22 februari 2013: Nederlands tweede wonen globaliseert Geurt Keers RIGO Research en Advies Geurt.Keers@rigo.nl Over het tweede woningbezit in het eigen land is meer bekend dan het bezit van landgenoten in het buitenland. Met het WoON ontstaat hierover vanaf 2002 meer inzicht in. Met een vergelijking van WoON 2002, 2006 en 2009 wordt duidelijk dat het Nederlandse tweede wonen globaliseert, zoals b e- drijven en hun werknemers, de recreatie en het toerisme. Het buitenverblijf komt verder weg te liggen, hoewel het proces door economische recessie en regionale politieke onrust de afgelopen paar jaar wordt vertraagd. Het komende WoON 2012 zal daar meer inzicht in bieden, waarover in een volgend artikel meer. Tweede woningbezit in binnen- en buitenland Van de Nederlandse huishoudens heeft circa 2% in 2009 een tweede woning, een voorraad van 177.500 tweede huizen in binnen- en buitenland. 1 Deze voorraad is in 2002-2009 met ruim 60.250 eenheden toegenomen (51%). De groei in binnen- en buitenland was daarbij relatief even groot. Het tweede woningbezit buiten de grens nam toe met ruim 22.000 woningen in 2002-2009 (een groei van bijna 50%). Tabel 1. Aan tal Neder landse huishoudens met een tweede woning of stacaravan in Ned er lan d en het buitenland, 2002-2009 2002 2006 2009 Nederland Buitenland Totaal Nederland Buitenland Totaal Nederland Buitenland Totaal Tweede woning 72.900 44.360 117.260 92.860 60.490 153.350 110.980 66.530 177.510 % 62% 38% 100% 61% 39% 100% 63% 37% 100% Stacaravan 125.120 9.530 134.650 118.720 10.540 129.260 103.280 9.190 112.470 % 93% 7% 100% 92% 8% 100% 92% 8% 100% Totaal 208.020 53.890 251.910 211.580 71.030 282.610 214.260 75.720 289.980 % 83% 21% 100% 75% 25% 100% 74% 26% 100% Bron: WBO 2002/WoON 2006 en 2009, bewerking RIGO Research en Advies voetnoot 1 Het aandeel tweede woningbezit van 2% is relatief laag vergeleken met veel West Europese landen. In Finland en Zweden gaat het om meer dan 20%; in Frankrijk, Spanje, Griekenland, Italië en Denemarken om meer dan 10% van de huishoudens.. Zie: M. Oxley, T. Brown, R. Lishman, R. Turkington, Rapid evidence assesment of the research literature on the purchase and use of second homes, Leicester, UK, 2008., blz. 24. PAGINA 1 VAN 6
De voorraad stacaravans is in dezelfde periode echter gekrompen met 22.000 caravans (-16%), en dat gebeurde voor 99% in ons eigen land. Er heeft waarschijnlijk een upgrading van een aantal stacaravanparken plaatsgevonden waarbij de caravans zijn vervangen door recreatiewoningen. Dit betreft ten dele verdringing als gevolg van beperkte uitbreidingsmogelijkheden voor recreatiewoningen vanuit het ruimtelijk overheidsbeleid. Buitenverblijven van Nederlanders in beeld met het WoON Over de omvang en groei van het recreatie woningbezit van Nederlanders in binnen- en buitenland is niet alles bekend. Sinds 2002 wordt door het Ministerie van BZK met het landelijke Woon Onderzoek Nederland (WoON, voorheen WBO) eens in de drie tot vier jaar ook gevraagd naar het bezit van tweede huizen en andere recreatieverblijven. In het WoON wordt gesproken over het bezitten van een recreatieverblijf waar de eigenaar in zijn vrije tijd naartoe gaat. Dit omvat een recreatie- of vakantiewoning (de tweede woning), caravan met vaste standplaats (inclusief chalets ) of een boot of volkstuinhuisje met overnachtingsmogelijkheden. In dit artikel beperken we het tweede wonen tot de recreatiewoning en nemen daar ter vergelijking de stacaravan bij. Met het WoON komen veel tweede woningen in beeld. Voor de voorraad tweede woningen in Nederland zijn de cijfers uit WoON een goede benadering. Volgens CBS is de officiële voorraad recreatiewoningen in Nederland per 31 december 2009 104.794 eenheden, WoON meet met het steekproefonderzoek 110.980 tweede woningen in Nederland, circa 6.000 meer. Naast officiële recreatiewoningen zijn er ook reguliere woningen die als tweede woning worden gebruikt en die worden in WoON ook meegenomen. Maar niet alle respondenten (allochtonen en autochtonen) zijn vermoedelijk geneigd hun tweede woningbezit in het buitenland te melden. Nederlanders met een vaste woning in het buitenland en een tweede woning in Nederland worden ook niet bevraagd. Sommige inwoners hebben meer dan twee huizen. Andere bezitten een tweede woning via bedrijven, timeshare enzovoorts. Maar beter dan het WoON is er niet. Van regio naar globe Sinds het Romeinse rijk is het bezit van een buitenverblijf naast de reguliere woning voor de elite een normaal verschijnsel. 2 De schaal strekte zich lange tijd niet verder uit dan de regio. In het laatste kwart van de twintigste eeuw is door inkomensontwikkeling en revolutionaire ontwikkelingen van het massatransport en de communivoetnoot 3 Zie o.a. G. Keers, Niet elke stedeling is altijd stadsbewoner, Amsterdam, 2003. PAGINA 2 VAN 6
catiemiddelen de hele wereld voor menige Nederlander binnen bereik gekomen. Bedrijven gingen wereldwijd, de werknemers volgden, en ook de recreatie met massatoerisme, eerst in Europa en nu in elk continent naar keuze. De omvang is ongekend. Maar hoe is het met globalisering van het tweede wonen gesteld? Van de groei van het totaal aantal buitenverblijven van Nederlanders in 2002-2009 vond ongeveer 35% plaats in het buitenland. Internationalisering van het tweede wonen is aan de gang, en dan gaat het om echte tweede huizen. Bij stacaravans ligt de markt vooral in eigen land en die markt krimpt. Ons stacaravanpark in het buitenland is maar 8% van het totale caravanbezit van landgenoten. Deze staan in hoofdzaak in landen die gemakkelijk met de auto bereikbaar zijn. Bijna 80% van onze buitenlandse voorraad caravans/chalets staat in drie buurlanden : België 30%, gevolgd door Frankrijk met 27% en Duitsland met 20%. Van globalisering van ons tweede wonen in stacaravans is weinig sprake. De investeringskosten spelen hierbij vermoedelijk een belangrijke rol. Voor het bedrag dat voor een stacaravan in Nederland of in de buurlanden moet worden betaald, heeft de consument in landen verder weg doorgaans een goedkoop appartement of een klein grondgebonden huis. Dan is de keuze niet moeilijk. Voor globalisering van het buitenverblijf gaat het om de echte tweede huizen. Nederlands tweede woningen meer wereldwijd De groei van het aantal tweede huizen in eigen land was ruim 50% in 2002-2009, en over de grens bijna 50%. Van elke 100 aangekochte tweede huizen staan er 58 in eigen land en 42 in het buitenland. In 2009 zijn 111.000 van onze tweede huizen in Nederland, en 66.500 daarbuiten. De aantallen lijken niet zo groot, maar de tweede woning komt doorgaans op middelbare leeftijd binnen financieel bereik en wordt in een latere levensfase weer verkocht. Tweede woningen in het buiteland worden steeds verder weg wordt gezocht. Van onze tweede woningen in het buitenland is het aandeel van het verre buitenland buiten Europa in 2006-2009 relatief sterk toegenomen van 18% naar 29%. Ons tweede woningbestand in het buitenland kent nog duidelijk concentratielanden in West Europa. Zo blijft Frankrijk het grootste land (28%), met Spanje en België op afstand op een gedeelde tweede en derde plaats (beide 8%, in 2006 was Spanje nog tweede). Het aandeel van Frankrijk en Spanje is de afgelopen paar jaar wel gedaald. Onze buurlanden Duitsland, België en Luxemburg blijven belangrijk. PAGINA 3 VAN 6
Tabel 2. Nederlandse tweede woningen in het buitenland naar groepen van landen, 2006-2009 Landengroepen Aandeel in voorraad 2006 Aandeel in voorraad 2009 Voorraad 2009 Frankrijk en Spanje 45% 36% 24.063 België, Duitsland en Luxemburg 15% 15% 9.797 Italië, Portugal, Griekenland en Slovenië 5% 7% 4.347 Polen, Tsjechië, Slowakije en Hongarije 6% 5% 3.571 Zwitserland en Oostenrijk 6% 5% 3.109 Denemarken, Finland, Noorwegen en Zweden 1% 2% 1.226 Groot Brittannië en Ierland 4% 1% 915 Subtotaal Europa (exclusief Nederland) 82% 71% 47.028 Turkije en Cyprus 8% 7% 4.941 Overige landen 10% 22% 14.561 Subtotaal buiten Europa 18% 29% 19.502 Totaal buitenland 60.490 100% 66.530 Bron: WoON 2006 en 2009, bewerking RIGO Research en Advies De hype van goedkoop tweede wonen in Oost Europa is uitgewoed. Wellicht nemen de Scandinavische landen dit over. De wens tot klimaatverandering beweegt een deel van onze landgenoten een tweede onderkomen in warmere landen verder weg te kopen. Italië, Portugal, Griekenland en Slovenië krijgen een grote aandeel in de markt. Landen buiten Europa profiteren nog meer van die trend. PAGINA 4 VAN 6
Tabel 3. Nederlandse tweede woningen buiten Europa: de top 10 in 2009 Land Aantal 2 de huizen Land Aantal 2 de huizen 1) Turkije 4.950 6) Brazilië 600 2) Marokko 1.670 7) Indonesië 480 3) Thailand 1.210 8) India 460 4) Nederlandse Antillen en Aruba 850 9) Zuid Afrika 300 5) VS 700 10) Suriname 280 Bron: WoON 2009, bewerking RIGO Research en Advies Turkije was in 2002-2006 de topper met een groei van 180% in vier jaar, maar is sindsdien overvleugeld door de groep overige landen buiten Europa. Voor veel tweede huizenzoekers in het buitenland is Turkije al ver weg. Maar er bestaat een groep van Hollandse tweede woners die verder gaat, in 2006 zo n 6.000 huishoudens (10%), maar in 2009 al 14.500 (22%). Deze groep draagt, naast de doelgroep voor Turkije, de globalisering van het Nederlands tweede wonen. Met het WoON is indicatief op te maken voor welke landen deze groep tweede woners hebben gekozen. De top 10 van landen buiten Europa is verspreid over de hele wereld. Oude en moderne relaties van Nederland werken door in landen buiten Europa waar we tweede woningen zoeken. Marokko staat hoog in de top 10 mede doordat Marokkaanse huishoudens vanuit Nederland daar een woonverblijf aanhouden of hebben aangeschaft. Dat geldt vermoedelijk ook voor onze oude kolonies Indonesië, Suriname en de Nederlandse Antillen. Maar tegelijkertijd zijn Nederlandse Antillen bijvoorbeeld ook aantrekkelijk voor autochtone tweede woningzoekers. Thailand, India, Brazilië, de Verenigde Staten en Zuid-Afrika zijn ook toppers buiten Europa. Alle continenten zijn daarbij intrek. Australië en Nieuwe Zeeland zijn nog iets minder populair, maar daar is Nederlands tweede wonen ook Australië met 100 en Nieuw Zeeland met 250. De lijst met landen per continent is langer en dan met aantallen tussen enkele en 280, in de Arabische wereld (VAE, Libanon, Saoedi Arabië, Tunesië, Algerije), in het verre Oosten (van Armenië en Afghanistan tot Japan, Singapore en de Filipijnen), in Afrika (Tanzania, Kenia, Basoetoland, Goudkust, Madagaskar en Sierra Leone) en in Midden- en Zuid- Amerika (Ecuador, Jamaica, Dominicaanse Republiek). PAGINA 5 VAN 6
Hieronder zijn veel gebieden waar het (ook) in de winter warmer is dan bijvoorbeeld Turkije. Globalisering van het Nederlandse tweede wonen was in 2006-2009 duidelijk aan de gang. Vliegtarieven zijn niet direct een grote belemmering.. Die kosten worden in veel landen nog gecompenseerd door lage vastgoedprijzen en lage kosten van levensonderhoud. Recessie tempert proces Door de economische crisis is de globalisering van het Nederlandse tweede wonen vermoedelijk behoorlijk getemperd. Bepaalde gebieden zijn door sociale onrust ook minder aantrekkelijk geworden, zoals de Arabische landen. Weer andere gebieden lijden onder natuurrampen, waardoor risico s voor het tweede wonen te groot worden zowel in gebruik van het buitenhuis als de investering. De prijzen van de tweede woningen zijn in dat kader in veel landen gedaald. Dat schept op termijn evenwel nieuwe kansen. Binnen Europa kunnen landen als Spanje weer aantrekkelijker worden. Beleggen in tweede woningen in eigen land wordt mogelijk weer als minder risicovol ervaren dan in andere landen. Het is bij het tweede wonen, net als met economie of politiek, koffiedik kijken als het om de toekomstige ontwikkeling gaat. Zoeken we het buitenhuis toch meer dichter bij huis of wordt het weer verder weg als het economisch beter gaat? In 2011 is de nieuwbouw van tweede huizen (recreatiewoningen) in ons eigen land volgens CBS ongeveer gehalveerd ten opzichte van 2007 (vergelijkbaar met de reguliere woningbouw). Hoe de ontwikkeling van ons woningbezit over de grens door de crisis is geraakt kan met het komende WoON 2012 worden beantwoord. En dat doen we in een volgend artikel. PAGINA 6 VAN 6