3.41 Staalkabels, kettingwerk, hijshaken en hijsbanden De meest toegepaste hijsgereedschappen zijn staalkabels, kettingen, haken en hijsbanden. Het zijn over het algemeen vrij handzame middelen, wat weer het nadeel heeft dat ze door iedereen worden gepakt. Nog een extra reden om bij het gebruik en beheer de uiterste zorgvuldigheid te betrachten. Vaak zijn zij ook een onderdeel van een groter geheel, bijvoorbeeld een evenaar. Voor zaken als CE-markering, keuringen en andere (wettelijke) aspecten verwijzen wij naar Abomafoon 3.40. Lasten kunnen tijdens het hijsen uit de kraan vallen. De oorzaak hiervan kan zijn: 1000 kg - bezwijken van het hijsgereedschap doordat dit te licht is voor de te hijsen last of doordat het is verouderd of beschadigd; - losraken van onderdelen van het hijsgereedschap door het ontbreken van borging van die onderdelen (splitpennen en dergelijke); - stoten van de last tegen obstakels, waardoor hijsklemmen losraken of onderdelen van de last vallen (mede door ontbreken van een vanginrichting); - spontane breuk ten gevolge van gebruik bij strenge vorst; - onoordeelkundig aanslaan van de hijsgereedschappen en afbreken van 30 hijsvoorzieningen. Normen en regels Allereerst iets over belastingsfactoren bij gebruik van samenstellen van kettingen en staalkabels, zoals een tweesprong. Rechtstandige belasting is het gunstigst. Zodra er sprake is van een spreidhoek (α), worden de parten zwaarder belast. Figuur 1 laat zien dat bij een spreidhoek van 120º de parten 2 x zo zwaar worden belast als bij rechtstandig hijsen. Daarom mag een tweesprong waarvan beide parten 1000 kg kunnen hebben, in totaal bij de maximale spreidhoek van 120º slechts belast worden met 1000 kg. Voor samenstellen van kettingen, staalkabels en hijsbanden (of een combinatie hiervan) moeten de voorgeschreven belastingsfactoren worden aangehouden (figuur 2). Hierbij speelt de spreidhoek een belangrijke rol: hoe kleiner hoe gunstiger de belasting op de parten. Voorbeeld: Stel elk van de parten van een tweesprong mag met maximaal 1000 kg belast worden en de spreidhoek is kleiner dan 90º. In dat geval is belastingsfactor 1,4 van toepassing en mag er een maximaal gewicht 1,4 x 1000 = 1400 kg gehesen worden. Bij figuur 2 moeten de volgende kanttekeningen worden gemaakt: - De factor 1,6 in de rechter kolom geldt niet voor hijsbanden (zie hiervoor verderop in deze Abomafoon). - Indien voor het hijsen van één last geen viersprong wordt ingezet, maar twee stuks tweesprongen (met een hoek α < 90º) dan is de factor niet 2,8 (twee maal 1,4), maar 2,1. Het gebruik van twee stuks tweesprongen voor één last wordt in de betreffende normen niet beschreven. Ook niet door fabrikanten in hun gebruiksaanwijzing. 45 60 90 120 150 Figuur 1 Relatie spreidhoek en belasting van de parten α α α één part twee parten drie en vier parten eindloos gestropt 0 < α < 90 90 < α < 120 0 < α < 90 90 < α < 120 factor 1,0 factor 1,4 factor 1,0 factor 2,1 factor 1,5 factor 1,6 Figuur 2 Belastingsfactoren van samenstellen in relatie tot wijze van aanslag Blad 1 van 7 Abomafoon 3.41
- Wanneer gestropt wordt aangeslagen moet de nuttige werklast met 20% worden gereduceerd. Onderstaand laten we de verschillende hijsgereedschappen wat betreft bijzonderheden en afkeurmaatstaven de revue passeren. Staalkabels In deze Abomafoon beperken wij ons tot staalkabels die voor stroppen en lengen worden ingezet. De op hijskranen in gebruik zijnde kabels worden tijdens de keuring van de kraan beoordeeld op uitvoering, staat van onderhoud en certificering. Deze worden gezien als machineonderdelen. Staalkabelverbindingen, zoals taluritklemmen, worden beschreven in Abomafoon 3.27. - Knopen of boutklemmen mogen niet worden toegepast bij de constructie van stroppen of lengen. - Koude heeft geen invloed op de sterkte van de staalkabel; warmte > 100 C wel, vanwege het verdwijnen van het kabelvet. - Wanneer staalkabels over afrondingen worden geleid of aangeslagen waarvan de diameter kleiner is dan tweemaal de kabeldiameter, dan moet een reductie van 20% op de nuttige werklast worden toegepast. Let op: blijvende vervorming van een staalkabel is reeds mogelijk bij afrondingen kleiner dan 6 x de kabeldiameter; ernstige blijvende vervorming betekent afkeuren. - Een staalkabel moet niet meer worden gebruikt als er sprake is van één of meer van de volgende gebreken: gebroken draden (zogenaamde vleeshaken) over een grote lengte; breuk of beschadigde draden op één plaats (zogenaamde breuknesten); overmatige slijtage van de kabel aan de buitenzijde; corrosie (vooral bij inwendige corrosie); één of meer kinken. - De gebruiksfactor (coëfficiënt) voor staalkabels is over het algemeen 5. Kettingwerk Ook hier doelen we op kettingen om lasten mee te hijsen. - Het verlengen of inkorten van kettingen mag niet gebeuren door middel van knopen of door toepassen van bouten en moeren. Inkorten mag alleen met daartoe bestemde inkorthaken of -klauwen. De inkorthaak mag niet als hijshaak worden gebruikt. - Langschalmige kettingen mogen niet voor hijswerk worden gebruikt (indien de lengte van de schalm groter is dan 3 x de diameter). - Bij hoge of lage temperaturen kan er sprake zijn van een behoorlijke reductie van de werklast. Raadpleeg in dat geval de gebruiksaanwijzing. - Kettingwerk mag op geen enkele plaats slijtage vertonen die meer is dan 10% van de nominale materiaaldikte/diameter. - Kettingen van takels mogen niet gestropt worden aangeslagen. - Sluitingen vallen onder kettingwerk. Als één sluiting afzonderlijk als hijsgereedschap wordt gebruikt, moet hij voorzien zijn van een CE-markering en de leverancier moet een EG-verklaring van overeenstemming meeleveren (zie ook Abomafoon 3.40). - Als sluitingen op moeilijk te inspecteren plaatsen worden gebruikt, moeten zij altijd zijn voorzien van een doorgaande bout met moer en splitpen. - Sluitingen mogen tijdens het hijsen nooit klem komen te zitten en moeten op de juiste wijze worden belast. - Hijssleutels, zoals toegepast in de prefab betonbouw, vallen onder de definitie van kettingwerk. Ook hijssleutels moeten vergezeld gaan van een EG-verklaring van overeenstemming. Ze moeten goed passen op ingestorte ankers, die onder verantwoordelijkheid van de fabrikant worden aangebracht. Let vooral op dat in beide dezelfde schroefdraad is toegepast. Zie ook Abomafoon 3.45 Hijsvoorzieningen in prefab beton. - Wanneer kettingen over afrondingen worden geleid waarvan de diameter kleiner is dan tweemaal de schalmbreedte dan moet een reductie van 20% op de werklast worden toegepast. - De gebruiksfactor (coëfficiënt) voor kettingen en kettingwerkcomponenten is over het algemeen 4. - Een dubbele 2-sprong is gelijk te stellen aan een 4-sprong, zodat per ketting een belastingsfactor van 2,1 moet worden gehanteerd. Indien ervoor wordt gezorgd dat iedere ketting van een dubbele 2-sprong of 4-sprong evenveel draagt mag een factor van 2,8 worden toegepast. Blad 2 van 7 Abomafoon 3.41
Hijshaken en -blokken Hijshaken zijn er in verschillende uitvoeringen, onder andere lenghaken (gebruikt als onderdeel van een hijsgereedschap), C-haken voor buizen en ooghaken voor bevestiging aan een staalkabel of ketting. Hijshaken moeten een voorziening hebben die ongewild uithaken van de last voorkomt. Open haken zijn slechts onder bijzondere omstandigheden toegestaan, bijvoorbeeld voor het hijsen van draglineschotten of bij een palentakel waarmee palen of planken gecombineerd met staalstroppen worden gehesen. Deze toepassing moet dan op het certificaat en in de bijbehorende gebruiksaanwijzing vermeld staan. Bij inspectie van hijshaken en hijsblokken letten op: - Hijshaak: overmatige vervorming en slijtage; de veiligheidssluiting; beginnende scheurvorming (eventueel met daarvoor beschikbare hulpmiddelen); het druklager (conditie, speling en smering); de borging van de montagemoer; overmatige speling en corrosie van de schroefdraad van de montagemoer en de haaksteel. - Hijsblok: de ophangpunten (maatvoering); de flenzen (montagebouten en borging); de scharnierpunten; het oppervlak en de flenzen van schijven (diepte en vlakheid van groefprofiel en dikte van flenzen); de lagerspeling van de schijven; de waterafvoer (ontwateringsgaten niet verstopt); de handgrepen. parallel 0 < β 45 45 < β 60 factor 1,0 factor 0,8 factor 2,0 factor 1,4 factor 1,0 Figuur 3 Belastingsfactoren van (ronde en vlakke) hijsbanden Hijsbanden Er zijn platte en ronde hijsbanden. Ronde banden zijn eindloos uitgevoerd. De belastingsfactoren voor het gebruik van hijsbanden (vlakke en ronde) zijn weergegeven in figuur 3. - Een lus moet minstens 200 mm lang zijn en aan de binnenzijde beschermd. Het stiksel moet van hetzelfde materiaal zijn als de band. - In tegenstelling tot vroegere normen mogen hijsbanden langer dan 3 jaar mee (volgens opgave van de fabrikant), omdat ze UV-gestabiliseerd zijn. Ze moeten dan wel op de juiste wijze worden gebruikt en opslagen. Tevens moet per hijsband een administratie worden bijgehouden van gebruik, opslag en visuele onderzoeken. - Hijsbanden mogen niet: in aanraking komen met onder andere zuren, alkaliën en oplosmiddelen; worden blootgesteld aan scherpe kanten van de last en moeten over de volle breedte dragen, bijvoorbeeld in de kraanhaak; worden blootgesteld aan overmatig schuren (dus hijsband niet met geweld onder last uittrekken); door knopen worden verlengd of ingekort; worden blootgesteld aan temperaturen lager dan - 40 C en hoger dan +100 C. Blad 3 van 7 Abomafoon 3.41
- Naast het label geeft ook een kleurcodering de werklast aan (van violet tot oranje). - Wanneer hijsbanden over afrondingen worden geleid of aangeslagen die kleiner zijn dan tweemaal de banddikte, dan moet een reductie van 20% op de nuttige werklast worden toegepast. - Hijsbanden moeten buiten gebruik worden gesteld als er sprake is van één of meer van de volgende gebreken: beschadiging van de kanten; insnijdingen; gebroken garens (meer dan 10% ter plekke van de beschadiging); onvoldoende bescherming van binnenzijde lus. - De gebruiksfactor (coëfficiënt) voor hijsbanden is 7. Hijsgereedschappen algemeen Voor hijsgereedschappen in het algemeen is buiten bedrijf stellen nodig bij: - niet meer kunnen lezen van merken, herkenningstekens en dergelijke (onder andere de toegestane belasting); - gebreken, vervormingen en beschadigingen. Schakel bij twijfel een deskundige in. Inspectie van staalkabels in telescopeersystemen Veel mobiele hijskranen hebben een telescopeergiek waarin staalkabels zijn toegepast. Indien deze breken, schuift de giek ineen en komt een eventuele last versneld omlaag. Deze kabels moeten dus periodiek worden geïnspecteerd. Een dergelijke beoordeling dient te worden uitgevoerd op basis van een norm die gekoppeld is aan de desbetreffende constructienorm, zoals: - NEN 3508 in combinatie met NEN 3233, of - ISO 4308 in combinatie met ISO 4309, of - DIN 15020. Als niet vaststaat op basis van welke norm het staalkabelsysteem is geconstrueerd, gaat Aboma bij de periodieke inspectie uit van NEN 3508 en NEN 3233. Met de invoering van CE-markering rust op de fabrikant de plicht, om in het instructieboek van de kraan te beschrijven, wanneer en op welke wijze deze staalkabels geïnspecteerd moeten worden en wat de afkeurcriteria zijn. Aboma beperkt zich tot een controle op de aanwezigheid van deze instructies en een controle op de uitgevoerde inspecties. Dit door middel van de notities hierover in het kraanboek. Als de fabrikant de betreffende instructies niet heeft verstrekt gaat Aboma ervan uit dat voldaan is aan de verplichting tot inspectie indien: - telescopeerkabels uiterlijk in het 11e, 15e en 18e jaar worden beoordeeld, uitgaande van een levensduur van 20 jaar; - telescopeerkabels tussentijds worden beoordeeld na bijzondere voorvallen, zoals het uit de haak losschieten van een last, een ongeval met de kraan, brand, enz.; - een visuele inspectie mogelijk is van: de eindbevestiging van de kabel(s); de kabelgedeeltes die over schijven e.d. worden omgeleid; de kabelschijven en -rollen, hun ophanging, lagering en uitloopbeveiligingen; kabelspaninrichtingen; kabelgeleidingsvoorzieningen. Onder andere bij de volgende constructies is een visuele inspectie mogelijk: - gieksystemen met voldoende en toereikend grote inspectiegaten of -luiken, waardoor alle genoemde delen van het telescopeersysteem zonder hulpmiddelen waarneembaar zijn; - gieksystemen met inspectiegaten of -luiken op de juiste plaatsen, waardoor met hulpmiddelen (bijvoorbeeld endoscoop) de genoemde delen van het telescopeersysteem in beeld te brengen zijn. Deze hulpmiddelen dienen ter plekke beschikbaar te zijn. In het laatste geval zal een kraankeuring meer tijd vragen dan hier normaal voor staat. Een visuele inspectie is echter vaak niet voldoende, bijvoorbeeld als het gaat om het vaststellen van de speling van het lager en de slijtage ervan. Of om een controle op vastzitten van borgingen. Het kan dan noodzakelijk zijn om de telescoopgiek te demonteren. Blad 4 van 7 Abomafoon 3.41
Verwijzing - Richtlijn Machines, Bijlage I, art. 4.1.2.4 en 5. - Arbobesluit art. 7.20 en 7.29. - Arbo-informatieblad 17 Hijs- en hefgereedschap. SDU Den Haag. - NEN 3508 Staalkabels, schijven en trommels voor hijs- en transportdoeleinden. - NEN 3233 Staalkabels. - DIN 15020 Grundsätze für Seiltriebe blatt A und blatt B. - ISO 4308-1 en 2 Cranes and lifting appliances. - ISO 4309 Cranes-wire rope-code of practice for examination and discard. - NEN-EN 818 serie Kortschalmige kettingen voor hijsdoeleinden. - NEN-EN 1492-1 Hijsbanden - Veiligheid - Deel 1: Vlakke geweven hijsbanden gemaakt van kunststofvezels, voor algemeen gebruik. - NEN-EN 1492-2 idem, echter ronde hijsbanden. - NEN-EN 12385-4 Staalkabels - Veiligheid. - NEN-EN 13414-1 Staalkabelsamenstellen - Veiligheid. Deel 1: Samenstellen voor algemene hijsdoeleinden. - NEN-EN 13414-2 Staalkabelsamenstellen - Veiligheid. Deel 2: Specificatie voor informatie voor gebruik en onderhoud te verstrekken door de fabrikant. - NEN-EN 13414-3 Staalkabelsamenstellen - Veiligheid. Deel 3: Grommers en kabelslagstroppen. - Certificatieschema TCVT W3-11 09/147 - d.d. 29-10-2009. - Abomafoons: 3.14 Keuringen en documenten van hijskranen. 3.27 Staalkabelverbindingen. 3.40 Hijsgereedschap (algemeen). 3.42 Pallethaken, tangen/klemmen, evenaars en vacuüm hijsgereedschap. 3.43 Hijsen van kanaalplaatvloeren. 3.45 Hijsvoorzieningen in prefab beton. 7.01 Warenwetbesluit machines en CE-markering. Uitgave: Aboma bv Maxwellstraat 49 a Postbus 141 6710 BC Ede tel. 0318 69 19 20 fax 0318 69 19 21 e-mail info@aboma.nl www.aboma.nl Datum: Februari 2010 Wijzigingen ten opzichte van vorige uitgave - Inspectiefrequentie telescopeerkabels aangepast aan TCVT-certificatieschema W3-11 09/147. - Enkele tekstuele aanpassingen. Blad 5 van 7 Abomafoon 3.41
Toolbox Staalkabels, kettingwerk, hijshaken en hijsbanden Blad 6 van 7 Abomafoon 3.41
Registratieformulier toolbox Project: Gehouden door: Datum: Functie: Onderwerp: Presentielijst Naam Bedrijfsnaam Handtekening Eventuele opmerkingen: Blad 7 van 7 Abomafoon 3.41