Opleiding Duurzaam Bouwen

Opleiding Duurzaam Bouwen Duurzamer werfbeheer Leefmilieu Brussel GEVAARLIJKE STOFFEN Maggy HOVERTIN MATRIciel

Doelstellingen van de presentatie De begrippen "gevaarlijke stof" en "gevaarlijk afval" definiëren; Sensibiliseren voor de gevaren van chemische stoffen; Een overzicht geven van een aantal gevaarlijke stoffen en gevaarlijke afvalstoffen die op werven worden aangetroffen Een overzicht geven van de belangrijkste reglementen met betrekking tot gevaarlijke afvalstoffen die van toepassing zijn op de werven Elementen aanreiken om de milieu-impact van deze gevaarlijke stoffen te verkleinen. 2

Plan van de uiteenzetting 1. Inleiding 2. Definities 3. Beheer van gevaarlijke stoffen Algemeen 4. In de praktijk Gevaarlijk afval op de werf 5. In de praktijk Renovatie van gebouwen 6. Tools en internetsites 7. Bijlagen Belangrijkste reglementeringen 3

Plan van de uiteenzetting 1. Inleiding 2. Definities 3. Beheer van gevaarlijke stoffen Algemeen 4. In de praktijk Gevaarlijk afval op de werf 5. In de praktijk Renovatie van gebouwen 6. Tools en internetsites 7. Bijlagen Belangrijkste reglementeringen 4

1. Inleiding Vaststellingen: Wereldwijde productie van chemische stoffen: 1 miljoen t/jaar in 1930 naar 400 miljoen t/jaar in 2001. Gebrek aan kennis over de effecten van vele chemische stoffen en hun interacties met de menselijke gezondheid en het milieu. Producten, bijproducten, residuen,... verspreid in het milieu. Circuleren via het water en de lucht; Sommige zijn slecht biologisch afbreekbaar of actief in lage of zelfs zeer lage doses: microverontreinigingen Ophoping in de bodem, in sedimenten, zelfs in de voedselketen; Bron: Greenpeace/Perawongmetha 5

1. Inleiding Effecten van chemische stoffen: Op de gezondheid: kankers, allergieën, ademhalingsproblemen, aangeboren afwijkingen, neurologische aandoeningen, hormonale stoornissen, Op het milieu: luchtverontreiniging, daling van ozon in de stratosfeer (stikstofoxiden en VOS), water- en bodemvervuiling, vernietiging van fauna en flora, http://www.maisondelapeche.be 6

1. Inleiding Vaststellingen: Bouw- en sloopwerken produceren tal van gevaarlijke afvalstoffen: pcb's, asbest, afval in verband met schilderwerken, In tegenstelling tot andere soorten afval worden deze afvalstoffen meer over het hoofd gezien door de actoren in de bouw; Het beheer ervan is vaak slecht gekend; 7

1. Inleiding Indien een product of afvalstof als "niet-gevaarlijk is ingedeeld, betekent dit nog niet dat het geen risico s voor het milieu of de gezondheid inhoudt 8

Plan van de uiteenzetting 1. Inleiding 2. Definities 3. Beheer van gevaarlijke stoffen Algemeen 4. In de praktijk Gevaarlijk afval op de werf 5. In de praktijk Renovatie van gebouwen 6. Tools en internetsites 7. Bijlagen Belangrijkste reglementeringen 9

2. Wat is een gevaarlijke afvalstof? Afval: Elke stof of elk voorwerp waarvan de houder zich ontdoet of van plan is zich te ontdoen Lijst van afvalstoffen (BBR van 25/04/2002) Referentienomenclatuur voor afvalbeheer Gevaarlijk afval: afval uit de lijst gemarkeerd met een asterisk (*) http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=n&cn=2002042553&tab le_name=wet 10

2. Wat is een gevaarlijke afvalstof? Lijst van afvalstoffen (BBR van 25/04/2002) 17 BOUW- EN SLOOPAFVAL (INCLUSIEF AFGEGRAVEN GROND VAN VERONTREINIGDE LOCATIES) 17 01 beton, stenen, tegels en keramische producten 17 01 01 beton 17 01 02 stenen 17 01 03 tegels en keramische producten Gevaarlijk Afval 17 01 06* mengsels van beton, stenen, tegels of keramische producten, of afzonderlijke fracties daarvan, die *gevaarlijke stoffen bevatten 17 01 07 niet onder 17 01 06 vallende mengsels van beton, stenen, tegels of keramische producten 17 02 hout, glas en kunststof 17 02 01 hout 17 02 02 glas 17 02 03 kunststof 17 02 04* glas, kunststof en hout die gevaarlijke stoffen bevatten of daarmee verontreinigd zijn 17 03 bitumineuze mengsels, koolteer en met teer behandelde producten 17 03 01* bitumineuze mengsels die koolteer bevatten 17 03 02 niet onder 17 03 01 vallende bitumineuze mengsels 17 03 03* koolteer en met teer behandelde producten 17 04 metaal (inclusief legeringen 11

2. Hoe gevaarlijke stoffen herkennen? Gevaarlijke stof: stof die als gevaarlijk is of zal worden ingedeeld door het koninklijk besluit van 24 mei 1982 12 Europese pictogrammen

2. Hoe gevaarlijke stoffen herkennen? Nieuwe pictogrammen Internationale pictogrammen: Algemeen geharmoniseerd systeem (AGS) 13

2. Gevaarlijke stoffen Verven en vernis Impregneermiddelen, primers, Polyurethaanschuim Oplosmiddelen 15

2. Gevaarlijke stoffen - voorbeelden Lijmen (synthetisch: thermoplastisch, thermohardend, ) Brandstoffen, motoroliën, ontkistingsoliën, Corrosiewerende middelen Synthetische mastiek op basis van gehalogeneerde oplosmiddelen: polyurethaan, butyl, ) 16 Foto's: MATRIciel

Plan van de uiteenzetting 1. Inleiding 2. Definities 3. Beheer van gevaarlijke stoffen Algemeen 4. In de praktijk Gevaarlijk afval op de werf 5. In de praktijk Renovatie van gebouwen 6. Tools en internetsites 7. Bijlagen Belangrijkste reglementeringen 16

3. Gevaarlijke afvalstoffen - algemeen Iedere houder van gevaarlijk afval moet het ofwel zelf verwijderen of aan een erkende afvalophaler overhandigen Erkende ophalers http://app.leefmilieubrussel.be/lijsten/?nr_list=ced0001 Elke overhandiging en ontvangst van gevaarlijke afvalstoffen moet tegen ontvangstbewijs gebeuren; De erkende ophaler of het afvalverzamel- en/of verwerkingscentrum moet dit ontvangstbewijs leveren; Kopieën van de ontvangstbewijzen worden gedurende 5 jaar bewaard. 17

3. Gevaarlijke afvalstoffen - algemeen Gegevens op het ontvangstbewijs: de datum van overhandiging van het afval; het soort afval: code en benaming (Lijst van afvalstoffen: BBR van 25 april 2002) de hoeveelheid afval, uitgedrukt in massa of in volume; de eigenschappen en samenstelling van het afval; de naam en het adres van de aangever (de houder) van het afval; de naam en het adres van de ontvanger (de ophaler of het verzamelen of verwerkingscentrum) van het afval; de plaats van bestemming en verwerkingsmethode voor het afval; de vervoersvoorwaarden: naam en adres van de vervoerder. 18

3. Gevaarlijke afvalstoffen - algemeen Het afvalregister (BBR van 30/01/1997) Maakt het mogelijk te controleren of de wettelijke bepalingen inzake verwijdering en traceerbaarheid worden nageleefd; Een register per uitbatingszetel en per kalenderjaar bijhouden; Te bewaren gedurende 5 jaar 19

3. Gevaarlijke afvalstoffen - algemeen Het afvalregister: inhoud De code en benaming van de afvalstof, zoals vermeld in de lijst van afvalstoffen en gevaarlijke afvalstoffen; De hoeveelheid afval, uitgedrukt in massa of in volume; De datum van ophaling van het afval; De naam en het adres van de ophaler en vervoerder van het afval; De naam en het adres van de bestemmeling van het afval; De code en benaming van de verwerkingsmethode voor het afval. De facturen van de afvalinzamelaar kunnen dienst doen als afvalregister. 20

3. Gevaarlijke afvalstoffen - algemeen De code en de benaming van de verwerkingsmethode van de afvalstof (zie bijlage 1 van BBR van 30/01/1997). 21

3. Gevaarlijke afvalstoffen - algemeen Wie moet een afvalregister bijhouden? Gevaarlijk afval Niet-gevaarlijk afval Afvalproducent die afval transporteert in het BHG Bijhouden Afvalproducent die afval transporteert buiten het BHG Bijhouden + versturen Bijhouden + versturen Afvalproducent die een beroep doet op een ophaler Bijhouden Transporteur Bijhouden Ophaler Bijhouden + versturen Bijhouden + versturen 22

Plan van de uiteenzetting 1. Inleiding 2. Definities 3. Beheer van gevaarlijke stoffen Algemeen 4. In de praktijk Gevaarlijk afval op de werf 5. In de praktijk Renovatie van gebouwen 6. Tools en internetsites 7. Bijlagen Belangrijkste reglementeringen 23

4. Beheer van gevaarlijke afvalstoffen Opstellen van een meetstaat van de afbraak/bouw: aard en hoeveelheid van het gevaarlijk afval dat zal worden geproduceerd; Aanwijzingen met betrekking tot de geschiedenis van het gebouw, de activiteiten die er hebben plaatsgevonden; Grondig bezoek aan de werf met monstername; Gegevensanalyse en gedetailleerd verslag over de aard, de hoeveelheid, de risico's en het beheer van gevaarlijk afval. 24

4. Beheer van gevaarlijke afvalstoffen De nodige goedkeuringen voor de activiteiten verkrijgen; De inzamelings- en verwerkingskanalen van deze afvalstoffen voorzien; Organisatieplan van de werf waarin de milieuproblematiek is opgenomen; Bepalingen inzake afvalbeheer opnemen in het lastenboek: gescheiden opslag en inzameling van gevaarlijk afval Milieuvriendelijkere producten voorschrijven; Uitvoerders informeren, sensibiliseren, zelfs opleiden; 25

4. Beheer van gevaarlijke afvalstoffen De producten in hun originele verpakking met originele etiketten bewaren, verpakkingen goed sluiten; De producten en gevaarlijke afvalstoffen opbergen op plaatsen die beschut zijn tegen het weer, in een goed geventileerde ruimte en zodanig dat ze zich niet verspreiden in het milieu; Compatibel Niet-compatibel Compatibel onder bepaalde voorwaarden 26

4. Het risico van overvloeiing beperken Retentiezones voorzien voor de opslag Retentiebakken bron: www.cgk-online.be 27

4. Het risico van overvloeiing beperken Recuperatie van ontkistingsolie Bron: http://www.construirepropre.fr 28

4. Het risico van overvloeiing beperken Altijd absorberende producten in de buurt houden van zones waar producten worden opgeslagen en gehanteerd Bladeren, rol, korrels,... absorbeermiddelen, zaagsel, zand, vodden Absorberende korrels bron: www.cgk-online.be 29

4. Het productveiligheidsblad Erop toezien dat de gebruiker beschikt over dit blad: Identificatie van de stoffen; Identificatie van de gevaren; Samenstellingen en informatie over de bestanddelen; Maatregelen in geval van accidentele lozing; Hantering en opslag Ecologische informatie; Instructies voor verwijdering; 25

4. Gevaarlijke stoffen Synthetische mastieken en lijmen; Bepaalde toeslagstoffen voor mortel en beton; White spirit; PUR-schuim; Verf, vernis, lak; Solventen; Brandstoffen, motoroliën, ontkistingsoliën; Antivries. 31

4. Gevaarlijke stoffen Producten voor houtbescherming: Insecticiden, fungiciden, creosoot, brandwerende producten, geïmpregneerd hout = gevaarlijk afval Producten voor oppervlaktebehandeling: Schuur- en polijstproducten; Zoutzuur (verwijderen van kalkaanslag); Fosforzuur (voorbereiding van metalen oppervlakken); Corrosiewerende producten Grondverf, verf en vernis 32

4. Vervuilde materialen, gereedschappen, verpakkingen Verfresten en schildermateriaal: rollen, kwasten, potten, opgedroogde verf, plakband, verfresten, solventen, ontvlekkingsmiddelen, mengmachine, Flessen, verpakkingen die vervuild zijn door gevaarlijke stoffen; Beschermende kledij die vervuild is door gevaarlijke stoffen; Filters met olie, benzine, stookolie, voor verfpistool, ; 33

4. Gevaarlijke stoffen gebruikte olie Industriële of smeerolie op minerale basis: ontkistingsolie, snijolie, boorolie, motorolie, olie van transmissiesystemen, van hydraulische systemen, 34

4. Gevaarlijke stoffen gebruikte olie Opslag: in een reservoir geplaatst in een inkuiping (elke opslag vanaf 60 liter is een inrichting van klasse 3 waarvoor een aangifte vereist is) Verboden: Water of andere vreemde stoffen/materialen toe te voegen aan de gebruikte olie (oplosmiddelen, detergenten, schoonmaakproducten, antivriesmiddel, ). De gebruikte oliën te vermengen met pcb s of gevaarlijke afvalstoffen. De synthetische oliën (remolie) te vermengen met minerale oliën (motorolie, snijolie). De olie te verbranden Gebruikte olie die is vervuild door gevaarlijk afval moet worden afgevoerd als gevaarlijk afval. 35

4. Gevaarlijke stoffen gebruikte olie Olie voor niet-voedingsgebruik: motorolie, versnellingsbakolie, hydraulische olie, smeerolie voor metaalverwerking, turbine-olie, transformatorolie Inzameling en recyclage Valorlub: http://www.valorlub.be NIET VOOR PCB S/PCT S, oplosmiddelen, antivriesmiddel, remvloeistoffen, hydraulische vloeistoffen op basis van water/glycol, 36

4. Elektrische en elektronische apparatuur 37

4. Elektrische en elektronische apparatuur Bevatten vaak gevaarlijke stoffen: Componenten met kwik; Kwik: tl-buizen, fluocompactlampen; Batterijen en accu's; CRT-glas van tv- en computerschermen; Lcd-schermen (vloeibare kristallen); Ontstekingsgas van lampen; Cfk's in koelcircuits van koelkasten; Inktpatronen; Onderdelen die asbest en teer bevatten; Plastic onderdelen die gevaarlijke stoffen bevatten (zware metalen, brandvertragers...) 38

4. Afval van elektrisch en elektronische apparatuur (AEEA): Inzameling en recyclage Recupel: www.recupel.be; 39

4. Accu s, batterijen en zaklampen Inzameling en recyclage Bebat: www.bebat.be 40

4. Loodstartbatterijen Autoaccu s: alle batterijen of accu s met de vermelding koudstartstroom Inzameling en recyclage Recybat: www.recybat.be 41

4. Verontreinigde bodems Kijk naar het verleden van het terrein: zijn er stookolietanks, vaten, die gevaarlijke producten bevatten? Verontreinigde bodems: zie presentatie Bodembescherming Meer informatie: http://www.leefmilieu.brussels/themas/bodem/bodem-een-kortoverzicht?view_pro=1 42

Plan van de uiteenzetting 1. Inleiding 2. Definities 3. Beheer van gevaarlijke stoffen Algemeen 4. In de praktijk Gevaarlijk afval op de werf 5. In de praktijk Renovatie van gebouwen 6. Tools en internetsites 7. Bijlagen Belangrijkste reglementeringen 43

5.1. Asbest Broos asbest Niet-broos asbest Gevlokt asbest Asbestcement Bron: www.stadswinkel.be Risico voor de gezondheid: inademing van vezels 44

5.1. Asbest Kunstleien, vloerplaten, onderdakplaten van het type Eterspan (tot 1996) Eterspan-plaat: ZONDER ASBEST SINDS 1996 Afbeelding: http://www.eternit.be 45

5.1. Asbest Golfplaten, bescherming van elektrische panelen, schoorstenen, Isolatie: pleisterachtige warmte-isolatie 46

5.1. Milieuvergunning Asbestverwijderingswerven (rubriek 27) Niet-ingedeeld Klasse 1C (aangifte) Klasse 1B (tijdelijke vergunning) Indeling naargelang van: Type van materialen Staat van de materialen Hoeveelheid Methode van verwijdering Gids van de milieuvergunning: http://www.leefmilieu.brussels/de-milieuvergunning/administratieve-gids?view_pro=1 47

5.1. Lijst van ingedeelde inrichtingen Onlinelijst: http://www.environnement.brussels/uploadedfiles/contenu_du_site/professionnels/informations_generales/ La_liste_des_installations_classees/codif_installation_classee.pdf?langtype=2060 Rubriek Subrubriek Omschrijving Klasse 27 1A Werven voor het saneren van asbesthoudende gebouwen of kunstwerken met inbegrip van de aanhorige inrichtingen (uitgezonderd inrichtingen die asbestafval thermisch of chemisch behandelen) : - werven voor de inkapseling van 20 tot 120 m2 materiaal in broos asbest in goede staat (met uitzondering van spuitasbest); werven voor de zuivere demontage van 120 m² of meer materiaal in niet-broos asbest in goede staat (met uitzondering van materiaal van het Pical -type); - werven voor de verwijdering van 120 m² of meer -asbesthoudende vinyltegels; - werven voor de verwijdering van 5 to 20m warmte-isolerend asbesthoudend materiaal in goede staat rond buizen, met de couveusezakmethode; - werven voor de verwvijdering van 5 tot 20m. asbesthoudend touw in goede staat, met de couveusezakmethode of elke andere techniek die het mogelijk maakt het risico dat asbestvezels vrijkomen zoveel mogelijk te beperken (impregnatie, afzuiging, enz.); - werven voor de verwijdering van 20m² of meer van elke toepassing in goede staat, van het Pical -type (of in broos asbest), waarbij het broos materiaal wordt ingekapseld of waarvan de asbesthoudende oppervlakten in goede staat zijn en voorafgaand aan de demontage volledig kunnen worden bedekt met een hermetische verpakking, zonder dat hierbij asbestvezels vrijkomen. 27 1B Werven voor het saneren van asbesthoudende gebouwen of kunstwerken met inbegrip van de aanhorige inrichtingen (uitgezonderd inrichtingen die asbestafval thermisch of chemisch behandelen) : - werven voor de inkapseling van meer dan 120m2 materiaal in 1.13 broos asbest in goede staat: - werven voor de inkapseling van materiaal in niet-broos asbest in slechte staat; - werven voor de verwijdering van materiaal in niet-broos asbest in slechte staat of dat niet kan onderworpen worden aan zuivere demontage; - werven voor de verwijdering van toepassingen van het Pical -type die niet beantwoorden aan de onder 27 1 A opgenomen kenmerken; - werven voor de verwijdering van asbesthoudende lijm, met uitzondering van de manuele verwijdering van minder dan 20m2 asbesthoudende lijm; - andere werven voor de verwijdering of de inkapseling van asbest met uitzondering van : - de inkapseling van materialen in niet-broos asbest in goede staat; - de verwijdering van asbesthoudende afdichtingen, brandwerende panelen, mastiek en remelementen; - de inkapseling van minder dan 20m2 materiaal in broos asbest in goede staat (met uitzondering van spuitasbest); - de zuivere demontage van minder dan 120m2 materialen in niet-broos asbest in goede staat (met uitzondering van materialen van het Pical -type); - de verwijdering met de couveusezakmethode van minder dan 5 m asbesthoudend warmte-isolerend materiaal in goede staat rond buizen; - de verwijdering met de couveusezakmethode of elke andere techniek waardoor het risico dat asbestvezels vrijkomen zoveel mogelijk kan worden beperkt (impregnatie, afzuiging enz.), van minder dan 5m asbesthoudend touw; - de verwijdering van minder dan 20m2 van elke toepassing in goede staat van het Pical -type (of in broos asbest) waarbij het asbesthoudend materiaal wordt ingekapseld en waarbij de asbesthoudende oppervlakten in goede staat zijn en volledig kunnen worden bedekt met een hermetische verpakking voor de demontage ervan, zonder dat hierbij asbestvezels vrijkomen; - de inkapseling van asbesthoudende lijm en/of asbesthoudende vinyltegels; - de verwijdering van minder dan 120m2 asbesthoudende vinyltegels. 1C 1B 48

5.1. Milieuvergunning Vóór de werf: aangifte van klasse 3 "Bouwwerven" (rubriek 28) Asbestinventaris is verplicht voor elke sloop of renovatie van een bruto oppervlak > 500 m² (indien SV <1/10/1998); In 3 exemplaren, per aangetekende schrijven naar de gemeente ten minste 20 dagen vóór de start van de werf Verplichting om alle toepassingen die zullen worden beïnvloed door de werken te verwijderen 49

5.1. Milieuvergunning Asbestinventaris volgens standaardformulier: 50

5.1. Reglementering BBR van 10 april 2008 betreffende de voorwaarden die van toepassing zijn op werven voor asbestverwijdering en -inkapseling. Verplichting om asbest te verwijderen in een gebouw voordat het wordt afgebroken; Voorzorgsmaatregelen voor het hanteren, opslaan, verpakken en beheren van asbestafval: er mogen geen asbeststofdeeltjes of -vezels vrijkomen in de lucht of in het water; De exploitant houdt dagelijks een overzicht van het geproduceerde afval bij. Werfregister bijhouden Milieuvergunning; Werkplan; Samenvatting van dagelijkse activiteiten; Metingen van de luchtkwaliteit; Ongevallen, incidenten; 51

5.1. Informatie die aan de overheid moet worden verstrekt Vóór de werken: Melding van de aanvang van de werken bij het BIM ten minste 15 dagen vóór de werken Verslag rooktest indien er gewerkt wordt in een hermetisch afgesloten zone Tijdens de werken: Ongevallen, incidenten, overschrijding grenswaarden voor controlemetingen in de lucht, Na de werken: Melding van de voltooiing van de werken; Ontvangstbewijzen van het afval; Overzicht van het afval; Een samenvatting van de asbestconcentratie in de lucht; 52

5.1. Verpakking en opslag van het asbestafval Dichte, hermetisch gesloten verpakkingen Losse vezels: dubbele verpakking Etiket met officieel logo in onuitwisbare inkt Hoeveelheid afval die tijdelijk in de werkzone wordt opgeslagen, moet worden beperkt. Foto's: MATRIciel 53

5.1 Asbest Met het oog op het transport van asbestafval Indien losse vezels: opgeborgen in gesloten containers met een etiket in onuitwisbare inkt; Indien gebonden vezels: ofwel verpakt, ofwel in containers of op pallets zodat wordt voorkomen dat stof vrijkomt in de omgeving. Asbestverwijderingswerken moeten worden uitgevoerd door een erkend bedrijf op federaal niveau: http://www.leefmilieu.brussels/themas/gebouwen/het-beheer-van-mijngebouw/asbest/erkende-geregistreerde-ondernemingenasbest?view_pro=1 54

5.2. Lood Giftig en schadelijk voor het milieu, zelfs in lage doses Loodvergiftiging: saturnisme, bloedarmoede, onvruchtbaarheid, verstoring van het zenuwstelsel, mogelijk kankerverwekkend, Opstapeling in de voedselketen; Kan doordringen in het organisme door inslikken, inademen of langs de huid http://sante-medecine.lefigaro.fr/peintures-plomb.html Oude verf; Loden leidingen; Accu s, batterijen met lood, 55

5.2. Lood Analyse van oude verf: in het laboratorium of ter plaatse Loodhoudende verf - Analyse door x-straal fluorescentie Voorzorgen bij verwijdering: vermijden van stof (door schuren, zandstralen) of rook (bij thermisch afkappen); Goede beschermde uitrusting; De resten van deze verf zijn gevaarlijk afval 56

5.2. Lood "Niet-gevaarlijke afvalstof": lood in de vorm van metaal afdichting in lood, leidingen, Maar corrosie terug te vinden in het afvloeiend water! 57

5.3. Teer Afdichting van daken, asfalt, lijm, die teer bevatten Foto: MATRIciel 58

5.4. PCB s Elektrische isolatie, koelvloeistof in transformatoren en condensatoren, in sommige types van smeerolie of hydraulische olie, Zeer giftig, slecht biologisch afbreekbaar; Risico van ophoping in de voedselketen; Effecten op de voortplanting, groei,... waarschijnlijk kankerverwekkend voor de mens. Mag sinds 1986 niet meer op de markt gebracht worden; Gebruik definitief gestopt sinds 31/12/2010 Lijst van erkende ophalers van pcb's/pct's in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: http://app.leefmilieubrussel.be/lijsten/?nr_list=ced0009 59

Aanvullende informatie Zie presentatie: Overlast van de werf in verband met lucht en water 60

Plan van de uiteenzetting 1. Inleiding 2. Definities 3. Beheer van gevaarlijke stoffen Algemeen 4. In de praktijk Gevaarlijk afval op de werf 5. In de praktijk Renovatie van gebouwen 6. Tools en internetsites 7. Bijlagen Belangrijkste reglementeringen 61

Interessante tools, internetsites, enz.: De Marco-gids: http://www.marco-construction.be/guide/acces/g_depart.html Vergunningen en toelatingen; Afvalbeheer; Preventie van risico s van vervuiling; Beheer van gevaarlijke producten; Milieubeheer in de bouw en stimulansen. 62

Interessante tools, internetsites, enz.: Asbest: Bron: http://www.wtcb.be/homepage/index. cfm?cat=publications&sub=bbricontact&pag=contact6&art=89 Asbestafval herkennen en afvoeren: http://www.stadswinke.be/nl/renoveren-bouwenen-conserveren/bouwpathologie/asbest/6 13

Interessante tools, internetsites, enz.: BIM, 2009. Gids voor het beheer van bouw- en sloopafval. http://documentatie.leefmilieubrussel.be/documents/guide_dechets_c onstruction_nl.pdf BIM, 2010. Preventie- en beheerplan voor afval. FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. Chemische producten: bescherm jezelf, lees het etiket! http://www.belgium.be/nl/publicaties/publ_chemische-productenbescherm-jezelf.jsp UWE, 2012. Chemicaliën. http://www.permisenvironnement.be/2012/permisdenvironnement/outilspratiques/search?searchabletext=produits+chimiques&path=%2f201 2 BIM, 2012. Belangrijkste verplichtingen in verband met bedrijfsafval in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. http://www.leefmilieu.brussels/themas/afval-grondstof/strategie-enacties-van-het-gewest/projecten/het-brussels-wastenetwork?view_school=1 80

Interessante tools, internetsites, enz.: Lijst van gevaarlijke afvalstoffen: 25 april 2002. - Besluit van de Regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest tot vaststelling van de lijst van afvalstoffen en gevaarlijke afvalstoffen. http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=fr&la=f &cn=2002042553&table_name=loi Lijst van ophalers van gevaarlijke afvalstoffen die erkend zijn in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: http://app.leefmilieubrussel.be/lijsten/?nr_list=ced0001 Lijst van ingedeelde inrichtingen: http://www.bruxellesenvironnement.be/uploadedfiles/contenu_du_site/ Professionnels/Informations_generales/La_liste_des_installations_clas sees/codif_installation_classee.pdf?langtype=2060 Asbest: http://www.leefmilieu.brussels/themas/afvalgrondstof/afvalbeheer/soorten-afval/bouw-en-sloopafval/asbestafval Bewijs van afgifte en afvalregister: http://www.leefmilieu.brussels/themas/afval-grondstof/uwplichten/traceerbaarheid-en-afvalregister?view_pro=1 81

Interessante tools, internetsites, enz.: DEC_1_130423_2_POL_DEC_FR: presentatie van Pierre Willem: Wetgeving inzake bouwafval in het BHG: DEC_2_130507_1_DEC_DANG_FR: presentatie van Evy Trogh: Werven: asbest en gevaarlijk afval Richtlijnen voor het beheer van de werf: http://www.cifful.ulg.ac.be/index.php/gestion-des-chantiers MARCO-gids: http://www.marco-construction.be/ 82

Wat u moet onthouden van de uiteenzetting Gevaarlijke stoffen en afvalstoffen op de werf kunnen zeer uiteenlopend zijn; Hun impact op de gezondheid en het milieu zijn niet altijd goed gekend; De inventaris en het beheer van gevaarlijke afvalstoffen moeten worden voorzien in het voorproject; Het gebruik en de verwijdering van gevaarlijke stoffen moeten plaatsvinden in overeenstemming met de voorschriften in de technische fiches en de veiligheidsinformatiebladen; Ongevaarlijke of minder gevaarlijke stoffen moeten worden voorgeschreven; Het feit dat een product of afvalstof is ingedeeld als "niet-gevaarlijk" wil niet noodzakelijk zeggen dat het geen risico inhoudt voor het milieu en de gezondheid! 83

Plan van de uiteenzetting 1. Inleiding 2. Definities 3. Beheer van gevaarlijke stoffen Algemeen 4. In de praktijk Gevaarlijk afval op de werf 5. In de praktijk Renovatie van gebouwen 6. Tools en internetsites 7. Bijlagen Belangrijkste reglementeringen 68

Bijlage - Reglementering Reglementering betreffende de gevaarlijke afvalstoffen: Ordonnantie van 14 juni 2012 betreffende afvalstoffen Ordonnantie van 5 juni 1997 betreffende de milieuvergunningen BBR van 30 januari 1997 betreffende het afvalregister BBR van 25 april 2002 tot vaststelling van de lijst van afvalstoffen Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 19 september 1991 houdende regeling van de verwijdering van de gevaarlijke afvalstoffen (gewijzigd door het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 16 september 1999). 69

Bijlage - Reglementering Asbest: Algemene afvalwetgeving + wetgeving betreffende gevaarlijk afval + wetgeving betreffende asbest Reglementering betreffende gevaarlijke afvalstoffen; Ordonnantie van 5 juni 1997 betreffende de milieuvergunningen; Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 10 april 2008 betreffende de voorwaarden die van toepassing zijn op de werven voor de verwijdering en de inkapseling van asbest. 70

Bijlage - Reglementering De pcb s Terugnameplicht + algemene afvalwetgeving + wetgeving over gevaarlijke afvalstoffen BBR van 4 maart 1999 betreffende de planning van de verwijdering van pcb s en pct s, MB van 20 december 1999 tot vaststelling van een gewestelijk plan voor de verwijdering en de reiniging van pcb s en pct s. Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Executieve van 19 september 1991 houdende regeling van de verwijdering van de gevaarlijke afvalstoffen. Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 18 juli 2002 tot invoering van een terugnameplicht voor sommige afvalstoffen met het oog op hun nuttige toepassing of hun verwijdering. 71

Bijlage - Reglementering Afvaloliën Terugnameplicht + algemene afvalwetgeving + wetgeving over gevaarlijke afvalstoffen + wetgeving over afvaloliën Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Executieve van 19 september 1991 houdende regeling van de verwijdering van afvaloliën. Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Executieve van 19 september 1991 houdende regeling van de verwijdering van de gevaarlijke afvalstoffen. Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 18 juli 2002 tot invoering van een terugnameplicht voor sommige afvalstoffen met het oog op hun nuttige toepassing of hun verwijdering. 72

Bijlage - Reglementering Afval van elektrische en elektronische apparatuur (AEEA): Terugnameplicht + algemene afvalwetgeving + wetgeving over gevaarlijke afvalstoffen BBR van 18 juli 2002 tot invoering van een terugnameplicht voor sommige afvalstoffen met het oog op hun nuttige toepassing of hun verwijdering. BBR van 3 juni 2004 betreffende de beheerders van afgedankte elektrische en elektronische apparatuur. 73

Bijlage - Reglementering Batterijen, accu s, zaklampen Terugnameplicht + algemene afvalwetgeving + wetgeving over gevaarlijke afvalstoffen Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 17 juni 1993 betreffende de batterijen en accu's die bepaalde gevaarlijke stoffen bevatten BBR van 18 juli 2002 tot invoering van een terugnameplicht voor sommige afvalstoffen met het oog op hun nuttige toepassing of hun verwijdering. 74

Contact MATRIciel s.a. Maggy HOVERTIN Bio-ingenieur Place de l Université 25, Etg.2. 1348 Louvain-la-Neuve : 010 24 15 70 E-mail: hovertin@matriciel.be DANK U 84