Invoering medical journal en out of competition-controles bij kaderpaarden en kaderpony's. In combinatie met risico- en blessurepreventie onderzoek opgestart met Universiteit van Utrecht en Innosport.nl tot en met de Olympische Spelen in 2012. Start zomer 2011. In te voeren in 2011 Opleiding Instructeurs blijven opleiden en gaan certificeren; een diploma is niet voor het leven. Invoering sportlicentie voor instructeurs. Licentiestructuur ontwikkeld (2009-2010) en uitrol in 2011 In te voeren in 2011. Wedstrijdsport Gecoupeerde paarden, geboren van voor 2004, weren uit de sport. Opgenomen in reglementering. Communicatie Informatiestand op de grote evenementen met concrete welzijnsvoorlichting. Op diverse grote evenementen gestaan met stand. Thema Welzijn nadrukkelijk gepresenteerd. Welzijnsboek externe deskundigen gepromoot. Doorlopend. Wedstrijdsport Het inzetten van een federatievertegenwoordiger nieuwe stijl. Federatievertegenwoordiger nieuwe stijl : de rol van de KNHS-vertegenwoordiger wordt aangescherpt. Taken: rapporteren over kwaliteit wedstrijd, handhaven orde, I&R-controle. Doelstelling: 75 KNHS-vertegenwoordigers actief per 1 april 2010. Opleiding Horsemanship in opleidingen. Samenwerking met nieuwe externe deskundigen op het gebied van de omgang met het paard. Dressuur Het bitloos rijden van In het eerste kwartaal van 2009 is een werkgroep dressuurproeven reglementeren ingesteld om de mogelijkheden te bekijken van en daarmee starten. Vanwege het implementeren van het bitloos rijden binnen veiligheidsrisico s wordt deze de KNHS. Op 10 juli 2009 is een proefwedstrijd ontwikkeling nauwlettend gevolgd bitloos rijden georganiseerd. Voor de werkgroep en zal worden ingegrepen indien was de proefwedstrijd een uitstekend moment deze risico s niet aanvaardbaar om verschillende optomingen in de praktijk te blijken. zien, de werking ervan te bekijken en te luisteren naar de ervaringen van de ruiters. Ingevoerd april 2010. 27
Dressuur Dressuur Springen Het gebruik van sporen kritisch bezien. Verplichting voor het rijden met stang en trens vanaf een bepaalde klasse herzien. Het gebruik van sterk inwerkende bitten niet meer toestaan (voorbeeld: pessoabit). Een onderzoek doen naar het gebruik van bitten, die in de springsport worden gebruikt. In de klassen B tot en met Z2 werden de reguliere dressuurproeven verreden waarbij iedereen door een vijftal KNHS-juryleden werd beoordeeld. Er kwamen 19 deelnemers aan de start. De opkomst viel tegen. Wel was er veel publieke belangstelling. De proefwedstrijd zal binnen de werkgroep, bestaande uit verschillende specialisten zoals een veterinair, specialisten vanuit het bitloos rijden, instructeurs en juryleden, binnenkort nog uitgebreid worden besproken. Er zijn video-opnamen gemaakt van zowel het losrijden als de proeven. Alles wordt geëvalueerd, waarna de werkgroep later dit jaar een advies uitbrengt. Punt van discussie zal onder andere de beoordeling van de aanleuning zijn. In het derde kwartaal van 2009 heeft het KNHSbestuur positief geadviseerd over het bitloos rijden. De Ledenraad zal in januari 2010 de definitieve beslissing nemen. Per 1 april 2010 is het mogelijk om bitloos deel te nemen aan KNHS wedstrijden. Voor puntenregistratie kan dit t/m de klasse L2 dressuur. Bij springen is bitloos rijden al langer toegestaan. Bitloze optomingen zijn ook middels afbeeldingen gereglementeerd. Door de Disciplinecommissie Dressuur zal voorgesteld worden de verplichting tot het dragen van sporen af te schaffen. Het gebruik van sporen is wel toegestaan. In het reglement zal duidelijker omschreven worden welke sporen zijn toegestaan. Afbeeldingen van toegestane sporen worden opgenomen in de bijlagen van het reglement. Per 1 april 2010 is het niet meer verplicht om tijdens KNHS wedstrijden met stang en trens te starten. Bij gebruik van een kinketting is het verplicht gebruik te maken van een kinkettingbeschermer. In het derde kwartaal van dit jaar wordt het Springreglement geëvalueerd en de bitten worden in deze evaluatie meegenomen. Daarnaast is het voorstel om voor jonge paarden (tot bijv. 6 jaar) een beperking van de toegestane bitten op te leggen. Ingevoerd april 2010. Ingevoerd April 2010 Ingevoerd april 2010. Springen Nieuwe bitten, die op de markt komen, toetsen. Tevens moet er Regelmatig worden nieuwe bitten aangeboden bij de KNHS met de vraag deze toe te staan. De Gereed. 28
toenemende aandacht zijn voor optomingen, die inwerken op andere delen van het paardenhoofd. Disciplinecommissie Springen beoordeelt deze bitten kritisch op hun werking en paardvriendelijkheid. Alleen bitten, die werkelijk een verbetering zijn, worden toegelaten. Het bit moet een minimale dikte hebben en er mag geen hefboomwerking optreden. De reeds toegestane bitten met een hefboomwerking worden sinds 1 april 2009 een beperking opgelegd, die de hefboomwerking afzwakt. Bitloze optomingen zijn toegestaan mits deze paardvriendelijk zijn. Eventing De KNHS past per 1 april 2009 de reglementering van de eventingsport aan. Dit heeft onder andere een paardvriendelijker promotiesysteem en een begrenzing van de inzet van de paarden tot gevolg. Tot nu toe zijn bij wedstrijden in alle klassen wel ruiters die geen promotiepunten halen dankzij het nieuwe systeem. Hiermee wordt voorkomen, dat ruiters promoveren voordat zij in alle onderdelen een voldoende scoren. De begrenzing van de inzet van paarden is vooral zichtbaar in het najaar wanneer er veel wedstrijden per kalendermaand zijn. Ingevoerd April 2009 Eventing De Nederlandse paardensport is initiatiefnemer geweest in het onderzoek naar en de introductie en het gebruik van de breekboom in de eventingsport. De breekboom is zodanig van samenstelling, dat een aanraking wordt geabsorbeerd en als deze absorptie niet meer mogelijk is breekt. Daarmee worden ernstige valpartijen en verwondingen voorkomen. Verder onderzoek wordt door de FEI geïnitieerd. Een doorbraak is bereikt doordat de breekboom nu ook internationaal op FEI- wedstrijden gebruikt mag worden. Verschillende andere landen hebben interesse getoond in de breekboom. Door Engeland zijn enkele breekbomen besteld. In ontwikkeling. Eventing Om meer aandacht aan de veiligheid in de eventingsport te besteden is een national safety officer aangesteld, die contacten met de FEI onderhoudt inzake veiligheid en dus ook meer paardenwelzijn. Gegevensuitwisseling vindt plaats. Eind 2009 evaluatie met National Safety Officer en vastleggen werkwijze. Mennen 29 Veterinaire onderzoeken hebben gedurende de laatste jaren een beter inzicht gegeven in de inzet en conditie van aan wedstrijden deelnemende paarden. De Op alle samengestelde wedstrijden is voor het onderdeel marathon een dierenarts aanwezig, dus ook bij de lagere klasse. Gereed.
implementatie van deze kennis in de lagere klassen toepassen. Mennen In 2010 gaat de leeftijdsgrens van de aan wedstrijden deelnemende jonge paarden omhoog. Dit wordt verwerkt in het nieuwe Disciplinereglement Mennen voor 2010. april 2010. Mennen Laagdrempelige deelname aan wedstrijden stimuleren met aandacht voor veiligheid en welzijn. De laagdrempelige wedstrijden zijn gecreëerd middels de jeugd- en hobbyrubrieken en de Menbixie. De aandacht voor veiligheid en welzijn wordt bewaakt doordat er minimaal 1 KNHSofficial aanwezig moet zijn. Vanaf april 2009 ingevoerd. Mennen In 2011 gaat de leeftijdsgrens van de aan wedstrijden deelnemende jonge menpaarden verder omhoog Is verwerkt in het reglement per 1-4-2011 Ingevoerd per 1-4-2011 Mennen Laagdrempelige deelname aan wedstrijden stimuleren met aandacht voor veiligheid en welzijn Deze wedstrijden zijn ingevoerd middels de jeugden hobbyrubrieken en de Menbixie. De aandacht voor veiligheid en welzijn wordt bewaakt door dat er minimaal 1 KNHS official aanwezig moet zijn. Ingevoerd April 2010 Mennen Mennen De KNHS staat open voor een onderzoek naar bitloos mennen. Zolang de resultaten van een dergelijk onderzoek niet bekend zijn is het bitloos mennen op de openbare weg niet toestaan. De welzijnsaspecten van het beperken van de staartbeweging bij menpaarden onderzoeken. Op basis van praktijkonderzoek en resultaten met bitloosrijden onder de man heeft de KNHS besloten om uit veiligheidsoogpunt het bitloos mennen in wedstrijdverband niet toe te staan De mogelijkheden tot een beperking van de staartbeweging wordt beschreven in het nieuwe menreglement. Vastbinden van een staart is verboden. Een paard moet zijn staart kunnen bewegen om o.a. vliegen weg te kunnen slaan. Alleen de verlengde culeron zal worden toegestaan. Dit ook veiliger omdat een paard dan niet met zijn staart kan knijpen. Niet ingevoerd uit veiligheids oogpunt Ingevoerd in april 2010. Endurance Aanpassen van het Disciplinereglement Endurance om paarden nog meer dan voorheen fit to continue aan de wedstrijden te laten deelnemen en beter te monitoren om ze zo goed voorbereid in een hogere klasse te kunnen uitbrengen. In 2011 evaluatie van de nieuwe reglementen. Evaluatie in 2011 Voltige In de voltigesport is in de afgelopen jaren veel aandacht Vanaf de Hippiade 2009 worden alle voltigepaarden voorafgaand aan de wedstrijd 2009 30
geschonken aan het welzijn van de paarden. Dit positief te waarderen beleid wordt de komende jaren voortgezet. Een aanzienlijk aantal verbeteringen wordt voorgesteld. Wij noemen de belangrijkste. Het invoeren van een steekproefsgewijze keuring vooraf van paarden, die aan de wedstrijd deelnemen. gekeurd. Voltige Het toekennen van punten voor het nieuwe beoordelingscriterium van het paard als happy athlete (o.a. niet eenzaam, beoordeling van de bewegingen, attentheid, geen pijn). Wordt opgenomen in de reglementen voor 2010. Controle van de wedstrijdbodems (kind- en paardvriendelijk). Stimuleren van het afwisselend op de linker- en rechterhand voltigeren. Wordt meegenomen voor de Impulsrubrieken (lagere klassen). Ingevoerd in 2010. Aangespannen sport De reglementering zodanig aanpassen, dat natuurlijke aanleg prioriteit heeft bij de Beoordeling. De juryleden zijn geïnstrueerd dat een combinatie beoordeeld moet worden op de natuurlijke aanleg. Dus wanneer er twee paarden zijn die nagenoeg even goed bevonden worden zal het paard met de minste hulpmiddelen het hoogst geplaatst worden. Dit blijven we ook tijdens de bijscholingen herhalen. 31