Mijn vader
Toon Tellegen Mijn vader Ander werk van Toon Tellegen Theo Thijssenprijs 1997 Constantijn Huygensprijs 2007 Er ging geen dag voorbij (kinderboek, 1984) Toen niemand iets te doen had (kinderboek, 1987) Gouden Griffel 1988 Juffrouw Kachel (kinderboek, 1991, 2009) Bijna iedereen kon omvallen (kinderboek, 1993) Woutertje Pieterse Prijs 1994, Gouden Griffel 1994 De verjaardag van de eekhoorn (kinderboek, 1995) Gouden Penseel 1996 Misschien wisten zij alles. 313 verhalen over de eekhoorn en de andere dieren (1995, 1999, 2006) De ontdekking van de honing (kinderboek, 1996, 2006) Teunis (kinderboek, 1996) Zilveren Griffel 1997 Mijn avonturen door V. Swchwrm (Kinderboekenweekgeschenk, 1998, 2004) De genezing van de krekel (roman, 1999) Gouden Uil 2000 Er ligt een appel op een schaal (gedichten, 1999) Ze sliepen nog (kinderboek, 2000) Plotseling ging de olifant aan (prentenboek, 2004) Midden in de nacht (kinderboek, 2005) Zilveren Penseel 2006 Pikkuhenki (prentenboek, 2005) Gouden Penseel 2006 De eenzaamheid van de egel (kinderboek, 2006) De almacht van de boktor (kinderboek, 2007) Post voor iedereen (kinderboek, 2007) Met tekeningen van Rotraut Susanne Berner Amsterdam. Antwerpen Em. Querido s Uitgeverij bv 2009
Eerste en tweede druk, 1994; derde druk, 1996; vierde druk, 2000; vijfde druk, 2009 Copyright text 1994 by Toon Tellegen. Copyright illustrations 1994 by Rotraut Susanne Berner. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, in enige vorm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Em. Querido s Uitgeverij bv, Singel 262, 1016 ac Amsterdam. Vormgeving Barbara van Dongen Torman isbn 978 90 451 0319 8 / nur 282 Ik stond in de deuropening. Ik was nog heel klein, maar ik weet niet precies hoe klein. Ik zag torenspitsen en een korenveld, en ik geloof dat mijn moeder pannenkoeken bakte. Ik hoorde het geluid van een trein. De zon scheen. Heel in de verte zag ik een stipje, dat naar mij toe kwam. Wat is dát? dacht ik. Het stipje werd groter. Het werd een zwart ding met uitstulpsels. Het sprong op en neer als een bal, dansend, stuiterend. Het kreeg armen, benen en een hoofd. Wie ben jij? riep ik. Je vader, riep het ding en opende een hek. Mijn vader?? dacht ik. Daar had ik nog nooit van gehoord. Wat is dat? riep ik. Tja... Waar kom je vandaan? vroeg ik. Uit het niets. Toen rolde dat ding zich op en stuiterde tot vlak voor mijn voeten. 5
Het stond op en was meteen veel groter dan ik. Maar ik was toen ook nog wel heel klein. Mijn vader is heel lang. Zo zo, zei ik. Jij bent dus mijn vader. Mijn vader knikte en tilde mij op en duwde met zijn wijsvinger tegen mijn neus. Hallo Jozef, zei hij. Ik herinner me het nog precies. Het was in de zomer. Hij is zó lang dat ik, als ik hem iets wil vertellen, helemaal naar boven moet klimmen. Dat is een heel eind. Vooral van zijn riem tot zijn kin is het ver. Meestal kom ik buiten adem bij zijn oor aan. En dan ben ik altijd vergeten wat ik vertellen wou. Dan sta ik daar wat verloren op zijn schouder. Ja? vraagt mijn vader. Nou ja, zeg ik maar. Ik dacht, ik ga maar een eindje lopen, en toen kwam ik hier terecht. Wou je me iets vragen? Nee, dat geloof ik niet, nee. O. Ik rust op zijn schouder uit. Met mijn rug tegen zijn nek. Vanaf zijn schouder kijk ik over de hele wereld heen. Ik denk dat mijn vader de machtigste man van de wereld is. Ik weet dat niet zeker, maar één moet er de machtigste zijn. In een kudde olifanten is één olifant de machtigste. Altijd. Onder de mensen is mijn vader dat. Waarom niet? En soms herinner ik me plotseling wat ik hem vragen wou: Is er nog iemand groter dan jij? 6 7
Nee, zegt hij. Maar ook niemand kleiner. Dát is een eigenaardig antwoord. En ik dan? vraag ik. Jij bent niet kleiner dan ik. O nee?? Nee. Maar hij legt mij dat niet uit. En terwijl ik daarover nadenk klim ik weer naar beneden. Ik heb een zeer eigenaardige vader. Zeg dat wel, Jozef, zeg ik soms tegen mijzelf, een zeer eigenaardige vader. Tegen anderen zeg ik dat niet. Die zien zelf wel hoe groot en eigenaardig mijn vader is. Ik lag in bed. Onder mijn bed lag een boef. In het donker kroop hij onder mijn bed uit en boog zich over mij heen. Hij zei verschrikkelijke dingen tegen mij. Schoft, zei hij. Waarom? vroeg ik. Moet ik je dat uitleggen? vroeg hij. Ja, zei ik. Nee! gilde hij. Dat moet ik je niet uitleggen! Hij zwaaide met zijn vuist vlak voor mijn ogen. Ik ga je kelen, zei hij. Kelen? vroeg ik. Wat is dat? Kelen? vroeg hij. Weet je niet wat kelen is? Nee. Weet je dat niet?? Nee. Hij legde zijn handen om mijn hals en begon te knijpen. Dit is kelen, zei hij. Help, kon ik nog net roepen, met een gesmoorde stem. Maar het was hard genoeg: mijn vader stormde naar binnen. Hij tilde de boef met één hand op. Zo, boef, zei hij. Met zijn andere hand deed hij het raam wijd open, schoof het gordijn opzij en slingerde de boef weg. Ik was uit bed gesprongen en stond naast hem. Zie je hoe ik hem wegslinger? vroeg mijn vader. Ja, zei ik. Laag over de grond. Zo moet je boeven wegslingeren. Nooit recht omhoog. Zal je dat onthouden? Ja. En als je een boef over het water gooit moet je hem keilen. Zodat hij op het water stuitert. Je pakt hem bij zijn voeten en gooit zó dat hij in het rond draait. Zo kan je hem keilen. Hij vertelde dat hij een keer een boef over een meer had gekeild. De boef was tien keer op het water gestuiterd en toen midden in het meer terechtgekomen. Help, had hij geroepen. Wat moet ik nou? 8 9
Zwemmen, had mijn vader geroepen. Waarheen? Naar de overkant. O. Hij had die boef nooit teruggezien. Keilen moet je leren, zei hij. Hij heeft daarna een plank onder mijn bed getimmerd, zodat er daar geen plaats meer was voor boeven. Eventuele boeven, zei hij. Mijn vader kan heel goed dansen. Mijn moeder vindt het geen gezicht, maar ik wel. Hij danst soms s avonds op straat, helemaal alleen, onder een lantaarnpaal, als ik in bed lig. Dan tikt hij al dansend op mijn raam. Jozef, Jozef...! Ik klim uit bed en kijk naar hem. Hij danst, en botst tegen uithangborden, veranda s. Hij zet begonia s, geraniums en poezen van balkons zomaar op zijn schouders, terwijl hij danst. Hij danst met een lantaarnpaal. Als ik heel goed kijk dan danst de lantaarnpaal mee. Hij zingt: als de wereld niet bestond, waar was ik dan, een oude man... Jozef! roept hij. Hij tilt mij uit mijn raam en danst met mij. Mijn moeder hoort het en staat in de deur. Niet doen, zegt ze. Niet doen. 11
Dan zet hij mij weer terug en stap ik weer in bed. Maar ik hoor hem buiten nog zingen. En ik geloof dat ik de lantaarnpaal hoor rammelen. En ik weet zeker dat ik allemaal poezen hoor miauwen. aan botsen, klim op de tafel, op de vensterbank. Niets. Of zou hij ook onvoelbaar kunnen zijn? Of zou hij steeds vlak achter mij aan lopen? Ik loop zigzag, sta plotseling stil, doe een stap achteruit, spring. Niets. Maar een heel enkele keer is hij wel onzichtbaar, maar niet helemaal onhoorbaar. Dan lig ik heel stil, in bed, in het donker. Mijn vader is hier, zeg ik dan zachtjes, tegen mijzelf. Dan hoor ik hem ruisen, zijn lange, zwarte jas. Dan heb ik het koud. Maar dan kan mij niets gebeuren. Mijn vader kan onzichtbaar worden. Want vaak is hij er, terwijl ik hem niet zie. Als hij onzichtbaar is zegt hij niets: dat hoort erbij. Als hij zichtbaar is vraag ik hem wel eens hoe je dat moet doen, onzichtbaar worden. Nou... zegt hij dan, dat zal ik je eens uitleggen. Dan schraapt hij zijn keel. Het is een koud kunstje, zegt hij. Dan fronst hij zijn wenkbrauwen. Kijk, zegt hij. Maar dan komt er altijd iets tussen: bezoek, eten, de telefoon. Hij legt het me nooit uit. Ik denk dat mijn vader alleen maar onzichtbaar kan worden omdat hij álles kan, dus ook onzichtbaar worden. Als hij onzichtbaar is dan is hij ook onhoorbaar. Soms vind ik dat heel erg. Dan hol ik door de kamers heen, wil tegen hem Mijn moeder heeft een rode, houten hamer. Soms klimt ze op een trapje en slaat met die hamer op het hoofd van mijn vader. Dan wordt hij kleiner. Soms wordt hij net zo klein als ik of nog kleiner. Dan zit hij naast mij op een krukje en voeren wij een gesprek, zoals: 12 13
Naar bed! komt zijn stem uit de verte. Ja. Dan ga ik naar bed. Ik zeg niet graag nee in zo n geval. Maar als mijn vader gemiddeld is, dus niet al te lang en niet al te kort, dan kan ik af en toe nee zeggen. Naar bed. Nee. Zonder dat er iets gebeurt. Maar ik weet dat van tevoren nooit helemaal zeker. Het zijn geen bijzondere gesprekken, maar ze zijn wel gezellig. Er is ook een soort tang, die mijn vader om zijn hoofd klemt en waarmee hij zichzelf omhoog kan trekken, zodat hij groter wordt, net zo groot als hij maar wil. Mij lukt dat nooit. Hij trekt en sjort aan die tang tot hij hoog boven mijn moeder en mij uitkomt. Hoe laat is het? hoor ik hem roepen. Ik kan zijn hoofd niet eens zien, zó ver weg is het. Half acht. 14 Mijn vader, mijn moeder en ik waren bij een dokter. Die amandelen moeten eruit, zei de dokter. Hij keek in mijn mond. Mijn vader zei: Die amandelen moeten er helemaal niet uit. Maar kijkt u dan zelf, zei de dokter. Mijn vader keek in mijn mond en zei: Zoals ik zei: die amandelen moeten er helemaal niet uit. Maar ík ben dokter, zei de dokter. Hij trok nog een witte jas over zijn witte jas aan, en nog een, hing nog een stethoscoop om zijn nek. Als ík geen dokter ben... zei hij. Maar mijn vader zei: Die amandelen gaan er niet uit. 15