Nawoord Fouten door angst voor fouten We zijn aan het einde van de reis door dit boek gekomen. Het was eigenlijk ook een tocht door de geheimen van de menselijke geest. We realiseren ons: angst voor fouten brengt fouten voort! Dat verwoordde Marleen treffend, toen ze met een zucht van verlichting het CBR verliet: Eindelijk geslaagd, ja, na zes keer. Ik moest de theorie overdoen omdat die verlopen was! En hoe kwam dat? Niet omdat ik niet kon rijden: ik doe dat als de beste, zegt de man van de rijschool. Alleen omdat ik bang ben fouten te maken, fouten op het examen dan. In de rijles ben ik helemaal niet bang om fouten te maken. En dus maak ik er ook bijna nooit één. Maar op het examen... Gek eigenlijk: als ik mezelf niet zo druk had gemaakt met je mag geen fouten maken!, was ik drie jaar eerder geslaagd en had ik me een hoop ellende bespaard. Onze maatschappij is doordrongen van het verbod op mislukken: Waar een wil is is een weg! Kan niet ligt op het kerkhof en wil niet ligt ernaast! De ongeschreven wet iets niet kunnen kan niet legt heel wat mensen een zo grote druk op de schouders dat ze fouten gaan maken uit angst om fouten te maken. 139
We moeten nu gaan leren leven met de zekerheid dat niet lukken mag! Fouten maken is niet verdacht. Dagelijks ben je in situaties waarin dingen niet vanzelf gaan, moeilijk zijn of zelfs mislukken. We willen niet zeggen dat rijexaminatoren fouten moeten toelaten; veiligheid in het verkeer gaat vóór alles. We spreken meer over een bepaalde houding die examenkandidaten tot fouten brengt die ze niet zouden maken als ze wat meer ontspannen tegen fouten zouden aankijken. Rijles is niet alleen klaar maken voor rijvaardigheid en verkeersvaardigheid op de weg en voor het examen. Het is ook voorbereiden op het relativeren van de angst om op het examen fouten te maken. We hopen dat dit boek daaraan mag bijdragen: vermindering van de angst voor fouten en daardoor vermindering van fouten. De energie die verloren gaat door rijexamenangst kan dan gericht worden op geconcentreerd, ontspannen en veilig rijden. 140
Literatuur Dit boek is een toepassing van onze publicaties over faalangst en examenvrees: Nieuwenbroek, A., & Ruigrok, J. (1999). Omgaan met prestatieangst. s-hertogenbosch: KPC Groep. Nieuwenbroek, A., Gieles, P., & Vries, J. de (1993). Examenvrees (bedoeld voor leraren voortgezet onderwijs). Houten: EPN. Nieuwenbroek, A., Gieles, P., & Vries, J. de (1993). Examenvrees, doe er wat aan! (bedoeld voor eindexamenkandidaten voortgezet onderwijs). Nijmegen: Berkhout/Lisse: Swets & Zeitlinger. Nieuwenbroek, A., Reinalda, S., & Vries, J. de (1998). Handboek faalangsttraining (bedoeld voor faalangsttrainers in het onderwijs). s-hertogenbosch: KPC Groep. Ros, A., & Visser, J. (1995). Rijexamenangst, onderzoeksverslag, intern verslag KPC. We ontleenden gegevens over het rijexamen aan: Gesprekken op het CBR Den Bosch, met Maura, medewerkster theorieexamen, en met René Fens, examinator praktijkexamens, en met talrijke examenkandidaten. Gegevens van het CBR, regio Zuid te Eindhoven. 141
Folders van het CBR, zoals Met het CBR de weg op (CBR, 2001), De tussentijdse toets (CBR, 2003), Aanhangwagens en caravans trekken (CBR, z.j.). 142
Over de auteurs Drs. Ard Nieuwenbroek is sociaal pedagoog en werkt als trainer/therapeut bij Ortho Consult in Esch. Drs. Piet Gieles is onder meer bekend als auteur en eindredacteur van boeken over leerlingbegeleiding in het voortgezet onderwijs. 143
Raad van advies Dr. Martin Appelo Gezondheidszorgpsycholoog, hoofd wetenschappelijk onderzoek GGz Groningen. Drs. Ron van Deth Psycholoog en publicist, onder andere verbonden aan het Europees Instituut voor Educatie in Staverden. Drs. Annette Heffels Psycholoog en psychotherapeut, columnist en auteur van vele boeken op het gebied van de psychologie. Drs. Joke Kragten Gezondheidszorgpsycholoog, als therapeut werkzaam bij Altrecht, divisie stad Utrecht. Prof.dr. Walter Vandereycken Hoogleraar psychiatrie aan de Katholieke Universiteit Leuven en hoofd van de afdeling directieve therapie in de Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen te Tienen, België. Drs. Jean-Pierre van de Ven Psycholoog en psychotherapeut, manager new products bij Interapy en zelfstandig gevestigd in de Psychologische Praktijk Amsterdam. 145
Reeds verschenen titels 1. Joke Kragten, Leven met een manisch-depressieve stoornis, ISBN 90 313 3432 4 2. Fred Sterk en Sjoerd Swaen, Leven met een paniekstoornis, ISBN 90 313 3561 4 3. Fred Sterk en Sjoerd Swaen, Leven met een dwangstoornis, ISBN 90 313 3562 2 4. Ed Berretty, Leven met een dwangmatige persoonlijkheidsstoornis, ISBN 90 313 3877 x 5. Joke Kragten, Leven met een sociale fobie, ISBN 90 313 3878 8 6. Jac Hoevenaars, Leven met een fobie, ISBN 90 313 3911 3 7. Ybe Meesters, Leven met een winterdepressie, ISBN 90 313 3912 1 8. Ed Berretty en Kees Korrelboom, Leven met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis, ISBN 90 313 4091 x 9. Sjef Peeters en Karel Klumpers, Leven met assertiviteitsproblemen, ISBN 90 313 4193 2 10. Jenny Palm, Leven na een beroerte, ISBN 90 313 4200 9 11. Joke Kragten, Leven met een depressieve stoornis, ISBN 90 313 3981 4 147
12. Fred Sterk en Sjoerd Swaen, Leven met een piekerstoornis, ISBN 90 313 4320 x 13. Alexandra de Bruijn-Kofman, Leven met chronische pijn, ISBN 90 313 4273 4 14 Martin Appelo, Leven met een psychotische stoornis, ISBN 90 313 3979 2 15. Ard Nieuwenbroek en Piet Gieles, Omgaan met rijexamenangst, ISBN 90 313 4345 5 148