Flemovo 2013/2014 Almere Samenvatting 46% 78% 17% 18% 76% 27% 8% 40% 13% 11% Algemene kenmerken In Almere hebben in het afgelopen schooljaar (2013/2014) 3564 jongeren uit klas 2 en klas 4 een digitale vragenlijst ingevuld. Deze vragenlijst, de Flemovo, is gebaseerd op de bestaande landelijke jongeren enquête, de Emovo (Elektronische Monitoring en Voorlichting). Iets meer dan de helft van de jongeren zit in klas 2 (57%). De gemiddelde leeftijd van de respondenten is 14,3 jaar. Bijna de helft is jongen, iets meer dan de helft meisje. Driekwart van de jongeren is autochtoon. Een kwart is allochtoon, met name Surinaams (14%) of Marokkaans (5%). Zeven op de tien jongeren wonen bij vader en moeder thuis. 7% woont bij vader of moeder met partner. Daarnaast woont 15% in een éénoudergezin. Ook woont 6% evenveel bij vader als bij moeder (co-ouders).
Verdeling respondenten over schooltypes Schooltype Percentage Brugklas 21% Vmbo theoretische leerweg 16% Vmbo overig 21% Havo 22% Vwo 20% Overig 1% School Jongeren brengen veel tijd op school door. Naast het volgen van een opleiding is school voor veel van hen ook een belangrijke plek om sociale contacten te onderhouden. Aan de jongeren is gevraagd hoe zij het vinden op school. In Almere vindt 46% het leuk op school (voor heel Flevoland is dat 48%). Nog eens 46% vindt dat het wel gaat en 8% vindt het niet leuk. Aan jongeren die aangegeven hebben school niet leuk te vinden of dat het wel gaat, is gevraagd waarom zij dat vinden. De meest genoemde redenen waarom het niet zo leuk is, zijn: vakken zijn niet leuk; manier van lesgeven is niet leuk; jongere heeft moeite met leren. In welke mate kinderen zichzelf kunnen zijn in de klas zegt iets over de cultuur binnen een klas. Niet jezelf kunnen zijn heeft soms ook invloed op de weerbaarheid van kinderen. Van de Almeerse jongeren geeft 81% aan zichzelf te kunnen zijn in de klas. Ook geeft 80% aan met een docent te kunnen praten op school als ze ergens mee zitten. In Flevoland ligt dat met 83% iets hoger. Eén op de tien jongeren heeft recent gespijbeld. Dit ligt rond het landelijk gemiddelde van 12% en het Flevolands gemiddelde (Van Dorsselaer et al. 2010). Daarnaast is 35% ziek geweest in de laatste vier weken voorafgaand aan het onderzoek. In Flevoland ligt dat op 37%.
Gezondheid Ervaren gezondheid is een indicator voor kwaliteit van leven. Ruim driekwart vindt dat het goed gaat, twee op de tien jongeren vinden dat het wel gaat en 4% ervaart de gezondheid als slecht. Dit ligt rond het Flevolands gemiddelde. Ook onder jongeren komen al chronische ziekten voor. Bijna twee op de tien jongeren geven aan migraine te hebben. Daarnaast heeft 13% astma/bronchitis. ADHD wordt door 6% van de jongeren gerapporteerd en 9% is chronisch vermoeid. Deze percentages liggen rond het Flevolands gemiddelde. Allergieën komen ook voor bij de jongeren: 26% heeft hooikoorts; 17% heeft een allergie voor huisstofmijt; 15% heeft een voedingsallergie.
Lekker in je vel? Bij pesten probeert een persoon (of meerdere personen) een andere persoon schade toe te brengen. Dit kan fysiek, verbaal of psychologisch zijn. Tegenwoordig wordt pesten ook veel digitaal of mobiel gedaan, bijvoorbeeld via Whatsapp of Facebook. De macht is ongelijk verdeeld tussen de personen. In Almere wordt 8% op school gepest en 11% pest zelf. Digitaal wordt 5% gepest. Ook is gekeken naar hoeveel jongeren zowel zelf pest als gepest wordt op school. In Almere is dit 2%. Wat pesten betreft wijkt Almere niet af van het gemiddelde van Flevoland. Van de Almeerse jongeren geeft 17% aan wel eens onder druk van een groep iets gedaan te hebben wat hij/zij normaal niet zou doen, zoals stelen, spijbelen, iemand bedreigen of vandalisme. Dit is gelijk aan het Flevolands gemiddelde. Aan de jongeren is een aantal vragen gesteld over lekker in je vel zitten. Hieruit blijkt dat 4% een verhoogd risico heeft op een psychosociaal probleem. Dit is gelijk aan het Flevolands gemiddelde. Ook is gevraagd of jongeren wel eens aan zelfmoord denken. In Almere denkt 82% nooit aan zelfmoord, 16% een enkele keer en 3% vaak. Dit ligt ongeveer gelijk aan het Flevolands gemiddelde. Van alle ondervraagde jongeren heeft 3% wel eens een poging tot zelfmoord gedaan. Het gemiddelde van Flevoland ligt op 2%.
Gewicht Gezond gewicht is belangrijk. Jongeren met overgewicht hebben meer kans op een aantal chronische ziekten, zoals diabetes en hart- en vaatziekten. Daarnaast heeft overgewicht ook invloed op de psychosociale gezondheid. Ondergewicht heeft andere risico s; jongeren kunnen een tekort hebben aan voedingsstoffen of zich moe en lusteloos voelen. Daarnaast kan ondergewicht leiden tot concentratieverlies. Van de Almeerse jongeren heeft 7% ondergewicht, 75% normaal gewicht en 18% heeft overgewicht. Het percentage jongeren met overgewicht is in Almere het hoogst van Flevoland. Gewicht 2013/2014 Overgewicht Normaal gewicht Ondergewicht Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde Flevoland 0% 20% 40% 60% 80% 100%
Bewegen Bewegen is belangrijk om de energiebalans in stand te houden. Daarnaast verlaagt bewegen het risico op een aantal chronische aandoeningen zoals bijvoorbeeld diabetes, beroerte, depressie en botontkalking. Bijna driekwart van de jongeren geeft aan te sporten (42% bij vereniging, 16% zelf, 15% bij beide). 76% van de leerlingen sport/beweegt minstens 2 uur per week. Dat is inclusief wandelen en fietsen naar school. Tv kijken, gamen, internetten, chatten, appen, etc. horen bij de jongeren van deze tijd. Tv kijken en gebruik maken van de computer behoren tot sedentair (weinig energie verbruikend) gedrag. Kinderen van 4 tot 17 jaar krijgen het advies niet langer dan twee uur per dag te computeren en/of televisie/dvd te kijken in de vrije tijd (Hendriksen et al. 2010a). Hier voldoet 15-20% van de adolescenten in Nederland niet aan. Daarnaast is er een risico op verslaving als jongeren deze media veel gebruiken. Er zijn geen vragen gesteld over problematisch of verslavend gebruik van internet of gamen, maar wel over hoe vaak jongeren per dag gamen, tv kijken en internetten. Jongeren kijken gemiddeld 2 uur per dag tv, gamen 1 uur per dag en internetten ruim 3 uur per dag. Hieruit valt niet te concluderen of jongeren teveel sedentair gedrag vertonen, omdat de hierboven genoemde uren niet bij elkaar opgeteld kunnen worden. Jongeren internetten bijvoorbeeld terwijl ze tv kijken. Dat neemt niet weg dat jongeren per dag minimaal 3 uur stil zitten bovenop de uren die zij in de schoolbanken (zittend) doorbrengen. Het stimuleren van beweging op een manier die jongeren aanspreekt, blijft zeer belangrijk. Gamen Zittend gedrag (uren per dag) Internetten Flevoland Almere TV kijken 0 1 2 3 4
Voeding Naast bewegen is ook voeding belangrijk voor een goede energiebalans. Daarnaast zijn voedingsstoffen belangrijk voor de gezondheid en groei van de jongeren. Ontbijten is belangrijk om de spijsvertering op gang te brengen, maar ook voor concentratie. Ontbijten, gezonde voeding en voldoende beweging hebben dus een positieve invloed op de leerprestaties. In Almere ontbijt driekwart van de jongeren minstens vijf dagen per week. Vier op de tien jongeren eten elke dag groente en drie op de tien eten elke dag fruit. Uit landelijke cijfers blijkt dat 35% dagelijks fruit eet en 40% dagelijks groente (Van Dorsselaer et al. 2010). Energydrinks zijn populair onder jongeren. Onderzoek van het Voedingscentrum onder 11 tot 18-jarigen laat zien dat meer dan de helft van de jongeren wel eens energydrinks gebruikt. De jongeren drinken deze drankjes omdat ze het lekker vinden. De jongste leeftijdsgroep van het onderzoek drinkt het ook om erbij te horen. Op latere leeftijd wordt het gedronken om wakker te blijven of meer energie te krijgen. Naast de positieve effecten ervaren jongeren ook negatieve effecten zoals druk zijn, hyperactiviteit, hoofdpijn, etc. (Sikkema. 2012). Ook in Almere drinken veel jongeren energydrinks; een kwart drinkt minstens één keer per week energydrinks en 4% doet dit zelfs minstens vijf dagen per week. Regelmatig ontbijt Voeding Elke dag Groente Elke dag fruit Almere Flevoland Drinkt energydrinks 0% 20% 40% 60% 80% 100%
Minder energydrinks en zoete dranken De populariteit van energydrinks en zoete dranken onder kinderen en jongeren is groot. Door de grote hoeveelheden suikers en zoetstoffen hebben deze dranken een slechte invloed op de mondhygiëne (tandbederf) en kunnen zij bijdragen aan overgewicht en op termijn aan het ontstaan van diabetes. Het hoge suikergehalte veroorzaakt ook een sterke schommeling van de bloedsuikerwaarde. Naast een korte hyperactieve energie-boost ontstaat daarna een forse energiedip waarop het lichaam reageert met behoefte aan opnieuw veel suiker. Daarom wordt in steeds meer regio s het drinken van water gestimuleerd. Water drinken heeft raakvlakken met meerdere leefstijlthema s zoals gezonde voeding en mondhygiëne, maar ook bewegen (sporten). Daarnaast is het niet gebonden aan een specifieke doelgroep. Kortom, meer water drinken is om veel redenen goed, voor iedereen. Daarmee is het ook één van de onderwerpen waarbij een regionale aanpak mogelijk is. De verwachting is dat een regionale aanpak - door samenwerking tussen de zes gemeenten - meer effect heeft dan een lokale aanpak per gemeente.
Roken en drugs Flevolands gemiddelde. Rokers hebben een groter risico op verschillende luchtwegklachten. Behalve een slechtere kwaliteit van leven, gaat roken ook gepaard met meer ziekteverzuim en een hoger zorggebruik. Twee op de tien hebben (in het verleden) wel eens gerookt. Momenteel rookt 8% van de jongeren in Almere. Dit ligt rond het Gebruik van softdrugs op jonge leeftijd kan leiden tot het ontwikkelen van psychische of cognitieve stoornissen op latere leeftijd. Een kwart van de jongeren in Almere heeft wel eens softdrugs aangeboden gekregen en 6% wel eens harddrugs. Het gebruik van softdrugs ligt op 8%. Landelijk onderzoek laat zien dat 8% recent softdrugs gebruikt heeft (Verdurmen et al. 2012).
Alcohol De hersenen groeien tot ongeveer 23 jaar. In die periode van groei heeft (overmatig) alcoholgebruik schadelijke gevolgen op de ontwikkeling van de hersenen. Daarnaast heeft het een negatieve invloed op alcoholmisbruik en -afhankelijkheid op latere leeftijd. Vanaf 1 januari 2014 is het niet meer toegestaan om onder de 18 jaar alcohol te kopen. Deze maatregel is halverwege de looptijd van dit onderzoek ingegaan. Welke invloed dat heeft op de resultaten is niet bekend. In Almere hebben vier op de tien jongeren uit klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs wel eens alcohol gedronken. Een kwart heeft dat recent gedaan. Eén op de tien is recent aangeschoten geweest en 17% heeft recent minstens vijf drankjes gedronken op één avond (bingedrinken). Landelijke cijfers uit 2012 laten eenzelfde beeld zien onder 12 tot 19 jarigen. Van deze groep heeft 43% recent gedronken. Volgens dit onderzoek zijn drie op de tien jongeren bingedrinker (Verdurmen et al. 2012). Landelijke cijfers zijn wat hoger dan de Almeerse cijfers. Dit kan deels verklaard worden door de andere leeftijdsgroep. Alcohol drinken Alcoholgebruik op jonge leeftijd beïnvloedt de ontwikkeling van de hersenen tot het 23e levensjaar negatief. Dat is één van de redenen waarom veel gemeenten ernaar streven de startleeftijd van het drinken van alcohol te verhogen. Een aanpak waarbij de voorlichting is gericht op jongeren en ouders gecombineerd met handhaving, is hierbij het meest effectief gebleken. Bij de handhaving van alcoholbeleid Nix onder de 18 kan het zogenaamde waterbedeffect ontstaan; jongeren halen in een nabij gelegen gemeente alcohol omdat daar minder streng wordt toegezien op de verkoop van alcohol onder de 18 jaar. Dit is een zwaarwegend argument die de inzet van een regionale aanpak ondersteunt. Ook qua voorlichting is een regionale aanpak te prefereren boven een lokale aanpak omdat dit mogelijkheden biedt om kennis, inzet en middelen te bundelen.
Seksualiteit Van de jongeren in Almere heeft 13% geslachtsgemeenschap gehad. Onveilig vrijen kan leiden tot seksueel overdraagbare aandoeningen of zwangerschap. Van de seksueel actieve jongeren heeft 42% een condoom gebruikt bij de laatste keer dat zij seks hadden. Condoomgebruik wordt voor een belangrijk deel beïnvloed door de attitude van een jongere over condoomgebruik en zijn/haar idee over de vaardigheden die nodig zijn om condoomgebruik bespreekbaar te maken. Voorlichting daarover kan condoomgebruik stimuleren. Homoseksualiteit In de vragenlijst is een aantal vragen opgenomen over hoe jongeren denken over homoseksualiteit. 12% geeft aan zeker geen vriendschap te sluiten als iemand homoseksueel is, 52% doet dit wel. Daarnaast wil 22% in de pauze liever naast iemand anders zitten, 47% wil dat niet en de rest weet het nog niet.
Gehoor Herhaaldelijke blootstelling aan harde muziek is een risicofactor voor het ontstaan van blijvende gehoorschade bij jongeren. Blootstelling aan harde muziek kan onder andere leiden tot oorsuizen en uiteindelijk tot gehoorverlies. Uit onderzoek van de Hoorstichting onder Nederlandse scholieren van 15/16 jaar blijkt dat 48% altijd of af en toe last heeft van een piep of een ruis in het oor na het uitgaan, 10% heeft altijd na het uitgaan een piep of een ruis in het oor (Hoorstichting 2012). Gehoorschade is onomkeerbaar. In Almere luistert 14% van de jongeren minstens 8 uur per dag muziek. Meer dan de helft heeft wel eens een piepend of suizend geluid gehad. Daarnaast heeft 11% dit minstens maandelijks gehad. Tijdens de leefstijlles in klas 2 en klas 4 van het voortgezet onderwijs wordt gehoorschade en het voorkomen daarvan kort besproken. Voor zover bekend zijn er in Almere geen andere initiatieven om te voorkomen dat jongeren gehoorschade oplopen. Herhaaldelijk informeren over (het ontstaan van) gehoorschade onder jongeren is belangrijk in het voorkomen daarvan.
Pilot in praktijkonderwijs De vraagstellingen die meestal gebruikt worden zijn te moeilijk voor leerlingen uit het praktijkonderwijs. In het schooljaar 2013/2014 is daarom een pilot in het praktijkonderwijs in Almere uitgevoerd met een eenvoudigere en kortere vragenlijst dan in het reguliere onderwijs. In totaal hebben 46 leerlingen van het praktijkonderwijs meegedaan met deze pilot. Hieronder staan kort de bevindingen. Ongeveer de helft van de respondenten was jongen en de helft was meisje. De leeftijd was 15 jaar en ouder. Slechts drie op de tien leerlingen vinden school leuk. Meer dan de helft vindt school wel gaan en 17% vindt het vreselijk. Ruim acht op de tien kunnen met een docent praten wanneer dat nodig is. Bijna één op de tien wordt gepest en eenzelfde deel pest een ander. Bijna twee op de tien jongren hebben onder druk van een groep wel eens iets gedaan wat zij normaal niet zouden doen. 64% ervaart de gezondheid als goed en 30% als matig. De rest vindt het slecht gaan. Zes op de tien leerlingen sporten. De meesten gaan met de fiets of het OV naar school. Ook is aan de leerlingen gevraagd of zij naar hun eigen mening genoeg sporten. Zeven op de tien vinden dat zij genoeg sporten. Ondanks dat zoveel leerlingen vinden dat ze genoeg bewegen, is 64% van plan meer te gaan bewegen. Twee op de tien leerlingen gamen minstens vijf dagen per week. Wat voeding betreft scoren deze leerlingen niet zo goed. Slechts één op de tien eet regelmatig fruit. Minder dan de helft eet minstens vijf dagen per week groente en vier op de tien ontbijten regelmatig. Daarnaast drinkt een derde regelmatig zoete dranken en drinken zes op de tien weleens energydrinks. Van de leerlingen in het praktijkonderwijs heeft 31% wel eens gerookt. Meer dan de helft heeft ooit alcohol gedronken. Vier op de tien doen dat nu nog steeds. 22% heeft ooit meer dan vijf drankjes op een avond gedronken. Ook heeft een vijfde ooit geblowd. 38% heeft ooit seks gehad. Vier op de tien leerlingen hebben ooit een piepend of suizend geluid in hun oren gehad na het luisteren van harde muziek.
Bronnen Hendriksen I, Bernaards C, Hildebrandt V. Lichamelijke inactiviteit en sedentair gedrag in de Nederlandse bevolking. In: Hildebrandt VH, Chorus AMJ, Stubbe JH. Trendrapport Bewegen en gezondheid 2008/2009. Leiden: TNO, 2010a. Hoorstichting i.s.m. Trimbos-instituut. Onderzoek onder 4000 middelbare scholieren (vmbo/havo/vwo), leeftijd 15/16 jaar. Nationale Hoorstichting i.s.m. Trimbos-instituut, 2012. In: Hamberg- van Reenen HH et al. Gezond opgroeien. Verkenning jeugdgezondheid. RIVM rapport 270752001/2014. Sikkema P. Druk, springerig, blij. Kinderen en jongeren over energydrinks. Samenvatting quick scan. Qrius/Voedingscentrum, 2012. Van Dorsselaer S, De Looze M, Vermeulen-Smit E. HBSC 2009: Gezondheid, welzijn en opvoeding van jongeren in Nederland. Trimbos-instituut, 2010. In: Hamberg- van Reenen HH et al. Gezond opgroeien. Verkenning jeugdgezondheid. RIVM rapport 270752001/2014. Verdurmen J, Monshouwer K, Van Dorsselaer S, Lokman S, Vermeulen-Smit E, Vollebergh W. Jeugd en riskant gedrag 2011: kerngegevens uit het Peilstationonderzoek Scholieren. Trimbos-instituut, 2012. In: Hamberg- van Reenen HH et al. Gezond opgroeien. Verkenning jeugdgezondheid. RIVM rapport 270752001/2014.
Methode De gegevens van deze rapportage zijn verzameld door de afdeling jeugdgezondheidszorg tijdens het schooljaar 2013/2014 tijdens het contactmoment in klas 2 en klas 4 van het voortgezet onderwijs. Jongeren vullen op school een digitale vragenlijst in. Daarnaast worden jongeren individueel gemeten en gewogen. Vervolgens krijgen jongeren klassikaal voorlichting over een aantal leefstijl onderwerpen. Vragen in de vragenlijst zijn zoveel mogelijk gebaseerd op vraagstellingen die door alle GGD en gebruikt worden. Daarnaast is een aantal vragen ontwikkeld om de verpleegkundige of arts van informatie te voorzien die nodig is om individuele jongeren goed te kunnen beoordelen. De resultaten zijn niet gecorrigeerd voor geslacht en leeftijd. In heel Flevoland zijn 7360 vragenlijsten ingevuld. Hiervan zijn er 575 zonder postcode. Deze zijn wel meegenomen in het Flevolands gemiddelde, maar komen niet terug in de afzonderlijke gemeenterapportages. Uitgever: GGD Flevoland. Afdeling Beleid en Onderzoek (B&O) Afdeling Jeugdgezondheidszorg (JGZ) Colofon Algemeen postadres Postbus 1120 8220 BC Lelystad T: 0320 276211 I: www.ggdflevoland.nl E: tvf@ggdflevoland.nl Deze publicatie is een onderdeel van Toekomstverkenning Flevoland (TVF). De gegevens zijn ook terug te vinden op de website van TVF, www.ggdtvf.nl Voor meer informatie kunt u contact opnemen met GGD Flevoland, afdeling B&O en/of JGZ. November 2014